In vitro шароитида ўсимликларни клонли микрокўпайтириш - Biotexnologiya - Slaydlar

In vitro шароитида ўсимликларни клонли микрокўпайтириш

Yuklangan vaqt:

18.01.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2319.638671875 KB

Ko'chirib olish

IN VITRO ШАРОИТИДА ЎСИМЛИКЛАРНИ КЛОНЛИ МИКРОКЎПАЙТИРИШ Уруғли ўсимликлар икки хил йўл билан: уруғдан ва вегетатив йўл билан кўпаяди. Бу иккала йўлни устиворлиги ҳам камчилиги ҳам бор. Уруғдан кўпайишнинг камчилигига энг аввало, олинган кўчатларни генетик хилма-хиллиги ва ювенил (уруғдан чиққан майсадан ёки вегетатив куртакдан репродуктив органлар ҳосил қилиш) даврининг узунлигини кўрсатиш мумкин. Вегетатив кўпайишда она ўсимликни генотипи сақланиб қолади ва ювенил давр қисқароқ бўлади. Аммо кўпчилик турлар (энг аввало ёғоч ҳосил қиладиганлар) учун вегетатив кўпайиш муаммоси охиригача ўз ечимини топгани йўқ. Бунга асосий сабаблар қуйидагилар: Биринчидан, кўпчилик турлар (навлар) ҳаттоки, ювенил босқичда ҳам вегетатив усулда керакли самара билан кўпаявермайди (эман, тилоғоч, ёнғоқдошлар ва бошқалар); иккинчидан, кўпчилик дарахтли ўсимликларни 10-15 ёшдан кейин, қаламча ёрдамида кўпайтириш мумкин эмас; учинчидан , ҳар доим ҳам стандарт экиш материали олиш мумкин эмас (юқумли касалликлар тўпланиши ва ўтиши мумкин); тўртинчидан , пайванд қилиш орқали катта ёшли (ёғочли) ўсимликларни кўпайтириш жуда ҳам қийин ва мураккаб; бешинчидан , йил давомида бир хил генетик материални олиш учун ишлаб чиқилган технологиялар самарадорлигининг ўта пастлигидир.

 Ҳужайра ва тўқималар культуралари соҳасида эришилган ютуқлар вегетатив кўпайишни тубдан янги бўлган усули клонал микрокўпайтириш ( in vitro шароитида (пробиркада), жинсий бўлмаган йўл билан, ўсимликларни дастлабки нусхаси билан генетик бир хил бўлган навини яратиш) усулининг яратилишига олиб келди.  Бу усул асосида ўсимлик ҳужайраларигагина хос бўлган ноёб хусусият, тотипотентлик хусусияти, яъни ташқаридан келадиган таъсир орқали бутун ўсимлик организми ҳосил бўлишига туртки бўлиши ётади. Албатта, бу усулни бошқа анъанавий усуллардан устунлик томонлари жуда ҳам кўп: энг аввало бу устунликлар қуйидагича изоҳланиши мумкин:

 генетик бир хил экув материалининг олиниши;  меристема тўқималари культуралари ишлатилиши ҳисобига ўсимликларни вирусли ва бошқа юқумли касалликлардан ҳоли бўлиши;  кўпайиш коэффициентининг юқорилиги (ўтчил ва гулли ўсимликлар учун 10 4 -10 5 ; нинабаргли ўсимликлар учун –10 4 );  селекция даврининг қисқариши;  ўсимлик ривожланишшини ювенил даврдан репродуктив фазага ўтишини тезлашиши;  анъанавий йўллар билан қийин кўпаядиган ўсимликларни кўпайтириш;  ишни йил давомида ташкил этиш имкониятларининг мавжудлиги ва кўчат материаллари ўстириш учун керак бўлган майдонни тежаш;  ўстириш жараёнини автоматлаштириш имкониятлари ва ҳ.к.

1- ЙЎЛ – БОР МЕРИСТЕМАЛАРНИ (ФАОЛ БЎЛИНАЁТГАН ХУЖАЙРАЛАРДАН ИБОРАТ ТЎҚИМАЛАР) РИВОЖЛАНИШИНИ ФАОЛЛАШТИРИШ УСУЛИ; 2- ЙЎЛ- ЭКСПЛАНТДА АДВЕНТИВ КУРТАКЛАР ҲОСИЛ БЎЛИШИНИ ИНДУКЦИЯ ҚИЛИШ. 1-ДАСТЛАБКИ ЭКСПЛАНТ ТАНЛАШ; 2–СТЕРИЛ КУЛЬТУРА ОЛИШ; 3-БИРЛАМЧИ ЭКСПЛАНТДА, ТЎҒРИДАН – ТЎҒРИ АДВЕНТИВ КУРТАКЛАР ҲОСИЛ БЎЛИШИ; 4- КУРТАКЛАРНИ ЎСИШИ ВА МИКРОНАВДАЛАРНИ ҲОСИЛ БЎЛИШИ; 5– МИКРОНАВДАЛАРНИ КЎПАЙТИРИШ (ҚАЛАМЧА); 6–МИКРОНОВДАЛАРНИ ИЛДИЗ ОЛИШИ; 7–РЕГЕНЕРАНТ ЎСИМЛИКНИ ПАСТ ҲАРОРАТДА САҚЛАШ; 8–ЎСИМЛИКЛАРНИ ИССИҚХОНА ШАРОИТИГА ЎТКАЗИШ; 9– РЕГЕНЕРАНТ ЎСИМЛИКЛАРНИ ДАЛАГА ЭКИШ.Ўсимликларни клонал микрокўпайтириш Вставка рисунка Ўсимликларни клонал микрокўпайтириш

Вставка рисунка . Қаламчалаб микрокўпайтирилган ниҳоллар

Вставка рисунка In vitro усулида олинган микрониҳоллар

Ишнинг бориши. Пробиркадаги картошка ўсимлиги ламинар ичида олинади, Петри ликобчасига қўйиб бўлакларга бўлинади (ҳар бир бўлакда барг ва қўлтиқ куртаги бўлиши керак), бунда барг устидаги поя узунлиги, барг остидаги поя узунлигидан 2-3 марта калта бўлиши керак. Стерил шароитда қатъий риоя қилиш зарур. Қаламчалар Мурасиге-Скуга озиқаси бор пробиркаларга экилади. Микроорганизмларни пробиркага ўтишини олдини олиш учун уларнинг оғзи ва пробкаси спирт лампаси алангасида куйдирилади. Қаламчали пробиркани расми чизилгандан сўнг ёруғлик камерасига қўйилади. 7 ва 10 кунда пояни ривожланиши кузатилади.

Вставка рисунка ИШНИНГ БОРИШИ. ЛАМИНАРДА ПРОБИРКАДАГИ КАРТОШКА ЎСИМЛИГИ ПЕТРИ ЛИКОБЧАСИГА ОЛИИНАДИ, ҲАР БИРИДА БАРГИ ВА ҚЎЛТИҚ КУРТАГИ БЎЛГАН ПОЯ БЎЛАКЛАРИГА БЎЛИНАДИ. БАРГ ТАГИДАГИ ПОЯ ҚИСМИ БАРГ УСТИДАГИ ПОЯ ҚИСМИДАН 2-3 МАРТА КИЧИК БЎЛИШИ КЕРАК. ИШ ДАВОМИДА СТЕРИЛЛИККА КАТТА АҲАМИЯТ БЕРИЛИШИ ЛОЗИМ. ҚАЛАМЧАЛАРНИ МОДИФИКАЦИЯЛАНГАН МУРАСИГЕ-СКУГА ОЗИҚА МУҲИТЛИ ПРОБИРКАЛАРГА ОЛИБ ЭКИЛАДИ. БУНДА МИКРООРГАНИЗМЛАР ТУШИШИНИНГ ОЛДИНИ ОЛИШ УЧУН ПРОБИРКА ОҒЗИ ВА ПАХТА ТИҚИНЛАР СПИРТОВКА АЛАНГАСИДА СТЕРИЛЛАНАДИ. ҚАЛАМЧАЛИ ПРОБИРКАЛАР РАСМИ ЧИЗИБ ОЛИНАДИ ВА ЁРУҒЛИК КАМЕРАСИГА ҚЎЙИЛАДИ. НОВДАНИНГ РИВОЖЛАНИШИ 7-14 КУНДАН СЎНГ КУЗАТИЛАДИ ВА ЎСИМЛИКНИНГ РИВОЖЛАНИШ БОСҚИЧЛАРИ ЧИЗИБ БОРИЛАДИ. Ўсимлик эксплантларидан ниҳоллар олиш

Вставка рисунка Ниҳолларни ривожланишига гормонларнинг таъсири Ажратилган меристема нинанинг учида пробиркадаги озиқа муҳит юзасига жойлаштирилади. Пробирка оғзи пахта тиқини спиртовка алангасида стерилланиб ёпилади ва штативга жойланади. Штатив пробиркалар билан тўлгандан сўнг озиқа муҳит қуриб қолмаслиги учун целофан қалпоқча билан ёпиб қўйилади. Озиқа муҳити сифатида аввалдан 1 машғулот учун тайёрланиб, автоклавда 20 дақиқа 1 атм. босимда стерилланган Мурасиге- Скуга озиқа муҳити ишлатилади. Орадан 2,3,4 ҳафта ўтгандан сўнг меристемадан ниҳолларнинг ривожланиши кузатилади

Вставка рисунка Ҳосил бўлган каллус тўқималари

Вставка рисунка . Картошкадан микротуганаклар олиш . Картошкадан микротуганаклар олиш

  Ишнинг бориши. Ламинарнинг ички юзаси спирт билан аритилади. Стерил ўсимлик солинган пробиркани спирт билан аритиб, спиртовка алангасида стерилланади. Пробиркадаги стерил ўсимликни стерил пинцет билан стерил матрасчага оламиз, ўнг қўлда скалпел, чап қўлда пинцет бўлиши керак. Пинцет ёрдамида ўсимликни ушлаб туриб, скалпел билан поя қисмларининг бўғин оралиғидан 5-10 мм узунлукда кесамиз. Каллус ҳосил бўлиши учун поя эксплантларининг бир неча жойидан склпел билан шлиб чиқамиз. Озиқа муҳитини агари эригунча қиздирамиз ва 37-40 0 С гача совутамиз. Колба оғзини очиб, спиртовка алангасида қиздириб оламиз, озиқа муҳитини Петри ликобчаларига соламиз. Ҳар бир ликобчага тахминан 15-30 мл озиқа муҳити солинади ва 10-15 дақиқа қотирилади. Битта Петри ликобчасига 10-20 тача тирналган поя эксплантлари агарли муҳит юзасига пинцет билан салгина ботириб жойланади, Петри ликобчаси қапқоғи билан ёпилиб, икки қават парафильм билан қопланади ва ҳарорати 22-25 0 С, намлиги 70% бўлган ёруғликсиз климатик камерага жойланади. Уч ҳафтадан кейин натижаси кўрилади ва ҳосил бўлган каллус расми чизиб олинади.

ОЗИҚА МУҲИТИ ТАЙЁРЛАШ  Тайёрланган эритмаларни оғзи зич ёпиладиган идишларга солиб, қоғоз ёрлиқ ёпиштириб, музлатгичда сақлаш лозим. Темир хелати тўқ рангли шиша идишда сақланади. Витаминларнинг ўта тўйинган эритмалари алоҳида-алоҳида тайёрланади ва пенциллин идишларида сақланади. Эритмалар тайёрлаш учун витаминлар ўн марталик оғирликда ўлчаниб 10 мл сувда эритилади. Шу эритманинг 1 мл миқдори 1 литр Мурасиге- Скуга эритмасини тайёрлаш учун етарлидир. Энди бошланғич эритмалардан фойдаланган ҳолда кейинги дарсларда картошка ва қулупнай апикал меристемаларини ўстириш учун озиқа муҳитлари тайёрлаш керак. Ўлчами 1 литрли кимёвий стаканга саҳароза солиб идишнинг ярмигача дистилланган сув қуйиб иситилади, саҳароза эригандан сўнг, хона ҳароратигача совитилади ва унга макро, микротузларнинг бошланғич эритмалари ва витаминлар керакли миқдорда солинади. Картошка апикал меристемасини ўстириш учун озиқа муҳитга активланган кўмир ва регуляторлар. Гибберал кислотаси бир неча томчи спиртга эритилиб, озгина сув қўшилади ва озиқа муҳитга солинади.

ОЗИҚА МУҲИТИ ТАЙЁРЛАШ Цитокининлар сувда яхши эримайди, балки ишқор, кислота, этил спирти ва этил эфири эритмаларида яхши эрийди. Цитокинин эритмалари тайёрлаш учун гормонларга озгина (3-5 мл) дистилланган сув, 0,5-1 мл 0,1 Н KOH қўшиб аралаштирилади ва эригунча иситилиб, сўнгра озиқа муҳитга солинади. Сўнг албатта эритманинг рН и ўлчанади, рН кўрсатгичи 5,5-5,6 атрофида бўлиши керак. Эритма рН нормага тўғри келмаган ҳолларда озиқа муҳитга 0,1 М HCl эритмасидан қўшилади. Бир вақтнинг ўзида бошқа стаканга агар-агар эритилади. Бунинг учун сувда ивитилган агар (7 г) электроиситгичда тўлиқ эригунга қадар қиздирилади ва ҳарорат 50 0 С га тушгунча сақлаб турилади. Сўнг агарни, тузлар, витаминлар ва сахароза билан бирга идишга солиб, эритманинг ҳажмини сув билан 1 литрга етказиш керак. Озиқа муҳитини пробиркаларга солиб (тахминан 1/3 ҳажмда), пробиркалар оғзи пахта пробкалар билан ёпилади. Озиқа муҳит-лари автоклавда стерилланиши керак.

ЎСИМЛИКНИНГ АЖРАТИЛГАН ТЎҚИМАЛАРИНИ КУЛЬТУРАЛАШ УЧУН ОЗИҚА МУҲИТЛАР ТАРКИБИ Озиқа муҳити компонентла ри Концентрацияси мг/л Мураси га- скуга Гамборга Шенка- хильдебра ндт Грессх офф- доу NH 4 NO 3 1650 2500 2500 – NH 4 H 2 PO 4 – – 300 – KNO 3 1900 2500 – 1000 CaCl 2 · 2H 2 O 440 150 200 150 MgSO 4 · 7H 2 O 370 250 400 250 (NH 4 ) 2 SO 4 – 134 – – KH 2 PO 4 170 – – – Na 2 ЭДТА · 2H 2 O 37,3 37,3 20,0 37,3 FeSO 4 · 7H 2 O 27,95 28,0 15,0 27,8 NaH 2 PO 4 · H 2 O – 150 – 90,0 H 3 BO 3 6,2 3,0 5,0 3,0 MnSO 4 · 4H 2 O 22,3 10,0 10,0 10,0 ZnSO 4 · 7H 2 O 8,6 2,0 1,0 3,0 Kl 0,83 0,75 1,0 0,75 Na 2 MoO 4 · 2H 2 O 0,25 0,25 0,1 0,25 CuSO 4 · 5H 2 O 0,025 0,025 0,2 0,25 CoCl 2 · 6H 2 O 0,025 0,025 0,1 0,25 Глицин 2,0 – – 2,0 Мезоинозит 100 100 1000 10 Никотин кислотаси 0,5 1,0 5,0 1,0 Пиридоксин – HCl 0,5 1,0 0,5 0,1 Тиамин-HCl 0,1 10,0 5,0 – 2,4- дихлорфено к-сирка кислотаси (2,4-Д) – 2,0 – – Кинетин – – 0,1 – Глутамин – – – 2,0 Сазароза 30 000 20 000 30 000 20 000

O'xshashlar

Ҳужайра ва тўқима даражасидаги биологик жараёнлар ва унинг замонавий биотехнологиядаги аҳамияти

Oqsillarni strukturasi va xususiyatlarini in silico sharoitida o’rganish

Kallus to'qima kulturalari

Gen muhandisligi va hujayra muhandisligi asosida yaratilgan organizmlar va ularning xavfsizlik akseptorlari

Gen muhandisligi fanining rivojlanish tarixi va bosqichlari. Gen muhandisligi usullarining tasnifi