Ҳужайра ва тўқима даражасидаги биологик жараёнлар ва унинг замонавий биотехнологиядаги аҳамияти - Biotexnologiya - Slaydlar

Ҳужайра ва тўқима даражасидаги биологик жараёнлар ва унинг замонавий биотехнологиядаги аҳамияти

Yuklangan vaqt:

19.01.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4116.5 KB

Ko'chirib olish

Ҳужайра ва тўқима даражасидаги биологик жараёнлар ва унинг замонавий биотехнологиядаги аҳамияти

РЕЖА : 1. Ҳужайра ва тўқима даражасидаги биологик жараёнлар; 2. Ҳужайра биотехнологияси; 3. Ҳужайраларнинг тузилиши ва органеллари бўйича фарқланиши; 4. Микроскопларнинг турлари.

 Ҳужайра ва тўқима даражасидаги биологик жараёнлар : - ҳужайра назарияси - барча организмларнинг тузилиши, ривожланиши ва келиб чиқишидаги умумийликни кўрсатувчи йирик биологик назариялардан бири. Ҳужайра назариясига биноан ҳужайра бактериялар, замбуруғлар, ўсимликлар ва ҳайвонларнинг энг кичик тузилиш бирлиги.  Ҳужайраларнинг кашф этилиши ва ҳужайра назариясининг яратилиши тарихан бир даврга тўғри келмайди. Ўсимлик ҳужайраси тузилишини дастлаб тирик ўсимлик пояси ва пўкаклардан тайёрланган кесмада инглиз олими, бундан 350 йил олдин Роберт Гук ўзи ясаган микроскоп орқали кузатган ва тадқиқот хулосаларини «Микрография» номли асарида баён этган (1665).

Ҳужайраларнинг тузилиши

Х I Х аср бошларида ўсимликларни микроскоп ёрдамида ўрганиш борасида эришилган ютуқлар туфайли ҳужайра - ўсимлик моддалари умумий массасининг бўшлиқ қисми эмас, балки ўз қобиғига эга бўлган ва бир-биридан ажралиб турадиган структуравий тузилма эканлиги аниқланди. Х I Х асрнинг 30 йиллари охирида ўсимликларнинг деярли барча органлари ҳужайравий тузилишга эга эканлиги аниқланди ва немис олими Ф. Мееннинг «Ботаника» (1830) китобида ҳужайра ўсимлик тўқималарининг умумий тузилиш бирлиги сифатида эътироф этилди .

Ҳозирги кунда ҳужайрани ўрганиш оддий ва электрон микроскопларда амалга оширилмоқда. Электрон микроскопияда тўлқин узунлигига эга бўлган электронлар оқимидан фойдаланилади. 50 кВли кучланишда, электромагнит тебранишларни тўлқин узунлиги 0, 0056 нм ни ташкил қилади. Бу шароитларда, назарий ҳисоблаб чиқилган, максимал оралиқ – 0,002 нм га тенг бўлиши мумкин. Бу, ёруғлик микроскопига нисбатан 100000 маротаба кичик. Демак, электрон микроскопни кўриш имконияти, ёруғлик микроскопига қараганда, 100000 марта каттароқ. Биотехнология - узоқ вақтлар дан маълум бўлсада, алоҳида амалий фан сифатида ўтган асрни иккинчи ярмидан бошлаб, инсоният энг аввало ўзи учун ўта зарур бўлган яъни озиқ- овқат, энергетика, заҳира (ресурс), атроф – муҳит муҳофазаси ва ҳ.к. муаммоларни тубдан янги асосда ечиши зарурлигини сезганидан кейин ривожлана бошлади.

Ўсимлик ва хайвон ҳужайраси

Ҳужайра биотехнологияси Биотехнология ёки биологик жараёнлар технологияси – биологик агентлар ёки уларнинг мажмуаларидан (микроорганизмлар, ўсимлик ва ҳайвон ҳужайралари, уларнинг компонентларидан керакли маҳсулотлар ишлаб чиқариш мақсадида саноатда фойдаланиш деган маънони беради . Ҳужайраларни манипулястия (фаолиятига қандайдир ўзгаришлар киритиш) қилиш учун, уларни ўсимликдан ажратиб олиш ўсимлик организмидан ташқарида яшаши ва кўпайиши учун шароит туғдириб бериш лозим. Ажратиб олинган ҳужайра ва тўқималарни сунъий озуқа муҳитида, стерил шароитда ( in vitro ) ўстириш усули ажратилган тўқималар культураси деб ном олди ва уларни биотехнологияда ишлатиш мумкинлиги сабабли катта аҳамият касб этди.

 Биотехнологик жараёнлар сунъий озуқа муҳитида ўстирилган микроорганизмлар, ўсимлик ва ҳайвон тўқималари, ҳужайралари ва органеллаларидан фойдаланишга асосланади. Ҳозирги вақтда дунёни кўплаб мамлакатларида биотехнологияни ривожланишига алоҳида эътибор берилмоқда.  Бунга асосий сабаб, биотехнологияни бошқа технологияларга нисбатан бир қатор устунликка эгалигидир. Масалан, биотехнологик жараёнлар жуда кам энергия талаб қиладилар, деярли чиқиндисиз, экологик тоза ва ҳ.к.  Шунинг билан бир қаторда, биотехнология стандарт жиҳозлардан ва препаратлардан фойдаланади ва иқлим шароитига қарамасдан, ҳамда кўп майдон эгалламаган ҳолда жараёнларни йил бўйи ўтказишга асосланади. Айтиб ўтилган устунликлар, ўсимликларни ва ҳайвонларни ҳужайралари, тўқималари ва органларига ҳам тегишлидир.

Мутахассисларнинг ҳисобларига кўра, ишлаб чиқариш ҳажмининг энг юқори унумдорлиги шароитида қорамолларни боқиш учун балиқ ва суяк уни, сут кукуни, соя кунжараси ишлатилиб, 1995 – 2000 йилларда чорвачиликнинг оқсилга бўлган талабини бор йўғи 28– 30% миқдорида қондиради, дейилганди. Бир тонна ачитқида 41– 42 кг танқис аминокислота (лизин) бўлса, 1 т. арпа ва сулида бу миқдор 10 маротаба камдир: бошқа танқис аминокслоталар (троонин, метионин, триптофан) ачитқида арпа ва сулидагидан 3–5марта кўп. Глутамин кислота эса 1 тонна ачитқида 65–110 кг атрофида бўлиб, дондагидан анча кўп бўлади

Шунингдек, нонда лизин, триптофан, метионин етишмайди. Умуман буғдой ноннинг биологик қийм à ти 38% ни ташкил этса, оқсилнинг соф парчаланиши 33% га тенг. Хўш қандай усуллар билан ноннинг биологик самарадорлигини ошириши мумкин? 

биз буғдой унига танқис аминокислоталарга бой бўлган аминокислоталарни, замбуруғларни (хамиртуриш) солиш орқали биз аминокислоталар таркиби ва биологик қиммати бўйича сут ва тухум оқсилларига яқин, мол гўшти оқсилларидан қолишмайдиган нон махсулотлари олишимиз мумкин. Хамиртуриш фақатгина танқис аминокислоталарга эмас, балки витаминларнинг миқдори ва сифати бўйича ҳам анча бойдир.

Микроскопларнинг турлари.  Флуоресцент микроскоп.  Фазовий контраст микроскоп.  Поляризацион микроскоп  Электрон микроскоп.

Флуоресцент микроскоп .  Объектнинг нурланишига люминессия дейилади. Спектр узунлиги 0,27-0,4 мкм бўлган спектрнинг кўк рангида нур тушади. Нур таъсирида оъбект нурланади. Натижада препаратлар тўқ сариқ алридин билан ишланганида ДНК яшил, РНК қизил рангда нурланади.

Фазовий контраст микроскоп .  Объектни оқ-қоралигини кескин ошириб уларни бўямаган ҳолда ўрганишга имкон беради. Табиий ҳолатда биологик объектлар тиниқ ва нурни пъзидан ўтказади, уларни текшириш учун эса бўяшга тўғри келади. Фазоконтраст микроскопи ёрдамида объектларни бўямасдан текшириш имкони бор.

Поляризацион микроскоп Ҳужайра ва тўқиманинг икки хил нур синдирувчи тузилмаларини ўрганиш учун ишлатилинади. Ушбу микроскоп билан ҳужайрадаги кристалл ва фибрилл оқсилларни ҳамда хромосома ва оргонеллалар тузилишини ўрганиш мумкин.

Электрон микроскоп.  Ушбу микроскоп ёрдамида электронларнинг тўлқинли хусусиятларидан ва магнит майдонида электрон нурларни фокуслаш мумкинлигидан фойдаланилади. Электрон микроскоп объектни 100 000 мартагача катталаштириб беради .

Каллус тўқима Каллус (лотинча: c аллус — қадоқ) ўсимликнинг шикастланган (кесилган) жойида ҳосил бўладиган тўқима. Яранинг битишига ёрдам беради. Каллус юпқа деворли паренхима ҳужайраларидан иборат бўлиб, бўртма (баъзан юпқа қават) кўринишида бўлади.

Олмада барг ва мевалар, нокда новдалар ҳам зарарланади. Дарахтларнинг баргларида кулранг тўгарак доғлар ҳосил бўлади, барг шапалоғининг орқа томонида доғлар тўқ яшил рангли бахмалсимон ғубор билан қопланади. Меваларда эса ғубор билан қопланган кумушранг ҳошияли қўнғир доғлар пайдо бўлади . Каллусли ҳужайраларни иккиламчи дифференсировкаси ҳар доим ҳам ўсимликни регенерасияси ва морфогенез билан тугалланавермайди. Баъзида у фақат тўқима ҳосил бўлишига олиб келади холос (гистодифференсировка). Шу йўл билан каллусли ҳужайра флоэмали ёки ксилемли элементларга айланиши мумкин Каллусли тўқималар културасидан ҳосил бўлган илдиздан ҳеч қачон бутун ўсимлик ҳосил бўлмайди, пояли органогенезда эса дастлаб новда ҳосил бўлади ва уни кўпроқ ауксин сақлаган озуқа муҳитларига кўчириб ўтказилгандан кейин, ўзидан илдиз чиқаради ва бутун ўсимлик ҳосил қилади.

Назорат саволлари 1 . Ҳужайра ва тўқима даражасидаги биологик жараёнлар. 2. Ҳужайра биотехнологияси хақида гапириб беринг. 3. Микроскопнинг турлари ва ишлаш принциплари. 4. Каллус тўқима нима?

O'xshashlar

Биотехнологиянинг ҳозирги замон биологиясида тутган ўрни ва аҳамияти. Биотехнологиянинг объектлари. Ген инженерлиги

Biotexnologiya ob’ektlari va usullari. Biotexnologik ob’ektlarni tanlash

Биотехнологиянинг молекуляр асослари. Экология ва биотехнология А. Левенгук томонидан микро организмларнинг кашф қилиниши

Қандли моддалар ишлаб чиқариш технологиясида биотехнологик жараёнлар

Биолок фаол моддаларнинг классификацияси, структураси функциялари. Дори воситаларини яратиш ва ишлаб чиқаришдаги замонавий биотехнологиянинг роли