Vitaminlarning biokimyoviy roli

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

887.916015625 KB

Ko'chirib olish

VITAMINLARNING BIOKIMYOVIY ROLI Reja: 1 VITAMINLAR VA ULARNING KIMYOVIY TUZILISHI 2 VITAMINLARNING INSON ORGANIZMIGA TA”SIRI 3 VITAMIN VA ULARNING XILMA- XILLIGI www.arxiv.uz

Vitaminlar haqida umumiy tushuncha . V itaminlar haqidagi ta’limot – vitaminologiya hozirgi vaqtda mustaqil fan tarmog’idir. Vaholanki, bundan 100 yil oldin organizmning normal hayot kechirishi uchun oqsil, uglevod va yog’lar, mineral moddalar va suvning qabul qilinishini yetarli deb hisoblaganlar. . Lekin amaliyot va tajribalarning ko’rsatishicha, organizmning normal rivojlanishi va o’sishi uchun bu moddalarning o’zi yetarli emas ekan. Ovqat tarkibida qandaydir moddalarning yetishmasligi bilan sodir bo’ladigan kasalliklar epidemik xarakterga ega bo’lgan. XIX asrda singa kasalligidan letal holatlar 70-80% ga yetgan. Ayni shu vaqtda “beri-beri” kasalligi Janubi-Sharqiy Osiyo va Yaponiya davlatlarida keng tarqaldi. Yaponiyaning 30% ga yaqin aholisi shu kasallikka chalingan . www.arxiv.uz

Р я д 1Р я д 2Р я д 3Yapon shifokori K.Takaki go’sh, sut va yangi sabzavotlarda “beri-beri” kasalligini oldini oladigan modda bor, degan xulosaga kelgan. Keyinchalik golland shifokori K.Eykman Yava orolida ishlab, u yerning aholisi asosan tozalangan guruch bilan ovqatlangani, tovuqlarga ham tozalangan guruch berilganda odamlardagi kabi “beri-beri” kasaliga o’xshagan turining rivojlanishini ko’rsatib bergan. K.Eykman tovuqlarni tozalanmagan guruch bilan boqishganda, ularning sog’ayishini kuzatgan. Bu ma’lumotlar asosida guruch po’stlog’ida davolash xususiyatiga ega bo’lgan noma’lum modda bor degan xulosaga kelgan. Haqiqatan ham, guruch po’stlog’ida odan organizmidagi normal hayotni ta’minlaydigan moddalar borligini isbotlab berdi. www.arxiv.uz

VITAMINLARVitaminlar haqidagi ta’limotning rivojlanishi N.Lunin nomi bilan ham bog’liqdir. Olim ovqat tarkibida oqsil, uglevod, yog’, tuz va suvdan tashqari hayot uchun zarur bo’lgan almashtirib bo’lmaydigan qandaydir noma’lum modda bor, degan xulosaga kelgan. K.Funk birinchi bo’lib kristall holda ajratib olingan “beri-beri” kasalligi rivojlanishining oldini olgan organik moddani topgan va o’z tarkibida aminoguruhlarni saqlagani uchun bu noma’lum moddalarni “Vitaminlar” deb atashni taklif etgan (lat. vita – hayot deganidir). Darhaqiqat, vitaminlarning ko’pchiligi o’zining tarkibida aminoguruhlarni saqlamasa ham “vitaminlar” deb nomlanishi biologiya va tibbiyotda mustahkam www.arxiv.uz

. Vitaminlar shartli ravishda vitaminlar va vitaminsimon moddalarga bo’linadi. Vitaminsimon moddalar biologik xossalari bilan vitaminlarga o’xshaydi, lekin odatda ko’p miqdorda talab etiladi. Hamma organizmlar uchun bir birikmaning o’zi vitamin bo’lib hisoblanmaydi. Masalan, askorbin kislotasi odam va dengiz cho’chqasi uchun vitamin hisoblanadi, chunki ularda sintezlanmaydi, kalamush quyon va itlar uchun esa askorbin kislotasi vitamin hisoblanmaydi, chunki u bu hayvonlarning to’qimalarida sintezlanadi. Odam organizmida ovqat va ichak bakteriyalari vitaminlar manbai hisoblanadi. Ichak bakteriyalari ko’p vitaminlarni o’zlari sintezlaydilar va vitaminlarning organizmga tushishida muhim manba hisoblanadi.www.arxiv.uz

Р я д 2 Eruvchanligiga qarab yog’da va suvda eriydigan vitaminlar tafovut etiladi. I. Suvda eruvchan vitaminlar: 1. B 1 vitamini – tiamin, antinevrit. 2. B 2 vitamini – riboflavin, o’sish vitamini . 3. B 6 vitamini – piridoksin, antidermatin, adermin. 4. B 12 vitamini – kobalamin, antianemik. 5. PP vitamini – niatsin, nikotinamid, antipellagrik. 6. B c vitamini – folat kislota, antianemik. 7. B 3 vitamini – pantotenat kislota, antidermatit. 8. H vitamini – biotin, antiseborrit, bakteriyalar va achitqi o’sish omili. 9. C vitamini – askorbin kislota, kapillyarlarni mustahkamlovchi. II. Yog’da eruvchan vitaminlar: 10. A vitamini – retinol, antikseroftalmik. 11. D vitamini – kaltsiferol, antiraxitik. 12. E vitamini – tokoferollar, antisteril, ko’payish vitamini. 13. K vitamini, naftaxinon, antigemorragik. www.arxiv.uz

BU JUDA MUHIMShuningdek, ba’zilari organizmda ma’lum miqdorda sintezlanadigan vitaminlarga o’xshab ta’sir etadigan turli kimyoviy moddalar guruhi tafovut etiladi; odam va ba’zi hayvonlar uchun bu moddalar vitaminsimon moddalar guruhiga kiritilgan. Ularga xolin, lipoat kislota, B 15 vitamini (pangamat kislota), orotat kislota, inozit, ubixinon, paraaminobenzoat kislota, karnitin, linol va linoleat kislotalari, vitamin U (yazvaga qarshi omil) kabilar kiradi. Fiziologik ta’siri bo’yicha vitaminlarni quyidagi guruhlarga b’olish mumkin: 1. Organizmning umuniy rezistentligini oshiruvchi vitaminlar: B 1 , B 2 , PP, A, C. 2. Antigemorragik vitaminlar: C, R, K. 3. Antianemik vitaminlar: B 12 , folat kislota, C. 4. Antiinfektsion vitaminlar: A,C. 5. Ko’rishni boshqaruvchi vitaminlar: A, B 2 , C. www.arxiv.uz

Vitaminlar iste’mol omillari bo’lib, juda kam miqdorda saqlanadilar va organizmdagi biokimyoviy, fiziologik jarayonlarning normal kechishida, butun modda almashinuvining boshqarilishida qatnashadilar. Modda almashinuvining buzilishi ko’pincha organizmga vitaminlarning kam qabul qilinishi, ovqat tarkibida bo’lmasligi yoki ularning organizmda hazm bo’lishi buzilishi bilan bog’liqdir. Natijada avitaminoz holati rivojlanadi – ovqatda vitaminning umuman bo’lmasligi yoki organizmda o’zlashtirilishining buzilishi sababli kasallik vujudga keladi. Ayrim vitaminlar ovqat bilan birga o’tmishdoshlar shaklida – provitaminlar ko’rinishida bo’ladi va ular to’qimalarda vitaminlarning biologik faol shakllariga aylanadi. Ichaklarda so’rilganda o’tgan yog’da eruvchi vitaminlar to’qimalarda to’planadi; suvda eriydigan vitaminlar kofermentlarga aylanadi va apoferment bilan bog’langan holda murakkab ferment tarkibiga kiradi. Fermentlarning yashash muddati chegaralangan bo’lganligi sababli kofermentlar parchalanadilar va organizmdan turli metabolitlar ko’rinishida chiqarib yuboriladi. Yog’da eriydigan vitaminlar ham katabolizmga uchraydi, lekin ular suvda eriydigan vitaminlarga nisbatan sekinroq parchalanadi. Shu sababli ham ovqat bilan birga vitaminlar doimo kirib turishi kerak. Vitaminlar disbalansi yetishmagan (manfiy balans) va ortiqcha (musbat balans) ko’rinishlarida namoyon bo’ladi. Vitaminning qisman yetishmasligi gipovitaminoz, judayam tanqis bo’lishi – avitaminoz deb ataladi. Bitta vitaminning yetishmasligi monogipovitaminoz, bir nechtasining yetishmasligi esa – poligipovitaminoz deb ataladi. Osiyo, Afrika va Janubiy Amerika davlatlarining ayrim hududlarida aholi bir xil o’simlik tabiatiga ega bo’lgan ovqat mahsulotlarini iste’mol qilganda avitaminoz holatlari uchraydi. To’qimalarda vitaminlarning ortiqcha to’planishi gipervitaminoz deb ataladi. U yog’da eriydigan vitaminlar uchun xos. www.arxiv.uz

$Mohichex ra' ^A vitamini hayvon va odam organizmining o'sishi va rivojlani-shida, hujayralarning bo'linib ko'payishida, epiteliy to'qimasi-ning (terining ustki qavati, nafas yo'llari, ovqat hazm qilish organ-larining ichki shilliq qavati) funksional holatini normal saqlashda, ko'z o'tkirligining yaxshi bo'lishini ta'minlashda muhim aha-miyatga ega. \/ Organizmda bu vitamin yetishmaganda teri quruqiashib, yori- ladi, nafas yo'llari va oshqozon-ichak ichki qavatming yallig'la-nish kasalliklari yuzaga keladi. Ko'rish o'tkirligi pasayadi, ayniq sa, odam qorong'ida yaxshi ko'ra olmaydi. Bolalar va o'smirlar orga nizmining o'sishi va rivojlanishi susayadi. A vitamini baliq yogida, sariyog'da, tuxum sarig'ida, jigarda sabzi, qizil qalampir, o'rik larkibida ko'p bo'ladi. www.arxiv.uz$