Mikroorganizmlarning tabiatda moddalar almashinuvidagi roli - Biologiya - Slaydlar

Mikroorganizmlarning tabiatda moddalar almashinuvidagi roli

Yuklangan vaqt:

21.07.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3182.08984375 KB

Ko'chirib olish

Mikroorganizmlarning tabiatda moddalar almashinuvidagi roli Reja: 1. Azot aylanishida mikroorganizmlarning roli 2. Uglerod aylanishida mikroorganizmlarning roli 3. Oltingugurt, fosfor, temir aylanishida mikroorganizmlarning roli Tayanch iboralar : organik azot, parchalanish, chirituvchi fermentlar, urobakteriyalar, mochevina, azot to’plovchi bakteriyalar, nitrifikasiya, denitrifikasiya, bijg’ish jarayonlari, fosfor, oltingugurt, temir bakteriyalari.

Tavsiya etiladigan adabiyotlar  Shapulatova Z.J “Veterinariya mikrobiologiyasi” fanidan amaliy-laboratoriya mashg’ulotlari bo’yicha o’quv qo’llanma.Toshkent:”O’zbekiston faylasuflari milliy jamiyati’nashriyoti,2019 yil,248 b...  Shapulatova Z.J “Mikrobiologiya”.O’quv qullanma .Toshkent:”fan va texnologiya’nashriyoti,2013 yil,204 b.  Мудрецова-Висс К.А. Дедюхина В.П. Масленникова Е.В.”Основы микробиологии” учебник Москва 2014.  Красниковa.Л.В.Микробиология продуктов животного происхождения:Учебное пособие.СТБ Троицкий мост 2006-296  Вервицкий А.А. и другие Иуееринарная микробиология и иммунология Учебное пособие Минск ИВЦ Минфина ,2019 год,.526 с

• Tabiatda mikroorganizmlar keng tarqalgan bo’lib, unda beto’xtov sodir bo’ladigan moddalar almashinuvida aktiv ishtirok etadi.Tabiatda organik va anorganik moddalarning o’zgarishi natijasida ularning shakllari ham o’zgaradi. Miqdor jihatdan tugallanmay va yangidan ham paydo bo’lmaydigan holat moddalarning va energiyaning almashinuvi deyiladi.

Azotning aylanishi . Atmosferada 75,5% azot bo’lib, qolgan 24,5% suvda va tuproqda organik va mineral birkmalar ko’rinishida bo’ladi. Oqsilning tarkibida 1618%, tuproqda 6-18 t cha birikkan azot bor ammo hayvon va o’simliklar havodagi azotdan foydalana olmaydilar. Erkin va birikkan havodagi azotlar oldin mikroorganizmlar tomonidan o’simlik va hayvonlar uchun iste’mol qilinadigan shaklgacha aylantirilishlari kerak. Organik azotning mineral azotga, mineral azotning organik azotgacha aylantirilishi birqancha bosqichlarda o’tadi. Chirituvchi mikroblar oqsilni parchalashi natijasida oraliq moddalar birikmasi (albumoz, pepton, amid, aminokislotalar), sassiq hidli moddalar (indol, skotol, vodorod sulfid, uchuvchi yog’ kislotalar) va ammiak hosil bo’ladi. Bu ammonifikasiya deb atalib, qo’zg’atuvchilari amonifikatorlar deb nomlanadi.

• Mochevina hayvon organizmida oqsillar almashinuvi natijasida to’planib, siydik bilan chiqariladi. Urobakteriyalar ureaza fermenti ta’sirida mochevinani – suv, karbonat angidridi va ammiakgacha parchalaydi. Ammiakni o’simliklar o’zlashtiradi. • Mikroorganizmlarning azot aylanishidagi ammonifikasiyadan keyingi ikkinchi bosqichi – nitrifikasiyadir. • Nitrifikasiya jarayonida nitrifikasiyalovchi mikroblar ammiak va ammoniy tuzlarini nitrit ( 2NH 3 +3O 2 =2HNO 2 +158 kal ) va nitrat kislotalari (2HNO 2 +O 2 =2HNO 3 +48) tuzlarigacha oksidlaydi. Hosil bo’lgan nitrat kislota tuproqda ishqorlar bilan birikib, selitra hosil qiladi. Selitra suvda yaxshi eriydi va o’simliklar uni o’zlashtiradi. Bu jarayon natijasida tuproq azotga boyiydi va uning unumdorligi oshadi. Nitrifikasiyalovchi mikroblarga Nitrosomonas, Nitrosocystis, Nitrosospiralar kiradi. •

• Denitrifikasiya, nitrifikasiyaga qarama-qarshi jarayondir. Bunda denitrifikasiyalovchi mikroorganizmlar ta’sirida nitrat kislota tuzlari molekulyar azotgacha qaytarilib havoga uchib ketadi, natijada tuproqning unumdorligi pasayadi. Uning oldini olish uchun yerni, tuproqni tez-tez haydab turish kerak. Tabiatda denitrifikasiyalovchi bakteriyalardan – Tiolacillus denitrificans, Ps. Aeruginosa, Ps. • Fluorescens, Ps.stutzeri kabilar ko’p uchraydi. • Azot to‟plovchi bakteriyalar atmosferadagi molekulyar azotni fiksasiyalab, o’simliklar uchun yaroqli birikmalar hosil qiladi. Azot to’plovchi bakteriyalarga azotobakter, klostridium, tuganak bakteriyalar kiradi.

Uglerod aylanishida mikroorganizmlarning roli Uglerod aylanishi . Uglerod atmosfera havosida karbonat angidridi shaklida 0,03%ni tashkil etadi. Karbonat angidridni o’simliklar qabul qilib, murakkab o’zgarishlarga uchratadi, natijada havoga kislorod ajralib chiqadi. Tabiatda uglerodning aylanishi azotsiz organik birikmalarning bijg’ishi (achishi) natijasida sodir bo’ladi. Bijg’ish natijasida karbonat angidrid, suv va oraliq birikmalar – spirtlar, kislotalar (sut, sirka, yog’ kislota) hosil bo’ladi. Hosil bo’lgan karbonat angidridi atmosferaga ko’tariladi va o’simliklar uni o’zlashtiradi hamda kislorod hosil qiladi. Shu tariqa uglerod tabiatda almashinib turadi. Bijg’ish jarayonlari qator mikroorganizmlarning fermentlari ta’sirida hosil bo’ladi. Bijg’ishning bir necha turi mavjud.

Spirtli bijg‘ish – korbonsuvning oksidlanishi, natijasida etil spirti, karbonat angidridi hosil bo‘ladi va energiya ajraladi. Bijg‘ishni asosan achitqi, shuningdek ba’zi bakteriyalar va zamburug‘lar amalga oshiradi. Spirtli bijg'ish u yoki bu mahsulotni qayta ishlash natijasida uning spirtga aylanadigan biotexnologik jarayondir. Bijg'ish hu-jayrada sodir bo'ladigan modda almashinuvining cncrgetikasi bilan chambarchas bog'liqdir. 1861-yilda L.Paster spirtli bijg'ishni achitqi zamburug'larining faohyati bilan bog'liqligini o'rgangandan keyin bu jarayon biologik jarayon sifatida qaraladigan bo'ldi.

Spirtli bijg'ish biokimyoviy reaksiyalarning biiin-ketin keladigan jarayoni bo'lib, bunda achitqi zamburug'i hujayralari organik birik-malarning energiyasini to'liq ishlata olmaydi. Har bir achitqi zamburug'haing hujayrasi o'zining og'irligidan 30 va undan ko'proq marotaba miqdordagi shakarni parchalay olishi hisoblab chiqilgan. Natijada hujayraning energetik potensiah oshadi va bu ATF ning ajralib chiqishi ko'rinishida namoyon bo'ladi. Bu energiya hujay raning zaxira moddalari — glikogen, karbon suvlar (tregalozalar), yog'lar va boshqa birikmalarning sintezi uchun ishlatiladi.

Bijg'ish va nafas olish jarayonlari o'rtasidagi uzviy bog'lanishni ifodalaydigan sxema quyidagichadir: spirtli bijg'ish jarayonida hosil bo'lgan pirouzum kislotadan C,H 5 OH va C0 2 hosil boiadi. CH3COCOOH karboksiloza fermeati ) ^ + СНз СНО So'ngra sirka aldegidi vodorod ishtirokida qaytarilib, etil spirtga aylanadi: CH 3 CHO+NAD-H 2 alkogoldegidrogeneza. C H 3 CH 2 OH+NADBu reaksiyalar ikki bosqichda boradi. Avval pirouzum kislotadan C0 2 ajraladi va sirka aldegidi hosil bo'ladi: Kostichev fikriga ko'ra, etil spirti yuqoridagi reaksiyaga muvofiq hosil boiishi, yoki kanitsaro reaksiyasiga muvofiq, 2 moiekula sirka aldegidi suv ishtirokida etil spirti va sirka kislotasiga aylanishi mumkin: 2CH3CHO + H 2 0 -> CH 3 CH 2 OH + CH3COOH

Sut kislotali bijg‘ishda oxirgi mahsulot sut kislotasidir. Bu bijg‘ishdan insonlar qadimdan foydalanib kelgan. Buni sut kislotali baktriyalar amalga oshiradi. Sut kislotali bakteriyalar ikki guruhga bo‘linadi: gomofermentativ bakteriyalar ta’sirida qanddan faqat sut kislota, geterofermentativ lardan sut kislotadan tashqari spirt, sirka kislota, karbonat angidrid hosil bo‘ladi. Gomofermentativ sut kislotali bijg‘ishni Lactobacillus va streptokokk avlodiga kiruvchi bakteriyalar amalga oshiradi. Geterofermentativ bijg‘ishni Lactobactirium va Streptococcus avlodiga kiruvchi bakteriyalar amalga oshiradi.

Sut kislotali bakteriyalardan meva va sabzavotlardan konservalar tayyorlash va qoramollar uchun silos tayyorlashda keng qo‘llaniladi. Sof sut kislotali bijg‘ishdan sanoatda sut kislota olish uchun ishlatiladi. Sut kislota esa teri ishlab chiqarishda, kir yuvish poroshoklari, plastmassalar tayyorlashda va farmatsevtika sanoatida keng miqyosda ishlatiladi. SHuningdek, sut kislotasidan konditer sanoatida va alkogolsiz ichimliklar tayyorlashda foydalaniladi.

MOY kislotali bijg‘ishda karbon suvlar yog‘ kislotasiga aylanadi. Buning mohiyatini Lui Paster aniqladi. Bunday bijg‘ishni yog‘ kislotali bakteriyalar amalga oshiradi, ular hayoti uchun zarur bo‘lgan energiyani karbonsuvni bijg‘ishidan oladi. Bu bakteriyalar karbonsuvlarni, spirtlarni va kislotalarni, hattoki yuqori molekulali karbonsuv – kraxmal, glikogen, dekstrinlarni ham bijg‘ita oladilar. Bijg‘ish jarayonida turli qo‘shimcha mahsulotlar – etil spirti, sut va sirka kislotalar ham hosil bo‘ladi. Ba’zi yog‘ kislotali bakteriyalar atseton, butanol va izopril spirtini ham hosil qilishi mumkin.

Bu jarayon unda bijg'ishning yakkayu-yagona mahsuloti sifatida sut kislotasi hosil bo'lishi bilan xarakterlanadi. Bu reaksiyaning umumiy ko'rinishi quyidagicha: QH 12 0 6 +2F N +2ADF -4 CH 3 CHOHCOOH+2ATF+2H 2 0 Bunda mahsulotning hosil bo'lishi 98% gacha yetadi. Gomofermentativ bijg'ish. Bunday yuqori ko'rsatkich karbon suvlarning bijg'ish jarayoni modda alma-shinuvi jarayoni bilan deyarli bog'liq emashgidan dalolat beradi. Karbon suvlar konstruktiv modda almashinuvda juda ham kam miqdorda ishlatiladi yoki butunlay ishlatilmaydi.

Geterofermentativ bijg'ish. Geterofermentativ bijg'ish jara-yonida nafaqat sut kislotasi, balki pirouzum kislotasiga biogenetik aloqador bo'lgan boshqa, bir- birlariga yaqin birikmalar: sirka kislotasi, etanol va h.k. hosil bo'ladi. Geterofermentativ bijg'ish jarayonini olib boruvchi bakteriyalar glukozani parchalashning dastlabki bosqichini pentozofosforU yo'l orqali amalga oshiradi. Ularda fruktozabisfosfataldolaza va triazo- fosfatizomeraza fermentlari yo'q. Gomofermentativ bijg'ish jarayonida 1 mol bijg'igan glukozadan ikki mol ATF hosil bo'lsa, geterofermentativ yo'l orqali 1 mol ATF hosil bo'ladi.

Fosfor aylanishi . • Tuproqda oqsil moddalar va lipoidlar tarkibida fosfor ko’p bo’ladi. Organik moddalar chirib parchalanganda fosfor kislotasi hosil bo’lib, tuproqdagi kaliy, magniy, temir tuzlari bilan birikadi. Bu birikmani o’simlik o’zlashtiradigan-eriydigan holatga fosfor mikroblari keltiradi. Bunda nitrifikasiyalovchi, oltingugurt, tion bakteriyalari qatnashadi. Fosfor mikrobalarining toza kulturasidan bakterial o’g’it – fosfobakterin tayyorlashda foydalaniladi. ( Bas.megaterium var phosphaticum ). Ular organik fosforni mineralizasiya qilib, o’simliklarning fosforli oziqlanishini yaxshilaydi

Oltingugurt almashinishi . • Oltingugurt hayvon va o’simlik oqsilining, ko’pchilik organik va anorganik birikmalarning asosiy qismidir. Tuproqqa o’simlik va hayvon qoldiqlari bilan tushadi. Qoldiqlar parchalanganda, oltingugurt vodorod sulfid shaklida ajralib chiqadi. Vodorod sulfid oltingugurtli bakteriyalar ishtirokida oksidlanib sulfat kislotasi va suv hosil qiladi. • 2H 2 S + O 2 – 2H 2 O + 2S + 532,1; 2S + 3O 2 + 2H 2 O – 2H 2 SO 4 + 1231,9 • Oltingugurt to’plovchi bakteriyalar autotroflar bo’lib, oltingugurt ular uchun oziq modda hisoblanadi. Ular tuproqda, botqoqli joylarda, ko’l suvlarida, ayniqsa oltingugurtli buloq suvlarida ko’p uchraydi.

Temir birikmalarining almashinishi. • Temir eritrositlarda gemoglabin oqsili tarkibiga kiradi. Odam va hayvonlarning nafas olishida muhim ahamiyatga ega. Temir bakteriyalari Leptothrix, Crenotrix, Chlamydothrix va h.k. o’z hujayrasida temirni oksidlab, tanasining sirtida to’playdi. Temir bakteriyalari konlarda, katta hovuzlarda, temir birikmalari bor buloqlarda uchraydi. Bu bakteriyalar ko’p to’plangan joyda to’q qizil rangda shilimshiq parda hosil bo’ladi.

• Nazorat savollari: • Mikroorganizmlarning tabiatda moddalar almashinuvidagi rolini ayting • Tabiatda azot aylanishini mohiyatini ayting? • Uglerod aylanishining yengil sanoatda ahamiyati? • Tabiatda oltingugurt, fosfor, temir aylanishini tushuntiring.

E‘TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT

O'xshashlar

Tabiatda uglerod va azot aylanishida mikroorganizmlarning roli aerob va anaerob sharoitda kletchatkani parchalovchi mikroblar

Tabiatda suv

Mikroorganizmlarning nafas olishi

Tabiatda suvning aylanishi

Tabiatda azot aylanishi