Tog’ay va suyak to’qimasi - Biologiya - Slaydlar

Tog’ay va suyak to’qimasi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2487.5 KB

Ko'chirib olish

MAVZ U: Tog’ay va suyak to’qimasi 0102 0506

REJA:  Tog`ay to`qimasi .  Uning gistologik tuzilishi va tiplari  Tog`ay to`qimasining rivojlanishi va regeneratsiyasi.  Suyak to’qimasi  Suyak to’qimasining gistologik tuzulishi va tiplari  Suyak to’qimasining rivojlanishi va regeneratsiyasi

Tog`ay to'qimasi. Tog'ay to'qimasi morfologik tuzilishiga, rivojlanishi va vazifasiga ko'ra boshqa to'qimalardan tubdan farq qiladi. U biriktiruvchi to'qimalar qatoriga kiradi va ular bilan birgalikda o`rganiladi. Bunga sabab, to`g`ay organizmning embrional rivojlanishi davrida biriktiruvchi to'qimaiar hosil bo'ladigan e'mbrional to`qimadan, ya'ni mezenxima hujayralaridan tarqaladi, ya'ni organizrnning dastlabki ontogenez rivojlanishi davrida skelet suyaklarining aksariyati o'rnida oldin tog`ay to'qimasi paydo bo'ladi, so`ng ular suyak to`qimaga aylanadi.Tog`ay organizmda tayanch, mexanik va biriktiruvchi vazifani bajaradi. Odamda va sutemizuvchi hayvonlarda yetuk va yuksak darajada tabaqalangan bo`ladi. Tuzilishi jihatidan qattiq to`qimalar qatoriga kiradi. Qattiqligi jihatidan esa skelet suyaklaridan keyin ikkinchi o'rinda turadi. Shuning uchun tog`ay to'qima tarkibida qon tomirlari va nerv tolalari kabi boshqa to’qimalar uchramaydi.

Tog'ayda moddalar almashinuvi uning ustini o'rab to’rgan tog'ay pardasi orqali sodir bo`ladi. Nerv tolalari bilan ta'minlanishi va innervatsiyasi ham shu parda orqali amalga oshadi. Tog`ay gidrativ to'qimalar qatoriga kiradi, tarkibining 80 % suv, 15 % organiq moddalar va 5 % mineral tuzlardan tashkii topgan. Organik moddalarning asosini oqsillar, mukopolisaxaridlar va lipidlar tashkil etadi. To`qimada uchraydigan oqsillar asosini esa fibrillyar oqsillar ya`ni kolagen va elastik hamda mikopolisaxaridlar bilan birikkan holda uchraydigan nofibrillyar oqsillar - xondroitin sulfatlar, keratosulfat va sialit kislota tashkii etadi Xondromukoprotein va xondromukoid tog'ay to'qimaning asosiy moddasi sifatida ko'plab uchraydi. Tog'ay to'qimasi ham boshqa biriktiruvchi to'qimalarga o'xshab to'qima hujayralari va oraliq moddadan tashkil topgan. Hujayralar tarkibiga shakli yumaloq yoki ovalsimon tog`ay hujayralari (xondrositlar) va to'qimaning rivojlanishi hamda regeneratsiyasini ta`minlovchi xondrioplast hujayralar kiradi. Hujayra oraliqlarini esa oraliq modda to`ldirib turadi. Oraliq modda boshqa boshqa to'qimalardagiga nisbatan bu yerda ko'proq bo'ladi va tayanch hamda mexanik vazifalami bajaradi. Vazifasi va morfologik tuzilishiga ko'ra uch xil tog'ay to'qimasi uchraydi: gialin, elastik va tolador tog'ay to'qimalar. Hujayra va oraliq moddalarni quyidagicha klassifikasiya qilish mumkin.

Xondroblastlar —kam tabaqalangan yosh hujayra bo’lib,shakli yassi, o’rtasida bitta yadrosi bor. Tog’ayning ustki pardasiga yaqin joyalrida ko’p uchraydi. Xondroblast doim ko’payib turish xususiyatiga ega. Ko’payish natijasida yangi tog’ay hujayralari – xondrositlar hosil bo’ladi. Natijada tog’ay periferik qismiga qarab o’sadi. Tog’ayning bunday o’sishiga periferik (oppazitsion) o’sish deyiladi. Xondroblastlarning ikkinchi xususiyati hujayralararo modda—kollagen hosil bo’lishida ishtirok etishidir. Kollagen hujayralararo modda bo’lib, uning tarkibida tropokollagen,elastin va tog’ayning asosiy moddasi uchraydi. Xondroblast sitoplazmasida RNK ko’p, hujayra organoidlari ham ko’p uchraydi.

Xondrosit – tog'ay to'qimasining asosiy qismini tashkil etadi. Odatda, yumaloq yoki ovalsimon shaklda bo`lib, tashqi yuzasi notekis, hujayra yuzasida mikrovorsinalarga o'xshash o'simtalar bor. Har tog'ay hujayrasi yoki bir necha hujayradan tashkil topgan bir guruh hujayralar to'qjmaning oraliq moddasida hosil bo'lgan bo'shliqlarda joylashadi. Tog`ay hujayralarining bitta bo'shliqda hosil qilgan guruhi izogen guruh deyiladi. Odatda, bunday bitta hujayraning ko`payishi natijasida hosil bo'ladi. Har bir tog'ay hujayrasida bittadan, ayrimlarida ikkitadan yadro bo` lib, bu yadrolar ichida bo'yoqlarga yaxshi bo'yaladigan bitta yoki ikkita yadrocha bo'ladi. Elektron mikroskopda hujayra sitoplazmasida mitoxondriy, donador endoplazmatik to`r va yaxshi rivojlangan Golji kompleksini ko'ramiz. Yosh tog'ay hujaylarida mitoxondriylarning soni odatda ko'p bo'ladi, boshqa organoidlarning shakli ham aniq ko'rinadi. Hujayralar qarib borgani sari mitoxondriylarning soni kamayib, organoidlarning shakli ko'rinmaydigan bo'Iib boradi. Hujayralarda sodir bo`ladigan bunday jarayon regressiv o`zgarish deyiladi. Buning oqibatida hujayraning fiziologik vazifasi ham ancha pasayadi. Tog`ay hujayralarining ximiyaviy tuzilishini tadqiq qilish uning tarkibida glikogenlar, lipidlar, fermentlar ya'ni ishqoriy fostafaza, lipaza va oksidaza fermentlari borligini ko'rsatadi.

Tog'ay to`qimasining hujayralararo moddasi . Tog'ay to'qimasining hujayralararo moddasi kollagen (xondrin) va kamroq elastik tolalardan hamda asosiy amorf moddadan tashkil topgan, Xondrin tolachalari ximiyaviy to'qima tarkibida uchraydigan kollagen tolachalarga o`xshaydi. Mikroskopda oddiy nur yordamida ko'rinmaydi, uni ko`rish uchun tripsin, bariyli suv bilan impregnasiya qilish kerak. Shunda tolachalarning to`rsimon shaklda joylashgani yaxshi ko'rinadi. Tog`ay to`qimasining asosiy amorf moddasi protein va uglevoddan tashkil topgan, ular bir-biri bilan mustahkam birikishi natijasida tog`ayning asosiy moddasi - xondromukoid birikmasi hosil bo'ladi, ya'ni bunda xondroitin sulfat kislota oqsil bilah birikadi. Gistologik preparatlarda xondroitin sulfat kislota asosiy bo'yoqlarga bafozil, ya'ni to'q bo'yaladi. Kollagen tolachalar oksifil, ya'ni ancha och bo'yaladi. Tog'ay to'qimasi tarkibida tolachalar va xondromukoid modda notekis joylashgan uchun bo'yalishi ham turlicha bo'ladi. Tog'ay hujayralari va izogen guruhlarining atrofida xondromukoid ko'p bo'lib, to'qimanmg boshqa joylariga nisbatan bo'yoqlarga bazofil ya'ni to'q bo'yaladi. Xondromukoid moddalarning to'qimada notekis joylashishi yoshi o'tgan organizmda ro’y-rost ko'zga tashlanib turadi. Bunday jarayon natijasida to'qima pishiqligini yo’qotadi. Keyinchalik uning ichki qismlarida, ya`ni oziq modda yetib borishi qiyin joylarda kalsiy tuzlari yig'ilib, to'qimani yanada mo'rt, sinuvchan qilib qo`yadi. Bu to'qima elastikligini yo'qotdi, degan so'zdir.

Tog`ay to'qimalari tarkibiy tuzilishi bilan ajralib turadi. Xuddi shuning uchun ham tog'ay to'qimasi gialin tog'ay to'qima, e'lastik tog'ay to'qima, tolali tog'ay to'qimalarga bo'linadi. Ularning uchalasi ham mikroskopik va ultramikroskopik tuzilishiga ko'ra bir tipdagi hujayralardir. Biroq hujayralararo moddalari bir-biridan farq qiluvchi o`ziga xos xossalarga ega. Ularning ana shu xususiyati tog`aylari bo'lib o'rganishni taqazo e`tadi. Gialin (yaltiroq) tog'ay to'qima. Gialin tog`ay organizmda uchraydigan tog`aylarning asosiy qismini tashkil etadi. Gialin tog’ay nafas olish sistemasining havo o'tadigan naysimon qismi bilan embrion skeletining ko'pgina qismini tashkil etadi. Bundan tashqari, qovurg'alarning to'sh suyagi bilan birikadigan joyda, uzun naysimon suyaklaming e'pifiz qismiari tutashadigan joylarda (metaepifizartog`ay), skelet suyaklarining bo`g`in yuzalarida uchraydi. Bo'yalmagan tog'ay to'qima yaltiroq, och pushti bo'lib, tashqi tomondan biriktiruvchi to'qimadan iborat yupqa parda, ya'ni tog'ay (perixondriy) bilan o'ralgan. Bu parda auzunohoq shaklidagi tog'ay hujayrasi - fibroblast va kollagen tolalardan tashkil topgan tutamlardan tuzilgan. Bularning orasida qon tomirlar bilan nerv tolalari. Tog'ay ostki psrdasi asta-sekin tog'ay ustki qatlamlari qo`shilib ketadi. Shu zonada uchraydigan tog'ay hujayralari – xondroblastlar, odatda, bittadan bo`lib, ular ustidan hujayra oraliq moddasi kapsulaga o`xshab o`ralib turadi.

Gialin tog’ay 1-tog’ay usti pardasi xujayralari. 2-tog’ay bo’shliqlarida joylashgan tog’ay hujayralari. 3-asosiy moddasi

Elastik tog'ay — to'qima boshqa tog'aylarga nisbatan kam tarqalgan, lekin organizm uchun muhim bo'lgan organlarda uchraydi, ayrimlarining esa skeletini hosil qiladi. Sutemizuvchi hayvonlarda elastik tog`ay quloq suprasi hamda kekirdakning cho`michsimon va no`xatsimon tog`ay plastmkalarini tashkii etadi. Shu bilan birga tashqi quloq yo`li, quloq nayi va eshitish nayining skeleti qurilishida material bo'lib xizmat qiladi. Yangi fiksasiya qilingan elastik tog'ay sarg'ish bo`ladi. Gistologik tuzulishiga ko'ra u gialin tog'ayga o'xshaydi. Tashqi tomonidan tog`ay ustki parda bilan qoplangan. Tabaqalangan yosh tog'ay hujayralar, xondrasitlar yuqoridagi tog'ayga o'xshab hujayra kapsulalarida bittadan yoki bir nechtadan guruh hosil qilib joylashadi. Elastik tog'ayning boshqa tog'aylardan asosiy farqi hujayralararo moddasida kollagen tolachalardan tashqari ko'p miqdorda elastik tokchalar bo'lishidir. Ular to`qimani egiluvchan qiladi. To'qimaning tog`ay ustki pardasiga yaqin joylashgan elastik tolachalar hech qanday chegarasiz, to'siqsiz hamisha bir-biriga o'tib turadi. Elastik tog'ayning tarkibiy tuzulishidagi asosiy farq bunda oqsillar glikogen va xondrositin sulfatlar kam uchraydi, kalsiy tuzlari hech qachon yig`ilmaydi. Shuning uchun hamma vaqt elastiklik xosasini saqlab turadi.

Tolali tog'ay to'qimasi — umurtqa pog'onalar orasidagi tog`ay disklarni hosil qiladi, zich biriktiruvchi to`qimaning gialin tog`ayga o'tish qismida (pay va bog`lamlar tarkibida) bo`ladi. Sonning yumaloq bog'lamchasi ham tolali tog`aydan tashkil topgan. Tolali tog'ay mikroskopik tuzilishiga ko`ra gialio tog`ayga o`xshaydi. Ularning asosiy farqi shundaki hujayralararo moddadagi kollagen tolachalar gialin tog'ayda to`rsimon shaklda bo`lsa, tolali tog'ayda bog`lamchalar hosil qilib joylashadi. Tog'ay hujayralari bu yerda ham bittadan yoki izogen guruhlar hosil qilgan holda uchraydi. Hujayra sitoplazmasida vakuolalar nasbatan ko`p. Tolali tog`ay biriktiruvchi to`qimaga yaqinlashgani sari tarkibiy tuzilishi o`rganib, paylarning tuzilishiga o`xshab boradi. Tog`ay to`qimasi bilan biriktiruvchi to`qima chegarasida ovalsimon yoki yumaloq tog`ay hujayralari, xondrositlar asta-sekin shaklini o`zgartirib yassilashib boradi va u ham biriktiruvchi to`qima hujayralariga o`xshab joylashadi.

Тоғай тўқимасининг турлари: А—гиалин тоғай кекирдакдан тайёрланган; Б—толали эластик тоғай.қулоқ супрасидан тайёрланган; В—толали тоғай, умуртқалараро дискдан тайёрланган

Tog`ay ustki pardasi - perixondriy. Tog`ay ustki pardasi zich biriktiruvchi to'qimadan tarkib topgan bo`lib, organizmdagi tog'aylar ustini qoplab turadi. Uning tarkibiy qismi asosan kollagen va elastik tolachalardan va ular orasida joylashgan duksimon shakldagi fibroblastlarga o`xshagan hujayralardan iborat. Mikroskopik tuzilishi yaqqol chegaraga ega emas, ikki qavatdan tashkil topgan: 1) tashqi (qattiq) atrofidagi to'qimalarga bevosita tutashib ketgan qavat, 2) ichki (yumshoqroq) qavati. Bevosita tog`ay to'qima ustiga yopishib turadi, unga xondrogen qavat deyiladi. Mana shu xondrogen hujayralari ko'payib tog'ay to'qimani o'stiradi. Tog'aydagi regenerasiya jarayoni ham shu vaqtda sodir bo'ladi. Xondroblast bo’linishi natijasida xondrositlar hosil bo'ladi. Kollagen va elastik tolachalar hech qanday chegara hosil qilmasdan to'qimaning hujayralararo moddasiga qo'shilib ketadi. Perixodriyda qon tomirlari bilan nerv tolalari ko`plab uchraydi

Tog'ay rivojlanishi va regeneratsiyasi . Tog`ay to'qimasining rivojlanishi o`rganilar ekan ikki narsaga; to'qimalarning embrional va postembrional davrdagi rivojlanishiga va hujayralararo moddalar bilan amorf moddalarning hosil bo`lishi jarayoniga ahamiyat berish kerak. Tog`ay to'qimaning rivojlanishida ikkala jarayon deyarli baravar kechadi Tog'ay organizmning embrional rivojlanishi davrida mezenxima hujayralaridan kelib chiqadi. Organizmning bunday tog'ay hosil bo`ladigan qismlarida mezenxima hujayralari asta-sekin o`zgara boshlaydi. Dastlab hujayratar shaklini o`zgartiradi, o`simtalar yo`qoladi, so`ng ko`payadi. Hosil bolgan hujayralar asta-sekin ovalsimon yoki yurnaloq shaklga aylanadi, bir-biriga yaqinlashadi, ularning sitoplazmasida ham bir yo`la o'zgarish bo`ladi. Mezenxima to`qimaning shunday qismlariga skletogen pushtlar yoki skeletogen to`qima deyiladi. Mezenxima hujayralardan asta-sekin xondroblast hujayralari tabaqalanadi. Keyingi bosqichlarda markazda joylashgan hujayralar tog`ay hujayralari shakliga kiradi va ular tabaqalanishi natijasida xondrositiar hosil bo`ladi. Ularning oralarida kollagen tashkil topgan moddadlari to'plana boshlaydi. Natijada boshlang`ich perixondrial tog'ay to'qimasi paydo bo`ladi. Keyinchalik yosh xondrositiar hujayralararo modda kompleksini tashkil etuvchi fibrillyar oqsil, glikozaminoglikan, protoglikogen moddalarni sintezlay boshlaydi.

Tog’ay to’qimasining mezenximadan rivojlanishi :1— mezenxima; 2—tog’ayning dastlabki rivojlanish bosqichi; 3— tog’ayning oxirgi rivojlanish bosqichi; 4—rivojlanayotgan tog’ay oraliq moddasi

Hujayralararo oraliq moddanlarning yosh tog'ay hujayrasi sitopiazmasiga tegib turadigan yaltiroq qavat ya’ni tog'ay hujayrasining kapsulasi hosil bo'ladi, hosil bo`lgan tog`ay periferik qismida esa, ya'ni mezenxima bilan chegara joyida, nihoyat ikki qavatdan iborat tog`'ay uctki pardasi bo'ladi tog'ay ustki pairdasining ichki kombial qavatida joylashgan xondrogen, ya`ni xondroblast hujayralari ko`payib, hosil bo`lgan tog`ay to'qimasi ustki qavatida yig`ila boshlaydi. Natijada tog'ay to`qimasida periferik o`sish jarayoni sodir bo`ladi. Tog`ay to`qimasining ichki qismiarida joylashgan yosh xondrosit mitoz va amitoz yo'l bilan ko'payib, tog'ayning ichida interstisial o'sish jarayoni kechadi, bu o'z navbatida, to`g`ayning ichki massasini ko`paytiradi. Odatda, interstisial o’sish, organizmning aktiv shakllanishi davrida va tog`aylarda kechadigan regenerasiya jarayonlarida sodir bo`ladi. Tog`ay rivojlanishining so`nggi davrlarida to'qima o`rtasida, ya`ni orasida joylashgan hujayralarda qon tomirlar uzoqlashgan sari moddalar almashinuvi jarayoni susaya boradi. Bu davrda hujayralar diffuziya yo'li bilan to'qimaga tarqalayotgan oziq moddalar bilan oziqlanib turadi. Natijada bu hujayralarda ko`payish xususiyati asta- sekin so`nib ular distrofiyaga uchraydi. Ayrim vaqtlarda o'z vazifasini o'tab bo'lgan hujayralar o'rniga suyak to`qimasi hosil boladi. Tog`ay to`qimasining suyak to'qimasiga aylanishi jarayonida ko`p yadroli ostioklast (xondroklast - suyak maydalovchi) hujayralar aktiv ishtirok e`tadi. Bu hujayralar o'zidan hujayralararo moddani eritib yuboradigan va suyak to'qimasi hosil bolishini ta'minlaydigan fermentlar ishlab chiqaradi. Tog'ay to'qimasming regenerasiyasi jarayonida tog'ay ustki pardasining kombinal hujayralari bilain to'qima ichidagi yosh xondrositlar aktiv ishtirok etadi.

SUYAK TO’QIMASI Suyak to’qimasi. Suyak to’qimasi tarkibida ohaklangan hujayralararo moddalar tutadigan biriktiruvchi to’qima bo’lib, suyak skeletining asosiy struktura komponenti hisoblanadi. Organizmda kalsiy tuzining 97% suyak to’qimada uchraydi. Suyak to’qimasi ham boshqa biriktiruvchi to’qimalarga o’xshab asosan suyak hujayralaridan va hujayralararo moddalardan tarkib topgan. Suyak to’qimasining hujayralari . Suyak to’qimasi hujayralari bajaradigan fiziologik vazifasi va morfologik tuzilishiga ko’ra uchga bo’linadi: ostioblast, ostiosit va ostioklast hujayralar. 1. Ostioblast hujayralar kam tabaqalangan bitta yadroli suyak hosil qiluvchi hujayra bo’lib, suyak to’qimasi hujayralararo moddasi bilan asosiy modda uchun kerakli moddalarni sintez qilib beradi. Ostioblast hujayralar tabaqalangan suyak to’qimasida, uning singan yoki tiklanayotgan joylarida ko’p uchraydi. Barcha skelet suyaklari ustini qoplab turuvchi suyak usti pardasi tarkibida bo’ladi. Shakli kubsimon yoki burchaksimon. Tsitoplazmasining periferik qismida yumaloq yoki ovalsimon yadrosi bo’ladi. Har bir hujayra yadrosida bitta yoki bir nechta yadrocha bo’ladi. Elektron mikroskopda ko’rilganda tarkibidagi organoidlardan mitoxondriy, endoplazmatik to’r va Golji kompleksi yaxshi ko’rinib turadi. Bundan tashqari, tsitoplazma qismida ko’plab RNK va yuqori aktivlikka ega bo’lgan ishqoriy fosfataza uchraydi. Bular to’qimada mineral tuzlar almashinuvida ishtirok etadi. Organizmning embrional rivojlanishi davrida osteoblast hujayralar mezenxima hujayralaridan hosil bo’lib, so’ng embrion skeletining rivojlanishida aktiv ishtirok etadi. Shu bilan birga to’qimada sodir bo’ladigan fiziologik va reforativ regeneratsiya jarayonlarini ham ta’minlaydi. Osteoblast hujayralar asta-sekin ostiotsitlarga aylanishi ham mumkin.

Suyak hujayralari. 1- o’simtali suyak hujayralari; 2— hujayralararo moddasi.

Найсимон суякнинг тузилиши : А—суяк усти пардаси(периост): 1-толали қават; 2-камбиал қават; а-қон томир. Б—суякнинг компакт моддаси; 3-ташқи умумий пластинкалар;4-остион; б- остион канали; в-тешиб ўтувчи фолкман канали; 5-оралиқ пластинкалар системаси; 6-ички умумий пластинкалар; 7-ғовак суяк трабекуласи; В—суяк ички бўшлиги; Г-эндост

2.Ostiotsitlar yetilgan, yuqori darajada tabaqalqngan, suyak to’qimasining asosini tashkil etuvchi hujayralar jumlasidandir. Atrofi hujayralararo moddada hosil bo’lgan bo’shliqlarda joylashgan. Ostiotsitlar yassilashgan yumaloq yoki ovalsimon shaklda bo’lib, atrofidan kanalchasimon bir nechta o’simta chiqargan. Yonma-yon joylashgan hujayra o’simtalari bir-biri bilan tutashgan bo’lib, to’qimaga to’rsimon shakl beradi. Hujayra o’simtalari hujayralararo moddadan joylashgan bo’lib, shu yo’l orqali to’qimaning ichki qismiga oziq modda kiradi. Ishdan chiqqan yoki qarigan to’qima kanalchalarida oziq moddalar ko’rinmaydi. Ostoitsitlar joylashganbo’shliqlarning devoridagi hujayralararo modda tarkibida, odatda, tuzlar yig’ilmaydi. Eski adabiyotlarda tog’ay hujayralarining kapsulasiga o’xshatib, uni ham suyak hujayrasining kapsulasi deb atashgan va o’ziga xos mustahkam tuzilishga ega bo’lgan deb tushunishgan. Lekin elektron mikroskop yordamida olib borilgan tadqiqot ishlari shuni ko’rsatadiki, haqiqatan ham kapsulada mineral tuzlar yig’indisi ham bo’lmas ekan, kapsula devoridagi modda, to’qimaning boshqa qismidagi tuzlarga boy moddalarga nisbatan, aksincha, yumshoq tuzilishga ega ekan. Shuning uchun kapsula mikroskopda yaltirab ko’rinar ekan. Ostiotsitning ochroq bo’yalgan tsitoplazmasi markazida, odatda, bitta to’q bo’yalgan yadro bo’ladi. Organoidlardan mitoxondriy ko’p uchraydi. Golji kompleksi ham uncha rivojlanmagan. Ostiotsitlar to’qima faoliyatida deyarli aktiv ishtirok etmaydigan, to’qima stabil holatda joylashgan hujayralardir. Ayrim yosh ostiotsitlar ko’payish xususiyatiga ega. To’qimalarning hujayralararo moddasi tarkibidagi mineral tuzlar almashinuvida ishtirok etadi.

3.Ostioklast hujayralar tog’ay va suyak hujayralarni buzish xususiyatiga ega. Boshqa suyak hujayralaridan ancha yirik (50-90 nm), noto’g’ri shaklda bo’lib, ko’p yadroli hujayralar qatoriga kiradi. Tarkibida 3-10 tagacha yadrosi bo’lishi mumkin. Hujayralararo moddaga tegib turgan tashqi membranasida tsitoplazmatik o’simtalarga o’xshash, ingichka ichak epiteliysi mikrovorsinalarini eslatuvchi ko’p miqdordagi o’simtalarga ega. O’simtalar ichida ko’p miqdorda lizosomalarga o’xshash vakuolalar uchraydi. Ular hujayra membranasi orqali tashqariga, ya’ni hujayralararo moddaga chiqib, uni shiddat bilan eritadi. Shu yo’l bilan ostioklast hujayralar to’qimaning rivojlanishini, o’sishi va tiklanishini ta’minlaydi. Ostioklast hujayralar tsitoplazmasining markazi asosan bazofil, ya’ni to’q bo’yaladi, periferik qismlari oksifil, ya’ni ochroq bo’yaladi. Hujayra o’simtalarining ichidagi lizosomalarda gidrolitik fermentlar ko’p. Mitoxondriylarning bsoni ham ko’p. Ostioklast hujayralarning hujayralararo moddasi bilan tutashgan joylarida mayday bo’shliqlar yoki lakunalar hosil bo’ladi. Ostioklast hujayralar normal fiziologik holatda atrofidagi hujayralararo moddalarga karbonat angidrid chiqaradi, u yerda karbonat angidrid suv bilan birikib, karbonat kislota hosil qiladi: CO 2 +H 2 O=H 2 CO 3 Natijada kalsiy tuzlari erib, oraliq moddaning organic strukturasi buziladi. Ko’rinib turibdiki, ostioklast hujayralar suyak to’qimasining embrional va postembrional rivojlanishi davrida va regeneratsiya jarayonlarida o’ziga xos muhim vazifalarni bajarar ekan.

Suyak to’qimasining hujayralararo moddasi oss е in tolalar joylashgan amorf asosiy moddadan iboratdir. Embrionlarda bo’ladigan dag’al tolali to’qima va katta yoshli odamlar bilan bolalarda bo’ladigan plastinkasimon suyak to’qimasi tafovut qilinadi. Plastinkasimon suyak to’qimasida oss е in tolalar juda aniq bir tomonga qarab joylashgan.Suyak to’qimasining struktura birligi suyak p l a s t i n k a s id i r. U kapsulalarda yotadigan suyak hujayralari hamda kaltsiy tuzlarini o’ziga olgan ingichka tolali g’ujayralararo moddadan tash-kil topgan. Bu plastinkalarning oss е in tolalari ma'lum bir tomonga yunalgan holda bir-biriga parall е l bo’lib yotadi. Qo’shni plastinkalardagi tolalar odatda ularga nisbatan p е rp е ndikulyar ravishda yunalgan bo’ladiki, shu narsa suyak to’qimasining juda ham pishiq bo’lishini ta'minlab b е radi. Har turli suyaklardagi suyak plastinkalari ma'lum bir tartib bilan joylashgan bo’ladi.Sk е l е tning barcha d е yarli yassi, naysimon va aralash suyaklari suyak plastinkalaridan tuzilgan.Naysimon suyakning diafizida plastinkalar murakkab sist е malarni hosil qiladi bu sist е mada quyidagi uchta qatlam tafovut etiladi: 1) tashqi qatlam, bunda plastikkalar tutash halqalar hosil qilmaydi va yuzi k е yingi plastinkalar qavati bilan qoplanib turadi; 2) ost е onlardan(gav е rs sist е malari suyak kanallaridan) hosil bo’lgan o’rta qatlam. Ost е onda suyak plastinkalari qon tomirlari atrofida qonts е ntrik ravishda joylashgandir. D е mak, ost е on go’yo biri ikkinchisining ichiga kiritib qo’yilgan silindrlar sist е masini tashkil etadi; Ost е on markazida kapillyardan iborat qon tomir va u bilan birga davom etib boradigan biriktiruvchi to’qima bo’ladi. Ost е onlar bir-biriga zich taqalib yotmaydi, ularning orasida yordamchi yoki oraliq suyak plastinkalari d е b atalmish plastinkalar yotadi ; 3)plastinkalarning ichki qatlami ko’mik (ilik) joy bo’ladigan bo’shliqni ch е garalab turadi.Epifizlar suyak to’qimasi va yassi suyaklarning tuzilishida o’ziga xos xususiyatlar bor, l е kin ushbu to’qimaning umumiy xususiyatlari bularda ham saqlanib qoladi.Suyak hujayralari(ost е otsitlar) ko’payishga layoqatini yo’qotib qo’ygan, shu munosabat bilan suyak ust pardasi hisobiga o’sib, tiklanadi.Ust pardasi suyakning tashqi yuzini qoplab turadi va ingichka tolali biriktiruvchi to’qima hamda ost е oblastlardan iborat bo’ladi.

Plastinkasimon suyak to’qimasi tuzilishi (sx е ma). Chap yarmida suyak bo’shliqlari va kanalchalari, o’ng yarmida ayrim plastinkalardagi tolalarning yo’nalishi tasvirlangan (Sht е r asaridan)

Plastinkasimon suyak to’qimasi

Suyak to’qimasining ko’ndalang kesimi :1-suyak usti pardasi periost; 2-tashqi umumiy palastinkalar qavati; 3-ostion (Gaversov kanali); 4-ostion kanalchalarining anastomozi; 5-teshib o’tuvchi (folkman) kanali; 6-ostiosit o’simtalari kanalchalar bilan tutashgan; 7-asosiy modda; 8-suyak palstinka sistemasi(ostion); 9-oraliq plastinkalar; 10-ichki umumiy plastinkalar; 11-endost; 12-suyak ichki bo’shlig’i

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!!!

O'xshashlar

Biriktiruvchi to’qima

Odam a’zolarining onto – filogenezi

Evolyutsion jarayonlar va ularning umumiy qonuniyatlari. Antropogenez

Organizm tarixiy rivojlanish

Organizmlarni mikroklonal ko'paytirishdagi yutuq va kamchiliklar