Odam a’zolarining onto – filogenezi - Biologiya - Slaydlar

Odam a’zolarining onto – filogenezi

Yuklangan vaqt:

31.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

6887.0556640625 KB

Ko'chirib olish

ODAM A’ZOLARINING ONTO – FILOGENEZI

Мorfogenez – organlar xosil bo’lishi va ularning ontogenez jarayonida o’zgarishi jarayonidir: 1. Blastula bosqichidan boshlanadi. 2. Asiklik bo’lib hisolanadi. 3. Genetik nazorat qilinadi.

Моrfogenez Мaydalanish jarayonidan so’ng baqa embrionidagi morfogenez.

Drozofilada ko’zning noodatiy joylarda yani oyoqlari va muylovlarida rivojlanishi/ Моrfogenez

Chapda —12 kunlik sichqon embrioninig to’rt kamerali yuragi. O’ngda — gen-modifisirlangan sichqon embrioninig uch kamerali yuragi (12 kunlik) ra —o’ng bo’lmacha , la —chap bo’lmacha , rv — o’ng qorincha, lv — chap qorincha, v — uch kamerali yurakning bo’linmagan qorinchasi, ot — chiqaruvchi trakt. Моrfogenez

Diapauza – ma’lum muddatga rivojlanishni to’xtashi. Fetalizasiya – voyaga etgan organizmlarda homilalik davr belgilarini saqlanib qolishi. Ontogenez davrlarining o’zgarishlari.

Deemrionizasiya – tuhum qobiqlarida borayotgan embryonal jarayonning qisqarishi. Embrionizasiya - homila qobiqlari va ona organizmi hisobiga homilaning himoya muddatining uzayishi.

Neoteniya - bu yuvenil va voyaga etgan davrning bo’lmasligi. Pedogenez – Evolutsiyaning yo’nalishi bo’lib, erta rivojlanish bosqichida bo’lgan organizmlarni jinsiy ko’payish qobiliyatini paydo bo’lishi.

Rarl Berning embrionlar o’xshashligi qonuni. “ Individual rivojlanishning qancha erta davrida taqqoslansa shuncha ko’p o’xshashlikni aniqlasa boladi"

Biogenetik qonun yoki Gekkel va Muller qonuni. Har bir organizm o’zining individual rivojlanishida ajdodlar belgilarini takrorlaydi Ontogenez filogenezning qisqacha takrorlanishi

Rekapitulyasiya – embrionda ajdodlar belgisini takrorlanishi Bachadondan tashkariida rivojlanayotgan odam embrioni.Jabra yoriklari va dumi korinib turibdi.

Ontogenezning buzilishi Senogenezlar Filembriogenezlar

Senogenezlar Embrion yoki lichinkalarda ularni tashqi muhitga adaptasiyasini ta’minlovchi moslanishlarni paydo bo’lishi. Ernest Gekkel

Senogenezlar Voyaga yetgan organizmlarda senogenezlar saqlanmaydi.

Filembriogenezlar Embriogenezda namoyon bo’ladigan ontogenezning o’zgarishlari ajdodlar uchun xos bo’ladi, lekin voyaga etgan organizmlarda ular adaptiv hususiyatga ega. А.N. Seversov 15

Fiembriogenezlar Аnaboliyalar Deviasiyalar Аrhalaksislar

Аnaboliyalar - organ o’z rivojlanishini tugatgandan so’ng oxirgi bosqichlarda paydo boladi. - oxirgi natijani o’rnini bosuvchi qo’shimcha bosqichlarni qo’shilishi bilan bog’lik.

1) Baliq chavoqlarida normal suzgichlarning hosil bo’lishi; 2) Yirik baliq lichinkasida oldingi suzgichlarning shakllanishi; 3) Voyaga yetgan baliqda suzgichlarning qo’l barmoqlari o’simtasi sifatida shakllanishi.Аnaboliylar

Deviasiya Organlar morfogenezi jarayonida o’rta bosqichlarida o’zgarishlarni paydo bo’lishi. http://elementy.ru/news/ 432030

Аrxalaksislar Organlar shakllanishining erta bosqichlarida aniqlangan o’zgarishlar bo’lib ular yangi belgilarning paydo bo’lishiga yoki ularning differensiyasini buzilishiga olib keladi. suyakli (а)va muguz(b) tangalarning , patlarning (в) va sochlarning (г) umurtqaninig rivojlanish sxemasi.

Оntogenezning buzilishi geterohroniyalar geterotopiyalar

Geterohroniyalar Bosh miya rivojlanishi (sxema). а –beshta miya pufagi: 1 – birinchi pufak (telencephalon – orqa miya); 2 – ikkinchi pufak (diencephalon – oraliq miya); 3 – uchinchi pufak (mesencephalon – o’rta miya); 4 – to’rtinchi pufak (metencephalon – orqa miya); 5 – beshinchi pufak (myelencephalon – uzunchoq miya); б –bosh miyaning rivojlanishi

geterotopiyalar Organlar orasidagi yangi bog’lanishlarni shakllanishiga olib keladi. Bu esa ularning birgalikdagi evolutsiyasini taminlaydi .

Gomologik organlar bir hil plan asosida tuzilgan, bir joyda joylashgan va bir xil embriondan rivojlanadi. Gomologik suyaklar: odamning, baqaning, ko’rshapalakning, delfin va otning oldingi oyoqlari.

Аnalogik organlar Har xil organizmlarni bir hil muhitda yashashidan paydo bo’ladi; bir xil vazifani bajaradi, tuzilishi bilan, joylashuvi va rivojlanishi bilan farq qiladi. Yumronqoziq va ayiqning analogik organlari (oyoqlari)

Аnalogik organlar Bosh oyoqli molyuskalar va sut emizuvchilarning ko’zi

Аnalogik organlar Organlar tuzilishi ular bajaradigan funksiyasiga mos keladi

Organlar evolutsiyasining mohiyatlari -Differentsiya -Integratsiya -Funksiyalarining kengayishi va almashinuvi -Акtivlanish -Intensifikatsiya -Оligomerlanish Filigenezda biologik strukturalarning paydo bo’lishi va yuqolishi

Hordalilarda teri qoplami evolutsiyasi qo’yidagicha boradi: 1. Bir hujayrali epiteliydan ko’p hujayraliga o’tishi; 2. Teri qoplamlaridan dermaning rivojlanishi. 3. Bezlarning rivojlanishi; 4. Epidermis hosilalarining hosil bo’lishi.

Umurtqalilar teri qoplami.в б

Rivojlanish nuqsonlari 1. Terining yuqori darajada muguzlashuvi. 2. Gemangiomalar – tomirlar o’smalari. 3. Kapillarlarning kengayishi.

Antropogenez jarayonidayoq skeletdagi o’zgarishlarga qo’yidagilar kiradi:  Tik yurish natijasida umurtqada egilishlarning paydo bo’lishi.  Ko’krak qafasining shaklini o’zgarishi, uning dorsoventral yo’nalishda yassilashishi va lateral yo’nalishda kengayishi.

Miya qutisi evolutsiyasining asosiy yo’nalishlari. 1. Quruqlik umurtqalilarining eshitish suyaklari va nafas togaylarining rivijlanishi. 2. Jag’larning shakllanishi. 3. Tishlarining ixtisoslashishi. 4. Bosh miya qutisining miya qismini rivojlanishi.

Antropogenez jarayonida miya qutisida ro’y bergan o’zgarishlar:  Intensiv-kranium.  O’lchamlarini o’zgarishi.  Yuz qismining reduksiyasi tufayli yuz va miya qismlari orasidagi nisbatning o’zgarishi.  Nutqning paydo bo’lishi natijasida iyakning paydo bo’lishi.

Oldingi oyoqlar skeleti

1. Ularning juft bo’lishi. 2. Quruqlikdagi umurtqalilarda qo’l va oyoqlar suyaklarining bo’g’imlar orqali harakatchan birikishi. 3. Qo’l suyaklarida yelka, bilak, tirsak suyaklarining paydo bo’lishi. 4. Qo’l va oyoq suyaklarida kamar suyaklarining paydo bo’lishi. 5. Barmoq suyaklarida suyaklar miqdorining kamayib ularning uzayishi.Oyoq va qo’llarda ro’y bergan asosiy evolutsiya yo’nalishlari.

Bosh miyaning uch tipi farqlanadi: 1. Ihtiopsid. 2. Zauropsid. 3. Mammal.

Umurtqalilar bosh miyasi.

Ihtiopsid tip. Ihtiopsid tipga baliqlar va amfibiyalar kiradi. O’rta miya nisbatan kuchli rivojlangan.

Zauropsid tip. Zauropsid tipga qushlar va reptiliyalar kiradi. Oldingi miya kuchli rivojlangan, ayniqsa targil tana kuchli rivojlang. Miya yarim sharlari yaxshi rivojlanmagan, burmalar shakllanmagan.

Mammal tip. Mammal tipga sut emizuvchilar kirib, ularda bosh miya evolutsiyasi miya yarim sharlarining rivojlanishi, ayniqsa burmalarning shakllanishi kuzatiladi.

Umurtqalilarning hazm qilish organlarining evolutsiyasi:  Ichakning ihtisoslashishi;  Ichakning uzayishi;  Ichak so’rish yuzasining kengayishi;  Hazm bezlarining rivojlanishi va murakkablashishi.  Jag’larning takomillashuvi;  Tishlarning ihtisoslashuvi.

Nafas olish organi. Evolutsiya o’pkaning va nafas yo’llarining rivojlanishi yunalishida rivojlandi.

1. Jabra bilan nafas olishdan o’pka- teri va o’pka bilan nafas olishga o’tish. 2. O’pkaning nafas yuzasining kengayishi. 3. Nafas yo’llarining paydo bo’lishi va ularning ihtisoslashishi. Evolutsiyaning asosiy yunalishlari:

Umurtqalilar qon aylanish sistemasining evolutsiyasi:  Muskulli yurakning paydo bo’lishi;  Yurak kameralarining shakllanishi;  Tomirlarning qon va limfa tomirlariga ihtisoslashishi;  Ikkita qon aylanish doirasining paydo bo’lishi;  Arteriya va vena qonini ajratuvchi moslamalarini paydo bo’lishi.

Baqa yuragi va qon aylanish sistemasining tuzilishi.

Sut emizuvchilar yuragi va qon aylanish sistemasining tuzilishi.

Ayirish sistemasining evoluytsiyasi.

1. Tuban hordalilarda nefridiyalardan(protonefridiy, metanefridiy) juda ko’p ayirish kanallari va ular birikadigan umumiy chiqarish kanalidan iborat maxsus organ buyrakga o’tishi; 2. Umurtqalilarning embryonal bosqichida uchta buyrak bilan almashinuvi: oldingi buyrak, birlamchi buyrak, ikkilamchi buyrak; 3. Qon aylanish va ayirish sistemalari orasida bog’lanishni paydo bo’lishi, buyrak kanallarining murakkablashishi va uzayishi, bukilishi va bo’lmalarga ajralishi. Umurtqalilar ayirish sistemasining evolutsiyasi:

Jinsiy sistemalar evolutsiyasi.

1. Bezlarning ihtisoslashishi va ayirish sistemasining turli qismlari bilan bog’lanishi. 2. Tuhumdon va tuhum yo’lining ihtisoslashuvi.Jinsiy Sistema evolutsiyasining asosiy yunalishlari:

Differensiasiya prinsipi Differensiasiya prinsipi evolutsiyaning oddiydan murrakkabga tomon rivojlanish prinsipini tushuntiradi 52

Integrasiya prinsipi Organlar evolutsiyasi integrasiyasi – bu butun organizmda sistemalar komponentlarining funksional boshqarilishi . 53

Funksiyalarning kengayishi va almashinishi prinsipi  Funksiyalarning kengayishi organlarning jadal rivojlanishi bilan boradi, u Differensiatsiya davomida yangi funksiyalarni bajaradi. 54

Aktivatsiya prinsipi Progressiv evolyusiyada organning aktivatsiya funksiyasi bu dastlab nofaol bo’lgan organning tubdan o’zgarib faollashuvi hisoblanadi.

Intensifikatsiya prinsipi Intensifikatsiya funksiyasida – organ o’lchami bo’yicha kengayadi, Intensifikatsiya ichki tuzilishi murakkablashadi, gistologik tuzilishi murakkablashadi, ko’p hollarda polimerizasiy kuzatiladi, (bir xil struktur elementlarni takrorlanishi)

Intensifikasiya prinsipi  Bunda ko’p hollarda organlar to’qimalar substitusiyasi yani bir to’qimani ikkinchisi bilan almashinuvi kuzatiladi  To’qima substitusiyasiga misol qilib baliqlar tog’ay skeletini suyak skeleti bilan almashinuvini yuksak umurtqalilarda keltirish mumkin.

Polimerizasiya Bu bir xil struktur elementlarni ko’p marta takrorlanishi. 58

Оligomerizasiya  Оligomerizasiya – bu bir xil vazifani bajaruvchi organlar miqdorining kamayishi. Jabralar arteriya ravog’ining evolutsiyasi bunga misol bo’ladi: tog’ayli baliqlarda u 6-7 juft, suyakli baliklarda 4 juft, sut emizuvchilarda 3, 4 va 6 juft. Jabra arteriyalarining o’zgarishi sxemasi: baliqlarda (А), amfibiyalarda (Б), reptiliyalarda (В) va sut emizuvchilarda (Г) : 59

Organlarning paydo bo’lishi  Bunga yo’ldoshli sut emizuvchilarda bachadonni juft tuhumdonlardan kelib chiqishini misol qilish mumkin.  Bachadon embryonal rivojlanish jarayonining uzayishi natijasida homilani ona organizmida uzoq muddat saqlanishiga ehtiyoj paydo bo’lishi bilan shakllangan. Odam bachadoni shakllanishidagi nuqsonlar. 60

Organlar reduksiyasi Filogenezda organlar reduksiyasi turli sabablar va mexanizmlar bilan bog’lik. Organlar reduksiyasining 3 asosiy sababi: Tabiiy tanlanish To’qimalar substitusiyasi Funksiyalarni pasayishi 61

Reduksiya 62

Rudiment organlar Rudiment organlar – organizmning evolutsion rivojlanish jarayonida o’z ahamiyatini yuqotgan organlar. 63

Odamning rudiment organlari  Odamda 90 ta rudiment organ mavjud: Postnatal ontogenezda o’z ahamiyatini yuqotgan, lekin tug’ilgandan keyin ham saqlanib qolgan strukturalar (soch va tuk qoplami, dum, appendiks) 1. Ontogenezning fakat embryonal davrida saqlanib qolgan strukturalar (horda, tog’ay Jabra ravoqlari, bo’yin umurtqalari). 64

Аtavizmlar Аtavizmlar –normal sharoitda yuksak organizmlarda uchramaydigan, lekin uzoq ajdodlarida bo’lgan organlar. Agar atavizmlar hayotchanlikni pasaytirib morfologik nuqsonlar sifatida namoyon bo’lsa, ular atavistik yoki rivojlanishning ansestral nuqsonlari deyiladi . 65

Odam atavizimlari 66

Rivojlanishning ansestral nuqsonlari Kleydokranial displaziyada tishlarning chikishi 67

Rivojlanishning ansistral nuqsonlari  Bori tanglay – yuqorigi jag’ va tanglayning qoshilib osmasligi sababli burun va og’izni birlashtiruvchi tirkishning bo’lishi. 68

Filogenetik kordinatsiyalar: biologik  Funksiyalari va joylashgan joyiga ko’ra bir biri bilan bog’lanmagan strukturalar orasida kuzatiladi.  Masalan, endoparasitlarda jinsiy sistemasi va birikish organlari yahshi rivojlangan bolib,sezgi organlari va tayanch harakat organi sust rivojlangan. 69

Filogenetik kordinatsiyalar: Dinamik  Funksional bog’liq organlar o’rtasida o’zaro mutanosiblikning bo’lishi.  Masalan qon aylanish va nafas olish sistemalari orasidagi bog’liklik . 70

Filogenetik kordinatsiyalar Topografik  Bir b’oshliqda joylashgan organlar orasidagi bog’liklik.  Har bir tipga kiruvchi hayvonlarda organlar va sistemalar o’zaro bog’lik ravishda joylashadi. 71

Оntogenetik korrelatsiyalar: Genomli  Rivojlanayotgan organizmning genetik butunligini bo’lishi. 72

Оntogenetik korrelatsiya: ergontik  Organizm organlari va qismlarini bir biri bilan bog’likligi.  Mushaklarning rivojlanganligi ular birikadigan suyak ga va uning qon bilan ta’minlanishiga bog’lik . 73

Ontogenetik korrelatsiya: morfogenetik  Bitta bo’shliq bilan bog’lik organlar o’rtasida bo’ladi.  Homilada xordaning rivojlanishi nerv nayining rivojlanishiga sabab bo’ladi . 74

Qon aylanish sistemasining evolutsiyasi Umurtqalilarning turli sinflarida yurak va aorta ravog’ining tuzilish sxemasi: А - baliqlar; Б – amfibiyalar lichinkasi; В – metamorfozdan keyingi amfibiyalar; Г – sudralib yuruvchilar; Д - kushlar; Е – sut emizuvchilar. 75

O'xshashlar

Odam parazitlari

Odam evolyutsiyasi

Odam nafas olish tizimi

Odam va xayvonlarning o’tkir va surunkali nurlanish kasalligi

Odam va hayvon fiziologiyasi. Hayvon organizmining turli sharoitga moslashish mexanizmlari bilan tanishish