Lipidlar. lipidlarning umumiy hususiyatlari va tasnifi. Oddiy va murakkab lipidlar - Biologiya - Slaydlar

Lipidlar. lipidlarning umumiy hususiyatlari va tasnifi. Oddiy va murakkab lipidlar

Yuklangan vaqt:

16.01.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

906.0126953125 KB

Ko'chirib olish

MUSTAQIL ISH Lipidlar. lipidlarning umumiy hususiyatlari va tasnifi. Oddiy va murakkab lipidlar

Oddiy va murakkab lipidlar orasida bu oddiy lipidlar yog 'kislotalarining spirtli efirlari va boshqa molekulalarni tashimaydi, murakkab lipidlar esa spirtli va boshqa molekulalar, masalan, fosfatlar, azotli asos va boshqalar bilan yog'li kislotalardir. Lipidlar tirik organizmlarda mavjud bo'lgan organik molekulalardan biridir. Ular suvda erimaydi, lekin efirda, spirtda va xloroformda eriydi. Bundan tashqari, lipid molekulasi yog 'kislotasi zanjiri va glitserin molekulasini tashkil qiladi. Ammo, bu yog 'kislotasi zanjiri tarkibida uglerod molekulalari orasidagi er-xotin bog'lanishlar bo'lishi mumkin yoki bo'lmasligi mumkin. Shunga asoslanib, to'yingan lipidlar va to'yinmagan lipidlar kabi lipidlarning ikki turi mavjud. Xuddi shunday, lipidlar oddiy lipidlar, murakkab lipidlar yoki hosil bo'lgan lipidlar bo'lishi mumkin. Oddiy lipidlar tarkibida glitserinli yog 'kislotalari mavjud bo'lsa, aralash yoki murakkab lipidlarda fosfatlar, azotli asos, uglevodlar, oqsil va boshqalar kabi boshqa guruhlar mavjud. Ushbu maqolaning asosiy maqsadi oddiy va murakkab lipidlar o'rtasidagi farqni ta'kidlashdir.

Lipidlar tarkibiga qarab ikki gruppaga: oddiy va murakkab lipidlarga bo‘lish mumkin. Oddiy lipidlarning ko‘pchilligi ikki komponentli bo‘lib, kimyoviy jihatidan spirtlarning yog‘ kislotalar bilan hosil qilgan murakkab efirlaridir. Ularga yog‘lar, mumlar, steroidlar, oddiy diollipidlar va boshqalarni kiritish mumkin. Murakkab lipidlar ko‘p komponentli birikmalar bo‘lib, ularning tarkibida yog‘ kislotalar va spirtlardan tashqari azot asoslari, fosfat kislota, uglevod va boshqalar qoldig‘i uchraydi. Ularga fosfolipidlar , sfingolipidlar , glyukolipidlar , murakkab diollipidlar va boshqalarni kiritish mumkin. Yog‘lar va moylar o‘zlarining kimyoviy tuzilishiga ko‘ra uch atomli spirt-glitserin bilan turli yog‘ kislotalarning birikishidan hosil bo‘lgan murakkab efirlardir. Odatda qattiq holatdagi moylar yog‘lar , suyuq holatdagilari moylar deyiladi. Qattiq yog‘lar yog‘ kislota tarkibi ko‘proq to‘yingan yog‘ kislotalardan iborat bo‘lib, bu hususiyat hayvon yog‘lariga xosdir. O‘simlik moylari yog‘ kislota tarkibi ko‘proq to‘yinmagan yog‘ kislotalardan tashkil topgan.

Yog‘lar – uch atomli spirt va yuqori molekulyar yog‘ kislotalardan hosil bo‘lgan glitseridlardir .

Tabiiy yog‘lar uchglitseridlar, ikkiglitseridlar, monoglitseridlar va yo‘ldosh moddalar aralashmasidir . Yog‘larning asosiy fizik va kimyoviy xossalari bilan farqlanishi ularning yog‘ kislota tarkibiga bog‘liq. Yog‘lar va moylar bir-biridan asosan qattiq va suyuqligi bilan farq qiladi. Yog‘lar tarkibida ko‘proq to‘yingan yog‘ kislotalar, moylar tarkibida ko‘proq to‘yinmagan yog‘ kislotalar bo‘ladi. Triglitseridlar oddiy va aralash triglitseridlar ko‘rinishida bo‘ladi. Agar triglitserid tarkibida bir xil yog‘ kislotalarning qoldig‘i bo‘lsa, u oddiy tirglitserid deyiladi: Tripalmitin tirstearin triolein

Yog‘lar va moylarning tarkibi har xil bo‘libgina qolmay , balki ularning rangi va mazasi ham har xil bo‘ladi. Toza holatdagi triglitseridlar odatda rangsiz va hidsiz bo‘ladi. Demak yog‘larning rangini va mazasini boshqa yog‘simon moddalar belgilaydi. Lipidlarning ikkinchi gruppachasi tarkibida ko‘p atomli spirtlar va yog‘ kislotalar qoldig‘idan tashqari, azot komponentlari, uglevodlar va fosfat kislotani tutuvchi birikmalar bo‘lib, ular murakkab lipidlar yoki yog‘ning yo‘ldosh moddalari deyiladi. Ularga fosfolipidlar, glikolipidlar, sulfolipidlar va boshqalarni kiritish mumkin. Fosfolipidlar( murakkab lipidlar ) o‘zlarining tuzilishi jihatidan murakkab efirlar bo‘lib, barcha organizm xujayralarida keng tarqalgan. Bu fosfatidlarning umumiy formulasi quyidagicha: Bu yerda N – azotli birikmani ko‘rsatadi. Lekin ularning tarkibida ko‘p atomli spirtlar va yog‘ kislotalar qoldig‘idan tashqari, fosfat kislota hamda azot

Fosfolipidlar tarkibida ko‘p atomli spirtlardan, asosan glitserin, sfingozin va inozit uchraydi. Fosfatidlar o‘zlarining kimyoviy tabiati jahatidan xolinfosfatidlarga (letsitinlarga), kolaminfosfatidlarga (kefalinlarga) va serin fosfatidlarga bo‘linadi. Xolinfosfatid –( murakkab lipidlar ) letsitin ning va fosfatidiletanolamin – kefalin ning formulalari quyidagicha : Letsitinlar va kefalinlar modda almashinuvi jarayonida katta muhim funksiya bajaradilar. Ular tarkibiga kiruvchi asosiy yog‘ kislotalar olien, linol, palmitin va stearin kislotalardir. Erish temperaturasi yuqori bo‘lgan yog‘lar tarkibiga kiruvchi to‘yingan yog‘ kislotalar qattiq bo‘ladi.

To‘yingan yog‘ kislotalar Moy kislota CH 3 – (CH 2 ) 2 – COOH Miristin CH 3 – (CH 2 ) 12 – COOH Palmitin CH 3 – (CH 2 ) 14 - COOH Stearin CH 3 – (CH 2 ) 16 - COOH Araxin CH 3 – (CH 2 ) 18 - COOH To‘yinmagan yog‘ kislotalar Palmitolein CH 3 -(CH 2 ) 5 -CH=CH-(CH 2 ) 7 -COOH S - 16 : 1(9) Olein CH 3 -(CH 2 ) 7 -CH=CH-(CH 2 ) 7 -COOH S - 18 : 1(9) Linol CH 3 -(CH 2 ) 4 -CH=CH-CH 2 -CH=CH- (CH 2 ) 7 -COOH С - 18 : 2(9,12) Linolen CH 3 -CH 2 -CH=CH-CH 2 -CH=CH-CH 2 -CH=CH-(CH 2 ) 7 -COOH S-18:3(9,12,15)

 Yog‘larning biosintezi; Moylar tabiatda o‘simlik yaproqlarida sintezlanib, uning urug‘laridagi vakuoliy ichidagi yog‘ kanalchalarida to‘planadi. Odam va hayvon organizmida «ortiqcha» uglevodlardan hosil bo‘ladi. YOg‘lar sintezi quyidagi sxemada keltirilgan . 

Bunda qandlardan asosan glyukoza va fruktoza ishtirok etadi. Lekin, ayrim mikroorganizmlar bakteriya va hayvon organizmlarida xomash’yo sifatida pentozalar va boshqa uglevodlar bo‘lishi mumkin. Glitserin esa fruktozadifosfatning aldolaza fermenti ta’sirida hosil qilgan glitserin aldegidining koferment-piridinnukleotid (NADFN) ishtirokida qaytarilishi hisobiga hosil bo‘ladi: O‘simlik urug‘ida moy to‘planishi davrida, glitserin va yog‘ kislotalarining birikishi hisobiga, shu yog‘ning kislota soni kamayib boradi.

Murakkab lipidlar,- tarkibida yog‘ kislotalar va glitserindan tashqari, fosfat kislota va azot asosi, boshqa kuchli qutublangan gruppani saqlaydilar. Ularni tarkibiga qarab 3 sinfga bo‘lish mumkin: 1-fosfoatsilglitserinlar, 2-sfingolipidlar, 3-glikolipidlar. Fosfoatsilglitserinlar va sfingolipidlar tarkibida fosfat kislota qoldiqlari bo‘lganidan ular fosfolipidlar deb ham ataladi. Fosfolipidlar xujayrada faqat membranalar tarkibida bo‘lib, ularning asosiy qismini fosfotidil xolin va fosfotidil etanolamin tashkil qiladi. Membrana tarkibida fosfatid kislota juda kam miqdorda uchrasa ham, bu birikma qolgan barcha fosfolipidlarning sintezida oraliq mahsulot sifatida asosiy o‘rinni egallaydi. Glikolipidlar- tuzilishi jixatidan sfingolipidlarga o‘xshaydi, chunki uning tarkibida aminospirt- sfingozin, yog‘ kislotalardan ligno serinat va nervonat kislotalar qoldig‘i uchraydi. Lekin ular tarkibida azot va fosfat asoslari bo‘lmasligi bilan sfingolipidlardan farq qiladi. Glikolipidlarning uglevod komponentlari sifatida, ko‘pincha, galaktoza va uning hosilalari uchraydi. Shuning uchun bular ham molekulasining tuzilishi jihatidan fosfolipidlarga o‘xshaydi

 E’tiboringiz uchun raxmat

O'xshashlar

Lipidlar va yog’da eriydigan pigmentlar

Moddalar almashinuvi. Metabolizm.Tirik organizmlardagi plastik almashinuvi

Biologik faol moddalar

Bakteriyalar fiziologiyasi. Oziqlanish tipi va mexanizmi bo‘yicha tasnifi. Oziq muhitlar tasnifi

Hujayra yadrosi. Yadrocha