Bakteriyalar fiziologiyasi. Oziqlanish tipi va mexanizmi bo‘yicha tasnifi. Oziq muhitlar tasnifi - Biologiya - Slaydlar

Bakteriyalar fiziologiyasi. Oziqlanish tipi va mexanizmi bo‘yicha tasnifi. Oziq muhitlar tasnifi

Yuklangan vaqt:

09.04.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

11213.5 KB

Ko'chirib olish

Bakteriyalar fiziologiyasi. Oziqlanish tipi va mexanizmi bo‘ yicha tasnifi. Oziq muhitlar tasnifi

R eja : • Mikroorganizmlarning fiziologiyasi va ularning o‘ ziga xos xususiyatlari. • Bakteriyalarni oziqlanishi va oziqlanish tiplari va mexanizmlari. • Bakteriyalarni nafas olishi va nafas olish tiplari va mexanizmlari. • Bakteriyalarni k o` payishi, o` sishi va ularni mexanizmlari. • Oziq muhitlar , kla s sifika t siyasi, olinishi va q o‘ llanilishi. • Mikroorganizmlarning h a yo ti faoliyatida ishlab chi q argan ma h sulotlari (fermentlar, pigmentlar, zaxarli moddalar va bosh.).

Ma’ruzaning maqsadi • Talabalarga mikroorganizimlarning fiziologiyasi va ularning o‘ ziga xos xususiyatlari, oziqlanishi, oziqlanish tiplari, bakteriyalarni nafas olishi, nafas olish tiplari mexanizimlari; • bakteriyalarni k o‘ payishi, o‘ sishi va ularning hayoti faoliyatida ishlab chi q argan ma h sulotlari (fermentlar, pigmentlar, zaxarli moddalar va bosh.). Ozi q mu h itlar, kla s sifika t siyasi, olinishi va q o‘ llanilishi bilan tanishtirish.

Metabolizm pro t sessi Mikroorganizmlarda modda almashinish ya’ni metabolizm pro t sessi 2-ta bir-biriga bog‘langan pro t sessda o‘tadi: 1) Assimilyasiya (anabolizm) - o‘zlashtirilgan oziq moddalar h ujayraning o‘z tuzilishi uchun sarf bo‘ladi; 2) Dissimilyasiya (katabolizm) - oziq moddalar parchalanadi, oksidlanadi va hujayraning hayoti uchun kerak bo‘lgan energiya ajratib chiqaradi.

Mikroorganizmlarni o` sishi va k o` payishi • K o` payish - bakteriya sonining maʼlum hajmda ortib ketishi, o` sish esa hujayra materiallarining sintez qilinishi natijasida bakteriya massasining kattalashuvidir. • Bakteriyalarda k o` payish tezligi- Ichak tayoqchasida k o` payish 15 minut b o` lsa Sil q o` zg ` atuvchisi 18 soatda bir marotaba ko ` payadi.

Bakteriyalarning k o` payish • Bakteriyalar uchun qulay sharoit b o` lganda ular tez k o` paya olishadi- oddiy b o` linish y o` li (amitoz) bilan har 40-60 min. • Agar bunday k o` payishiga hech narsa to’sqinlik qilmasa mikroblar avlodi butun dengiz, okean va sayyorani to’ldirib yuborar edi. • Oddiy b o` linish y o` lidan tashqari ba’zi bakteriyalar kurtaklanib, fragmentlanib ko’payish ham kuzatiladi. Zamburug’larda – jinsiy va jinssiz (vegetativ) ko’payish kuzatiladi.

Mikroblarning o‘sishi va ko‘payishi

Oziqlanish tiplari • Uglerodni h azm qilishiga qarab: • Autotroflar (litotroflar) – yunoncha auto-o’zim, -trophe oziqlanish, baktyeriyalar uglerod manbai qilib CO 2 dan foydalanadi va ular oddiy moddalardan murakkab birikmalar sintezlay oladi; • Geterotroflar (organotroflar) – yunoncha hetro-boshqa, - trophe oziqlanish, - uglerod manbai qilib har xil uglerod tutuvchi birikmalar-geksozalar (glyukoza), ko‘p atomli spirtlar, aminokislotalar, organik kislotalar qo‘llaydi; • Auksotroflar - o‘zlarini o‘sishi uchun kerakli bo‘lgan komponentlarni o‘zlari sintezlay olmaydi; • Prototroflar - ma’lum bir omilga muxtoj bo‘lmagan bakteriyalar, ular o‘ziga kerakli bo‘lgan organik birikmalarni (uglevod, aminokislotalar va boshq.) glyukoza va ammon tuzlardan sintezlay oladi;

• А zotni oʼzlashtirishiga qarab: А minoautotroflar А minogeterotroflar Geterotroflar 2 gruppaga boʼlinadi: -Saprofitlar -Parazitlarga

Geterotroflar 2 guruhga bo‘linadi: • Saprofitlar - (chiritish bakteriyalari) - tayyor organik birikmalarni o‘ lik organizmdan oladi; • Parazitlar - (viruslar, rikketsiyalar) - odam, hayvon va o‘ simlik tirik hujayrasining organik moddalari hisobiga yashaydi va k o‘ payadi. • Azot hazm qilishiga qarab: • - Aminoautotroflar - hujayra oqsilining sintezi uchun havodagi molekulyar azotdan foydalanadi yoki ammoniy tuzlaridan oladi; • - Aminogetyerotroflar - azotni organik birikmalardan (aminokislotalardan, murakkab oksillardan) oladi;

Energiya manbalariga qarab mikroorganizmlar : • Fototroflar - biosintez reaksiyalari uchun q uyosh nuridan energiya oladi; • Xemotroflar - neorganik va organik moddalardan energiya oladi; • Mikroorganizmlar vodorod va kislorodni suvdan o‘ zlashtiriladi • Bakteriya hujayrasiga ozi q moddalar fa q at erigan holda kiradi.

Baktyeriya hujayrasi uchun o‘ zlashtiradigan asosiy birikmalarga • Uglevodlar • Aminokislotalar • Yo g ` kislotalari • Mineral tuzlar • Vitaminlar va bosh q alar kiradi • Bakteriya h a yo tida kerakli b o` lgan elementlarga q uyidagilar kiradi: • Makroelementlar - C , H , O , N , P , S , K (2-14%) , Ca , Mg , Fe • Mikroelementlar Mn, Mo, Zn, Cu, Co, Ni, Br.

Ozi q moddalar bakteriya hujayrasidan ikki xil y o` l bilan chi q adi: • Passiv diffuziya y o` li bilan • Yengillashgan diffuziya y o` li bilan permeaza fermenti ishtirokida b o` ladi

Ozi q moddalar transporti Oziq moddalar hujayra ichiga bir necha yo‘l bilan kiradi: 1) Passiv tashib o’tkazish – 2 xil bo’ladi. a) Passiv diffuziya - bunda oziq muhit bilan mikrob hujayrasi o‘ rtasidagi osmotik bosim va moddalar konsentrasiyasi tenglashadi yoki mikrob hujayrasidagi moddaning konsentrasiyasidan yuqori bo’ladi ; b) Yengillashgan diffuziya - asosan permeaza fermenti yordamida b o‘ ladi, bu ferment hujayraning sitoplazmatik membranasida joylashgan, spesifik xususiyatga ega, energiya sarflanmaydi;

3) Aktiv transport- permeazalar yordamida b o‘ ladi, lekin enyergiya sarflanadi; 4) Kimyoviy gruppalar translokasiyasi – energiya sarf bo’lishi bilan boradi, asosan uglevodlarni almashinuvida ro’y beradi. Asosiy tashish maxanizmi substratlarni fosforlanishiga bog’liq bo’lib, ularni hujayradan chiqishiga yo’l qo’yilmaydi, ba’zi kimyoviy moddalar radikallar holida o‘ tadi.

Bakteriya hujayrasining metabolizmi. Bakteriyalarda metobalizimlarning oʼziga xosligi: • 1) substratlarning turli xil boʼlishi; • 2) metobalizim jarayonini oʼta intensivligi; • 3) metobalizimning hamma jarayonlarini bakteriyaning koʼpayishi uchun qaratilgan boʼlishi; • 4) parchalanish jarayonini sintez jarayonidan ustunligi; • 5) metobalizimda ekzo va endo fermentlarning boʼlishi. Metabolitik jarayonda ikki xil almashinuv kuzatiladi: • 1) plastik (konstruktiv ); • a) anabolizm (energiya sarf boʼlishi bilan boradi); • b) katabolizim (energiya ajralishi bilan boradi); • 2) energetik almashinuv (mezosomada nafas olishda kuzatiladi); • a) nafas olish; • b) bijgʼish.

• Mikroorganizimlar uchun energiya manbasi yorugʼlik , kimyoviy va organik birikmalar hisoblanadi. • Kimyoviy energiya hamma tirik organizmlar uchun zarur. А yniqsa prokariotlarning imkoniyati turli xil. • Hujayraning asosiy katabolik sistemasi: glikoliz, pentozofosfat yoʼli bilan oksidlanish, Entnera-Dudorova yoʼllari va trikarbon kislotali sikl. • Barcha katabolitik yoʼllar uchun umumiy boʼlib, substraktlarning oksidlanish jarayonini koʼp bosqichli boʼlishidir. • Baʼzi bosqichlarda, substrat oksidlanishi hujayra t о monidan ishlatilishi mumkin boʼlgan shaklda energiya hosil boʼlishi bilan boradi.

Oziq mu h itlar Mikrobiologik amaliyotda bakteriya yoki boshqa mikroorganizmlarni laboratoriya va ishlab chiqarish sharoitida koʼpaytirish uchun qoʼllaniladigan, turli tarkibli murakkab yoki oddiy birikmalardan tarkib topgan muhitga oziqli muhit deb ataladi. Oziq mu h itlar tarkibida oddiy va murakkab birikmalar tutadi, shu birikmalarda bakteriyalar laboratoriya sharoitida ko‘paytirib olinadi.

Oziq mu h itlar Ekilgan ekma koloniyalari .

Ozi q mu h itlar bakteriya uchun q uyidagi talablarga javob berishi kerak: 1. Tarkibi (asosiy xususiyalaridan biri) - maʼlum mikroorganizmlarning ko‘payishi uchun barcha kerakli moddalar tutishi (azot va uglerodni universal manbasi oqsil gidrolizati, peptid va peptonlar, vitamin va mikroelementlarning manbasi o‘simlik, hayvon oqsillari) kerak; 2. Oziq moddalarni bakteriyalar oson o‘zlashtirishlari zarur; 3. Qulay namlik, yopishqoqlik va har bir bakteriyalarga hos pH ga ega bo‘lishi; 4. Izotonik holatda tiniq bo‘lishi kerak; 5. Har bir muhit albatta sterillangan bo‘lishi kerak.

Oziq mu h itlar

Oziq mu h itlar klassifika t siyasi Olinishi b o` yicha: • - tabiiy oziq mu h itlar – o` simlik va hayvon mahsulotlari (sut, g o` sht, tuxum, qon, zardob, o’t-safro v.h.k.) • - sun’iy oziq mu h itlar – yuqoridagi moddalardan olingan mahsulotlardan (pepton, aminopeptid, achitqi uglevodlar, jo’xori ekstraktlari v.h.k.) agar-agar, jelatina, H olatiga qarab (konsistensiyasi b o` yicha) • Qattiq (suyuq muhitlarga 1,5-2% agar qo’shib tayyorlanadi) • Suyuq • Yarim suyuq

Ishlatilishiga qarab • Oziqli muhitlar qo‘llanilishi va nima maqsadda ishlatilishiga ko‘ra: • - saqlab turuvchi , ( консервирующие ) • - ko‘paytiruvchi ( обогашения ) • - asosiy yoki u niversal (GPB, GPA) • - elektiv yoki selektiv ( 1%li peptonli suv, safroli mu h it, Rapoport, tuxum sarig‘i k o` shilgan tuzli agar. • - maxsus ( Ru, KKA) • - differensial-diagnostik ( Endo, Levin, Ploskiryov, vismut-sulfat agar va boshqalar.) turlarga bo‘linadi.

LP va LN shtammlar Endo mu h itidagi ichak tayoqchasi koloniyalari (LP, LN – shtammlar 47)

Endo mu h itidagi ichak tayoqchasi koloniyalari

Mikroorganizmlarning o‘sishi O` sish – bu mikrob hujayrasining kattalashishi va yetilishidir 4ta o‘sish davrlari tafovut qilinadi: 1) Latent davri - adaptasiya; 2) Logarifmik davr - mikroorganizmlar tez o‘sib kattalashib, bo‘linadi; 3) Stasionar davr - paydo bo‘layotgan bakteriyalar soni o‘lgan bakteriyalar soniga teng bo‘ladi; 4) o‘lish davri - hujayralar soni o‘lishi tufayli kamayib boradi, oxirida o‘lganlar soni tirigidan oshib ketadi;

O`sish faktorlari Mikroorganizmlar o‘ zining o‘ sishi va k o‘ payishi uchun ma’lum bir moddalarni sintez q ilmasdan tayy o r q abul q iladi . O`sish faktorlariga q uyidagilar kiradi: Aminokislotalar Purin va pirimidin asoslari Lipidlar Vitaminlar va bosh q alar

Mikroorganizmlarning ko‘payishi K o` payishi – bu mikroorganizmlar sonining ortib borishidir Bakteriyalar bir necha yo‘l bilan ko‘payadi: -Ko‘ndalang bo‘linish yo‘li -Spora hosil qilish yo‘li (zamburuglar, aktinomisetlar) -Maydalanish yo‘li (rikketsiyalar) -Kurtak chiqarish yo‘li (zamburuglar) -Ipchalar hosil qilish yo‘llari bilan ko‘payadi (xlamidiyalar) .

Qattiq oziq muhitda baktyeriyalar koloniya hosil qilib o’sadi. Koloniyalar asosan quyidagi turlarga bo’linadi: • S – koloniya (smooth-silliq) – chetlari tekis, yuzasi silliq, o’lchami mayda bo’ladi. • R – koloniya (rooth- g’adir-budir) – chetlari notekis, yuzalari gadir-budur, o’lchami katta bo’ladi. Bundan tashqari koloniyalarning oraliq shakllari ham uchraydi : Shilimshiq (M-Shakllar) yoki mitti (G-Shaklllar) Suyuq oziq muhitda bakteriyalar quyidagicha o’sadi: • Diffuz loyqalanib • Cho’kma hosil qilib • Yuzasida parda hosil qilib • Probirka devoriga yopishib • Bulonda paxtaga o’xshab bulutsimon loyqalantiradi .

• Baktyeriyalarni oziq muhitda sof holatda ajratib olish kerak. • Sof kultura – bitta mikrobdan tashkil topgan kulturaga aytiladi. Buning uchun tekshiriluvchi material oziq muhitlarda qayta – qayta ekiladi. • Sof kulturani xususiyatlarini o’rganishga identifikasiya deyiladi

Identifikasiyada bakteriyalarning quyidagi xususiyatlari o’rganiladi: 1) Morfologiyasi (shakli) 2) Tinktorial xususiyati (bo’yalishi) 3) Kultural xususiyati (oziq muhitda o’sishi) 4) Bioximik xususiyati (saxarolitik va proteolitik fermentlar) 5) Antigenlik xususiyati 6) Patogenlik xususiyati va boshqalar.

Mikroorganizmlarning nafas olishi Nafas olishiga qarab bakteriyalar: 1 . Obligat anaeroblar – kislorodsiz sharoitda usadi (bifidobaktyeriyalar, baktyeroidlar, klostridiyalar) 2. Obligat aeroblar – kislorodli sharoitda o’sadi (vabo vibrioni, mikobakteriya, sibir yarasi). 3. Fakultativ anaeroblar – ham kislorodli ham kislorodsiz sharoitda o’sadi (ichak tayoqchasi, stafilokokk, streptokokk, salmonellalar)

4. Mikroaerofillar – kislorod kam bo‘lgan mu h itda o’sadi (brusellyoz, aktinomiset, xelikobakteriyalar, leptospiralar). 5. Aerotolyerantlar – qisqa vaqt ichida atmosfera kislorodida yashaydi, lekin o’smaydi

Suyuq mihitda mikroorganizmlarning o’sishiРасм 25 . Суюқ озиқли муҳитларда бактерияларнинг ўстирилиши уларнинг нафас олиш типлари га боғлиқлиги

Kislorodli sharoitda moddalarning oksidlanishida ya’ni aerob nafas olishida oxirgi maxsulot : • vodorod peroksidi va super oksid anion- kabi toksik mahsulot hosil bo’ladi. • Bunday holat aerob va aerotolerant bakteriyalarda vujudga keladi. • Aerob va aerotolerant bakteriyalarda super oksid dismutaza fermenti bo’lib bu ferment hosil bo‘lgan super oksid anionni vodorod peroksidga aylantiradi.

• Aerob bakteriyalar katalaza fermenti yordamida vodorod peroksidni suv va kislorodga parchalab yuboradi. • Lekin aerotolerant bakteriyalarda katalaza fermenti bo’lmaydi natijada qisqa vaqt ichida vodorod peroksid ta’sirida o’lib ketadi.

• Anaerob bakteriyalarda esa ikkala ferment – super oksid dismutaza va katalaza fermenti bo’lmaydi, shuning uchun anaerob sharoitga moslashgan. • Aerob sharoitda nafas olishda moddalar molekulyar kislorod bilan oksidlanib ko’p energiya hosil bo’ladi. • Anaerob sharoitda esa fa q at bijg’itish tufayligina fermentlar yordamida oz miqdorda energiya h osil q iladi.

Anaerostat

Mikroorganizmlarning hayot faoliyatida hosil bo‘ladigan ma h sulotlari Mikroorganizmlar hayot faoliyatida ko‘pgina maxsulotlar ishlab chiqaradi. Ularga: - Fermentlar - Pigmentlar - Vitaminlar - Zaxarli moddalar - Yorug‘lik - Issiqlik - Antibiotiklar - Aromatik moddalar kiradi

Fermentlar • Mikroorganizmlar oziqlanishi va nafas olishida ishtirok etadi. • Klassifikasiyasi • - Tashqi muhitga nisbatan ikki guruxga bo’linadi: • Ekzofermentlar • Endofermentlar • - Bakteriya hujayrasiga uchrashiga qarab ikkita gruppaga bo’linadi: • Konstitutiv fermentlar (doimiy uchraydigan) • Adaptiv (induktiv) fermentlar (yashash sharoitiga bog’liq, ularda shu fermentga talab bo‘lganda ajralib chi q adi)

Konstitutiv fermentlarga kiradi : • Gidrolazalar • Transfyerazalar • Oksidoreduktazalar • Izomyerazalar • Liazalar • Ligazalar

Induktiv fyermentlarga: Gialuronidaza Plazmokoagulaza Neyraminidaza Lesitinaza RNKaza DNKaza Penisillinaza Fosfataza Bu fermentlar bakteriyaning patogenligini oshirib beradi, shuning uchun agressiv fermentlar deb h am ataladi.

Baktyeriyalarni fermentlarini o` rganishdan ma q sad: Ularning toza kulturasini ajratib olishda Baktyeriyalarni far q lashda Bakteriyalarni identifika t siya q ilishda Fermentlarni o` rganish bakteriyalarni fermentativ yo ki bioximik xususiyatini o’rganishga kiradi Asosan mikroorganizmlarni bioximik xususiyatini ani q lashda ikki xil fermentlar o’rganiladi: Saxarolitik fermentlar Proteolitik fermentlar

Pigmentlar • Bo‘yovchi moddalardir. Erishiga qarab 3 guru h ga bo‘linadi: • a) suvda eriydigan–ko‘k yashil yiringli tayoqcha (Psevdomonas) • b) spirtda eriydigan–(sariq, qizil) stafilokokk sarsina • v) efirda eriydigan –(qora, jigar rang) zamburug‘lar Vazifasi • Nafas olishda • Boshqa bakteriyalarni o‘sishini to‘xtatishda • UB nurlardan saqlashda • Diffyerensial- diagnostikada katta ahamiyatga ega.

Za h arli moddalar (toksinlar ) Ekzotoksinlar Ular oqsil tabiatli Termolabil Ma’lum vaqtdan so‘ng ta’sir qiladi Tanlab ta’sir qiladi Juda zaharli Endotoksinlar Ular lipolisaxarid Termostabil Shu zaxoti ta’sir qiladi Umumiy ta’sirga ega Zahari kuchli emas Ular bo‘linadi: Endotoksinlar Ekzotoksinlar

• Endotoksinlar asosan hujayra parchalangandan so’ng tashqi muhitga chiqadi. Bularning immunogenlik xususiyati past. Umumiy simptomlarni keltirib chiqaradi. • Endotoksinlar hujayra devorida joylashgan. • Ekzotoksinlarni bakteriya tashqi muhitga chiqaradi. Bular kasallikning asosiy simptomlarni keltirib chi q aradi.

Antibiotiklar va antibiotiklarga o` xshash moddalar • Ichak ta yo qchasi – kolisin • O’lat qo’zg’atuvchisi – pestisin • Stafilokokk - stafilosin • Diplokokk – diplomisin • Zamburug’lar – antibiotiklar • Bu moddalar ikkinchi boshqa mikroorganizmlarning haetini to’xtatib qo’yadi, diagnostikada, profilaktikada ahamiyati katta.

Vitaminlar • Vitaminlarni ba’zi ichak normal mikroflorasiga kiruvchi mikroorganizmlar sintezlaydi: masalan: vitamin B, K, nikotin kislota kabilarni Y o ruglik tar q atishi • Bunday bakteriyalar – foto bakteriyalar deyiladi. Masalan: saprofit bakteriyalar, vibrionlar, zamburug’lar kiradi. Bular asosan aerob nafas olib biologik oksidlanish prosessida energiya ajralishini natijasida yorug’lik tarqatadi. Fotobaktyeriyalar tuzli suvlarda okean daryolarda ko’p uchraydi. • Oziq ovqatlarda, baliq ustidagi tangalarda, chirigan daraxtlarda, qo’ziqorinlarda yorug’lik tarqatishini kuzatishimiz mumkin.

Issi q lik energiyasi • Ba’zi mikroorganizmlar chiritish jarayonida issiqlik energiyasini ajratadi. Masalan: anaerob bakteriyalar kiradi . Aromatik moddalar Ba’zi bakteriyalar o’zlaridan aromatik moddalar ajratib chiqaradi. Bu moddalar efirlar bo’lib mikrob kulturasiga maxsus hid beradi. Aromatik – yaxshi hid beruvchi mikroorganizmlar vino olishda, pivo, oziq-ovqat maxsulotlarda (qatiq, pishloq), parfumyeriyada qo’llaniladi. Yomon hid beruvchi bakteriyalar ham mavjud, bularga anaerob bakteroidlar kiradi. Diagnostikada axamiyatga ega.

E’tiboringiz uchun raxmat!

O'xshashlar

Sog'lom oziqlanish

Bakteriyalar dunyosi

Lipidlar. lipidlarning umumiy hususiyatlari va tasnifi. Oddiy va murakkab lipidlar

Mikroorganizmlar fiziologiyasi

Biosfera