Chorvachilik manbalarining mikroorganizmlar bilan zararlanish manbalari - Biologiya - Slaydlar

Chorvachilik manbalarining mikroorganizmlar bilan zararlanish manbalari

Yuklangan vaqt:

21.07.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

6181.9228515625 KB

Ko'chirib olish

• Fan nomi : “ Mikrobiologiya ” Ma’ruzachi: katta o’qituvchi N.B. Amirqulova TIQXMMI ” MTU NING QARSHI IRRIGATSIYA VA AGROTEXNOLOGIYALAR INSTITUTI CHORVACHILIK VA QI SHLOQ XO‘JALIGINI MEXANIZATSIYALASH FAKULTETI “ Agrotexnologiyalar ” kafedrasi

Chorvachilik manbalarining mikroorganizmlar bilan zararlanish manbalari

Tavsiya etiladigan adabiyotlar  Shapulatova Z.J “Veterinariya mikrobiologiyasi” fanidan amaliy-laboratoriya mashg’ulotlari bo’yicha o’quv qo’llanma.Toshkent:”O’zbekiston faylasuflari milliy jamiyati’nashriyoti,2019 yil,248 b...  Shapulatova Z.J “Mikrobiologiya”.O’quv qullanma .Toshkent:”fan va texnologiya’nashriyoti,2013 yil,204 b.  Мудрецова-Висс К.А. Дедюхина В.П. Масленникова Е.В.”Основы микробиологии” учебник Москва 2014.  Красниковa.Л.В.Микробиология продуктов животного происхождения:Учебное пособие.СТБ Троицкий мост 2006-296  Вервицкий А.А. и другие Иуееринарная микробиология и иммунология Учебное пособие Минск ИВЦ Минфина ,2019 год,.526 с

Bilimingizni sinab ko’ring!!!! • Mikroorganizmlarning qanday umumiy belgilari bor? • Prokariot va eukariot mikroorganizmlarning o‘xshashlik jihatlarini sanab bering. • Prokariot va eukariot mikroorganizmlarning farqli jihatlarini sanab bering. • Mikroorganizmlarni klassifikatsiyasini tuzish prinsiplari nimalardan iborat? • Prokariotlar klassifikatsiyasi nechta bo‘limga va sinfga bo‘linadi?

1. MUAMMONI KELTIRIB CHIQARUVCHI SABABLARI NIMADA? (ILDIZDA ) 2. USHBU SABABLAR QANDAY SALBIY OQIBATLARGA OLIB KELADI? ( SARIQ BARGLARDA ) 3. ANA SHU SALBIY OQIBATLARNI BARTARAF ETISH BUYICHA CHORA TADBIRLAR.(YASHIL BARGLARDA ) MUAMMOL AR DA RAX TI.

• Bakteriyalar tabiatda boshqa tirik organizmlarga qaraganda, keng tarqalgan. CHunki ular nihoyatda mayda bo’lganligi va tashqi muhit omillariga tez moslasha olganligi, turli-tuman oziq moddalarni iste’mol etishi sababli boshqa organizmlar yashay olmaydigan joylarda ham yashay oladi. Ular tuproqda, suvda, havoda va boshqa organizmlar tanasida uchraydi.

Mikroorganizmlarning tabiatda tarqalishi Bakteriyalar tabiatda boshqa tirik organizmlarga qaraganda keng tarqalgan. CHunki ular nihoyatda mayda bo’lganligi va tashqi muhit omillariga tez moslasha olganligi, turli-tuman oziqa moddalarni iste’mol etishi sababli boshqa organizmlar yashay olmaydigan joylarda ham yashay oladi. Ular tuproqda, suvda, havoda va boshqa organizmlar tanasida uchraydi.

Mikroorganizmlarining suvda tarqalishi Suvda juda ko’p mikroorganizm turlari uchraydi, chunki suv tabiiy muhitdir. Mikroorganizmlar suvga tuproq va boshqa manbalardan o’tadi. Agar suvda oziq moddalar etarli bo’lsa, unda mikroorganizmlar soni juda ko’payib ketadi. Ayniqsa chiqindi oqava suvlarda bakteriyalar ko’p bo’ladi. Artezian quduqlari va buloq suvlari esa toza hisoblanadi, chunki ularda bakteriyalar deyarli uchramaydi. Ariq va hovuz suvlarida, ayniqsa ariq suvining 10 sm gacha bo’lgan chuqurligida va qirg’oqqa yaqin joylarida bakteriyalar soni ko’p bo’ladi. Qirg’oqdan uzoqlashgan sari ularning soni kamayib boradi. 1 ml toza suvda 100-200 dona mikroorganizm, 1 ml iflos suvda esa 100 000 dan 300 000dona gacha va undan ham bir necha barobar ko’p mikroorganizm uchraydi.

Ariq suviga nisbatan ariqning cho’kindi qismida mikroblar, ayniqsa, oltingugurt va temir bakteriyalari ko’p uchraydi. Bulardan tashqari, nitrifikatorlar, azotofiksatorlar, pektinni parchalovchilar ham uchraydi. Suvda doim uchraydigan vakillardan Bac. fluorescens, Bac. aquatilis, Micrococcus candicans va boshqalar uchraydi. Hovuz suvlarida esa vibrionlar, spirillalar, temir va oltinguturt bakteriyalari va ular orasida yuqumli ichak kasalliklari qo’zg’atuvchi vakillari ham uchraydi. Suvning eng iflos qismi polisaprob zona deyiladi va undagi suvning 1 ml da 1000 taga yaqin bakteriya uchraydi. Polisaprob zonada o’simlik va hayvon qoldiqlari anaerob yo’l bilan parchalanadi. Natijada metan, vodorod sulьfid, metil - merkaptan, ammiak, organik kislotalar va aminokislotalar hosil bo’ladi. Mezasaprob zona da moddalarning parchalanishi davom etadi: H 2 S→H 2 SO 4 gacha, NH 3 →HNO 3 gacha oksidlanadi.

Tabiiy sharoitda mikroblar uchun suv ma’lum bir holatda qulay muhit hisoblanadi.

Suv mikroflorasi, uning yuqumli kasalliklarni tarqatishidagi roli Tabiiy sharoitda mikroblar uchun suv ma’lum bir holatda qulay muhit hisoblanadi. Suvning doimiy mikroflorasiga Pseudomonas Flusorescens, Micrococcus coradidus, Micrococcus agilus va boshqalar kiradi. Bundan tashqari, suvda ayrim zamburug‘lar, ekobakteriyalar, arxebakteriyalar, fotobakteriyalar, suv o‘tlari uchraydi. Mikroorganizmlar dengiz va okean suvlarida ham keng tarqalgan. Ularni har xil chuqurlikdan topishgan (3700-10000 m). Suvning ifloslanish darajasi, ya’ni suvda uchraydigan har xil mavjudodlar (hayvon va o‘simlik) yig‘indisi saproblik tushunchasi bilan belgilandi.

Saproblikda 3 ta zona aniqlangan 1. Polisaprob zona – eng kuchli ifloslangan zona bo’lib, bunda kislorod kam, organik birikmalar ko’p bo’ladi. 1 ml suvda bakteriyalar soni 1000000 dan ko’p bo’ladi. 2. Mezosaprob zona – o’rtacha ifloslangan zona, bu zonada organik moddalarning intensiv oksidlanishi va nitrifikatsiyalanishi orqali minerallanishi kuzatiladi. Bu zonada 1 ml suvda mikroblar soni 100 000 ni tashkil qiladi. 3 . Oligosaprob zona – toza suv hisoblanadi. 1 ml suvdagi mikroblar soni bir necha 10 yoki 100 tani tashkil qiladi.

Inson tana normal mikroflorasi Inson hayotini birinchi kunidan boshlab juda ko’p son- sanoqsiz mikroorganizm vakillari bilan favqulotda aloqada bo’lib turadi. Ona bachadonida homila steril bo’ladi. Bola tug’ilishidan boshlab, bir necha yillar ichida har bir biotipga xos mikroflora shakllanadi.

Temir birikmalarining almashinishi. Tabiatda bir guruh mikroorganizmlar o’z hujayrasida FeCO 3 ni oksidlab, tanasining sirtida to’playdi. Bular temir bakteriyalar deb ataladi va atrofdagi muhitdan temir karbonatning suvda eriydigan tuzlarni yutadi hamda temir gidrooksidga aylantiradi. Bunday oksidlanishdan ajralib chiqadigan energiyadan shu bakteriyalar karbonat angidridni assimilyasiya qilish uchun foydalanadi. Bu bakteriyalar guruhida Leptotriks gernotriks, Xlomidotriks va Klodotriks eng muhim ahamiyatga ega . Xemosintetik jarayon temir bakteriyalarida ham kuzatiladi. Leptotriks oxraseae (Leptotrix ochraceae) va Spirofillum ferregennum (Spirophyllum ferrigeneum) bakteriyalari chuchuk ko’l va dengiz suvlarida hayot kechiradi. Temir bakteriyalari temir tkzlarining oksidlanishida qatnashib, quyidagicha reaksiya sodir bo’ladi: 4FeCO 3 + O 2 + 6H 2 O → 4Fe(OH) 3 + 4CO 2 + energiya

Tuproq mikroorganizmlari va biosfera Biosferaning yuqori chegarasi, havoda 10 km bo’lsa, u quruqlikda, butun balandlik va pastliklarni o’z ichiga oladi, okeanlardagi uning chegarasi 4-10 km chuqurlikkacha etib boradi. Biosfera-er qobig’ining tiriklik tarqalgan ustki qavatidir. Biosferada o’simliklar, hayvonlar, mikroorganizmlar, odamlarning geologik faoliyati namoyon bo’ladi. Barcha tirik organizmlar yig’indisi planetamizning biomassasini tashkil etadi. Biosfera biomassasining ko’paytirishda o’simliklar, hayvonlar va mikroorganizmlarning roli katta.

Tuproqdagi mikroblar soni va turi doimo bir hilda bo’lmasdan, ular tuproqning kimyoviy tarkibi, namligi, temperaturasi, Rn sharoiti va boshqa holatlariga bog’liq bo’ladi. namligi va ozuqa moddalari kam bo’lgan ko’mlik tuproqlarida 1 gr da 10 5 gacha, ishlov beriladigan tuproqlarida esa 10 8 -10 9 gacha bakteriyalar bo’ladi.

Tuproq mikrob biotsenozining o’zgarishi uchun hosildorligiga, fasildagi temperatura va namlikning o’zgarishiga bog’liqdir. Hosildor tuproqlarda Achromobacteriaceae, Pseudomonodaceae, Bacillaceae va boshqa oilalarga kiruvchi bakteriyalar ko’proq bo’ladi. Biotsenozning bunday o’zgarishi tuproqning tarkibidagi mikroblarning oqsilni ammiak va H 2 S hosil qilib parchalashi va ularni keyinchalik nitratlar va sulfidlariga oksidlanib, tuproqning kimyoviy tarkibini o‘zgarishiga olib keladi. Bu holat esa tuproqda yangi biotsenozning hosil bo’lishiga, ya’ni mikobakteriyalar, aktinomitsetlar, yuqori turuvchi zamburug’larning ko’payishiga olib keladi.

Havo mikroflorasi. Havo orqali tarqaladigan kasalliklar Havodagi mikroblar juda hilma- hil va ularning soni ko‘p faktorlarga bog’liq ya’ni, havoning mineral Sa organik birikmalar bilan ifloslanishiga, temperaturaga, yog’ingarchilikka, yilning fasliga, namlikka, geografik joylanishishiga va boshqalarga bog’liq.

Toza havo ko’pincha tog’, o’rmon va ko’kalamzorlashtirilgan joylarda bo’ladi, chunki daraxt, ko’kat va ular bag’rida chang ushlanib qoladi. Patogen va shartli patogen mikroorganizmlar, kasal odam yoki hayvonlar, shuningdek, bakteriyalar tashuvchilardan havoga tomchi aerozollari ko’rinishida tushadi.

CHo’kindi moddalarning hosil bo’lishi organik olamning paydo bo’lish jarayoni bilan chambarchars bokliqdir. Erta hayot paydo bo’lmasdan oldin barcha moddalar erigan holda ma’lum bir konsentrasiyaga etguncha dengiz suvlarida to’planib borgan. Keyinchalik tirik organizmlar o’z tanasini qurish uchun suvdagi Sa, R, S, S, Si va boshqa elementlardan foydalangan. Bular nobud bo’lgandan so’ng ohaktosh, fosforit, oltingugurt, toshko’mir, neft va gaz qatlamlari hosil bo’lgan. Bir guruh mikroorganizmlar bir tomondan tog’ jinslarini hosil qilsa, ikkinchi tomondan ularni parchalab turadi.

Rizosfera bakteriyalari . Tuproqning o’simliklar ildizi ta’sir doirasi ostidagi zonasi rizosfera deyiladi. Rizosfera mikroorganizmlari ildizlar yuzasida va o’simlik ildizlariga bevosita tegib turadigan tuproqda ko’plab rivojlanadi. N.A.Krasilьnikov ma’lumotlariga qaraganda, makkajo’xori, kungaboqar, soya va boshqa ekinlar rizosferasidagi mikroorganizmlar soni, nazorat erdagiga qaraganda 5-10 barobar ko’p bo’ladi.

1) mikroorganizmlarga nihoyatda boy bo’lgan ildizlar yuzasi; 2) ildizlar tegib turadigan tuproqning yupqa qatlami; 3) ildizlar yuzasidan 0,5-1 mm naridagi haqiqiy rizosfera zonasi Rizosfora zonalarida mikroorganizmlar juda ko’p miqdorda uchraydi, o’simlikning rivojlanish fazalariga qarab ularniig soni ham o’zgarib turadi. Odatda, urug’ unishidan to gullash fazasigacha bo’lgan davrda mikroorganizmlar soni ortib boradi, gullash davrida kamayadi.Rizosfora Rizosferada uchta zona farq qilinadi:

• Mikroorganizmlarning tuproqda tarqalishi. • Mikroblar tashqi muhitdagi hamma ob’yektlardan ko’ra tuproqda ayniqsa ko’p bo’ladi. Mikroblar suv va havoga asosan tuproqdan tarqaladi. Tuproqda mikroblarning hayoti va faoliyati uchun organik va mineral moddalar, yetarli namlik, quyosh nurlaridan himoya qilishga o’xshash eng qulay sharoitlar mavjud.

• Tuproqning turli qatlamlarida mikroblar bir tekis tarqalgan emas. Eng ustki qatlamida mikroblar kam bo’ladi, chunki bu yerda mikroblar kuriydi va quyosh nurlarining ta’sirida tez nobud bo’ladi. yerning 10—20 sm chuqurlikdagi qatlamida mikroblar hammadan ko’prok bo’ladi. yer chuqurlashgan sari mikroblarning harakteri uzgaradi va ularning umumiy miqdori kamaya boradi, 4—5 m chuqurlikdagi tuproq esa deyarli sterilli bo’lishi mumkin. Lekin mikroblar ancha chuqur qatlamlarda ham bo’lishi mumkin.

• Tuproqning tarkibiga, yoritilish sharoitiga, namlik darajasiga, yil fasllariga, iqlim sharoitiga va omillariga qarab tuproq mikroflorasi miqdor va sifati jihatidan ham farq qiladi. Masalan, taqir, toshloq, qumloq tuproqlarda mikroblar juda kam bo’ladi, haydab quyilgan va ug’itlangan tuproqlarda ayniqsa ko’p bo’ladi. Organik moddalar ko’p bo’lgan yerlarda mikroblar ning har xil turlari ko’payishiga qulay sharoit yaratiladi.

• Ular ayniqsa o’simliklarning ildizida (rizosferada) ko’p miqdorda to’planadi. Tuproqda bir necha million, hatto milliardgacha bakteriya bo’lishi mumkin. 1 g mozor tuprog’ida 19 mlrd bakteriya borligi aniklangan. M. V. Fedorovning ma’lumotlariga ko’ra 1 gektar yerning 25 sm chuqurlikdagi tuprog’idan olingan mikroblarning og’irligi 3 tonnaga yetgan, demak, 1 g tuproqda 5 mlrd bakteriya bo’lgan. Tuproqda ayniqsa sporali aeroblar (Vas. mycoides, Vas. subtilis, Vas. megatherium, Vas. mesentericus va boshqalar), sporali anaeroblar (Vas. eporogeaes, Vas, putrificus va boshqalar), termofil bakteriyalar, pigment hosil qiluvchilar, kokklar (Micrococcus albus va boshqalar) ko’p uchraydi.

• Tuproqda nitrifikatsiyalovchi, denitrifikatsiyalovchi, azot tuplovchi, oltingugurt bakteriyasi, kletchatkani parchalovchi; mog’or zamburug’lari, achitkilar, sodda hayvonlar va mikroskopik yusinlar bo’ladi. Ularning ayrimlari oziqlarga tushib, ularni buzadi. Ayrim tur bakteriya, achitki, mog’or zamburug’larning sof ko’lturasi ajratilib, ulardan antibiotiklar, vitaminlar, fermentlar va boshqalar tayyorlanadi. Tuproqdagi organik va mineral moddalarning almashinuvida mikroorganizmlar asosiy rol uynaydi; tuproqdagi mikroblarning ta’sirida har yili tuproqqa tushadigan barcha organik moddalar (o’simlik qoldiqlari, mol uligi) oddiy birikmalarga parchalanadi va ular o’simliklar uchun oziq moddaga aylanadi.

Evolyutsion taraqqiyot natijasida tuproq mikroorganizmlarning ayrim gruppalari orasida metabioz munosabat hosil bo’lgan, ayrim gruppa mikroorganizmlar orasida esa antagonizm bo’lib, bakteriya va zamburug’lar bir- birining rivojlanishiga to’sqinlik qiladi yoki birisi ikkinchisini yo’q qiladi. Antagonist bakteriyalar tabiatda, tuproqda bo’ladigan protsesslarda, ayniqsa, kasallik qo’zg’atuvchi mikroblarga qarshi kurashishda muhim ahamiyatga ega. Ko’pchilik bakteriyalar o’simlik ildizida ko’payib, ularni fitapatogen zamburug’lar ta’sirotidan himoya qiladi. .

Mikroorganizmlarning havoda tarqalishi. Mikroorganizmlarning havoda yashashi, rivojlanishi uchun sharoit noqulaydir. Havoda oziq modda yo’qligidan ko’pchilik mikroblar yashay olmaydilar. Bundan tashqari, havoda namlik yеtarli darajada bo`lmaydi va quyosh nuri mikroblarga zararli ta’sir etib turadi. Shu sababli ko’pchilik mikroblar havoda oz yashaydi. Faqat achitqi, zamburug`, spora va pigmentli mikroorganizmlar havoda uzoq vaqt yashaydi, chunki ular kurg`oqchilikka va ultrabinafsha nurlar ta’siriga chidamli bo’ladi. Mikroorganizmlar havoga asosan chang bilan o’tadilar. Odam, hayvon va o’simliklarda uchraydigan mikroblar ham havoga o`tib turadi. Odam aksirganda, yutalganda, tupurganda shunday bo’ladi. Bir qism mikroblar hayvonning sulagi, gungidan havoga o’tadi, ba’zi mikroblar havoga suv tomchilari orqali o’tadi.

Havodagi mikroblarning ko’p-ozligi va turlari juda o’zgaruvchandir. Bu xol havoning mineral va organik muallaq zarrachalar bilan zararlanishiga, temperaturaga, yog`ingarchilikka, namligiga va yеriga bog’liq, havoda chang, tutun, qurum va boshqalar qancha ko’p bo’lsa, mikroblar ham shuncha ko’p bo’ladi, chunki chang va tutun zarrachalari ko’pchilik mikroblarni adsorbsiyalash (surish) xususiyatiga egadir.Odam va hayvon chiqindilari, o’liklaridan va turli tashlandiqlardan tuproqqa patogen mikroblar o’tib, tuproqda quriydi va chang bilan havoda ko’tarilib, ular turli yuqumli kasalliklarni tarqatishda muhim rol o`ynaydi. Odam yoki hayvon bir marta aksirganda 4500 dan 150 minggacha bakteriya havoga chiqadi .

Voytkevich ma’lumotiga ko’ra 1 m3 havodagi mikroblarning soni quyidagicha : • Uy hayvonlari turadigan hovlida 1 mln dan 2 mln gacha. • Odam yashaydigan xonada 20 minggacha. • Shahar ko’chasida 5 minggacha. • Shahar istiroxat bogida 200 gacha. • Dengiz havosida 1—2 dona. • Shimoliy qutb havosida (73° shimolda) 1 dona (10 m3 havoda). • Shimoliy kutb havosida (80° shimolda) 0.

Nazorat savollari!!!! • 1. Tuproq hosil bo'lishida mikroorganizmlarning roli qanday? • 2. Tuproq mikroflorisi va uning ahamiyati qanday? • 3. Havo tarkibida qanday mikroorganizmlar uchraydi? • 4. Mikroorganizmlarning suvda tarqalishi haqida nimalarni bilasiz?

Jadvalni tuzish qoidasi bilan tanishadilar. Alohida/ kichik guruxlarda jadvalni rasmiylashtiradilar. « Mavzu bo‘yicha nimalarni bilasiz» va «Nimani bilishni xoxlaysiz» degan savollarga javob beradilar (oldindagi ish uchun yo‘naltiruvchi asos yaratiladi.) jadvalning 1 va 2 bo‘limlarini to‘ldiradilar. Ma’ruzani tinglaydilar, mustakil o‘qiydilar. Mustaqil kichik guruxlarda jadvalning 3 bo‘limni to‘ldiradilar.B/BX/BO JADVALI- Bilaman/ Bilishni xoxlayman/ Bilib oldim. Mavzu, matn, bulim bo‘yicha, izlanuvchanlikni olib borish imkoniyatini beradi. Tizimli fikrlash, tuzilmaga keltirish, taxlil qilish, ko‘nikmalarini rivojlantiradi Bilaman Bilishni hohlayman Bilib oldim

E‘TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT

O'xshashlar

Patogen mikroorganizmlar

Mikroorganizmlar fiziologiyasi

Biosfera va mikroorganizmlar ekologiyasi

Biosfera va mikroorganizmlar ekologiyasi

Mikroorganizmlar rivojlanishiga ta’sir etuvchi omillar