Patogen mikroorganizmlar - Biologiya - Slaydlar

Patogen mikroorganizmlar

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1667.4599609375 KB

Ko'chirib olish

PATOGEN MIKROORGANIZMLAR

REJA:  1. Patogen mikroorganizmlar haqida umumiy tushuncha  2. Immunitet to'g'risidagi ta'limot  3.Antibiotiklar va fitonsidlar

PATOGEN MIKROORGANIZMLAR HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA  Patogen bakteriyalar odamlarda, hayvonlarda turli- tuman kasalliklar vujudga keltiradi. Bularga stafilokokklar, streptokokklar, pnevmokokklar, meningokokklar, gonokokklar va boshqalar kiradi. Bular odamlarda turli-tuman yallig'lanishlarni vujudga keltiradi.

 Patogen anaerob bakteriyalar qoqshol (stolbnyak), botulizm, gazli gangrena (qorason), to'qimalarning yemirilishi va boshqa kasalliklarning sababchilari hisoblanadi. Patogen korine bakteriyalar difteriya kasalhgining, patogen mikobakteriyalar sil kasalhgining, patogen rikketsiyalar qizilchali tif (sipnoy tif) kasaШgining chaqi-ruvchilari hisoblanadi.

 O'simliklarda turli kasalliklarni vujudga keltiruvchi bakte-riyalarni fitopatologiya fani o'rganadi. Fitopatologiya fani XIX asrning 30- yillarida tashkil topa boshlagan. Kasal o'simliklami birinchi bo'Ub D.Kandol tasvirlagan.

 Berrilya (1882—1883-y.) birinchi bo'lib bakterioz kasalliklarini o'rganadi. Hozirgi vaqtda 300 dan ortiq turga mansub bo'lgano'simliklarda turli kasalliklarni qo'zg'atuvchi spora hosil qiluvchi va spora hosil qilmaydigan bakteriyalar, mikobakteriyalar, pscvdo- monadalar va boshqa mikroorganizmlar ma'lum. Kasal tug'di-ruvchilar orasida monofaglar (faqat bir turdagi o'simliklami kasal-Ian tiruvchilar) va polifaglar (ko'p turdagi o'simliklami kasallan-tiruvchilar) ma'lum. Bakterioz kasalliklari ma'lum areailar bo'yicha yoki keng maydonlarda uchrashi mumkin. Texnik o'simliklarning kasallanishi sanoatga katta zarar keltiradi. Masalan, danakli rezavor mevalarda kuyish (ojog), makkajo'xorida so'lish kasalliklari kengtarqalgan.

 Fitopatogen psevdomonadalar. Bularning turi juda ko'p bo'lib, turli o'simliklarda turli kasalliklar qo'zg'atadi. Bug'doyda qorakuya kasalligini vujudga keltiradi. Bu kasallik zararlangan don orqali tarqaiadi. U Kanada, AQSH, Meksika, Avstraliyada va Rossiyaning Yevropa qismida keng tarqalgan. Bug'doy o'simligining hamma organlarini zararlaydi, hatto arpa, javdar va sulini ham zararlaydi.

 Ps. malvacelarium g'o'zada gommoz kasalligini qo'zg'atadi. Kasallangan o'simlikning bargida to'q yashil, yumaloq yoki uch-burchak shakldagi yog'li dogiar paydo qiladi, o'simlikning poyasi ham zararlanadi. Keyin ko'saklarda oldiniga to'q yashil, keyinchalik qora rangli dog'lar hosil qiladi. Poyasi tez sinadigan bo'lib qoladi.

 Ps. beticola lavlagi o'simligida sil kasalligini qo'zg'atadi. Asosan, qand lavlagi va xashaki lavlagini zararlaydi. Bunday kasallangan lavlagining ildiz tugunaklarida turli o'smalar hosil bo'ladi. U asosan zararlangan urug', tuproq va o'simliklarning qoldig'i orqali tarqaiadi.

 Fitopatogen batsillalar. Bular ham turli-tuman bo'lib, o'sim liklarda kasallik qo'zg'atadi. Вас. mesentericus, makkajo'xori so'ta-sida bakterioz kasalligini qo'zg'atadi. Hatto o'rik va shaftoli meva-larini ham zararlaydi, barglari zararlansa, yemirilib ketadi. Bu kasallik birinchi marta Armanistonda aniqlangan.

 Fitopatogen zamburag'lar. Turli mamlakatlarda 150 yil mobay-nida 187 turga mansub Verticilliim zamburug'i topilganligi to'g'-risida ma'lumotlar to'plangan. Shulardan O'rta Osiyoda 23 ta turi, O'zbekistonda 14 ta turga mansub bo'lgan vakillari uchraydi. Bulardan Verticilliim dahliae g'o'za. o'simligida vilt kasalligini qo'zgatadi.

 Fitopatogen bakteriyalarning tarqalishi va ularga qarshi kurash choralari. Turli-tuman bakterioz kasalliklarining tarqalishida asosiy vosita urug'dir, chunki urug'ning ichiga kirib olgan yoki yuzasiga yopishgan fitopatogen bakteriyalar qish sovug'idan himoyalangan bo'ladi. Urug' unganda bakteriyalar yosh nihollarni zararlaydi, so'ngra o'tkazuvchi tizim orqali ko'tarilib, butun o'simlikni zarar laydi. Bundan tashqari, zararlangan urug' orqali kasallik boshqa hududlarga ham tarqalishi mumkin. Urug'dan tashqari, bakterioz kasalliklari zararlangan qalamchalar, tugunaklar orqali ham boshqa joylarga tarqahshi mumkin.

 Bakterioz kasalliklariga qarshi kurash olib borish uchun bakte-riyalar biologiyasini, ular uchraydigan joylarni yaxshi bilish zarar. Bakteriozlarga qarshi, asosan, kimyoviy, agrotexnikaviy va biologik usullarda kurash olib boriladi.  Kimyoviy usulda kurashishda urug'ni ekishdan oldin dorilash, qalamcha va tugunaklarni dezinfeksiyalash zarur.  Agrotexnikaviy usulda tuproqni dezinfeksiyalash, yerga yaxshi ishlov berish, zararlangan o'simliklarni darhol daladan olib chiqib ketib, kuydirish zarur.  Biologik usulda tuproqda antogonist bakteriyalarning rivoj-lanishi uchun qulay sharoit yaratib berish zarur.  Nihoyat, bakterioz kasalliklariga chidamli o'simliklar navini yaratish ham muhim ahamiyatga ega bo'igan choralardan biridir.

IMMUNITET TO'G'RISIDAGI TA'LIMOT  Yuqumli kasalliklarning ba'zi xili bilan kasallanib, tuzalgan odam shu kasalliklarga berilmaydigan bo'lib qolishi aliaqachon ma'lum. Masalan, bir marta qizamiq bilan og'rigan bola ikkinchi martabu kasallik bilan kasallanmaydi. Odam organizmining kasallik tug'diruvchi mikroblarga berilmasligi immunitet deyiladi. Immunitet fiziologik himoya reaksiyalarining murakkab kompleksidan iborat.

 Tabiiy immunitet. Bu immunitetnnng tug'ma turi, kasallikka beriimaslikni vujudga keltiradi. U organizmning biologik xusuyat-laridan kelib chiqadi. Masalan, odamlar qoramol o'lati, tovuq vabosi va boshqa kasalliklar bilan kasallanmaydi. Tug'ma immunitetda hujayralarda ro'y beradigan biokimyoviy jarayonlar katta aha miyatga ega. Odam yuqumli kasallik bilan kasallanib bo'lganidan so'ng uning organizmida immunitet paydo bo'ladi, bu immunitet-ning hayotda orttirilgan turidir.

 Sun'iy immunitet. Yuqumli kasallik paydo bo'Imasligi uchun bu immunitet organizmda sun'iy yo'l bilan yaratiladi. Sun'iy immunitetning aktiv va passiv formalari bor. Aktiv formasi odam organizmiga nobud qilingan yoki zaiflashtirilgan vaksina yuborish bilan hosil qilinadi.

 Immunitet omillari va mexanizmlari. Odamni kasalliklarga berilmaydigan qilib qo'yadigan himoya omillari spetsifik, ya'ni ma'lum bir qo'zg'atuvchiga qaratilgan va nospetsifik, ya'ni odam va ko'pgina hayvonlarga xos bo'lishi rnumkin. Nospetsifik omillar xilma-xil mikroorganizmlarga qarshi himoyani amalga oshiradi.

 Agglyutinatsiya reaksiyasi. Agglyutinatsiya reaksiyasi antitelalar (agglyutininlar)ning yaxlit mikrob hujayralari yoki boshqa hujay-ralar bilan spetsifik ravishda o'zaro ta'sir etishiga asoslangan. Shunday o'zaro ta'sir natijasida cho'kmaga tushadigan aglomerat zarralar hosil bo'ladi (agglyutinat). Bu reaksiya ikki fazada o'tadi: birinchi faza — antigen bilan antitelaning spetsifik tarzda birikishi, ikkinchisi faza — nospetsifik fazabo'lib, ya'ni ko'zga ko'rinadigan agglyutinat hosil bo'lishi bilan bog'liq.

 Pretsipitarsiya reaksiyasi. Bu reaksiyalarda ishtirok etadigan antitelalar pretsipitatlardir. Organizmda hosil bo'ladigan mayda dispersli antigen — antitela kompleksi oddiy metodlarda qo'yilgan pretsipitatsiya reaksiyasida ma'lum bo'ladi. Masalan, kuydirgi, toun, tulyaremiya, meningit kasalliklarininl'diagnostikasida halqa-simon pretsipitatsiya reaksiyasidan foydalaniladi. Buning uchun ingichka probirkalarga maxsus immun zardob quyiladi va unga juda ehtiyotlik bilan qoplam qilib antigen tushiriladi. Ikki suyuqlik chegarasida halqa, ya'ni pretsipitat paydo bo'Ushi tegishli antigen borligini ko'rsatadi.

ANTIBIOTIKLAR VA FITONSIDLAR  Mikroorganizmlar orasida antagonizm keng tarqalgan. Evolutsion taraqqiyot natijasida bir tur ikkinchi turning rivojlanishiga to'sqinlik qiluvchi usullarni yaratishga intilgan. Shunday omillardan biri antibiotiklardir. Antibiotiklar odam va hayvon organizmida kasallik tug'diruvchi ayrim mikroorganizmlarni nobud qiladi. Masalan, streptomitsin turli mikroblarga qarshi, penitsilUn esa stafilokokk, gazli gangrena, qoqshol, botuUzm kasalliklarining qo'zg'atuvchilarga qarshi ishlatiladi.

 Fitonsidlar. B.P.Tokin yuksak o'simliklardan ajratib olingan va mikroblarga qarshi ishlatiladigan moddalarga fitonsid nomini bergan. Fitonsidlar juda ko'p o'simliklarda hosil bo'Iadi, jumladan. aloeda, dukkakdoshlar dukkagida, turli g'ailadoshlarda, xantal (gor-chitsa), pomidor, xren, evkalipt, cheryomuxa, qayin shirasida uch-raydi. Ayniqsa, piyoz va sarimsoqda fitonsidlar ko'p bo'Iadi. Ular bakteriyalar, aktinomitsctlar, zamburug'lar, sodda hayvonlar, ha- sharotlar va bakteriofaglarga salbiy ta'sir etadi. Osyotr baiig'idan ckmolin deb nomlangan modda ajratib olingan va grippga qarshi ishlatilgan. Tuxum oqida, so'lakda, ko'z yoshida, balg'amda lizotsim bo'lib, saprofit bakteriyalarni eritish xususiyatiga ega.

O'xshashlar

Mikroorganizmlar fiziologiyasi

Biosfera va mikroorganizmlar ekologiyasi

Biosfera va mikroorganizmlar ekologiyasi

Mikroorganizmlar rivojlanishiga ta’sir etuvchi omillar

Mikroorganizmlar ekologiyasi inson tana normal mikroflorasi