Mirkarim Osim - tarixiy qissanavis - Adabiyot - Slaydlar

Mirkarim Osim - tarixiy qissanavis

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

230.216796875 KB

Ko'chirib olish

Mirkarim Osim - tarixiy qissanavis

 1 -bob. Mirkarim Osim qissalarida tarixiy mavzu talqini  1.1. Mirkarim Osimning ijodiy biografiyasi.  1.2. “Yulduzlar sayri”, “’’Zulmat ichra nur” va “Singan setor”  ( “Ixlos tuzog`i”) - tarixiy-biografik qissa namunalari.  2-bob. Adib qissalarining syujeti va kompozistiyasi.  2.1. “Yulduzlar sayri” kissasining syujeti va kompozistion xususiyatlari .  2.2. “Ixlos tuzogi” kissasining goyaviy-badiiy mundarijasi.  3-bob. M.Osimning tarixiy qissachilikdagi badiiy mahorati  3.1. “Yulduzlar sayri” kissasidagi tarixiy shaxslar obrazlari.  3.2. “Zulmat ichra nur’da yosh Alisher timsoli talqini.  3.2.Ixlos tuzogi” issasining obrazlar tizimi.  Xulosa  Foydalanilgan adabiyotlar

 Mavzuning o’rganilish darajasi va dolzarbligi. XX asrning 60- yillaridagi uzbek tarixiy kissachiligining takomili iste’dodli yozuvchi Mirkarim Osim nomi bilan chambarchas bog`liq. Adib “Yulduzlar sayri”, “Karvon yo’llarida”, “Ixlos tuzogi”, “Zulmat ichra nur”, “Jayxun ustida bulutlar” kabi asarlari bilan uzbek tarixiy qissachiligida yangi sahifalar yarata oldi. Mirkarim Osim tarixiy kissalari adabiyotshunosligimizda P.Shermuhamedov, N.Norkulov, M.Sattorov, N.Rahimjonov,. K.Ko’baev singari olimlar tomonidan o’rganilgan. Adabiyotshunos P.Shermuhamedov adib qissalariga uz munosabatini bildirar ekan, “Zulmat ichra nur”, “Yulduzlar sayri”, “Ixlos tuzogi” kissalarini alohida tilga oladi va bu kissalarda tarixda munosib nom qoldirgan tarixiy shaxslarning hayotiosmoni ” nomli monografik tadqiqotidagi “Singan setor” bilan bog`liq ilmiy taxlillar fikrimizni tasdiq etadi. Birok bu ishlarda ushbu kissalar aloxida tadkik ob’ekta sifatida o’rganilmagan. Shu bois bitiruv malakaviy ishimizda adibning ikki tarixiy-biografik kissasini yaxlit tarzda o’rganishga xarakat kildik. Bu tadkikotning dolzarblik xususiyatini belgilab beradi.

 Ishning ilmiy yangiligi . Ishda ilk marta bir bitiruv malakaviy  ishi doirasida M.Osimning “Yulduzlar sayri”, “Ixlos tuzogi”(“Singan setor”) nomli tarixiy-biografik kissalari max su s tadkik ob’ekta sifatida o’rganilmoqda. Tadkikotda Ulugbek va Mashrab xarakgeriga xos muxim jihatlarni ochib berish barobarida asarning tarixiy- biografik xususiyatlarini o’rganishga xarakat kilinadi.  BMIning amaliy axamiyati. Ushbu bitiruv malakaviy ishidan o’rta maktabda Mirkarim Osim ijodini o’rganishda, oliy maktabda Yangi o’zbek adabiyoti va Bolalar adabiyota fanlarini o’qitishda, shu fanlarga oid maxsus kurs va reminarlar tashkil etishda foydalanish mumkin.  Ishning joriylanishi. Bitiruv malakaviy ishi mavzui O’zbek adabiyoti kafedrasining 2007 yil aprelda bo’lib o’tgan yigilishida muxokama kilingan va tasdiklangan. Kafedraning 2008 yil 16 mayda o’tkaz^ilgan yigilishida ko’rib chikilib, ximoyaga tavsiya etilgan.  Tadqiqotning tuzilishi. Tadkiqot kirish, ikki asosiy bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat.

1-bob. Mirkarim Osim - tarixiy qissanavis  XX asrning 60-yillaridagi uzbek tarixiy kissachiligining takomili iste’dodli yozuvchi Mirkarim Osim nomi bilan chambarchas bog`liq. Adib “Yulduzlar sayri”, “Karvon yo’llarida”, “Ixlos tuzogi”, “Zulmat ichra nur”, “Jayxun ustida bulutlar” kabi asarlari bilan uzbek tarixiy qissachiligida yangi saxifalar yarata oldi.

1.2 “Yulduzlar sayri” kissasining syujeti va kompozistion xususiyatlari  “ Yulduzlar sayri” Ulugbekka bagishlangan asarlar ichida alohida ajralib turadi. Chunki unda boshka shunday asarlardan farqli o’laroq, Ulug`bekning bolalik yillari kalamga olinadi. Asar syujetida bosh obraz sifatida Ulugbekning o’zi harakat kiladi.  Qissa yosh Ulugbekning ustozi Orif Ozariy bilan birga Maroga shaxriga borib, ulug olim Nasriddin Tusiidan kolgan rasadxonani ko’rib kelishga borishi vokeasi bilan boshlanadi. Asarda kitobxon o’n yoshli Ulugbekning tuygulariga oshno tutinadi. Yozuvchi Ulugbekning bolalarcha tafakkuri bagrida kattalarga xos fazilatlar shakllana boshlaganini yorkin xayotiy lavxalarda aks ettiradi.

“ Ixlos tuzog`i” qissasining g`oyaviy- badiiy mundarijasi  Mirkarim Osimning navbatdagi tarixiy-biografik kissasi “Ixlos tuzogi ’dar! Qissa Mashrabning Ofoqxo’ja dargoxiga kelishi vokeasi bilan boshlanadi. Buni yozuvchi kuyidagicha tasvir etadi: “Darvozaxona ichida o’tirgan eski sallali, malla choponli, o’rta yoshli kishi tasbex o’girishdan to’xtab: - Ajab darvishsifat, xushsurat yigit ekan, qo’yib yubor,-dedi- Nega ani kalaka kilyapsan?.. Hoy yigit, bu yoqqa keling, xaltangizda nima bor?  - Assalomu aleykum,- deda ziyoratchi yigit darvozaxonaga kirib, elkasidan xaltani olarkan,- Tavakkal qilib yo’lga chikkan kishi na tolkonu, na kalkon gamin er, rizkini yuldan topar,- u xaltasidan uchta kitob chikardi:- Xo’ja Hofiz, Lutfiy, Amir Navoiy devonlari. Yo’lda dilimga gayrat bagishlayturgon xamroxlarim shular. Yuragimga qil sig`may qolganda setorimni ilkimga olib, aning navosiga kulok solurman.

2-Bob. M.Osimning tarixiy qissachilikdagi badiiy mahorati  Mirkarim Osim o’zbek tarixiy kissachiligini “Zulmat ichra nur”, “Jayhun ustida bulutlar”, “Yulduzlar sayri”, “Ixlos tuzogi” singari kator qissalar bilan boyitdi. Bu kissalarda tarixda o’chmas iz qoldirgan Beruniy, Alisher Navoiy, Mirzo Ulugbek, Boboraxim Mashrab singari tarixiy shaxslarning bolalik, o’spirinlik, o’smirlik yillari badiiy gavdalantirilgan.  “ Yulduzlar sayri” kissasi tarixiy-biografik xarakterga ega. Shu bois unda bir kator tarixiy shaxslar va badiiy to’qima obrazlar yaratilgan. Binobarin, Bibixonim, Ulugbek va uning atrofidagi kishilar: ustozi Or;.}) Ozariy, navkar Argadok tarixiy shaxslardir.  Shunday obrazlardan biri Orif Ozariydir. Tarixshunos olim Bo’riboy Axmedov bu xakda yozadi: “Ulugbekning birinchi muallimi .... keyincha Shayx Ozariy (1382-1462) nomi bilan shuhrat topgan Hamza ibn Ali bo’lgan”13. Qissada xam yozuvchi ana tarixiy haqiqatga asoslangan. Binobarin, Orif Ozariyning prototipi Shayx Ozariydir. Qissaga navkar Argadok nomi bilan kirgan kaxramon ham o’z prototipiga ega. Adib bu obrazga aloxida muxabbat bilan qaraydi .

Ulugbek va Mashrab siymolarini yaratishda tarixiy haqiqat va badiiy to’kimaning uyg`unligi  Yulduzlar sayri” kissasining bosh qahramoni tarixiy shaxs Ulugbekdir. Adib o’z kaxramonini kitobxonga shunday tanishtiradi: “Un yoshga kirgan, orikkina, bo’ychan Ulugbek kun salkin bo’lishiga karamay ich ko’ylakda xovliga tushdi”. Bundan kaxramon tashki qiyofasiga xos chizgilar orqali qissada tarixiy shaxs xayotining bolalik davri xususida xikoya kilinayotganligi ayonlashadi. Bolalarga bagishlangan kissalarda bosh qaxramonning bolalarcha fikrlashi, dunyoni bolalar nigoxi bilan ko’rishi va idrok etishi muxim xususiyat sanaladi. Adib Ulugbekning begubor bolalik davrini ifoda etishda ana shu tamoyilga asoslangan

 Mirkarim Osim o’zining o’nlab Qissalar bilan XX asrning ikkinchi uzbek prozasini aloxida saxifalar yarata oldi. Bular orasida Yulduzlar sayri , “Ixlos tuzogi” kabi tarixiy-biografik asarlar ajralib turadi. Ushbu kissalar kompozistion jixatdan butun, badiiy jiҳatdan ancha puxta ishlangan, obrazlar olami esa boy. Unda adib Ulugbek va Mashrab xakidagi tarixiy xakikatlarga tayanib, 15-asrning etuk olimi va kudratli podshox Ulug`bekning bolalik va kisman katta yoshlik, Mashrabning o’smirlik davridagi xayotini badiiy gavdalantirilgan. Aytish mumkinki, Yulduzlar sayri” M.Shayxzodaning “Mirzo Ulugbek” tragediyasidan so’ng adabiyotimizda yaratilgan navbatdagi yaxshi asar sifatida kimmatlidir. “Ixlos tuzog`i” xam Mashrab xakida yozilgan turli janrdagi asrlar ichida aloxida mavqega ega.

 Bu asarlar nafakat kattalar, balki bolalar uchun ҳam birday kadrli. Chunki xar ikki kissaning xam bosh kaxramoni bolalar va yoshlar. Binobarin, “Yulduzlar sayri” Ulug`bekning bolalik yillari xikoya kilinsa, “Ixlos tuzogi” Mashrabning yigitlik davridan so’zlaydi.Ularda bolalar dunyokarashi aks etgan. Kichkina Ulugbek bolalarcha fikrlaydi va dunyoni idrok etadi. Uning xarakatlarida bolalargagina xos jixatlarni yakkol anglash mumkin. Yosh kitobxon shu bois unga taklid kilishga, u kabi fikrlashga xarakat kiladi. Buni asardagi bir parcha tasdiқlaydi: “Ulugbek xech narsaga tushunmasa xam ustoziga taklvd kilib, ko’zlarini katta ochgancha devorlardagi shakllarga tikilar, ustoziga ergashib yurib, ba’zan sinik g`isht parchalariga koyupar, yikilib ketmaslik uchun uning choponidan ushlab kolardi”( 1.20). Ko’rinadiki, adib Ulug`bekning bolalarcha tafakkuri, uning ustoziga taklid kilishi, ҳar kadamda unga ergashishga intilishi, xayratga to’la nigoxlarini niҳoyatda ustalik bilan tasvirlaydi. Mashrabda esa yigitlar dunyokarashida kechadigan turli murakkab xolatlar ifoda etilgan.

 Yulduzlar sayri’da bosh obraz Ulugbek xarakteriga kos jixatlar kator tarixiy shaxslar. Orif Ozariy, Argadok, Shoxmalik obrazlari badiiy gavdalantiriladi. “Ixlos tuzogi'da esa as os im kaxramon Boboraxim Mashrabga xos xususiyatlar Ofokxo’ja eshon, mulla Bokiy, kanizak Ro’zixon, Xuntayshining kizi obrazlari vositasida ochi b beriladi. Umuman, Mirkarim Osim tarixiy kissalarnaa yaratilgan tarixiy shaxslar timsollari ҳayotiy zaminga ega. “Yulduzlar sayri”dagi Ulugbek, “Ixlos tuzogi dagi Mashrab obrazlari adibning tariximiz saxifatarini teran bshshshshin dalolat beradi. Aslida bunday kissadar yoshlarga o’tmish xakiaa sabok beradi, ularni bugungi xayotimizni kadrlashga o’rgatadi.

O'xshashlar

Alisher Navoiyning tarixiy asarlari

O’rxun-Enasoy obidalari dars ishlanmasi

Boburnomada tarixiy shaxslar, shaharlar, tabiat tasviri (DARS ISHLANMA)

Tohir Malik va uning “Alvido bolalik” qissasi

Тохир Маликнинг хаёти ва ижоди