Қурилиш-монтаж майдонида меҳнатни хавфсиз ташкил этиш - Xayot faoliyati xavfsizligi - Referatlar

Қурилиш-монтаж майдонида меҳнатни хавфсиз ташкил этиш

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

576 KB

Ko'chirib olish

Қурилиш-монтаж майдонида меҳнатни хавфсиз ташкил этиш Режа : 1.Қурилиш майдонини ташкил этишда хавфсизлик техникасига қўйиладиган умумий талаблар. 2.Қурилиш майдонида хавфли минтақаларни аниқлаш. 3.Ортиш-тушириш ва транспорт ишларини хавфсиз ташкил этиш. 4.Материаллар ва буюмларни омборларда хавфсиз жойлаштиришни ташкил этиш.

Таянч иборалар : Қурилиш майдони, вақтинчалик девор, вақтинчалик йўллар, вақтинчалик сув таъминоти, вақтинчалик канализация, рангли хабарлар, хавфсизликнинг йўл белгилари, 1.Қурилиш майдонини ташкил этишда хавфсизлик техникасига қўйиладиган умумий талаблар. Қурилиш майдонини тўғри ташкил этиш ва у ерда меҳнатнинг соғлом шароитини яратиш, ҳар қандай объект қурилишини амалга оширишда биринчи навбатдаги муҳим босқичидир ва ишчиларни жароҳатланмасликлари ва касбий зарарланмасликларининг муҳим шарти ҳисобланади. Қурилиш ишлари бошланмасиданоқ қурилиш майдонини вақтинчалик девор билан тўсадилар ва жароҳатланишларни олдини олишга йўналтирилган ишлар комплекси бажарилади. Масалан, майдондаги пастқам жойларни грунт билан тўлдирилади, тепаликлар қирқиб олинади, бу орқали ёғин сувларни бир томонга йўналтирилади, бундан ташқари кириш-чиқиш йўллари ва майдоннинг ички йўллари ва йўлаклари қурилади ва ҳ.к. Вақтинчалик автомобил йўллари майдонда шундай жойлаштириладики, йилнинг ҳар қандай вақти ва ҳар қандай об-ҳаво шароитида автомобилларнинг ҳаракатланиши таъминлансин. Автомобилларнинг бир томонлама ҳаракатланиш йўналишида йўлнинг энини 3,5 м; икки томонлама ҳаракатланиш йўналишида – 6 м қабул қилинади. Вақтинчалик автомобил йўлларининг бурилиш радиуси 12 м, махсус панел ташувчи ва йирик ўлчамли автомобилларнинг ҳаракатланишини таъминлаш учун эса 18...30 м қабул қилинади. Очиқ ҳолда юк сақланадиган майдончалар шундай жойлаштирилиши керакки, бунда материалларни қабул қилиш ва тушириш учун асосий (магистрал) транспорт йўлларидан бориладиган йўллар ва йўлакчалар эътиборга олиниши керак. Йиғма элементлар, йириклаштирилган (яхлитланган) конструкциялар, материаллар сақланадиган объект олди

омборхоналари краннинг ҳаракат ҳудудида жойлаштирилиши зарур. Ҳамма омборлар йўл четидан 0,5 метрдан кам бўлмаган масофада бўлиши керак. Очиқ омборларда буюмлар ва конструкцияларни жойлаштиришда ҳар 25...30 м масофада кенглиги 0,7 м дан кам бўлмаган бўйлама ва кўндаланг йўлакчалар бўлиши керак. Объект олди турғун ёки кўчма бетон ва қоришмаларни тайёрлайдиган қурилмалар минорали кранларнинг ҳаракат доирасидан ташқарида жойлаштирилади, бунда бетон ва қоришмалар кран ҳаракат доирасига қия новларда ёки идишларда (бадьяларда) узатилади. Идишларда узатиш учун автотранспорт воситаси қўлланиши ёки қўшимча тарзда енгил кранлар ҳам ишлатилиши мумкин. Конструкцияларни йириклаштириш учун йиғиш майдончалари монтаж кранларининг зонасида жойлаштирилади. Бу мақсад учун йиғиш майдончалари қулай, хавфсизлик қоидаларига ва ёнғинга қарши талабларга тўла жавоб бериши керак. Вақтинчалик маъмурий ва маиший бинолар ишчиларга хизмат кўрсатиш учун қулай ва айни пайтда ишларнинг боришига халақит бермайдиган жойларга ўрнатилади. Йиғма ва кўчма биноларни қурилиш майдончасига кириладиган жойларга яқин жойлаштириш тавсия қилинади. Вақтинчалик бинолар чанг ва хавфли газ чиқарадиган объектлардан камида 50 м узоқликда, қуриладигшан бинога нисбатан, шамол эсадиган томонда жойлаштирилади. Йўлларни ёритиш учун вақтинчалик ёритиш тизимида ҳар 20..30 м масофада таянчларга ўрнтилган прожекторлардан фодаланилади. Иш жойларида эса кўчма пржекторлардан фойдаланиш тавсия қилинади. Кўчма элетр механизмлар, пайвандлаш агрегатлари ва ҳ.к.ларни манбага улаш учун электр тақсимлаш қурилмалари ўрнатилади. Қурилиш майдонини сув билан таъминлаш қурилиш – монтаж ишлари бажарилаётган даврдаги сувга бўлган энг максимал талабни қондириш бўйича ҳисобланади. Сувнинг умумий сарфини қурилиш

майдонида ишлаб чиқариш эҳтиёжларига, маиший эҳтиёжларига ва ёнғинга қарши эҳтиёжларига кетадиган миқдорларини эътиборга олиб ҳисобланади. Шундан келиб чиққан ҳолда вақтинчалик сув таъминоти тармоғи қувири диаметри топилади ва сув таъминотининг тизими лойиҳаланади. Вақтинчалик санитария ва маиший хизмат бинолари мажмуига белгиланган мақсадларда фойдаланишига қараб қуйидаги бино ва хоналар киради: гардероблар, ювиниш хоналари, душхоналар, кийимларни қуритиш хоналари, хотин –қизларнинг шахсий гигиена хоналари, ҳожатхоналар, дам олиш хоналари, овқатланиш хоналари, чекиш ва қуёшдан паналаш жойлари. Санитария ва маиший хизмат биноларини лойиҳалаштиришда қуйидаги хизмат биноларини биргажойлаштириш мумкин: ювиниш хоналарини гордиробхона билан; ювиниш хоналарини душхона билан; гардеробхонани устки ва оёқ кийимларни қуритиш хонаси билан; дам олиш хонасини ошхона билан. Гардеробхоналар – кўча ва уй кийим бошларни иш кийимлари билан алмаштириш ва сақлаш учун хизмат қилади. Гардеробхонанинг юзаси иш сменасидаги ишчиларнинг максимал сонига нисбатан топилади. Гардеробхоналар кийимлар сақланадиган ёпиладиган шкафчалар билан жиҳозланган бўлиши керак. Шкафлар қуйидаги ўлчамда бўлиши керак: эни (кенглиги) - 90 см, ички томони – 20 см, баландлиги – 180 см. Ишчилар бригадасининг сони 30 кишидан кўп бўлса, ювинадиган хоналар ҳар бир кишига 0,15 м 2 ва ҳар бир 6 кишига битта жўмрак тўғри келадиган қилиб лойиҳалаштирилади. Жўмраклар орасидаги масофа 0,75 м бўлиши керак. Ювинадиган хоналарнинг кенглиги, агар жўмраклар бир қатор қилиб жойлаштирилса 1,25 м, икки қатор қилиб жойлаштирилса 1,5 м бўлиши керак. Душхоналар – душ кабиналарининг ўлчамлари 1,2×0,9 м ва душ олди бўлмаларидан иборат бўлиб, унинг ўлчами 1,92 м бўлади. Душлардан фойдаланиш давомийлиги, иш сменасидан кейин 30...45 мин.

Душ кабиналарини бир қаторда ёки жуфт-жуфт қилиб икки қаторда бинонинг бўйлама ўқига параллел қилиб жойлаштириш мақсадга мувофиқдир. Душ кабиналарини бир-бирига қарама-қарши қилиб ўрнатилганида, улар орасига ўтиш учун қўшимча камида 1,2 м бўлган душ олди бўлмаси ажратилади. Душхоналарнинг умумий майдони сменадаги ишчилар сонига қараб аниқланади. Устки кийимлар ва оёқ кийимларни қуритиш хонаси, қуритиш хонаси ва йўлаклардан иборат бўлади. Қуритадиган бўлмалар сони сменадаги ишчилар сонининг ҳаммаси учун, ҳар бир кишига 0,1 м 2 ҳисобида лойиҳалаштирилади. Хона юзаси йўлакчалари билан юқоридаги айтилганидек топилади. Оёқ кийимларни қуритиш учун полдан 10...15 см баландликда қаватли сўрилар ўрнатилади. Хотин-қизлар учун шахсий гигиена хоналари – устбош хона ва кийиниш хоналаридан иборат бўлади. Кабиналарнинг режавий ўлчамлари – 1,2×0,9 м, ювиниш чаноғининг ўлчами 0,45×0,55 м. Хотин-қизларнинг шахсий гигиена хоналари меъёрий кўрсаткичларга асосан лойиҳаланади. Ҳожатхоналар – кабина ва шлюздан иборат. Шлюзлардан хоналарга кирилади ва шу оралиқда 3 дона кабина ва битта қўл ювгич ҳисобидан ўрнатилади. Ишчиларнинг дам олиш хонаси – бир сменадаги ишчилар сонининг максимал қийматига асосан лойиҳаланади. Дам олиш хонаси столлар (бир ўрин) учун ўлчами- 0,4×0,3 м, стуллар, газета, журналлар сақланадиган, ҳамда ўйинлар ўйналадиган журнал столчалари билан жиҳозланади. Овқатланиш хоналарини ишчилар дам оладиган хона билан бирлаштириш мақсадга мувофиқ. Овқатланиш хонасининг юзаси меъёрларга асосан олинади. Барча маъмурий, санитария ва маиший хизмат кўрсатиш бинолари тоза сув, электр энергияси, канализация, иситиш ва шамоллатиш тизимлари билан таъминланиши керак.

Гардеробхона, ювиниш хоналари, душхона, овқатланиш, дам олиш, устки ва оёқ кийимларни қуритиш, хотин-қизларнинг шахсий гигиенаси хоналари иш жойларидан 100 м узоқликда, исинадиган хона, сув ичиш фаввораси, ҳожатхоналар иш жойидан 50 м масофада жойлаштирилиши керак. Санитария ва маиший хизмат бинолари билан иш жойи ўртасидаги масофа, маҳаллий шароитлар ва биноларнинг хизмат вазифаларига боғлиқ бўлмаган ҳолда, 200м дан ошиб кетмаслиги керак. Қурилишни вақтинча сув билан таъминлаш тармоқлари сувнинг умумий истеъмол миқдорига нисбатан ҳисобланади. 41-расм. Хавфсизлик белгилари.Тақиқловчи ва огоҳлантирувчи белгилар. Қурилиш майдонида сув қуйидаги мақсадлар учун истеъмол қилинади: ишлаб чиқариш, жўжалик ва ёнғинни ўчириш учун. Ёнғин пайтида ишлаб чиқаришга, ҳамда хўжалик учун сарфланадиган сув миқдори кескин камаяди. Сув сарфининг умумий миқдорини аниқлашда ушбу ҳолат албатта эътиборга олинади ва бу сарф ёнғинга сарфланадиган, плюс ишлаб чиқариш ва хўжалик учун сарф бўладиган сув миқдорлари йиғиндисининг ярмига тенг бўлади. Ёнғинга қарши мақсадларидаги сув сарфи миқдори ҳар бир ёнғинга қарши ўрнатилган гидрант учун 5 л/сек ҳисобидан, қурилиш майдонининг юзасига нисбатан қабул қилинади: А) Агар қурилиш майдони 30 га гача бўлса -10л/с; Б) Агар қурилиш майдони 30 га дан 50 га гача бўлса – 15 л/с; В) Агар қурилиш майдони 50 га дан 75 га гача бўлса – 20 л/с; Г) Агар қурилиш майдони 75 га дан 100 га гача бўлса– 30 л/с.

Ишлаб чиқаришга сарфланадиган сувнинг миқдори қурилиш-монтаж ишларига ҳамда қурилиш машиналарига сарфланадиган сув миқдорларининг йиғиндисига тенг бўлади. Душ қурилмаларига сарфланадиган сув миқдори душдан фойдаланиладиган ишловчилар сонига нисбатан топилади. Ҳисобланган сувнинг умумий сарфланиш миқдорига нисбатан қурилиш майдонига ўтказиладиган сув қувурининг диаметри топилади. Қурилиш майдонидаги хавфсизлик кўп жиҳатдан кўриш маълумотларининг тушунарли, тезкор ва аниқ бўлишига боғлиқ.. Рангли хабар маълумотлари хавфсизлик техникасининг муҳим омилларидан бўлганлигини ҳисобга олган ҳолда, Халқаро стандартлаштириш ташкилоти 1957 йилда хавфсиз рангларнинг халқаро стадартини ишлаб чиқди. Қурилишда жароҳатланишларга қарши курашишнинг самарали воситаси сифатида хавфсизлик белгилари ва ёзувлар қўланилади. Хавфсизлик белгилари қўлланилиш мақсадларига кўра тўрт турга бўлинади: тақиқловчи, огоҳлантирувучи, буюрувчи ва кўрсатувчи (41 ва42-расмлар) . Транспорт воситаларининг ҳаракатланишларини тўғри ташкил қилиш учун, айниқса қурилиш комплекси ҳудудида, йўл қўярли тезлик, тўхтаб туриш жойи, бурилишлари ва юкларни тушириш жойлари кўрсатилган йўл белгилари (“Кириш”, “Чиқиш”, “Бурилиш жойи” ва ҳ.к.) ўрнатилади. Барча кўрсаткичлар, йўл ва қурилиш белгилари ҳамма хавфли жойларга шундай ўрнатиладики, улар кундузи ёки кечаси яққол кўриниб турсин.

42-расм.Хавфсизлик белгилари.Кўрсатувчи белгилар. Қурилиш майдонида автомобил ва темир йўллари кесишув жойларига яхлит тўшама ва тўсиқ ўрнатилади. Темир йўл кесиб ўтиш жойи поезд яқинлашувидан огоҳ этувчи товуш ва ёруғлик хабарлов воситалари билан жиҳозланади. Агар ҳаракатланиш изчил бўлса бу жой шлагбаум билан қўриқланади. Қурилиш ҳудудини муҳандислик тайёргарлиги муҳим аҳамият касб этади, буларга ишчиларнинг траншея ва чуқурликлардан хавфсиз ўтишлари учун ўтиш кўприклари ўрнатилади. Бундай кўприкларнинг эни 0,6 м ва иккала томонидан баландлиги 1 м бўлган суянчиқлар ўрнатилган бўлади. Куннинг қоронғи пайтида майдон ёритилади ва хавфли жойларни тўсишдан ташқари, ёруғлик хабарловчиси ва ҳалокатли ёритиш билан таъминланади. Ўтиш жойлари қиялиги 20 0 дан ошиқ пағоналарда, қияликларда ва тик қияликларда жойлашган бўлса, бу жойлар эни 0,3 м ва суянчиқларининг баландлиги 1 м бўлган норвонлар билан таъминланади. Вақтинчалик сув, канализация, иссиқлик ва электр тармоғи, йўллар ва ўтиш жойлари билан кесишганда, тармоқнинг бу қисмини ер остидан ёки ер устидан транспорт воситалари тегмай ўтишини таъминлайдиган қилиб баландликдан ўтказилади. Бахтсиз ҳодисалар кўп ҳолларда қудуқларни, шурфларни, очиқ қазилма ёки бинонинг ўйиқларини ва трашеяларни ўз вақтида ёпиб беркитилмаслигидан ёки тўсилмаслигидан рўй беради. Шунинг учун ҳам бу жойлар пишиқ ва зич тўшамалар билан беркитилади ва тўсилади. Котлованларнинг грунтларини кўчиши, қурилиш ҳавозалари асосларининг чўкиши, электр тармоғи симларининг узилиши, сочилувчан материалларнинг тахламларини қулаши ва ҳ.к.ҳолатлар ўта хавфли иш шароитини келтириб чиқаради. Котлован ва траншеялар қирғоғига яқин жойда кран ости йўлларини ўрнатишда йўлнинг устки қисмидан қазилманинг

туби қиялигигача чегаравий йўл қўярли масофаси ( L ) таъминланиши керак. Бу масофа қуйидаги формула билан аниқланади L = 1,2 · h· m , м Бунда h – қазилманинг чуқурлиги, м ; m – қиялик коэффициенти. Қиялик коэффициенти - m турли грунтлар учун қуйидаги қийматларга эга: тўкма, қумоқ, шағал грутлар ....................... 0,8 супес грунтлар ............................................... 0,5 суглиноклар ................................................... 0,4 лойли грунтлар .............................................. 0,3 43-расм. Минорали кранни бинога нисбатан хавфсизлик талабларига мос келувчи ўрнатишнинг намунавий схемаси.

Монтаж ишлари, ортиш-тушириш ишларини хавфсиз бажариш мақсадида қурилиш майдонида материаллар, деталлар ва конструкциялар, ҳамда машина ва механизмларни қурилишнинг бош режасига мувофиқ равишда жойлаштирилади. Қурилиш машиналари иш вазифасига мос келиши, ҳамиша соз, ҳамда хавфли жойлари тўсилган бўлиши керак. 2.Қурилиш майдонида хавфли минтақаларни аниқлаш. Қурилиш-монтаж ишларининг жараёнларида объект қурилишида хавфли минтақалар юзага келади, яъни шундай участкалар пайдо бўладики унда ишчиларнинг бўлиши уларга катта хавф туғдиради. Хавфли минтақалар доимий ва вақтинчалик бўлади. Доимий хавфли минтақалар монтаж ишларида ёки баландликда ғишт-тош теримини бажаришда, электр тармоғига яқин жойда иш бажаришда, юк кўтариш механизмларининг таъсир минтақасида ҳосил бўлади. Вақтинчалик хавфли минтақалар битта иш сменаси давомида ишлаб чиқариш ишларини бажаришда пайдо бўлади, бундай ишларга монтаж кранини ўрнатиш, портлатиш ишларини бажариш ва ҳ.к. киради. Хавфли минтақалар ва уларни чегаралаш (тўсиб қўйиш) қоидага кўра Қурилиш ишлаб чиқариш ишларининг лойиҳа (ҚИЧЛ) ларида ва кейинчалик эса қурилиш-монтаж ишларини олиб боришда аниқлаштирилиб олинади. Юқорида бажариладиган ишларда хавфли минтақа жойи, иш майдонининг пастки қисмда жойлашган бўлиб, унинг чегараси иш майдонининг проекциясига хавфсиз Р масофа қўшиб ҳисобланади. Р масофа қуйидаги формула билан аниқланади Р = 0,3 · H , бунда Н – ишлар бажариладиган майдон сатҳининг баландлиги, м . Минорали кранларнинг хавфли минтақаси, кран ости йўли марказий чизиғидан краннинг икки ён томонига энг катта қулочи узинлиги вазиятида чизган параллел чизиқлари масофасига, юкнинг баландликдан тушиб кетиши мумкин бўлган четлашиш масофаси қўшишидан ҳосил бўлади (44 - расм);

автомобил ва гусеницали кранлари учун – энг катта қулочи чизган радиусига юкнинг тушиб кетишида мумкин бўлган четлашиш масофаси қўшиб ҳисобланади. Хавфли минтақанинг ўлчами қуйидаги формула билан аниқланади: R = r + S 1 , бунда, r – краннинг энг ката қулочи узинлиги, м ; S 1 – юкнинг юқоридан тушиб кетиши мумкин бўлган четлашиш масофаси; S 1 =    a mh    cos 1 ; h - ер сатҳидан кўтарилган юккача бўлган масофа, м ; m – строп тармоғининг узунлиги, м; а – юкнинг оғирлик марказидан унинг четигача бўлган масофа, м;  - строп тармоғи билан тик йўналган ўққача бўлган бурчак катталиги, град. Тўғри чўмичли экскаваторнинг котлован ичидаги хавфли минтақаси қуйидаги формула билан аниқланади R э = r э + b , r э – экскаваторнинг энг катта қазиш радиуси, м; b – забойнинг усти бўйича грунтнинг табиий қиялик бурчаги чизиғигача ва плюс 1 м бўлган масофа, м. Вақтинчалик электр тармоқлари ўтган жойларда хавфли минтақа, ишчилар конструкцияларни ёки ташиб кетаётган узун ўлчамли материалларни олиб кетаётган пайтда электр симларига тегиб кетиши мумкин бўлган фазога тенг бўлади. Бу пайтда хавфли минтақа элемент узунлиги плюс 1м масофадан аниқланади.

44-расм.Кран илгагидан юкни тушиб кетиши пайтида хавфли минтақани аниқлаш. 1 - илдирувчи тармоқ; 2- кўтариладиган конструкция; 3- юк тушиб кетгандан кейинги вазияти; Q- юк миқдори. Чуқур трашеяларни, котлованларни, қазилмаларни қазишда хавфли минтақалар ағдарилиш призмаси плюс 1 м масофага тенг бўлади. Қурилиш майдонидан юқори кучланишли электр тармоғи кесиб ўтган тақдирда тармоқнинг иккала томонидан ҳам қўриқлов минтақаси ажратилади ва улар ушбу ўлчамдаги масофаларда белгиланади: Кучланиш 20 кВ гача ва унга тенг бўлганда ...............................................10 м “ 5 “ “ .................................................15 м “ 110 “ “ ..................................................20 м “ 220 “ “ ..................................................25 м. Юқори кучланишли электр тармоғининг қўриқлов минтақасида қурилиш ишларини бажариш учун, материалларни тахлаш, вақтинчалик бинолар ва иншоотларни жойлаштириш ушбу тармоқдан фойдаланувчи ташкилотнинг рухсати бўлиши керак, бундай рухсат бўлмаган тақдирда ишларни бажариш қатъий ман этилади.

Портлатиш ишларида хавфли минтақаларнинг мумкин бўлган энг катта масофаси ҳаво зарб тўлқинининг таъсири масофасига тенг бўлиб, у қуйидаги формула билан топилади r в = 10 , бунда r в – хавфли минтақанинг энг ката радиуси (портлашнинг ҳаво зарб тўлқини таъсири масофаси), м ;  - портлатиш моддаси зарядининг массаси, кг. Айрим ҳолларда қўшимча ҳимоя чораларини, яъни ҳимоя соябони ёки яхлит ораёпмалар қўллаш орқали хавфли минтақаларининг ўлчамларини камайтиришга эришилади. Вақтинчалик ҳимоя тўшамалари предметлар баландликдан тушиб кетишидан ҳосил бўлган зарб кучига ҳисобланади. Хавфли минтақаларнинг чегараларида тўсиқлар бўлмаган тақдирда, қўриқлаш пости ва хабар берувчи кишилар қўйилади, уларга қизил байроқлар ва ҳуштаклар берилади, уларнинг сони ҳар 25 м масофага битта қўриқчи қилиб белгиланади. Қурилиш майдонида жароҳатланишларнинг олдини олишни муҳим омилларидан бири, бу тўғри ва талабга жавоб берадиган конструкцияли тўсиқлардир. Тўсиқлар- оддий, мустаҳкам ва уларни ўрнатиш осон бўлсин. 45-расм. Том ёпма плитасининг устида ишлатиладиган инвентар панжарали устунлар. 1-темирбетон плита 2-хомут; 3-пастки бурчаксимон маҳкамлагич; 4- ёғоч поналар; 5- пажарали устун; 6- маҳкамлаш тахтачаси; 7-тўсиқларни маҳкамлаш учун симли ўрам.

Барча қўлланиладиган тўсиқлар қўллаш мақсадларига кўра икки гуруҳга бўлинади: турғун ва олиниб кўчириладиган . Турғун тўсиқларини одатда қурилиш машиналарининг ҳаракатланувчи қисмларини беркитишда қўлланилади, кўпинча улар машина қисмларига блокировка қилинган бўлади. Тўсиқ олиниши билан машина автомат равишда тўхтаб қолади. Турғун тўсиқларга, минорали кранларнинг аравачасининг қопламаси, доирали арраси бўлган ёғочга ишлов берувчи асбоблар ёки жиҳозларининг қопламалари, шунингдек қум тошли гардишли сайқал берувчи ва қайровчи асбоблар, рандалар ва ҳ.к. киради. Олиниб кўчириладиган (йиғма- тарқатма) тўсиқлар баландлиги 1 м бўлган инвентар иҳоталар бўлиб (45-расм), қурилишда улар доимий хавфли минтақаларни чегаралаб тўсишга ва устунларга тортиб боғланган арқон тўсиқлардан иборат бўлганлари эса, вақтинчалик хавфли минтақаларни чегаралаб тўсишда ишлатилади. Тўсиқларнинг устига ҳар 5-10 м масофада огоҳлантирувчи “Хавфли минтақа” ёзувлари илиниб қўйилади. 3.Ортиш-тушириш ва транспорт ишларини хавфсиз ташкил этиш. Ортиш-тушириш ва транспорт ишларини хавфсиз ташкил этиш, барча технологик жараёнларни юқори даражада механизациялашни талаб этади. Шунинг учун ҳам доимий ортиш-тушириш пунктлари ва объект олди омборларини механизациялашган ва яриммеханизациялашган қурилмалар билан жиҳозланади. Буларга кранлар, чўмичли элеваторлар, юк туширгичлар, юклагичлар ва бошқалар, кичик ҳажмдаги ишлар мавжуд бўлса- кичик механизациялар; моторли аравалар, аэроновлар, шнеклар, роликли аравалар ва конвеерлар, қия текисликлар, эстакадалар, аравачалар, блоклар, таллар, домкратлар ва ҳ.к. киради. Ушбу кичик механизациялаш воситалари, юк кўтариш машиналарини тўлдириб, алоҳида механизациялашган жараёнларни

ўзаро боғлаган ҳолда, ишларни комплекс механизациялашни таъминлайди ва шу орқали қўл меҳнати механизацияга алмаштирилади. Вақтинчалик омборлар кўчма механизмлар билан, ҳамда ортиш- тушириш мосламалари ва кичик механизация воситалари билан таъминланади. Юкларнинг массаси 50 кг дан ошса ва уларни 3 м дан баландликка кўтариш зарурияти туғилса ортиш-тушириш ишларини албатта механизациялаш керак бўлади. Қўл кучи ёрдамида жуда кичик ҳажмдаги ортиш-тушириш ишларини бажаришга рухсат этилади. Горизонтал текисликларда кўтариб ташиш меъёрлари қуйидаги қийматлардан ошмаслиги керак: 10 кг- ёши 16 дан 18 гача бўлган ўсмирлар учун; 16 кг-ёши 16 дан 18 гача бўлган ўғил ўсмирлар учун; 20 кг – ёши 18 дан катта хотин-қизлар ва 50 кг – ёши 18 дан катта эркаклар учун белгиланган. 16 ёшдан кичик ўсмирларни юк кўтариб ташишларига йўл қўйилмайди. Ёши 16 дан 18 гача бўлган ўсмирлар юк ташишларига қуйидаги вазиятларда, агар ушбу ишлар уларнинг асосий мутахассисликларига мос бўлса ва бажарилиши иш сменасининг 1/3 қисмидаги вақтдан ошмаса, рухсат этилади. Материалларни замбилларда ташишга айрим ҳолатларда, шунга эҳтиёж жуда зарур бўлганда, фақат горизонтал масофа бўйича 50 м дан ошмаса рухсат этилади. Замбилларда юкларни зинапоялар ва норвонларда ташилишига йўл қўйилмайди. Ортиш-тушириш ишларининг хавфсизлигини таъминлашда ишчиларни саралаб олиш ва уларни жой-жойига қўйиш, ҳамда юк кўтариш механизмларини, транспорт воситаларини, ёрдамчи ва юк кўтариш воситалари (илгаклар, строплар, қамровлар ва ҳ.к.)ни тўғри танлаш муҳим аҳамият касб этади. Агар материалларни ортиш-тушириш арқонлар ёки иплар орқали бажарилса, унда уларни соз ва яроқли эканлигини текширилади – ейилган толалари бор-йўқлиги, эзилган ўримларини ва ситилган жойлари мавжуд эканлиги аниқланади. Ортиш-тушириш ва бошқа мосламалар (блоклар,

ғилдираклар, строплар ва ҳ.к.) нинг созлиги ва улар бажариши лозим бўлган ишларга мослиги текширилади. Ўта оғир ва катта қурилиш материаллари ва конструкцияларини (ёғоч ғўлалар, металл тўсинлар) юк кўтариш кранининг имкониятига мос ҳолда бир нечтасини бирданига ёки пакет ҳолида тушириш-ортиш мумкин. Рельссиз омборларда автомобилга механизациялашган усулда ортиш мақсадида ғўла ортгич билан, ёки автоортгич (погрузчик) билан муваффақиятли амалга ошириш мумкин. Ушбу автоортгичлар ортиқча ишларни йўқотишга олиб келади ва меҳнат шароитини хавфсизлигини таъминлайди. Сочилувчан қурилиш материалларини автомобилга юклашда қўзғалмас ёки қўзғалувчан металл бункерлар қўлланилади, уларни материал билан тасмали конвеерлар ёрдамида тўлдирилади. Чангсимон материаллар (цемент, алебастр, оҳак ва ҳ.к.) ни ортиш-туширишда вакуум насослар, механик кураклар, арқонли скреперлар, шнеклар, элеваторлар, бир чўмичли туширгичларидан фойдаланилади ва бунда чангнинг зарарли таъсиридан эҳтиёт чоралари қўлланилади. Цементни қўлда туширишга рухсат берилмайди. Йиғма темирбетон деталларини одатда автомобиль транспортида ташилади. Девор панеллари, йирик ўлчамли ораёпма ва ёпмалар, фермалар, тўсинлар ва аркларни ташишда алоҳида эҳтиёт чораларини қўллаш талаб этилади. Бундай элементларни ташишда махсус автомобиллар қўлланилиб ётиқ ёки тик (ўрнатилиш вазиятига яқин- лойиҳа ) вазиятида ташилади. Цилиндр кўринишдаги панеллар, қобиқлар ва ўлчами 3х12 м бўлган плиталарни ташишда уларнинг қистирмалари қўйиладиган жойлари лойиҳада белгиланади. Плиталарни ташиб кетилаётганида силжимасликлари учун автомобилга тортиб маҳкамланади. Пишиқ ғиштларни автомобилдан хавфсиз тушириш ва бинонинг юқори қаватларга кўтариш учун грейферсимон уч қаватли ғилофлар қўлланилади, улар ёрдамида битта ёки иккита пакет ғишт тахламлари кўтарилади.

Кислоталар, нордон ишқорлар, туз эритмалари солинган шиша идишлар, сиқилган газ солинган баллонларни ташиш мақсадида икки ғилдиракли аравача қўлланилади. Шуни айтиш лозимки газли баллонларни, карбид калцийли барабанларини ва суюқликлар солинган шиша идишларни ортиш-туширишда кескин зарбалар ва тўқнашишлардан эҳтиёт бўлиш керак. Баллонларни ва редукторларни мой билан ифлосланишидан сақлаш керак, вентилларни металл қопқоқ билан зич беркитмоқ керак. Кислородли баллонларни ёғ ва мойлар билан ҳамда ёнувчи ва енгил алангаланадиган суюқликлар билан бирга ташиш қатъиян ман этилади. Баллонларни баландликка кўтариш ва кислоталар, нордон ишқорлар, суюқ кимёвий моддаларни силжитишда махсус контейнерлардан фойдаланилади; уларни қўл кучида- ишчилар ташишига йўл қўйилмайди. Жуда оғир конструкцияларни ва технологик жиҳозларни қўзғалмас минорали ва ўзи юрар кранлар, таль билан жиҳозланган уч оёқларда ва бошқа механизмларда ортиш-тушириш мумкин. Пўлат ва темирбетон қувурларни ортиш, ташиш ва тушириш алоҳида эҳтиёткорликни талаб этади. Автомобиль ва темирйўл платформаларида тахланган қувурларни ўз-ўзидан думалаб тушиб кетмаслигининг чоралари кўрилиши керак, бунинг учун устунлардан, қувур диаметрига мос келадиган эгарлардан таянч сифатида фойдаланилади; бундан ташқари қувурлар занжирлар ва арқонлар ёрдамида боғлаб қўйилади. Узунлиги 12 м, пайвандланиб узайтирилган қувурлар секцияларини (узунлиги 27 м дан 48 м гача) қувур ташигич автопоездларда ташиш жуда ҳам хавфсиз ҳисобланади. Қувурларни тушириш қувур ўрнатгич машиналарида амалга оширилади. Автопоездларда қувурларни, баландлиги 1,5 м дан ошмайдиган тахламларда ташилади, шунинг билан бирга диаметри 500 мм бўлган қувурларнинг тахлами 3 қатордан ошмаслиги керак. Ҳар қандай материаллар ва буюмларни механизмлар ёрдамида тушириш ва ортишда даст кўтариб турилган вазиятда ишчиларнинг уни

тагида туриши ман этилади, шунингдек ҳайдовчи ҳам кабинани тарк этиши керак. Донабай ўта оғир юклар, ҳамда жиҳоз жойлашган қутилар махсус ломлар ёки бошқа мосламалар билан силжитилади. Думалаб силжитиладиган юклар, масалан кабелли барабан, қозонларни туширишда одатда қия текисликлардан ёки чаналардан фойдаланилади ва бунда қарама-қарши томондан арқон ёрдамида, тез силжимаслиги учун енгилгина тортиб турилади. Ортиш-тушириш ва транспорт ишлари жараёнларида муҳандис-техник ходимлар ишчилар, айниқса сочилувчан, чанг ажралувчи ва заҳарли моддалар билан ишлар олиб борилаётганда шахсий ҳимоя воситаларидан фойдаланишларига аҳамият беришлари, иш тугаганидан кейин эса ишчилар махсус кийимларини ечишлари, юзи ва қўлларини совунлаб ювишларини назорат қилишлари лозим. 4.Материаллар ва буюмларни омборларда хавфсиз жойлаштиришни ташкил этиш. Қурилиш майдонида омбор хўжалигини ташкиллаштириш ҚМҚ, ёнғин хавфсизлиги меъёрлари, ҚИЧЛ ларда кўзда тутилган талабларга мос равишда олиб борилади. Ушбу талабларда ҳар бир қурилиш материаллари, деталлари, жиҳозларга майдон ўлчамлари белгилаб берилган. Қурилиш-монтаж иларини ўз вақтида сифатли қилиб бажариш учун қурилиш майдончасига барча қурилиш конструкциялари, материаллари ва деталлари етарли даражада келтирилган бўлиши керак. Бунинг учун аввало қурилиш материалларини сақлаш учун омборхоналарни лойиҳалаштириш талаб қилинади. Омборхонала р материаллар сақланишига қараб уч хил бўлади – очиқ майдончалар, ярим ёпиқ омборхоналар ва ёпиқ омборхоналар. Очиқ майдончаларда ҳар қандай шароитда ҳам ўзининг сифатини ўзгартирмайдиган материаллар, конструкциялар ҳамда деталлар сақланади.

Ярим ёпиқ омборхоналарда ёғингарчилик вақтида сифати бузиладиган материаллар сақланади. Ёпиқ омборхоналарда ёғингарчиликда ва нам атмосфера таъсирида, ҳамда иссиқ об-ҳаво шароитида сифати бузиладиган материаллар сақланади. Омборхоналарнинг юзаси меъёрларда белгилаб берилган миқдорларга кўра, материал заҳираларини ҳисобга олган ҳолда лойиҳаланади. Шуни такидлаш керакки, материаллар ва буюмларни тартибсиз сақланиши, ишлаб чиқариш жойларига ва омбор майдонларига ўз ҳолича ташлаб қўйилиши бахтсиз ҳодисаларнинг келиб чиқишига сабаб бўлиши мумкин. Материаллар ва буюмлар уларнинг массаси ва юқоридагиларининг таъсири натижасида деформацияланишини ҳисобга олган ҳолда тахланади. Материаллар ва буюмларни тахлаш ва сақлаш усулларининг ҳар бир ҳолатида тахламнинг мустаҳкамлигини ва уларни жўнатишга олишда қулайлик яратилишини таъминлаши керак бўлади. Тахламлар русумланади ёки буюм ва деталларнинг сортаменти, ҳамда сони кўрсатилиб нишон тахтачасига ёзиб қўйилади. Йиғма конструкциялари ва буюмларини тахламга жойлаштиришда уларни бинога ўрнатиш кетма-кетлигига амал қилинади. Ҳар бир тахламда бир номли элемент сақланади. Материалларни ва йиғма конструкцияларни тахлашда белгиланган меъёрларга ва тахлаш қоидаларига амал қилиш керак. Қум, шағал, чақиқ тош ва бошқа сочилувчан материалларнинг тахлами қиялиги ҳар бир материалнинг табиий қиялик бурчагига мос бўлиши керак. Сочилувчан матералларини тахламидан олиш пайтида тахламнинг юқори қисмидан бошлаб олинади, аммо қуйи қисмидан олинишига йўл қўйилмайди, акс ҳолда ағдарилиш призмаси юзага келади. Тахлам баландлиги 1,5 м дан ошган тақдирда кўчма майдонча (супа) ва норвонлардан фойдаланиб ишлар олиб борилади. Котлованлар ва траншеялар қирғоғидан материаллар ва жиҳозлар тахламларигача бўлган масофа ҳар бир ҳол учун ҳисобларга асосланиб

белгиланади, аммо - бу масофа 1 м дан кам бўлмаслиги керак. Қурилиш майдонида заҳарли материаллар ва зарарли ва хавфли моддаларнинг хавфсиз сақланишига алоҳида эътиборни қаратиш лозим. Қоидага биноан, заҳарли моддаларни яхши шамолатиладиган, ҳамда турар жой бинолари, ошхоналар, сув ичиладиган қудуқлар ва тоза сув сақланадига сув ҳавзаларидан узоқда алоҳида жойлашган бино (хона)ларда сақлашга рухсат берилади. Бинонинг ўзига қўлланиладиган материалларнинг хавфлилиги кўрсатилган огоҳлантирувчи ёзув тахтаси илиб қўйилади. Босим остида бўлган сиқилган газ масалан, кислородли, ацетиленли, водородли ва ҳ.к. баллонлари ёпиқ шамоллатиладиган, қуёш нурлари ва атмосфера ёғинлари тушмайдиган, ҳамда очиқ аланга ва пайвандлаш жойларидан тўсиб қўйилган ва улардан узоқда бўлган хоналарда тик вазиятда сақланади. Битта хонада карбид калций ва сиқилган газ баллонлари, ҳамда мойлаш материаллари ва кислород баллонлари, ацетилен ва бошқа портловчи ва ёнувчи газлари билан бирга сақланишига асло йўл қўйилмайди. Баллонлардан тўғри фойдаланиш ва тўсатдан портловчи газлар аралашмаси ҳосил бўлиши мумкин бўлган ҳолатларни олдини олиш мақсадида ҳар бир газ баллонларини алоҳида ранглар билан бўяйдилар: кислород баллонлари - ҳаво ранг ёки оч- кўк рангга қора ёзувлари билан; ацетилен учун – оқ рангга қизил ёзувлари билан; метан ва бошқа ёнувчи ҳамда портловчи газлар - қизил рангга оқ ёзувлар билан; карбонат ангидрид ва бошқа инерт газлар – қора рангга сариқ ёзувлар билан; нефтгазлар – кулранг қизил ёзувлар билан белгиланади. Карбид калцийининг барабанлари сўриларга тахланади, бунда биринчи қаватининг токчаси полдан 20 см масофада жойлаштирилади. Омборда тўпланадиган карбид чангини даврий равишда бир суткада камида бир маротаба қуруқ латта ёки чўтка билан супириб олиниб, зич ёпиладиган идишга солинади. Барча кислоталар (хлорли, олтингугуртли ва фенол) нинг хавфлилиги (куйдириш ва заҳарлаш хусусиятлари мавжудлиги) дан бир қатор қилиб

полга қўйилган, усти тўқима тўр билан қопланган шиша идишларда сақланади. Ҳар бир идиш кислота номи ва концентрацияси ёзилган нишон тахтачаси билан таъминланади. Кислотадан бўшаган идишларни, худди тўла идишлардек сақлаш шароитларида сақланади. Хлорли оҳакни сақлашда хавфсизликнинг алоҳида эҳтиёт чораларига риоя қилинади. Уларни зич ёпиладиган стандарт идишларда, қуруқ ва шамоллатиладиган хоналарда, мойлаш материаллари ва сиқилган газ баллонларидан алоҳида жойларда сақланади. Омборхонадаги ҳаво ҳарорати 10 0 С дан кам ва 26 0 С дан юқори бўлмаслиги керак. Лок бўёқли материаллари сақланадиган омборлар алоҳида қилиб жойлаштирилади, деворлари ва бошқа элементлари ёнмайдиган қурилиш материалларидан қурилади. Бу хоналар қуруқ, қоронғи бўлиши ва ҳаво ҳарорати 15 0 С дан юқори бўлмаслиги керак. Нитро бўёқлар ва нитро локлар герметик ёпиқ идишларда сақланади.

Адабиётлар рўйхати. 1.Пчелинцев В. А. и др. Охрана труда в строительстве: Учеб. для строит. Вузов и фак. – М.: Высш. Шк., 1991. – 272 с.: ил. 2.Охрана труда в строительства. Инженерные решения: Справочник/В. И. Русин, Г. Г. Орлов, Н. М. Неделько и др. – К.: Будивельник, 1990. –208с. 3.Охрана труда в строительства. Учебник для техникумов. Изд. 2-е, перераб. и доп. М., Стройиздат, 1975, 263с. 4.Йўлдошев О.Р., Рахимов О.Р., Хўжақулов Р.Т., Ҳасанова О.Т., “Меҳнатни муҳофаза қилиш”, Тошкент-2005. 5.Х.Раҳимова, А.Аъзамов, Т.Турсунов. Меҳнатни муҳофаза қилиш.Т. – “Ўзбекистон” -2003. 6.G ΄ .Yo.Yormatov, O.R.Yuldoshev, A.L.Xamrayeva. Hayot faoliyati xavfsizligi (Darslik), Toshkent, «Adolat», 2009. 7.Ў.Йулдошев, У.Усмонов, О.Қудратов. Меҳнатни муҳофаза қилиш (Ўқув қўлланма), Т. “Меҳнат”, 2001. 8. Л.Г.Дикман . «Организация, планирования и управление с троительным производством» Москва, Высшая школа, 1998 г. 480 стр . 9. Т.М.Махматкулов, Г.Ш.Шомирзаев, А.Райимкулов. «Ҳаётий фаолият хавфсизлиги» фанидан маърузалар матни. ТАТУ Самарқанд филиали. Самарқанд-2007.

O'xshashlar

Қурилиш-монтаж ишларида хавфсизлик техникаси хавфсизлик

Чиқаришда бахтсиз ҳодисаларни олдини олиш бўйича асосий тадбирлар

Қурилишда меҳнат муҳофазасининг умумий масалалари

Қурилишни лойиҳалаш босқичида хавфсизликни таъминлашнинг технологик

Шахсий ҳимоя воситалари ишлаб чиқариш хоналари