Foydalanuvchi interfeysi tizimi - Xayot faoliyati xavfsizligi - Referatlar

Foydalanuvchi interfeysi tizimi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

750 KB

Ko'chirib olish

Foydalanuvchi interfeysi tizimi Reja: 1. Operator boshqaruv paneli. 2. Aktiv displey qurilmalari funksiyalari 3. Avtomatlashtirish usullari.

Operator boshqaruv paneli Foydalanuvchi interfeysi shuningdek, foydalanuvchi-mashina interfeysi deb ham nomlanadi yoki foydalanuvchi-tizim interfeysi,keltirib o‘tilgan bu interfeyslar orqali operator texnalogik jarayonga bevosita ta‘sir qilish, kiruvchi va chiquvchi ko‘rsatkichlarini o‘zgartirish va kuzatish imkoniyatiga egadir. Shu sababli foydalanuvchi interfeysini- operator boshqaruv pulti ham deyish mumkin. Tizim boshqaruvini avtomatik ravishda boshqarish uchun yuqorida aytib o‘tilgan funksiyalar texnalogik jarayon bilan bevosita aloqador ishlashi zarur aks holda tizimni kuzatish, boshqarish imkoniyati bo‘lmaydi. Avtomatik boshqaruv tizimidagi foydalanuvchi tizim strukturasi, operator boshqaruvi funksiyalarini boshqaruviga komaklashdadi. Aktiv displey elementlar qurilmalari boshqaruv panelida joylashtirilib quyidagilarni ifodalash uchun zarurdir: • Texnalogik jarayondagi analog parametlar, ya‘ni harorat, satx, o‘qim, sarf, (boshqaruv tizimiga qurilmalarni analog chiqishlaridan yuboriladi) ko‘rsatib turish uchun. • Texnalogik jarayondagi raqamli parametrlar, ya‘ni klapanlarni ochilib/yopilishi, elektr kalitlarning yoqilib/o‘chirilish (boshqaruv tizimiga qurilmalarni raqamli chiqishlaridan yuboriladi) ko‘rsatib turish uchun. Ishlab chiqarishda, texnalogik jarayonlarda odatda quyida 7.1-rasmda ko‘rsatilgan aktiv displey elementlari keng qo‘llaniladi.

7.1-rasm. Aktiv displey elementlari. Aktiv displey qurilmalari quyidagicha funksiyalarga ega: • Paneldagi analog o‘lchov qurilmalari va paneldagi raqamli o‘lchov qurilmalari ham tuzulishi jixatdan juda murakkab funkisonal qurilmalar bo‘lib ular uzluksiz texnalogik jarayonlardagi ayni shu vaqtdagi ko‘rsatkichlarni ifodalaydi. • Diagramma chizuvchi lentali o‘lchov qurilmasi uzluksiz texnalogik jarayondagi, bir vaqtning o‘zida bir necha markerlarda diagrammalarni tasvirlashi mumkin. Shuningdek uni boshqaruv tizimining analog chiqishiga ham ulash mumkin. • Indekatorlar va alohida oynalarda namoish qiluvchi qurilmalar funkisional juxatdan ancha murakkab bo‘lib ular diskret ko‘rsatkichlarning ayni paytdagi holatini ko‘rsatib turadi. Alohida oynada namoish qiluvchi qurilma orqasida yoritkichi bol‘gan yozuvli oynalardan birini yoritishga xizmat qiladi. Bu qurilmalar boshqaruv tizimining raqamli chiqishiga ulanadi. • Taymer yoki jamlovchi qurilma zarur bo‘lgan ko‘rsatkich sarfini ko‘rsatib beradi, ya‘ni boshqaruv tizimining chiqish impulslarini sanaydi. Bundan tashqari bu qurilmalar qatoriga shuningdek yana bir qancha qurilmalarni qo‘shish mumkin, masalan : 7 segmentli displeylar, signal beruvchi ovozli qurilmalar, sirenalar va hokazolar.

Boshqaruv panelida bu qurilmalar quyidagilarni bajarish uchun joylashtirilgan: • Texnalogik jarayonning analog ko‘rsatkichlarini o‘zgartirish uchun zaruriy ko‘rsatkichlarni qo‘lda kiritish imkoniyati, bularga misol qilib harorat, satx, sarf va tezlik. Ular boshqaruv tizimining analog kirishi bilan bog‘langan. • Texnalogik jarayoni qo‘lda boshqarish yoki uni raqamli chiqish ko‘rsatkichlariga ya‘ni klapanlarni ochish/yopish,kalitlarni o‘chirish/yoqish parametlariga o‘zgartirishlar kiritish. Ular boshqaruv tizimining raqamli kirish signallari bilan bog‘langan. Aktiv boshqaruv qurilmalarining ko‘p hollarda ishlatiladigan turlari 5.2 rasmda ko‘rsatilgan. Aktiv boshqaruv elementlari quyidagi funksiyalarga ega: • Qurilmaning tugmasini bosish yo‘li bilan uning mexanik kontaktlarini yopib boshqaruv tizimining raqamli kirishiga elekt kuchlanishi ko‘rinishidagi signal berish imkonini beradi. Bu turdagi tugmachali kalit ikki xil, ya‘ni bosgan vaqtda ishlaydigan va bosganda shu holatni saqlab qoladigan turlari bo‘lishi mumkin. Birinchi turdagi ya‘ni bosgan paytda kalit uzulib boshqaruv tizimiga signal beruvchi qurilma faqat bosib turgandagina ishlaydi operator qurilmadan qo‘lini olishi bilan kalit yana o‘z holatiga qaytib qoladi. Ular odatda oniy boshqarishlarda ishlatiladi.

7.2.-rasm. Raqamli va analogli elementlar Kalitning foydalanuvchi bosgan holatda o‘z holatini saqlab qoluvchi turi xar doim shu ikki hollatdan birini saqlab turadi. Bunday qurilmalar odatda doimiy yoki o‘zgarib turuvchi buyruqlarni bajarishda ishlatiladi. - Diskli kalitlar odatda boshqaruv tizimiga o‘nlik kodlarni ikkilikda kiritishda ishlatiladi. Xar bir shunday kiruvchi kod to‘rtta kirishni aktivlashtiradi, kirayotgan kodning kombinatsiyasiga (0000-1001) qarab esa boshqaruv tizimning raqamli kirishiga shu kodga ekvivalent bo‘lgan ikkilik signal (1 aktiv holat, 0 passiv holat) yuboriladi. - Avtomatik kalit yoki kalit holatni boshqarib turuvchi qurilma uchta xolatda ishlaydi (o‘chirilgan, neytral, yoqilgan). o‘chirib/yoqish funksiyasi xuddi avval ko‘rib chiqqan, o‘z holatini saqlab qoluvchi kalitdek ishlaydi. Bu qurilmaning birgina farqi bu kalit qurilma bir vaqtning o‘zida ikkta buyruq beradi (xar gal bittadan) va boshqaruv tizimining kirishiga yuboradi va o‘zining neytral holatini kalit qoyib yuborilganidan keyin saqlab qoladi. - Potensiometrlar boshqaruv tizimining analog kirishiga ko‘rsatkichlarni yuborish hamda, texnalogik jarayonga zaruriy ko‘rsatkichlarni kiritish imkonini beruvchi qurilmadir. Boshqaruv pulti boshqaruv tizimidagi passiv elementi bo‘lib faqat foydalanuvchi tizimi hisoblanadi. Uni odatda kesilib yasalgan yaxlit temir listdan yoki plastic oynali, yoki shunga o‘xshash biror materiallardan sayaladi. Boshqaruv pultining vazifasi tizimdagi aktiv elementlarni kuzatish va ularga zaruriy qiymatlar berishdan iborat. Boshqaruv pultidagi aktiv elementlar tizim osti boshqaruvi bilan bog‘langan bo‘ladi. Boshqaruv pulti operator yoki foydalanuvchigan texnalogik jararayondagi xar bir jarayoni alohida (diskret ko‘rsatkichlarning xar ikki holati va uzluksiz jarayon ko‘rsatkichlariga) kuzatish va kerak bo‘lgan hollarda tizimga o‘zgartirishlar kiritish imkonini beradi. Boshqaruv pulti tuzushni ikki hil yondashuv mavjudbo‘lib – asosiy va mozaykali. Bu ikki xil usulni suvni issitish jarayonida ko‘rib chiqamiz. Keying

bo‘limlarda esa foydalanuvchi tizim osti interfeyslarini turli xil turlari ko‘rib chiqamiz. 7.3.- Rasm operatorning boshqaruv paneli. Asosiy yondashuv. Asosiy va rentable yondashuvda boshqaruv pultida jarayonni kuzatib boorish va uni boshqarish uchun qulay ravishda tizimdagi barcha aktiv qurilmalarni 5.3 rasmda suvni issitish avtomatik jarayoni misolida ko‘rsatilgan joylashuvidir. Bunday yondashuvda operator tomonidan xatoliklarga yo‘l qoyish extimoli bor, bu usuldagi yondashuv kamchiligi,o‘lchov qurilmalarining aynan texnalogik jarayonnig o‘zida joylashmagani. Boshqacha qilib aytganda obektni tanlash noaniq bo‘lishi mumkin. Taqlid yondashuv. Bu turdagi yondashuvda yuqorida ko‘rib o‘tgan asosiy yondashuvdagi barcha kamchiliklar bartaraf etilgan. Ya‘ni boshqaruv panelida aktiv boshqaruv bilan texnalogik jarayon diagrammasi tasvirlangan, shuningdek ko‘rsatkichlarni aniq va tez bilib olish imkoniyati yaratilgan. Taqlid yondashuv operator paneli 7.4-rasmda keltirilgan. Bunday yondashuvda operatorda tizimni boshqarish jarayonida xech qanday xatolikka yo‘l qoyish extimoli yoq, chunki operator panelining aktiv qurilmalaritexnalogik jarayoning o‘ziga bevosita ulangan bo‘ladi va ko‘rsatkichlarni tanlash sodda bo‘ladi.

7.4.- Rasm asosga taqlidiy operator paneli. 7.5.- Rasm tizim osti boshqaruvi bilan taqlid tizimining aloqasi. Operatorlaning boshqaruv pultilari ikki xil bolishi mumkin: po‘lat list asosli/plastikoynali yoki mozaykali plitalar ko‘rinishida bo‘lishi mumkin. Po‘lat listdan yasalgan boshqaruv pultlari va plastikoyna asosli pultlar o‘rtasida hech qanday farq yo‘q. 7.6-rasmda eng ko‘p ishlatilinadigan elektr podstansiyalardagi po‘lat list asosli operator pultlari ko‘rsatilgan. bu turdagi ya‘ni po‘lat

list/plastikoynali operator pultlarining eng muhim kamchiliklaridan biri texnalogik jarayoni loyhalashni so‘ngi bosqichlarida kengaytirish yoki o‘zgartirish kiritish imkoniyatining yo‘qligidir. Mozayka plitalar ko‘rinishidagi taqlid panellari unga ekvivalent bo‘lgan po‘lat list asosli boshqaruv pultlariga nisbatan o‘zgartirishlar kiritish imkoniyatiga egaligida va boshqaruv paneliga aktiv ellementlarni qo‘shish mumkinligi bilan farqlanadi. Bu boshqaruv panellarining eng asosiy kamchiligi uning narxi balandligida. Quyida bu panelni 7.7- rasmda ko‘rishingiz mumkin. 7.6.- Rasm Po‘lat list asosli taqlid paneli. 7.7.- Rasm mozayka bo‘laklari asosli taqlid paneli. Bunda biz ananaviy foydalanuchi tizim osti interfeysini, shuningdek tizim osti boshqaruvi bilan o‘zaro aloqalarini, tizimdagi aktiv qurilmalar bilan o‘zaro aloqa almashinishlarini ko‘rib chiqdik. Ananaviy foydalanuvchi tizim osti interfeysining asosiy kamchiligi loyiha o‘zgarishiga qarab (operator boshqaruv pulti yoki taqlid namoish paneli / boshqaruvi) uni kengaytirib bo‘lmasligi ya‘ni unga qo‘shimcha

aktiv qurilmalarni qo‘shib bo‘lmasligidir. Mozaykali panellar orqali bu masalani hal qilgan bo‘lsakda ularni narxi qimmatligi anchagina noqulaylik keltirib chiqaradi. Avtomatlashtirish usullari (strategiyasi) Yuqorida ko‘rib o‘tilgann har bir quyi tizimlarni va ularni bog‘lanish vositalarini ko‘rib chiqdik. Shuningdek biz bu quyi tizimlar yani ma‘lumotlarni yeg‘ish tizim osti boshqaruvi, boshqaruvni amalga oshirish tizimi, jarayondagi ma‘lumotlarni operatorga namoyish qilish tizimi va boshqa funksiyalar texnalogik jarayonlarnidan maksimal darajada foyda olishga asoslangan. O‘lchov qurilmalari tizimini o‘rganish bobida ma‘lumotlarni yeg‘ish protseduralarini ko‘rib chiqqan bo‘lsak, foydalanuvchi tizim interfeysini o‘rganish bobida tizimni boshqarish va jarayon to‘g‘risidagi ma‘lumotlarni chiqarish protseduralarini ko‘rib chiqdik. Bu bobda esa biz avtomatlashtirish usuli (strategiyasi) deb nomlangan boshqaruv tizimi interfeysini ko‘rib chiqamiz, bu tizimni ishlatish natijasida bir tizim boshqa tizmilar bilan aloqa qilganda bizga kerakli natijalarga erishishga yordam beradi. Avtomatlashtirish strategiyasi boshqaruv tizim algoritmiga avvaldan joylashtirilgan va avtomatlashtirish jarayonini boshqarish shunindek zaruruiy natijalarga erishishga yordam beradi. Bu esa boshqaruv tizimini o‘lchov asboblari tizimi yordamida mo‘lumotlarni yeg‘ishga va xuddi shu tizim bilan jarayoni boshqarishga yordam beradi. Avvaldan tanlangan avtomatlashtirish strategiyasiga muvofiq foydalanyvchi interfeysi yordamida tizimni ma‘lumotlarini taqdim etish va operator tomonidan boshqaruv amalga oshiriladi. Bu holatni shuningdek avtomatlashtirish funksiyasi yoki avtomatlashtirish vazifasi deyish ham mumnkin. Texnalogik jarayondagi fizik jarayonlarni xar biri uchun alohida avtomatlashtirish strategiyasini tanlab olish jarayon so‘ngida bizga zarur bo‘lgan natijaga erishishga yordam beradi. Boshqacha qilib aytganda xar bir tizim osti boshqaruvi, aynan aniq bir avtomatlashtirish strategiyasi uchun xizmat qiladi. Avtomatlashtirish strategiyasi texnalogik jarayonga kirish (o‘lchov qurilmalari tizimi orqali) bilan tizim osti boshqaruvi oralig‘ida xizmat qiladi.

Avtomatlashtirish strategiyasi tizim ma‘lumotlarini analiz qiladi, avvaldan belgilanib qoyilgan talablarga mos ravishda, tizimni boshqarush uchun zarur bo‘lgan chiqish signalini hosil qiladi, so‘ngra uni texnalogik jarayonga uzatadi (qurilmalar orqali). Avtomatlashtirish strategiyasi asoslari sxemalari amalga oshirish yo‘llari quyidagilar: • Teskari aloqasiz boshqaruv tizimi. • Yopiq konturli yoki teskari aloqali boshqaruv tizimi. 7.8.- Rasm Avtomatlashtirish strategiyasi. Ochiq konturli tizim boshqaruvi. Ochiq konturli boshqaruv strategiyasi kirish boshqaruvigi avvaldan aniq natijalar asosida ishlaydi. Bunda holatni baholash va xatoliklarni to‘g‘irlash xech qaysi ichki va tashqi qurilmalarni ta‘siri asosida ilojisi yo‘q. Quyida 6.2 rasmda uning sxemasi ko‘rsatilgan. 7.9.- Rasm ochiq konturli boshqaruv

Bu sxema juda ko‘p ishlatilinishiga qaramay xar doim ham bizga kerakli natijalarni bermasligi mumkin. Yuqoridagi sexma juda oddiy, kamchiqim va kam ishlatilinadigan qurilmalarda ishlatilinadi, shuningdek bu sexma asosida ham diskret ham uzluksiz signally avtomatlashtirilgan tizimlarda qo‘llash mumkin, keying boblarda kengro ko‘rib chiqamiz. Yopiq konturli tizim boshqaruvi. Yopiq konturni boshqarish yoki boshqacha aytganda teskari bog‘lanishli boshqarish, ochiq konturli boshqaruvdagi kamchiliklarni bartaraf etadi. Bu yerda natija yoki chiqish kattaligi uzluksiz ravishda zaruriy qiymat bilan solishtirilib turiladi va texnalogik jarayoning chiqish signali uzluksiz ravishda natijani zaruriy qiymatdan og‘ishini kamaytirib karektlab turadi, shu tariqa tizimdan chiquvchi signal zaruriyga juda yaqinlashadi. Shu tariqa (ichki yoki tashqi) ta‘sir effektlari avtomatik ravishda kompetsatsiyalanadi.Bu sxema yuqorida ko‘rib chiqqan semaga nisbatan ancha yaxshi va shu bilan birga qimmatroqdir ham. Bu sxema odatta aniqlik nisbatan yuqori darajada bolishi zarur bo‘lgan qurilmalarda va odatda uzluksiz jarayonlarni avtomatlash kerak bo‘lgan hollarda ishlatiladi. 7.10.-Rasm Teskari bog‘lanishli tizim boshqaruvi. Diskret boshqaruv . Diskret boshqaruv odatda faqatgina diskret kirish va chiqish signallariga ega tizimlarda va shu turdagi tizm bilan bog‘liq o‘lchov qurilmalarida ishlatiladi. Diskret boshqaruv ikki bo‘linishi mumkin, bular: ochiq konturli tizim va ketma ketlikda boshqariluvchi bloklash hususiyatiga ega tizim. Ochiq konturli diskret boshqaruv tizimda o‘chirish/yoqish buyruqlari tizimdan kerakli bo‘lgan natijani olish uchun xizmat qiladi. Buday sxema tashqi ta‘sirlarni kompensatsiyalamaydi. 7.11-rasmda ochiq konturli diskret boshqaruv tizimi sxemasi ko‘rsatilgan.

7.11.-Rasm Ochiq konturli – diskret boshqaruv tizimi. Ochiq konturli diskret boshqaruv tizimi yordamida suvni isitish jarayonida haroratini va satxini nazorat qilish sxemasi 7.12- rasmda keltirilgan. Bu klapan hamda kalitni o‘chirilib /yoqilishini nazorat qilishdan boshqa narsa emas. 7.12.-Rasm ochiq konturli (diskret) tizimda suv isishi boshqaruvi. Uzluksiz boshqaruv. Uzluksiz boshqaruv uzluksiz jarayonlarda ishlatiladi, ya‘ni bunda o‘lchov qurilmalari analog kirishli va analog chiqishlariga ulangan bo‘ladi. Bunday strategiya 2 xil turda bo‘ladi: • Ochiq konturli tizimlar boshqaruvi • Yopiq konturli tizimlar boshqaruvi yoki analog konturlar boshqaruvi.

7.13.-Rasm Suv isitish jarayonining blokirovkali ketma ketlikdagi sxemasi. Ikki bosqichli boshqaruv. Bu holat o‘lchov quyi tizimlari o‘zgarishlarini funksiasiga o‘xshaydi. Bu tizimlar o‘rtasidagi yagona farq lokal o‘lchov qurilmalari uchun zaruriy qiymat qurilmaning o‘zidan qoyiladi, ikki bosqichli boshqaruvda esa zaruriy qiymatlar foydalanuvchi tizim interfeysi yordamida kiritiladi. Shunday qilib tizim zaruriy qiymatdan o‘zgargan xolatdagina boshqaruv tizimi diskret signal beradi. Bu holatni odatda o‘chirish/yoqishli yoki releli boshqarish boshqarish ham deb atash mumkin. Texnalogik jarayon ma‘lumotlarni yeg‘uvchi va u bilan bog‘liq bo‘lgan o‘lchov qurilmalari uzluksiz (analog) hisoblanadi, boshqaruv va u bilan bog‘langan o‘lchov qurilmalari esa diskret (raqamli) hisoblanadi. 7.14-rasmda ikki bosqichli boshqaruv yordamida suvni isitish jarayoni ko‘rsatilgan. ikki bosqichli boshqaruv uzluksiz texnalogik jarayonlarni boshqarish uchun uncha mos kelmagini bilan uning jiddiy bir kamchiligi bor. Tizimni boshqaruvi texnalogik jarayonda juda kichik og‘ishlada va xatoliklarda ham boshqaruvni so‘ngi elementlarini (klapanlar va relelarni )

zaruriy qiymatga erishmaguncha ikki xolati o‘rtasida o‘zgartiraveradi (tebrantiradi). Bu holatda esa 7.14 rasmda ko‘rsatilganidek tizimdagi so‘ngi elementlarning tez yemirilishiga va ishdan chiqishiga olib keladi, ayniqsa bu holat tizimdagi elektromexanik qurilmalarga ko‘proq ta‘sir qiladi 1 . 7.14.-Rasm siv isitish jarayonini ikkib bosqichli (aralash) boshqaruv. 1 Dr.KLS Sharma ―Overview of Industial Process Automation‖ , India, 2011.

7.14.- Rasm ikki bosqichli boshqaruvni amalga oshirish.

Qo'shimcha adabiyotlar 1. Kodirov A.A. Paxta tozalash va to‗qimachilik sanoati korxonalari jarayonlarini avtomatlashtirish. –Toshkent. TTESI, 2011. 2. Pod red. K.A. Pupkova. Metodi klassicheskoy i sovremennoy teorii avtomaticheskogo upravleniya Uchebnik. Tom 1-5. - M.: MGTU im. Baumana, 2004. 3. Vlasov K.P. Teoriya avtomaticheskogo upravleniy. Ucheb. posobiye. 4. Xarkov. Izd-vo Gumanitarniy sentr, 2007.

O'xshashlar

Kirish chiqish modullarining otkazuvchanligi

Inson tomonidan boshqariluvchi quyi tizimlar

Avtomatlashtirish tizimi turlari

Kontrollerning apparat tuzulish strukturasi

Signalizatsiya va xavfsizlik belgilari tizimi