Chiziqli avtomatik boshqarish sistemalarning turg’unligi - Xayot faoliyati xavfsizligi - Referatlar

Chiziqli avtomatik boshqarish sistemalarning turg’unligi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

208 KB

Ko'chirib olish

Chiziqli avtomatik boshqarish sistemalarning turg’unligi Reja: 1. Sistemaning turg`unligi haqida tushuncha. 2. Turg'unlik mezonlari. 3. Gurvits mezoni

Sistemaning turg`unligi haqida tushuncha ABSlarni ishlash qobiliyatiga q о ‗yilgan talab, ularning turli xil tashqi q о ‗zg‗atuvchi ta‘siriga nosezgir b о ‗lishiga m о ‗ljallangan b о ‗lishidir. Agarda sistema turg‗un b о ‗lsa, unda u tashqi q о ‗zg‗atuvchi ta‘sirlarga bordosh bera oladi va о ‗zining muvozanat holatidan chiqarilganda yana ma‘lum aniqlikda shu holatiga qaytib keladi. Agarda sistema noturg‗un b о ‗lsa, unda u tashqi q о ‗zg‗atuvchi ta‘sir natijasida muvozanat holati atrofida cheksiz katta amplitudaga ega b о ‗lgan tebranishlar hosil qiladi yoki muvozanat holatidan cheksiz uzoqlashadi. 12.1.-Rasm. a, c-turg`un holatlar; b-noturg`un holat Agarda har qanday cheklangan kirish kattaligining absolyut qiymatida chiqish kattaligi ham cheklangan qiymatga ega b о ‗lsa, bunday sistema turg„un deb yuritiladi Chiziqli avtomatik boshqarish tizimlarining turg‗unlik shartlari. Kompleks tekisligida xarakteristik tenglama ildizlarining mavhum о ‗qqa nisbatan joylashganligini aniqlaydigan qoidalarga turg„unlikme‟zonlari deyiladi. Sistemaning turg‗unlik masalalarini yechishda quyidagi turg‗unlik mezonlaridan foydalaniladi: 1) Turg‗unlikning algebraik mezonlari: a) Gurvits mezoni; b) Rauss mezoni. 2) Turg‗unlikning chastotaviy mezonlari: a) Mixaylov mezoni; b) Naykvist mezoni;

c) Turg‗unlikning logarifmik mezoni. 3) D - bо‗linish usuli. Turg ’ unlik mezonlari Turg ’ unlikning algebraik mezonlari. Sistemaning turg‗unligi xarakteristik tenglamalarning ildizlarini hisobga olmasdan turib aniqlaydigan qoidalar turg‗unlik mezonlari ekanini bildiradi. Turg‗unlikning algebraik mezoni xarakteristik tenglamaning koeffitsientlari orqali sistemaning turg‗unligi haqida fikr yuritish imkonini beradi. Turg‗unlikning algebraik mezonidan Raus va Gurvits mezonlari eng k о ‗p q о ‗llaniladi. Xarakteristik tenglamaning hamma koeffitsientlarini musbat b о ‗lishi sistemaning turg‗un b о ‗lishi uchun zaruriy shartdir. Sistemalar turg‗unlik masalasini yechish k о ‗plab olimlmrning ilmiy ishlari bag‗ishlangan. Turg‗unlik masalasini yechishning umumiy usullarini rus matematigi A.M.Lyapunov yaratgan. A.M.Lyapunov chiziqli differenqial tenglama orqali ifodalanuvchi dinamik sistemaning turg‗unligini о ‗rganib quyidagi hulosalarga keldi: 1) agar xarakteristik tenglamalar ildizlarining barcha haqiqiy qismlari manfiy b о ‗lsa, tenglama turg‗un b о ‗ladi; 2) agar bu tenglama ildizlaridan birontasi musbat b о ‗lsa, sistema noturg‗un b о ‗ladi. Chiziqli b о ‗lmagan differensial tenglama orqali tavsiflanuvchi sistemalarni turg‗unlikka tekshirish shartlari uchun yuqorida keltirilgan qoidalar doim ham о ‗rinli emas. Agar ildizlar tekisligining koordinata о ‗qlarining absissasiga haqiqiy qismlarni, ordinata о ‗qiga esa xarakteristik tenglama ildizining mavhum qismlarini q о ‗ysak, u holda bu tekislikda har bir ildizga bir nuqta mos keladi. Haqiqiy ildizlar absissa о ‗qida

joqlashgan nuqtalarni aniqlaydi, bir biriga bog‗langan kompleks ildizlar juftligi esa absissalar о ‗qiga nisbatan simmetrik joylashgan ikki nuqtadan iborat. 12.2- rasm. Xarakteristik tenglamaning ildizlar tekisligi. Shunday qilib, haqiqiy sistema turg‗un b о ‗lishi uchun chiziqlqshtirilgan sistemaning xarakteristik tenglamasi ildizlari ildizlarning kompleks tekisligida mavhum о ‗qdan chapda b о ‗lishlari zarur va yetarli. Agar biron bir nuqta mavhum о ‗qda yotsa, u holda sistema turg‗unlik chegarasida b о ‗ladi. Demak xarakteristik tenglamaning barcha ildizlarini hisoblash shart emas. Ular mavhum о ‗qdan chapda joylashganini bilishning о ‗zi yetarli. Gurvits mezoni Bu mezonlardan foydalangan holda xarakteristik tenglamaning yechimini topmay va grafiklar qurmay turib, faqatgina tenglama koeffitsiyentlari ustida algebraik hisob-kitob ishlarini olib borib, sistemani tung‗unlikka tekshirish mumkin. Ingliz matematigi Raus 1875 (1877) yilda sistema turg‗unliginitekshirishning quyidagi mezonini yaratdi. Tekshirilayotgan sistemaning xarakteristik tenglamasi quyidagi k о ‗rinishda b о ‗lsin: a 0 pn  a 1 pn  1  a 2 pn  2  an  1 p  an  0 (1) Raus quyidagicha jadval tuzishni taklif etadi. Koeffitsiyentlar jadvali

№ qatorlar № ustunlar 1 2 3 4 1 a 0 a 2 a 4 a 6 2 a 1 a 3 a 5 a 7 3 a 31  1 2  a 0 a 3 aa a 1 a 32  1 4  a 0 a 5 aa a 1 a 33  1 6  a 0 a 7 aa a 1 a 34  4 a 41  31 3  a 1 a 32 a a a 31 a 42  31 5  a 1 a 33 a a a 31 a 43  31 7  à 1 a 34 a a a 31 a 44 5 … … … … Jadval tuzish usuli quyidagicha: Birinchi qator a 0 dan boshlanib xarakteristik tenglamaning juft indeksli koeffitsiyentlaridan tuziladi. Ikkinchi qator toq indeksli koeffitsiyentlaridan tuziladi. Uchinchi qator birinchi ikki qator mos koeffitsiyentlarni qarama qarshi k о ‗paytirib, k о ‗paytmani oldingi qatorning birinchi ustini elementiga b о ‗linadi. Yuqorida keltirilgan jadval t о ‗ldirilgandan s о ‗ng Raus mezoni quyidagicha ifodalanadi. ARS turg‗un b о ‗lishi uchun sistema xarakteristik tenglamasi koeffitsiyentlaridan tuzilgan jadval birinchi ustunining barcha elementlari a 0  0b о ‗lgan shartda noldan farqli va musbat b о ‗lishi lozim va yetarli. Bu mezondan foydalanish xarakteristik tenglama koeffitsiyentlari miqdoriy berilganda juda qulay. Shveysariya olimi Gurvits 1895 yilda Gurvits mezoni nomini olgan turg‗unlikning algebraik mezonini taklif etadi. Bu mezon xarakteristik tenglamaning Gurvits aniqlovchisi yoki matritsasi deb ataluvchi maxsus aniqlovchilarini tuzishga asoslangan. Bunda quyidagi qoidalarga asosan koeffitsiyent a 0 > 0 b о ‗lishi kerak: 1) asosiy diagonal b о ‗yicha о ‗sish tartibida a 1 dan a n gacha barcha koordinatalar k о ‗chirib yoziladi;

2) aniqlovchining barcha ustunlari diagonaldan yuqoriga indekslari о ‗sayotgan koeffitsiyentlar, diagonal elementlaridan pastga esa indekslari kamayuvchi koeffitsiyentlar bilan t о ‗ldiriladi; 3) eng kata tartibli Gurvits aniqlovchisi sistemaning xarakteristik tenglamasi darajasiga t о ‗g‗rikeladi; 4) n dan kata indeksli koeffitsiyentlar nolga teng; 5) indekslari noldan kichik b о ‗lgan koeffitsiyentlar nolga tenglashtiriladi; 6) oxirgi  n aniqlovchi a n  n-1 ga teng. Shunga muvofiq Gurvits aniqlovchilari quyidagicha b о ‗ladi: a 1 a 3 a 5 a 1 a 3 va hokazo.  1  a 1 ;  2  ;  3  a 0 a 2 a 1 a 0 a 2 0 a 1 a 3 Gurvits aniqlovchisining umumiy k о ‗rinishi esa: a 1 a 3 a 5 a 7  0 a 0 a 2 a 4 a 6   0  n  0 a 1 a 3 a 5   0 0 a 0 a 2 a 4   0 0         a n Gurvits mezoni asosida eng soda sistemalar turg‗unligining quyidagi shartlari kelib chiqadi: 1) agar birinchi va ikkinchi tartibli sistemalarda xarakteristik tenglamaning barcha koeffitsiyentlari musbat b о ‗lsa, bu sistemalar turg‗un b о ‗ladi; 2) agar uchinchi tartibli sistemada xarakteristik tenglamaning barcha koeffitsiyentlari musbat b о ‗lib, a1  a2>a0  a3b о ‗lsa, sistema turg‗un b о ‗ladi; 3) agar xarakteristik tenglamaning barcha koeffitsiyentlari musbat b о ‗lib, a1  a2  a3 >a0  a32  a4  a12 b о ‗lsa, t о ‗rtinchi tartibli sistema turg‗un hisoblanadi. Gurvits mezonidan foydalanilganda  1 dan  n gacha barcha aniqlovchilarni hisoblashning keragi y о ‗q. Masalan, uchinchi tartibli sistemaning turg‗unligini aniqlash

kerak b о ‗lsa, uchta aniqlovchidan birini topishning о ‗zi kifoY. a 4 va a 5 koeffitsiyentlar  3 aniqlovchida nolga teng: a 1 a 3  2  a 1 a 2  a 0 a 3 . a 0 a 2 Agar  2 aniqlovchi musbat b о ‗lsa,  3 aniqlovchi ham musbat b о ‗ladi.  3 =a 3  2 > 0 , chunki a 3 > 0.  1 aniqlovchi esa ma‘lum (  1 = a 1 ) va musbat (chunki a 1 >0 ). Algebraik mezon beshinchi tartibdan oshmaydi va u kechikishsiz chiziqli sistemalar uchun ancha qulay. Turg‗unlikning chastotaviy mezonlari Yopiq sistemaning xaqiqiy koeffitsiyentli n-darajali xarakteristik tenglamasini k о ‗rib chiqamiz. D ( p )  a 0 p n  a 1 p n  1  ...  a n  1 p  a 0  0 (3) Bu yerda p 1 , p 2 ,…, p n -xarakteristik tenglama ildizlari. Ildizlarning kompleks tekisligida har bir ildizga ma‘lum bir nuqta, agar ildizlar bog‗langan b о ‗lsa ikki nuqta mos keladi (4-rasm). 12.3-rasm. Ildizlarning kompleks tekisligi. Nazariy jihatdan har bir p i ildiz koordinatalar boshidan p i nuqtaga о‗tkazilgan vektor kо‗rinishida tasvirlanadi. Bu vektor uzunligi kompleks sonning moduliga p i teng.

Haqiqiy о‗qning musbat yо‗nalishi va vektor orasida hosil bо‗lgan burchak kompleks sonning p i argumenti yoki fazasiga arg p i teng . Kompleks о ‗zgaruvchi tekisligida ildiz holatining о ‗zgarishi argument  arg о ‗zgarishiga olib keladi. Xarakteristik tenglama D ( p )  0 ga p  i  ni q о ‗yib vektor argumenti о ‗zgarishini olamiz D ( i  ) –  arg D ( i  ) . Agar xarakteristik tenglamaning barcha ildizlari mavhum о ‗qdan chapda joylashgan b о ‗lsa, Lyapunov teoremasiga k о ‗ra sistema turg‗un b о ‗ladi. Chastota (  ) о ‗zgarsa D ( i  ) vektor musbat, ya‘ni soat о ‗qiga teskari y о ‗nalishda buriladi. Chastota -∞ dan ∞gacha о ‗zgarganda vektor о ‗zgarishi  arg D ( i  ) quyidagiga teng b о ‗ladi  n  . Bu yerda n- D ( p )  0xarakteristik 0    tenglama darajasi va u tenglama ildizlari sonini aniqlaydi. n  - esa argument D ( i  ) ning eng katta о ‗zgarishi.  agar -∞ dan ∞ gacha о ‗zgarsa vektor D ( i  )komplek о ‗zgaruvchilar tekisligida о ‗z uchi bilan egrilikni chizadi va bu egrilik xarakteristik egrilik yoki D ( i  ) vektorning gadografi deyiladi. Xarakteristik egrilikning tenglamasini k о ‗pxad D ( p )ga p  i  ni q о ‗yish orqali topish mumkin D ( i  )  a 0 ( i  ) n  a 1 ( i  ) n  1  ...  a n  1 ( i  )  a n (4) Bu tenglamada haqiqiy qisimni mavhum qisimdan ajratib, quyidagini olamiz: D ( i  )  U (  )  iV ( i  ) (5) Bu yerda U (  )  a n  a n  2  2  a n  4  4  ... - haqiqiy qism;

V (  )  a n  1  a n  3  3  a n  5  5  ... - esa mavhum qism. Chunki j   1 ekanligini esga olamiz. Shuning uchun xarakteristik tenglama tarkibiga kirgan barcha juft darajali j(  ) q о ‗shiluvchilar haqiqiy, toq darajaligi esa mavhum kattalik b о ‗ladi. Agar  ni 0 dan  gacha ketma-ket о ‗zgartirsak, vektor Mixaylov godografi nomli egrichiziqni hosil qiladi. Kompleks tekislikdagi godograf shakli b о ‗yicha tadqiq qilinayotgan sistemaning turg‗unligi haqida fikr yuritish mumkin. Mixaylov kriteriysi quyidagicha ifodalanadi: Agar R(j  ) xarakteristik funksiyasining godografi  ning 0 dan  gacha о ‗zgarishida musbat y о ‗nalishda kompleks tekislikning n kvadrantlarning birontasini ham tushirib qoldirmay aylanib chiqsa ( n – k о ‗rilayotgan sistema xarakteristik tenglamasiningdarajasi), rostlash sistemasi turg‗un b о ‗ladi. Bu xususiy holda soat strelkasining harakatiga teskari y о ‗nalish musbat hisoblanadi. Agar (1) yoki (2) ifodalarda  = 0 deb faraz qilinsa, R(j  )=a 0 b о ‗ladi. Boshqacha qilib aytganda  =0 b о ‗lsa, godograf haqiqiy о ‗qni koordinata boshidan a 0 masofada turgan nuqtada kesib о ‗tadi. Agar U (  ) о ‗zgaruvchi  ning juft, V (  ) esa toq funksiyasi ekanligini e‘tiborga olsak, godograf haqiqiy о ‗qqa nisbatan simmetrik joylashadi degan xulosaga kelamiz. Shuninguchun  ning 0 dan  gacha о ‗zgarishida godografning yarim tarmog‗ini qurishning о ‗zi kifoya. a) b)

v) 12.4-rasm. Xarakteristik egriliklar. a)turg‗un sistemalr, b) noturg‗un sistemlar, v) sistema turg‗unlik chegarasida..) в

Qo ' shimcha adabiyotlar 1.Kodirov A.A. Paxta tozalash va to‗qimachilik sanoati korxonalari jarayonlarini avtomatlashtirish. –Toshkent. TTESI, 2011. 2.Pod red. K.A. Pupkova. Metodi klassicheskoy i sovremennoy teorii avtomaticheskogo upravleniya Uchebnik. Tom 1-5. - M.: MGTU im. Baumana, 2004. 3.Vlasov K.P. Teoriya avtomaticheskogo upravleniy. Ucheb. posobiye. 4.Xarkov. Izd-vo Gumanitarniy sentr, 2007.

O'xshashlar

Chiziqli sistemalarning rostlash sifatini baholash usullari

Avtomatik rostlagichlar haqida tushuncha va ularning turlari

Xavfsizlik faoliyatini boshqarish

Avtomatlashtirishning texnik vositalari

Texnologik mashinalarni kompyuterli boshqarish haqida umumiy ma'’lumotlar