Avtomatlashtirishning texnik vositalari - Xayot faoliyati xavfsizligi - Referatlar

Avtomatlashtirishning texnik vositalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

274.5 KB

Ko'chirib olish

Avtomatlashtirishning texnik vositalari Reja: 1. Avtomatik nazorat qilinadigan kattaliklar xaqida tushuncha. 2. Avtomatika elementlari va ularning asosiy k о „rsatkichlari. 3. Avtomatikaning boshqarish sxemalari

Avtomatik nazorat qilinadigan kattaliklar xaqida tushuncha Hozirgi davrda xalq x о ‗jaligi sohalarini avtomatlashtirish jarayonlarida 3000 dan ortiq fizik kattaliklar va texnologik k о ‗rsatkichlarni nazorat qilish kerak b о ‗ladi. Qishloq x о ‗jaligini avtomatlashtirishda barcha nazorat qilinadigan kattaliklar va k о ‗rsatkichlar asosan besh guruxga b о ‗linadi: teploenergetik k о ‗rsatkichlar; elektroenergetik k о ‗rsatkichlar; mexanik k о ‗rsatkichlar; kimyoviy tarkibi va fizikaviy tuzilishi. Teploenergetik k о ‗rsatkichlarga: xarorat, bosim, satx va sarf kabi kattaliklar, e lektroenergetik k о ‗rsatkichlarga : о ‗zgarmas va о ‗zgaruvchan tok va kuchlanish, aktiv reaktiv va t о ‗la quvvat, quvvat koeffitsiyenti, chastota, izolyatsiya qarshilig, me xanik k о ‗rsatkichlar : burchak tezlanish, deformatsiya, kuch, aylanish momentlari, detallar soni, materiallar qattiqligi, tebranish, massa, k imyoviy k о ‗rsatkichlar: konsentratsiya, kimyoviy tuzilishi va tarkibi va f izikaviy kattaliklar: namlik, elektr о ‗tkazuvchanlik, zichlik, yumshoqlik, yoritilganlik va kabilar kiradi. Nazorat qilinadigan kattaliklar bilan о ‗zgartirgichlar va signallarning strukturaviy bog‗lanish sxemasi 10.1- rasmda keltirilgan. Bajariladigan vazifalariga qarab avtomatlashtirishni quyidagilarga ajratish mumkin: avtomatik nazorat, avtomatik ximoya, avtomatik boshqarish, avtomatik rostlash. Avtomatik nazorat о ‗z navbatida avtomatik signalizatsiya, avtomatik о ‗lchash, avtomatik saralash va avtomatik axborotni yig‗ishga ajratiladi. Avtomatik signalizatsiya xizmatchilarni, texnologik jarayon k о ‗rsatkichlari chegaraviy k о ‗rsatkichlarga yaqinlashganlik haqida axborot beradi. Avtomatik о ‗lchash texnologik jarayonni asosiy k о ‗rsatkichlarini maxsus asboblarga uzatib berishga xizmat qiladi. Avtomatik saralash maxsulotni og‗irlik о ‗lchamlari, rangi va boshqa fiziko-mexanikaviy xususiyatlariga qarab ajratishga xizmat qiladi. Avtomatik axborotni yig‗ish texnologik jarayon о ‗tishi, maxsulotni sifati, soni va boshqa k о ‗rsatkichlari xaqida ma‘lumot yig‗ishda xizmat qiladi.

Avtomatik ximoya nonormal va xalokat xolatlarida q о ‗llaniladi. Bu holda himoya vositalari jarayonni t о ‗xtatib yoki avtomatik ravishda ushbu xolatlarni chetlashtirishga xizmat qiladi. 10.1- rasm. О ‗lchash о ‗zgartirgichlarining strukturaviy bog‗lanish sxemasi. Avtomatika elementlari va ularning asosiy k о 'rsatkichlari Avtomatika elementi deb о ‗lchanayotgan fizik kattalikni birlamchi о ‗zgartiruvchi moslamaga aytiladi. Avtomatika elementlari t о ‗rt xil strukturaviy belgilanish sxemalaridan iborat b о ‗ladi (1.1- jadval): a) oddiy bir martali (birlamchi) t о ‗g‗ridan-t о ‗g‗ri о ‗zgartirish; b) ketma-ketli t о ‗g‗ridan-t о ‗g‗ri о ‗zgartirish; v) differensial sxemali; g) kompensatsion sxemali. Oddiy о ‗lchash о ‗zgartirgichlari (a) bir dona elementdan tashkil topgan b о ‗ladi. Ketma-ketli о ‗zgartgichlarda esa (b) oldindagi о ‗zgartirgichning kirish k о ‗rsatgichi keyindagi о ‗zgartgichning chiqishi hisoblanadi. Odatda birlamchi о ‗zgartirgich sezgirlik elementi (SE), ohirgi (keyingi) о ‗zgartirgich esa chiqish

elemeti deb yuritiladi. О ‗zgartirgichlarning ketma-ketligi ulanish usuli bir martali о ‗zgartirishda chiqish signalidan foydalanish qulay b о ‗lgan sharoitda q о ‗llaniladi. Differensial sxemali о ‗lchash о ‗zgartirgichlari nazorat qilinayotgan kattalikni uning etalon qiymatlari bilan solishtirish zarurati b о ‗lganda q о ‗llaniladi. Kompensatsion sxemali о ‗zgartirgichlar usuli esa yuqori aniqlik bilan ishlashi, universalligi hamda о ‗zgartirish koeffitsiyentining tashqi ta‘sirlarga deyarli bog‗lik emasligi bilan ajralib turadi. Avtomatika elementlari tizimning eng asosiy qismi b о ‗lib, quyidagi funksiyalardan birini bajaradi: - nazorat qilinayotgan yoki rostlanayotgan kattalikni qulay k о ‗rinishdagi signalga о ‗zgartirish (birlamchi о ‗zgartgich - datchiklar); - bir energiya k о ‗rinishidagi signalni boshqa energiya k о ‗rinishdagi signalga о ‗zgartirish (elektromexanik, termoelektrik, pnevmoelektrik, fotoelektrik va xakozo о‗zgartgichlari); - signal tabiatini о ‗zgartirmasdan uning kattaliklarini о ‗zgartirish (kuchaytirgichlar); - signalning k о ‗rinishini о ‗zgartirish (analog-raqam, raqam analog о‗zgartkichlari). - signalning formasini о ‗zgartirish (taqqoslash vositalari), - mantiqiy operatsiyalarni bajarish (mantiqiy elementlar), - signallarni taqsimlash (taqsimlagich va kommutatorlar), - signallarni saqlash (xotira va saqlash elementlari), - programmali signallarni hosil qilish (programmali elementlar), - bevosita jarayonga ta‘sir qiluvchi vositalar (ijrochi elementlar). Avtomatika elementlarining funksiyalari xar hil b о ‗lganiga qaramay, ularning parametrlari umumiy hisoblanadi va ularga quyidagilar kiradi: - statik va dinamik rejimlardagi tavsifnomalari; - uzatish koeffitsiyenti (sezgirlik, kuchaytirish va stabilizatsiya koeffitsiyentlari); - xatolik (nostabillik); - sezgirlik chegarasi.

Har bir avtomatika elementi uchun turg‗unlashgan rejimda kirish X va chiqish signallari U orasida u=f(x) bog‗liqlik mavjud. Ushbu bog‗liqlik elementning statik tavsifnomasi deyiladi. K о ‗rinish b о ‗yicha (1.2.-rasm) avtomatika elementlarining statik tavsifnomalari uch guruxga ajratiladi: a) chiziqli, b) uzluksiz nochiziqli, v) nochiziq uzlukli. Avtomatika elementining ishlash sharoitlari turg‗unlashmagan, ya‘ni X va U qiymatlari vaqt davomida о ‗zgarilayotgan payti dinamik rejim deyiladi. Chiqish qiymatining vaqt davomida о ‗zgarishi esa dinamik tavsifnomasi deyiladi. 10.1-jadval Avtomatika elementlarining strukturaviy belgilanish sxemalari Izox: x - о ‗lchanayotgan (kirish) k о ‗rsatkichi; u - о ‗lchash о ‗zgartirgichining chiqish signali. z- q о ‗shimcha energiya manbaisi. Avtomatika elementlari ma‘lum inersionlikka ega, ya‘ni chiqish signali kirish signaliga nisbatan kechikishi bilan о ‗zgariladi. Elementlarning bu xususiyatlari avtomatik tizimining dinamik rejimidagi ishini aniqlaydi. Har bir elementning umumiy va asosiy xarakteristikasi uning о ‗zgartirish koeffitsiyenti, ya‘ni element chiqish kattaligining kirish kattaligiga b о ‗lgan

nisbatiga teng. Avtomatik tizimlarning elementlari miqdor va sifat о ‗zgartirishlarni bajaradi. Miqdor о ‗zgartirishlar kuchaytirish, stabillash va boshqa koeffitsiyentlarni nazarda tutadi. Sifat о ‗zgartirishda bir fizikaviy kattalik ikkinchisiga о ‗tadi. Bu holda о ‗zgartirish koeffitsiyenti element sezgirligi deyiladi. 10.2.- rasm. Avtomatika elementlarining statik tavsifnomalari. a) - chiziqli Ks= Kg= const; b) - uzluksiz nochiziqli; Ks  Kg  const. v)- nochiziq uzlukli Ks  Kq  const F Avtomatika elementining yana bir muhim tavsifnomasi – element (kirish kattaligi о ‗zgarishiga bog‗lik b о ‗lmagan) chiqish kattaligining о ‗zgarishidan hosil b о ‗lgan о ‗zgartirish xatosidir. Bu xatoga sabab atrof-muhit xaroratining, ta‘minlash kuchlanishining о ‗zgarishi va kabilar b о ‗lishi mumkin. Element xarakteristikalarining о ‗zgarishi natijasida paydo b о ‗ladigan hato nostabillik deb ataladi. Ba‘zi elementlarning chiqish va kirish kattaliklari о ‗rtasida k о ‗p qiymatli bog‗lanish mavjud. Bunga quruq ishqalanish, gisterezis va boshqalar sabab b о ‗lishi mumkin. Bunda kattalikning xar bir kirish qiymatiga uning bir necha chiqish qiymatlari mos keladi. Sezgirlik chegarasining mavjudligi shu hodisa bilan bog‗liq. Kirish kattaligining element chiqishidagi signalini sezilarli darajada о ‗zgartirish qobiliyatiga ega b о ‗lgan qiymati sezgirlik chegarasi deyiladi. Avtomatika elementlari mustahkamlik bilan xam xarakterlanadi. Elementlarning sanoat

ekspluatatsiyasida о ‗z parametrlarini y о ‗l q о ‗yiladigan chegarada saqlash qobiliyatiga mustahkamlik deb ataladi. Mustahkamlik elementni loyihalash vaqtida hisoblanadi va uni ishlab chiqarilgandan s о ‗ng ekspluatatsiya jarayonida sinaladi. Avtomatikaning boshqarish sxemalari Avtomatik tizimlar, elementlar va moslamalarning montaj, sozlash, rostlash, ekspluatatsiya qilish kabi ish jarayonlarni bajarish maqsadida avtomatik sxemalardan foydalinadi. Avtomatika sxemalari asosiy hujjat hisoblanadi va ular funksional, strukturaviy, prinsipial va montaj sxemalariga b о ‗linadi. Funksional sxemalar moslamalarni, elementlarni, vositalarni о ‗zaro bog‗lanishlarini va xarakatlanishlarini ifodalaydi. Elementlar sxemada t о ‗rtburchak shaklida belgilinadi, ularning orasidagi aloqalar esa strelkali chiziqlar bilan belgilanadi. Strelkaning yо‗nalishi signalning о‗tishini kо‗rsatadi (1.3 - rasm). 10. 3.- rasm. Avtomatikaning funksional sxemasi. TE - topshirish elementi; BK-boshqarish va qabul qilish elementi; IM - ijro mexanizmi; BE-boshqarish elementi; BU - birlamchi о ‗zgartirgich. Strukturaviy sxema avtomatik tizimni tashkiliy qismlarining о ‗zaro bog‗lanishlarini k о ‗rsatib, ularning dinamik xususiyatlarini tavsiflaydi. Strukturaviy sxemalar funksional va prinsipial sxemalar asosida ishlanadi. Strukturaviy sxemada aniq vosita, rostlagich, element k о ‗rsatilmasdan, balki о ‗tayotgan fizikaviy jarayonning matematik modeli k о ‗rsatiladi. Strukturaviy sxemada elementlar t о ‗rtburchak shaklida ifodalanadi va ularning ichida elementning matematik modeli yoziladi (10.4- rasm).

10.4. - rasm. Avtomatikaning strukturaviy sxemasi. Avtomatik rostlash tizimining keyingi tahlili elementlarning dinamik xarakteristikalarini aniqlash va tizimning strukturaviy sxemasini yaratishdan iborat b о ‗ladi. Bu tizimning strukturaviy sxemasi 1.5 - rasmda keltirilgan. 10.5. - rasm. Xaydov chuqurligini avtomatik rostlashning strukturaviy sxemasi. Prinsipial sxemalar elementlarning о ‗zaro elektrik ulanishlarni ifodalaydi. Ushbu sxemada avtomatika elementlari davlat standartlariga binoan belgilanadi. Prinsipial sxemadagi shartli belgilar butun mosmlamani, tizimning ish prinsipini tushunishga yordam beradi (1.6.- rasm).

10.6.- rasm. Avtomatikaning prinsipial sxemasi. Montaj sxemalar moslamalar orasidagi tashqi ulanishlarni yoki moslama ichidagi elementlarni о‗zaro ulanishlarni ifodalaydi. Ushbu sxemalar montaj ishlarini bajarayotganda ishchi chizmalar sifatida q о ‗llanadi 1 (10.7.- rasm). 10.7.- rasm. Avtomatikaning montaj sxemasi. 1 Dr.KLS Sharma ―Overview of Industial Process Automation‖ , India, 2011.

Qo’shimcha adabiyotlar 1.Kodirov A.A. Paxta tozalash va to‗qimachilik sanoati korxonalari jarayonlarini avtomatlashtirish. –Toshkent. TTESI, 2011. 2.Pod red. K.A. Pupkova. Metodi klassicheskoy i sovremennoy teorii avtomaticheskogo upravleniya Uchebnik. Tom 1-5. - M.: MGTU im. Baumana, 2004. 3.Vlasov K.P. Teoriya avtomaticheskogo upravleniy. Ucheb. posobiye. 4. Xarkov. Izd-vo Gumanitarniy sentr, 2007.

O'xshashlar

Texnika xavfsizligi asoslari. Mehnat xavfsizligini taminlashning texnik vositalari

Sanoatda xavfsizlik vositalari

Elektr himoya vositalari

Dastlabki o’t o’chirish vositalari

Yong`inni o`chirish vositalari