Sog’lom turmush tarzini shakllantirishda Ba`zi bir yashirin kechadigan kasalliklar (uchinchi holat) ni Aniqlash va oldini olishning ahamiyati - Valeologiya - Referatlar

Sog’lom turmush tarzini shakllantirishda Ba`zi bir yashirin kechadigan kasalliklar (uchinchi holat) ni Aniqlash va oldini olishning ahamiyati

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

76.5 KB

Ko'chirib olish

Sog’lom turmush tarzini shakllantirishda Ba`zi bir yashirin kechadigan kasalliklar (uchinchi holat) ni Aniqlash va oldini olishning ahamiyati Reja: 1. Osteoporoz kasalligi haqida tushuncha, belgilari, oldini olish. 2. Kompyuterning odam sog`lig`iga zararining oldini olish. 3. Semiz bolalarda ateroskleroz yuzaga kelishi xavfining kuchayishi va uning oldini olish.

Kompyuterning odam psixikasiga ta’siri. Hayotimizni barcha jabhalariga kompyuter va uning texnologiyalari jadal kirib kelmo q da . Fan, ishlab chiqarish, ta’lim kabi qo’llanish ko’lami keng sohalar bilan birga kompyuter xordiq chiqarish, maishiy xizmat, uy-ro’zg’or yumushlarida ham munosib o’rin egallamoqda. Qulaylik, tezkorlik, samara va sifat kabi ko’rsatkichlari kompyuter xizmatlarini asosiy ustunligi va yutug’i sifatida haqqoniy tarzda tan olinmoqda. SHuning bilan birga kompyuterni inson va atrof-muhitga salbiy ta’siri haqidagi ma’lumotlarni inkor etib bo’lmaydi. Asosiy salbiy ta’sir omillari texnogen, medikaviy va psixologik jarayonlar bilan bog’liq. Mazkur maqolada inson psixikasiga virtual ob’ektlar - internet, kompyuter o’yinlarini ta’siri haqida fikr yuritmoqchimiz. Avvalo shuni ta’kidlash lozimki, kasb tufayli internet va kompyuter texnologiyalari bilan shug’ullanuvchilar faoliyatidagi salbiy oqibatlar alohida, har tomonlama chuqur o’rganiladigan muammo. Internet, kompyuter o’yinlarida turli xil chat va forumlarda uzoq vaqt sarflaydigan insonlarni aksariyati yoshlar bo’lib, ular tarmoqda «vaqtini o’tkazadigan» larning 90 % ini tashkil etadi. Psixologlar bunday vaqt sarflash sabablari va uning oqibatlari haqida quyidagilarni keltiradilar: - internetda o’z umrlarini o’tkazadiganlar birinchi navbatda himoyaga muhtoj, o’z kuchiga, qobiliyatiga ishonmaydigan, o’z qadr-qimmatini past baholaydigan shaxslar hisoblanishi; - uyatchanlik, ishonchsizlik, qoniqmaslik, jur’atning pastligi, ayniqsa muloqotdagi katta qiyinchiliklar; - muammolarni internet dunyosiga butunlay berilish «sho’ng’ib» ketish tufayli «hal» etilayotgandek tuyulishi;

- internet ularni istagan xohish va orzularini qo’rqmasdan qoniqtiradigan, xavfsiz va hech qanday talab qo’ymaydigan vosita bo’lib xizmat qilgani uchun unga tezroq yetishishni istashlari. Yuqoridagi keltirilgan sabablar natijasida yoshlar o’z tabiatlaridagi yoqmaydigan hislatlardan qutilish o’rniga yanada murakkablashtiradilar. Kompyuter o’yinlari va internet yangi hislatlarni ham shakllantiradi. Yoshlar o’zlarining psixik holatlarini o’zgartirishlari tufayli reallikdan chiqib ketadilar, virtual tarzda o’z yoshlari, tuzilishlari, ko’rinishlari va hattoki jinslarini o’zgartiradilar. Asta-sekin bunday muhit ularni turmush tarziga aylanadi. Inson oilaviy, shaxsiy va kasbiy masalalarni boshqacha baholab, hal qila boshlaydi. Internetga hayotini butunlay bag’ishlagan insonlar quyidagi psixologik belgilar bilan ajralib turadi: - kompyuterda bayramona, hushkayfiyatda bo’lish; - o’zini to’xtata olmaslik; - kompyuter bilan o’tkaziladigan vaqtni keskin oshishi; - oila va do’stlariga e’tiborsizlik; -kompyuter bo’lmaganda injiq, tez achchiqlanish, depressiyada bo’lish; - o’z faoliyati haqida ishda, o’qishda va oilada yolg’on ma’lumot berish; - o’qish va ish faoliyatidagi muammolar. Navbatdagi on-layn seanslarini toqatsizlik bilan kutish, on-layn uchun vaqt va pul miqdorini sarflanishini oshirish kabilari ham psixik o’zgarishga misol bo’la oladi. Kompyuter bilan bog’liq negativ oqibatlar yoshlarni hissiyotiga ham o’z ta’sirini ko’rsatadi. Yoshlar atrof-muhitga, shu jumladan kompyuter dunyosi muhitiga tezda moslashadilar. Ulardagi o’zgarishlarni har kim ham tezda sezib anglay olmaydi, odatda tajribali pedagog va psixologlar buning uddasidan chiqishadi.

Yoshlarda haddan tashqari murosasozlik , qiziqqonlik, hattoki tajovuz alomatlari namoyon bo’la boshlanadi. Nafaqat stress, balkim oddiy holatlarda ham yoshlar betoqat, jizzaki, kuch va qo’pollikni ishlatishga moyil bo’lib qoladilar. Kompyuterdan noo’rin foydalanish, bolalarda axborotni tahlil, umumlashtirish, xayol va shaxsiy vizual obrazlarni yaratish imkoniyatlarini cheklaydi. Kompyuter XX asrning inqilobiy, buyuk kashfiyotlardan biri sifatida undan to’g’ri, maqsadli va oqilona foydalanishni talab etadi. SHubhasiz insoniyatni «ikkinchi savodxonligi»ni yaratgan kompyuterning aniqlanmagan qirralari, imkoniyatlari mavjud. Kelajakda ular barkamol shaxsni tarbiyalashda asosiy omillardan biri bo’ladi. TELEKOMMUNIKATSION TEXNOLOGIYALAR VA INSON SALOMATLIGI. Bugungi kunda inson hayotida zamonaviy texnologiyalar mustahkam va keng o’rin egallamoqda. Fan texnika taraqqiyotini o’zida aks ettirgan texnik qurilma va texnologik jarayonlar ta’lim olish, kasbiy faoliyat, mehnat, xordiq chiqarish va turmush yumushlarida insonga qulay samarali imkoniyatlar yaratmoqda. Ilg’or texnologiyalarni telekommunikatsiya yo’nalishi ham yangiliklarni tez kiritishi qo’llanish sohasini keng ko’lami, istiqbolligi, talab va ehtiyojlarga moslanishi tufayli aholining keng qatlamini, ayniqsa yoshlarni turmush tarzini bir qismini tashkil etmoqda.

Zamonaviy texnologiyalar ko’zga yaqqol tashlanadigan ijobiy yutuq va imkoniyatlari bilan birga, inson va atrof-muhit bilan bog’liq bo’lgan negativ ta’sirlarga ega. Telekommunikatsiyani inson fiziologiyasi va psixikasiga salbiy ta’siri o’zining murakkabligi bilan alohida e’tiborga loyiq. Inson va biologik ob’ektlarga salbiy ta’sir ko’rsatadigan atrof-muhitning fizik omillari orasida, ionizatsiyalashgan elektromagnit maydon, ayniqsa radiochastotali nurlanish katta muammo hisoblanadi. Radioto’lqinlarni uzoq masofalarga tarqalish xususiyati, atrof-muhitni himoya qiladigan berk tsiklli ishlab chiqarishni yaratishga tusiqlik qilmoqda. SHu sababli nurlanishni ekranlash, toksik omilni, boshqa toksik bo’lmagan omilgan almashtirish imkoni yo’q. Elektromagnit nurlanishni inson va atrof-muhitga ta’siri albatta texnik taraqqiyotning televideniya, radioeshittirish, radioaloqa va radiolakatsiya, mobil telefon aloqalarini hamda nurlanish qurilmalari va texnologiyalarini keng qo’llanishning natijasidir. Elektromagnit maydon ta’sir ostida ishlaydigan insonlarni ko’rikdan o’tkazish ma’lumotlarida quyidagi salbiy oqibatlar keltirilgan: - nerv tizimini buzilishi; - yurak tomir tizimini faoliyatini o’zgarishi; - endokrinik tizimidagi funktsional o’zgarishlar; - me’da- ichak tizimini faoliyatini buzilishi. Elektromagnit nurlanish xavfli o’smalarni induktsiyalashi mumkinligi haqida matbuotda ma’lumotlar berilmoqda. Elektromagnit nurlanish darajasini gigienik baholash jiddiy e’tiborni talab etadi. Amerika atrof-muhitni himoya qilish Agentligini ma’lumotlariga binoan inson populyatsiyasini 1%, intensivligi 1 mk Vt/sm 2 bo’lgan elektromagnit nurlanish ta’sirida bo’ladi. Bunda antenna tizimlarini joylashtirish balandligidagi binolarda nurlanish intensivligi eng katta darajada ekanligi qayd etilgan.

O’ta xavfli maydon bo’lib SVCH-diapozonidagi maydonlar hisoblanadi. Santimetr va millimetr uzunligidagi to’lqinlar insonni terisiga ta’sir qilsa, ditsimetr uzunligidagi tulqinlar 10-15sm chuqurlikga kirib ichki a’zolariga shikast yetkazadi. AQSH va SHvetsiya tadqiqotchilari chastotasi 60 Gts va kuchlanganligi 2-3V bo’lgan nurlanishni bir necha kunlik ta’siri natijasida bolalarda turli kasalliklar sodir bo’lishini aniqlaganlar. Bunday nurlanishni televizor va shaxsiy kompyuterni magnit maydonlari hosil qiladi. Elektron nurli trubkali shaxsiy kompyuterlarning displeylari past rentgen, ulьtrabinafsha, infraqizil, radiochastota kabi yuqori va past chastotali elektromagnit nurlanishlarini manbai hisoblanadi. Elektromagnit xavfsizlikga doir o’tkazilgan tadqiqotlar, kompyuterlardan himoya vositalarisiz foydalanilganda quyidagilarni aniqlaganlar: - ko’rish a’zolarini kasalliklari (60 % iste’molchilarda); - yurak-tomir tizimi kasalliklari (60 %); - me’da-ichak kasalliklari (40 %); - teri kasalliklari (10 %); - turli xil o’sma kasalliklari (1 %). Tadqiqotlar elektron - nur trubkali displeyga ega kompyuterlarida ishlaydigan homilador ayollarda 1,5 marotaba ko’p homilani tushishi va 2,5 marotaba tug’ma nuqsonli bolalarni dunyoga kelishining 90 % ehtimoli borligini tasdiqlagan. Yuqorida keltirilgan ma’lumotlarga asosan 8 soatlik ish kunida shaxsiy kompyuterlardan foydalanish 2 soatdan oshmasligi tavsiya etiladi. Zamonaviy texnologiyalarni insonga nosog’lom ta’sirini kamaytirishni bartaraf etish maqsadida xavfsizlik choralari izlanmoqda. Kompyuter monitorlariga to’liq

himoyani ta’minlaydigan (Total Shield) maxsus filьtrlarini o’rnatish, elektromagnit spektridagi salbiy ta’sirlarini har tomonlama bartaraf etadi. Izlanishlar natijasida maxsus himoya kiyimlari, matolari yordamchi vosita va qurilmalari yaratilmoqda. Istiqbolli elektromagnit nurlanmaydigan kompyuterlarni ishlab chiqish yo’lga qo’yilganligi, insoniyatni, ayniqsa yosh avlodni xavfsiz, sog’lom kelajagini ta’minlashdagi sa’yi harakatlar natijasidir. Bolalarning kompyuterda ishlashini gigiyenik qoidalari Kompyuterning displeyidan elektromagnit, ultrabinafsha, infraqizil nurlar ajratiladi. Displei nosoz yoki eskirgan bo`lsa, elektromagnit nurlarining ajratilishi ko`payadi. Shuning uchun kompyuter displei-ni texnik- mutaxasisga ko`rsatib, ta`mirlatib turish kerak. Kompyuterda ishlayotgan paytda displeining ekraniga quyosh nuri yoki yorug`lik tushmasligi kerak. Chunki, ekranga tushgan yorug`lik va quyosh nuri, undagi tasvirni xiralashtirib, ko`zning charchashiga, asta-sekin xiralashib qolishiga sabab bo`ladi. Kompyuter displei-ning ekrani, u bilan ishlayotgan odamning ko`zidan 50-55 santimetr masofada bo`lishi kerak. Ko`zi xiralashgan odam (bola) kompyuter bilan ishlaganda albatta ko`z oynakdan foydalanishi kerak. Tananing suyaklari va muskullari toliqmasligi uchun iloji bo`lsa, kresloda o`tirib, ikki qo`lini kresloning ikki tomonidagi qo`l osti suyanchig`iga, beli bilan kresloning orqa tomonidagi suyanchig`iga suyanib, erkin o`tirishi kerak. Kompyuterda ishlash muddati bolaning yoshiga qarab quyidagicha bo`lishi kerak: - 1-6-sinf o`quvchilari – 10 minutgacha;

- 7-8-sinf o`quvchilari – 15-20 minutgacha; - 9-11-sinf, litsey-kollej talabalari – 25-30 minutgacha. Kompyuterda ishlagandan keyin 10 minut davomida tananing to`qima a`zolarini dam oldiruvchi quyidagi gimnastika mashqlarini bajarish tavsiya etiladi: - qo`llarni yuqoriga kutarib, burun orqali chuqur nafas olib, qo`llarni tushirib, og`iz orqali chuqur nafas chiqarish – 2 mint; - tik turgan holda boshni o`ng va chap tomonga aylantirish - 1 minut; - tik turgan holda gavdani o`ng va chap tomonga bukib, harakatlantirish – 1 minut; - ko`zlarni aylanma harakat qildirish – yarim-bir minut; - ko`zlarni yuqoriga, pastga, chapga va o`ngga harakatlantirish – 1 minut; - ko`zlarni uzoqdagi va yaqindagi buyumlarga qaratish – 1 minut; - qo`lning ko`rsatkich va o`rta barmoqlari bilan ko`zlarni yuqori qovog`i ustidan tashqi tomondan ichki tomonga (burun tomonga) qarab sekin uqalash (massaj qilish) – yarim-bir minut; - ikki qo`l barmoqlari bilan navbatma-navbat bo`yin va boshning orqa sohasini uqalash (massaj qilish) -1-2 minut; Mobil aloqa vositalarining sog`liqqa zarari Keyingi paytlarda Internet saytlarida qo`l telefonlarining odam sog`lig`iga salbiy ta`siri xususida tahliliy materiallar berilayapti. Mobil telefonlarida elektromagnit maydonining radiochastotali diapazonidan foydalaniladi. Aloqa to`lqinlaridan tarqalayotgan nurlanish odam organizmiga zararli ta`sir ko`rsatar ekan.

Bu nurlar nafaqat odam sog`lig`iga, balki boshqa texnologiyaga ham zarar yetkazar ekan. Masalan, nemis mutaxassislarining aniqlashiga ko`ra, “En-Em-Ti-450” va “Ji-Es- Em-900” aloqa standartlarining elektromagnit nurlari shifoxonalardagi 30 foizdan ortiq turli rusumdagi kardiologik apparatlarning to`g`ri ishlariga halaqit berar ekan. Irlandiya shifokorlari ushbu mamlakat aholisining 5 foizi qo`l telefonidan nurlanishdan aziyat chekayotganini bildirishgan. Nurlanish ta`sirida odamda charchash, xotiraning buzilishi, bosh aylanishi, uyqusizlik, qusish, terida qichishish kabi belgilar bilan namoyon bo`ladi. Ayrim tadqiqotlarda “qo`l telefonlar” ta`sirida bronxial astma, ekzema, qon ishlab chiqaruvchi (retikuloendotelial) to`qimalarning zararlanishi, jinsiy a`zolarning kasallanishi mumkinligi aniqlangan. Qo`l telefonlari ayniqsa bolalar sog`lig`iga jiddiy zarar ko`rsatadi. Shu bois Buyuk Britaniyada (Angliya), Fransiya, Isroil Hukumatlari tomonidan bolalar uchun mo`ljallangan qo`l telefonlarini sotish taqiqlab qo`yilgan. Shvetsiya olimlarining aniqlashicha qo`l telefonidan uzoq foydalanish miya saratoniga (rak kasalligiga) chalinish xavfini 2 baravar oshirar ekan. Xitoy olimlari 2005-yilda qo`l telefonlaridan tarqaladigan elektromagnit nurlar odam tanasi hujayralari yadrosi tarkibidagi DNK molekulalarini zararlanishini, ya`ni genlarning mutatsiyasini yuzaga keltirishini aniqlaganlar. Demak, bu odamning bolalari irsiy kasallik bilan tug`ilishi mumkin. Buyuk Britaniya (Angliya) ning Vorvik universiteti, Germaniyaning biofizika instituti va boshqa bir qator ekspertlarning tadqiqotlarida aniqlanishiga ko`ra: Mobel telefoni antennalari yoki radiolokatsiya stansiyalari hududida yashaydigan odamlarda soch ildizlari va tish emali zararlangan.

Nemis shifokorlari ma`lumotiga ko`ra qo`l telefonidan tarqalayotgan to`lqin odam organizmida oqsil almashinuvini buzilishi, turli o`simtalar paydo bo`lishi, ruhiy tushkinlik (nevroz), ko`z va miya raki kabi kasalliklarni yuzaga kelishiga sabab bo`lishini aniqlaganlar. Norvegiya olimlari qo`l telefonining nurlari bosh miyaning chakka, ya`ni quloq sohasida og`riqni yuzaga keltirishi, xotirani pasaytirishini aniqlaganlar. Shunday qilib rivojlangan mamlakatlarning olimlari va shifokorlari qo`l telefonidan foydalanishni cheklash, 12 yoshgacha bo`lgan bolalarga esa man etishni tavsiya qilishmoqda. Katta odamlarning qo`l telefoni bilan bir marta gaplashish vaqti 3 minutdan oshmasligi, har bir gaplashishdan keyin kamida 3 minut dam olishi lozimligi to`g`risida tavsiya berilmoqda. Asosy maslahatlar quyidagicha: 1. Qo`l telefonida suhbat qisqa bo`lishi, buning uchun fikrni qisqa (lo`nda) ifodalashga harakat qilish. 2. Telefonni olib yurish uchun palto (ko`rtka) ning tashqi cho`ntagi, yoki sumkaning tashqi cho`ntagi xavfsiz hisoblanadi. Uni shim, tasma atrofi, ko`krak qafasi yaqinidagi cho`ntakda olib yurish zararlidir. 3. 12 yoshgacha bo`lgan bolaning qo`l telefonidan foydalanishi maqsadga muvofiq emas.

O'xshashlar

Valeologiya asoslari fani haqida tushuncha. sog`liq. kasallik. Uchinchi holat

NAFAS OLISH AZOLARI, QON VA BOLALAR INFEKSIYASI.

KO`PAYISH VA RIVOJLANISH.

Ruhiy va jismoniy zo`riqishlar

Yoshlar fiziologiyasi va gigiyenasi fanining mazmuni, ahamiyati va tarixi