logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Valeologiya
  4. Ruhiy va jismoniy zo`riqishlar

Ruhiy va jismoniy zo`riqishlar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

63.5 KB
Ko'chirib olish
Ruhiy va jismoniy zo`riqishlar Reja: 1.Emotsional stress haqida tushuncha.Turlari. Sababi. Namoyon bo`lishi.Oldini olish. 2.Ruhiy zo`riqish:Nevrozlar (nevrasteniya,isteriya,psixosteniya).Sababi.Namoyon bo`lishi.Oldini olish. 3.Jismoniy zo`riqish: O`tkir va surunkali. Sababi. Namoyon bo`lishi. Oldini olish. 1.Emotsional stress haqida tushuncha.Turlari. Sababi. Namoyon bo`lishi. Oldini olish. Kanadaning olimi Gans Sel`ye – ning (1907-1982) “ Стресс без стресса ” kitobi 1979 yilda nashr qilingan. Moskvada nashr qilingan “ Трезвост и культура ” jurnalining 1988 yil 7-sonida Gans Sel`yening “ Стресс без стресса ” kitobidan qisqa ma`lumot berilgan. Stress – bu odam organizmining tashqi muhitning talablariga (ta`sirlariga) maxsus bo`lmagan (nespetsificheskiy) javobidir. Masalan, 1. Sovuq ta`siriga javoban odam tanasi qoltiraydi, - energiya sarfini tejash uchun tananing qon tomirlari torayadi. 2. Issiq ta`siriga odam tanasi qiziydi, - tanadan issiqlikni ajratsh uchun tananing qon tomirlari kengayadi, ter ajralishi ko`payadi. 3. Odam yugurganida tana muskullarining qisqarib, bo`shashib harakatlanishi kuchayadi; - yurakning qisqarib – kengayishi tezlashadi, maksimal arterial qon bosimi ko`tariladi, minimal arterial qon bosimi pasayadi, nafas olish va chiqarish tezlashadi. 4. Sportchi musobaqa boshlanishi oldidan hayajonlanadi, uning asab-psixik tizimi qo`zg`aladi, yurak qisqarishi va nafas olish tezlashadi. 5. Aeroport dispetcheri – har bir samolyotning uchishi va yerga qo`nishida hayajonlanadi - va hokazo. Stressni yuzaga keltiruvchi faktorlar (talablar, ta`sirlar) – stressor deyiladi. Stressor odam organizmining hamma to`qima-a`zolari funksiyasini o`zgartirilishini talab qiladi. Boshqacha aytganda, talab (ta`sir) ga moslashishni talab qiladi. Bir odamga bir-biriga qarama-qarshi bo`lgan ikki xil ta`sir (talab) qilinishi mumkin. Masalan, - xursandchilik va xafalik, yutuq va mag`lubiyat; - bu ta`sirlar bir-biriga qarama-qarshi bo`lishiga qaramasdan organizmning nospetsifik (nespetsifigi kiyotvoy) javobi bir xil bo`lishi mumkin (ya`ni asab- psixik tizimning qo`zg`alishi, hayajonlanish, endokrin bezlar funksiyasini kuchayishi, yurak urishi va nafas olishning tezlashuvi va hokazo… Stressdan (stressorlardan) mutloq qutilish mumkinmi? Kundalik turmush jarayonida stressdan (sterssorlardan) mutloq (butunlay) qutilishning iloji yo`q. Chunki, odam bir o`zi hammadan ajralgan holda yashay olmaydi. U albatta har kunlik turmushi jarayonida kimlar bilandir uchrashadi, suhbatlashadi, nimalarnidir birgalikda hal qiladi. Demak, kimdir unga yaxshi, kimdir yomon munosabatda bo`ladi. Yaxshi munosabat ham, yomon munosabat ham odam uchun stressor (ta`sir, talab) hisoblanadi. Lekin turmush jarayonidagi beg`araz ta`sirlar (stressorlar) fiziologik (normal) stress deyiladi. Fiziologik (normal) stressga nisbatan odam o`zini befarq tutsa, unda kuchsiz javob reaksiya yuzaga keladi, ya`ni asab-psixik, endokrin, yurak-tomir, nafas tizimlari funksiyasining o`zgarishi sezilar-sezilmas, ya`ni kuchsiz bo`ladi. Lekin hech qachon “nol” bo`lmaydi, ta`sir qanchalik kuchsiz bo`lsa-da, unga nisbatan javob reaksiya bo`ladi, ta`sirot javobsiz qolmaydi. Hatto uxlaganda ham bosh miyaning qaysidir qismlari uyg`oq bo`ladi, shu bois odam tush ko`radi, uyqu paytida ham odam nafas oladi, yurak-tomir tizimi ish bajaradi. Atrofdagi odamlar bilan munosabatda odamga ta`sir qilgan yoqimli va yoqimsiz ta`sirlarga javoban emotsional qo`zg`alishi fiziologik stressni ma`lum darajada kuchaytirishi mumkin. Shunday stressdan butunlay qutiltirish mumkin emas. Buning iloji yo`q, chunki stress tiriklikning belgisidir. Gans Sel`ye “ Стресс без стресса ” kitobida (1979 yil) shunday yozgan: - 1926 yilda universitetning tibbiyot fakultetining 2 kursida o`qiganimda turli xil ta`sirlarga bemorlar organizmining bir xil javobi reaksiyasiga duch kelgandim, ya`ni turli xil kasalliklar bilan shifoxonada davolanayotgan bemorlarda deyarli o`xshash belgilar (simptomlar) kuzatiladi. - 1936 yilda kalamushlar ustida tadqiqot tekshiruvini olib borganimda, OA С – Обший адаптационный синдром (umumiy moslashuv sindromi) holatini kuzatdim. Bu sindrom 3 davrda kechishini aniqladim: ya`ni, - birinchi davr – qo`rqish (hayajonlanish) reaksiyasi ( рекция тревоги ); - ikkinchi davr – qarshili ko`rsatish ( фаза сопротивления ); - uchinchi davr – charchash (holdan toyish), ( фаза истошения ). Kalamushlarda tajriba ta`siri natijasida kuzatiladigan uch davrni odam hayotining uch davriga taqqoslash mumkin: - birinchi, bolalik davrida – organizmning tashqi ta`sirlarga qarshilik ko`rsatishi kuchsiz, ammo ta`sirotga reaksiyasi yuqori darajada bo`ladi; - ikkinchi, etuklik – yigitlik davrida ta`sirotlarga nisbatan organizmning moslashuvi, yuqori darajada bo`ladi, ta`sirotga qarshilik ko`rsatishi kuchayadi; - uchinchi, keksalik davrida– ta`sirlarga moslashish qobiliyati yo`qoladi (o`ta kuchsizlanadi). Hayvonlarda o`tkazilgan tajribalar, odamlar hayotida jarayonidagi kuzatuvlardan olingan ma`lumotlarga ko`ra xulosa qilish mumkinki, deb yozadi Gans Sel`ye. Odam charchash organizmning tashqi muhit ta`sirlarga moslashish (adaptatsiya qobiliyati) imkoni, zahirasi benihoya katta. Bu imkonni (zahirani) ehtiyotlik bilan, chuqur bilim, aql-zakovat bilan sarflab, ko`p yillarga yetkazish mumkin. Yoki bilimsizlik, aqlsizlik bilan hisob-kitob qolmasdan sarflab, qisqa muddat ichida tamomlash, ya`ni kuch-quvvat yo`totish, yaroqsiz holatga kelish mumkin. Gans Sel`yening Distresssiz stress degani, o`ta kuchli stresssiz stress - deganidir, ya`ni o`ta kuchli stresslar odam organizmini kuchsizlantiradi, kasallikka olib keladi. Gans Sel`yening tushuntirishiga ko`ra, odam organizmining tashqi ta`sirlarga moslashishi (adaptatsiya) imkonining energiya zahirasini ota-bosidan berilgan (qoldirilgan) merosga taqqoslash mumkin, ya`ni meros oz bo`lsa ham uni qanchalik ehtiyotlik bilan sarflansa, u uzoq yillarga yetadi, aksincha ko`r-ko`rona sarflansa, qisqa vaqtda tugaydi. Demak, odamning tashqi muhitni turli xil noqulay ta`sirlariga moslashishi imkoni ham, xuddi merosga o`xshaydi, yani odam o`ylamay-netmay, yoki boshqa odamlarning zararli munosabatlariga o`zini duch qilaversa, uning asabi shunchalik ko`p qo`zg`alaveradi, aziyat chekaveradi. Shuningdek, odam o`zining kuchini, bilimini ayamasdan qanchalik ko`p ishlasa, hatto boshqalarni ishini yengillashtirish uchun ham o`ziga og`irlikni olaversa, bora-bora asab-psixik, endokrin, yurak-tomir va boshqa hayotiy muhim to`zima- a`zolari shunchalik ko`p charchaydi, sog`lig`ini zaiflashadi. Shu bois, og`ir jismoniy, ayniqsa og`ir aqliy mehnat bilan shug`ullanadigan odam yaxshi dam olishi, yaxshi ovqatlanishi, eng muhimi ko`nglini xursand qiladigan chora-tadbirlarni keng qo`llashi zarur. Aks holda uning asabi charchaydi, organizmining funksional, moslashish, ish bajarish imkoni asta-sekin pasaya boradi, sog`lig`i zaiflashadi, deb yozgan. Stressni kashf etgan Kanadalik olim Gans Sely`e (1907-1982) o`zining “Distresssiz stress” (stress bez distressa) nomli kitobida (1979 yil). 2.Ruhiy zo`riqish:Nevrozlar (nevrasteniya, isteriya, psixosteniya). Sababi. Namoyon bo`lishi. Oldini olish. Nevrasteniya. Bemor psixik holatining buzilishidir. Sababi. Uzoq muddat davom etgan salbiy hayajonlanish, qo‘rquv, xafalik, ishidan, oilaviy turmushidan qoniqmaslik, aqliy mehnatning miyoridan ko`pligi. Belgilari. Asossiz xavotirlanish, arzimagan tanbehlarga tez jahli chiqishi, xotirani pasayishi, xotirani pasayishi, yurak sohasida sanchiq.O`zining xotirasiga ishonmasligi tufayli bir narsani to`g`ri bajarganini qayta-qayta tekshirishi. Masalan: gazni yoki elektr asbobini o`chirganini, eshikni qulflaganini… Tibbiy yordam. Bemor nevropatolog shifokor nazoratida davolanadi: 1.Kun tartibini gigiyena qoidasi asosida tashkil etish, aqliy mehnatni kamaytirish, gimnastika mashg`ulotlari bilan ko`proq shug`ullanish, sayr qilish. 2. Tinchlantiruvchi va uxlatuvchi dorilar: valerian 1 tab. (25 tomchi), depress, donirmil, barbaval, bromizaval, fenibut (bittasi) - 1 tab. uyqu oldidan. 3. Organizmning umumiy quvvatini oshirish uchun: glyukoza 40% -20 ml, askorbin kislota -2 ml vena tomiriga, nikotin kislota -1 % - 1 ml, vitaminlar - B 1 , B 2 , B 6 -1 ml, B 12 - 20 mkg muskul orasiga (har biri 10 tadan). Jenshen, pantokrin, levzey ichishga (navbat bilan). 4. Fizioterapevtik muolajalar: sharko dushi, aylanma dush. Psixasteniya. Ruhiy buzilishlar bilan kechadigan kasallik holatidir . Sababi. Qo‘rqish, ruhiy aziyat, giyohvandlik, spirtli ichimliklar, og‘ir kechgan tug‘uruq, o‘smirlik va keksalik davridagi psixik o‘zgarishlar. Belgilari. 1.Psixozning depressiv kechishida bemorda doim tushkun kayfiyat, harakatsizlik, savolga javob bermaslik, odamlardan o‘zini olib qochish, ishyoqmaslik, vaqtini yolg‘izlikda va to‘shakda o‘tkazish kabilar. 2.Psixozning maniakal kechishida tartibsiz harakatlar, ma‘nosiz sergaplik, asossiz kulish va kayfiyatning yuqori bo‘lishi yoki aksincha jahli chiqib baqirish, janjallashish, murosasizlik. Tibbiy yordam.1.Bemor asab-psixik kasalliklar shifoxonasida yoki psixiatr shifokorining nazoratida uyda davolanishi kerak. 2.Tinchlantiruvchi dorilar: nevrasteniyaga o`xshash. Og`ir kechishida amitriptilin 1 tabletka yoki 2 ml muskul orasiga. Epilepsiya . Tutqanoqli tirishish va hushini yo‘qotish bilan kechadigan asab-psixik kasallik. Sababi.Tug`ruq vaqtida yoki undan keyin chaqaloqlik, bolalik, o`smirlik davrida miyaning shikastlanishi, gripp, qizamiq boshqa kasalliklarning asorati tufayli ensefalit kasalligini o‘tkazish, ichakda gijja bo`lishi, irsiy moyillik. Belgilari. Asosiy belgisi vaqti-vaqti bilan paydo bo‘ladigan tutqanoqli tirishish. Tutqanoq hech bir sababsiz to‘satdan paydo bo‘ladi. Ba‘zan bir necha daqiqa davomida quyidagi tutqanoq oldi belgilari kuzatilishi mumkin: o‘zini noxush sezish, bosh og‘rishi, jahli chiqishi, rangining oqarishi, qaltirashi, yuz muskullari dirillashi. Tutqanoqli tirishish boshlanishi bilanoq bemor hushini yo‘qotadi va yiqiladi. Uning qo‘l-oyoqlari qaltiraydi, nafas olishi qiyinlashadi, og‘zidan ko‘pik keladi, tishini g‘ijirlatadi, tili orqaga tortilishi va nafas yo`lini to`sib qo`yishi mumkin. Tibbiy yordam. 1.Bemor asab-psixik kasalliklar shifoxonasida yoki psixiatr shifokorning nazoratida uyida davolanishi kerak. 2.Tutqanoq paytida bemor to‘shakka boshini balandroq qilib, yonboshlab yotqiziladi.Yoqa tug`malari, belbog‘i, kamari yechiladi. 3. Paxtaga nashatir spirti tomizib hidlatiladi. 4.Tilini tishlab olmasligi uchun temir qoshiq dastasiga bint o‘rab tishlari orasiga qo`yiladi va shu qoshiq bilan tili bosib turiladi. 5.Og‘zidan oqayotgan so‘lak rezina balloncha bilan tortib olinadi, sochiq bilan artib turiladi. 6.Tutqanoq bir necha daqiqada to`xtashi mumkin.Agar tutqanoq uzoq davom etaversa tez yordam chaqiriladi, u kelgunicha quyidagi birinchi yordam ko‘rsatiladi: - 25 %-5-10 ml - magneziy sulfat + 2 ml -novokain muskul orasiga. 7.Tirishish o‘tib ketgandan so‘ng, bemor psixikasini tinchlantirish uchun: valerian- 25 tomchi (1 tab), novopassit (biopassit) 1 osh qoshiq, kuniga 2 mahal. 8.Psixiatr (nevropatolog) nazoratida bemor benzonal, geksamidin, glyuferol, trimetin tabletkalarini (bittasi) navbat bilan qabul qilishi kerak. 9. Nevropatolog nazoratida piratsetam, aminolon, pentogam navbat bilan beriladi. a) serebrolizin-1 ml muskul orasiga har kuni 1 marta, № 10-20. Shizofreniya. Inson shaxsiyatining o‘zgarishi bilan kechadigan og‘ir psixik kasallikdir. Sababi: Kasallik avloddan-avlodga beriladi. Bundan tashqari kasallikning kelib chiqishi to‘g‘risida bir necha xil taxminlar mavjud. Bular: bosh miya shikastlanishi, narkotik moddalarni ko‘p miqdorda qabul qilish, psixik aziyat chekish, o‘ta hayajonlanish, qo‘rqish kabilar nasldan o`tgan va yashirin kechayotgan kasallikni namoyon bo‘lishiga sabab bo`ladi. Belgilari. Shizofreniyaning oddiy (yengil) va paranoid, katatonik (og`ir) turlari bo‘ladi. Shizofreniyaning oddiy (yengil) turida bemor o‘zini kasal ekanligini bilmaydi. Uning atrofidagilar ham e‘tibor bilan kuzatmasalar, hech narsa sezmasliklari mumkin. Bemor uzoq vaqt sinchkovlik bilan kuzatilganda uning psixikasida quyidagi buzilishlarni aniqlash mumkin: - vaqti-vaqti bilan sababsiz jahli chiqadi, atrofdagilar bilan asossiz janjallashadi, tortishadi; - boshqalar ixtiyoriga zid bo‘lgan ishlarni amalga oshirmoqchi bo‘ladi; - o‘qishga, ishga sababsiz bormaydi; - U hammani o`ziga itoat qildirmoqchi bo`ladi. Shizofreniyaning paranoid, katatonik kabi og‘ir turlarida bemorda vaqti-vaqti bilan ko‘rish va eshitish galyutsinatsiyalari paydo bo‘ladi. Ko‘ziga qo‘rqinchli hayvonlar, qurol ushlagan odamlar ko‘rinadi, qulog‘iga qo‘rqinchli, yoqimsiz tovushlar eshitiladi. Bunday paytda bemorning psixikasi o‘ta buziladi, atrofdagi odamlar, hatto o‘z yaqinlari ham unga dushmandek ko‘rinadi. Shuning uchun ko‘ziga ko‘ringan odamni haqoratlaydi, shikast yetkazishi ham mumkin. Tibbiy yordam. 1.Shizofreniya bilan kasallangan bemor psixik kasalliklar shifoxonasi ro`yxatiga olinadi va psixiatr nazoratida muntazam ravishda davolanib turadi. 2.Kasallikning yengil turida va og`ir turlarining xuruj qilmagan davrida uyida psixiatr shifokorning nazoratida vaqti-vaqti bilan bemorga quyidagi tinchlantiruvchi dorilar beriladi: nitrozepam, pirazilol, tizersin, inkazan navbat bilan (bittasi) 1 tabletka kuniga 1-2 mahal. 3.Kasallikning og‘ir turida, ya’ni ruhiy buzilish kuchayganida, bemorni psixik kasalliklar shifoxonasiga yotqizib davolanadi. U qulflangan xonaga joylashtiriladi. 3.Jismoniy zo`riqish: O`tkir va surunkali. Sababi. Namoyon bo`lishi. Oldini olish. Zo`riqish sabablari. Sport trenirovkasi va musobaqa mashg`ulotlarida sportchi organizmining funksional holatiga nisbatan katta hajmdagi mashqlarni bajarish tufayli zo`riqish yuzaga keladi. Zo`riqish turlari: Zo`riqish ikki turda bo`ladi.- o`tkir zo`riqish;- surunkali zo`riqish. O’tkir zo’riqish. O’tkir zo’riqish holati ko`pincha chiniqmagan sportchi birdaniga katta hajmdagi mashq yuklamasini bajarganda vujudga keladi. O’tkir zo’riqish holati yaxshi chiniqqan sportchida ham vujudga kelishi mumkin. Bunga sabab: - birinchidan, musobaqa yoki trenirovka jarayonida, sportchi o`zining funksional imkoniyatiga nisbatan birdaniga oldindan sinamagan katta hajmdagi mashqni bajarishi; - ikkinchidan, oldingi musobaqadan keyin, sportchi kuch-quvvatini to`liq tiklamasdan, charchagan holatda yana musobaqaga qatnashishi; - uchinchidan, sportchida qandaydir yashirin kechayotgan kasallik bo`lib, bunga e`tibor bermasdan, ya`ni davolanmasdan, musobaqaga qatnashib, katta hajmdagi mashqni bajarishi; - to`rtinchidan, sportchining gigiyena fani qoidasiga asoslangan kun tartibiga, sog`lom turmush tarziga rioya qilmasligi, ya`ni o`z vaqtida uxlash va dam olish, ratsional ovqatlanish qoidalarining buzilishi, biror sabab bilan musobaqa oldidan spirtli ichimliklar iste`mol qilishi, yaxshi dam olmasdan musobaqaga qatnashishi kabilar. O`tkir zo`riqish tufayli yuzaga keladigan kasalliklar: O`tkir zo`riqish tufayli bosh miyaning zararlanishi. Sababi : Katta hajmda mashg`ulot bajarish paytida sportchining jismoniy zo`riqishi tufayli bosh miya arterial qon tomirlari torayadi va bosh miya o`ng yoki chap yarimshari nerv to`qimasining qon bilan ta`minlanishi buziladi (Miya ishemiyasi yuzaga keladi). Belgilari : Mashg`ulot bajarayotgan paytda sportchida to`satdan bosh og`rig`i, ko`ngil aynish, qusish, o`ng yoki chap qo`l-oyoqlarining kuchsizlanishi yuzaga keladi. Sportchini tekshirganda quyidagi kasallik belgilari aniqlanadi: o`ng yoki chap tomon burun-lab o`rtasidagi teri burmalari yo`qolib, shu joy terisi tekis bo`lib qoladi, yuzidagi ushbu o`zgarish o`ng tomonda bo`lsa, bunga qarama-qarshi chap tomonidagi qo`l va oyoq muskullari kuchsizlanadi, harakatlanishi qiyinlashadi. Shu qo`l-oyoq terisining sezuvchanligi pasayadi, ya`ni issiq-sovuqni, paypaslashni, igna sanganda og`riqni sezmaydi. Bu o`zgarishlar bosh miyaning o`ng yoki chap yarimshari nerv to`qimasining qon va kislorod bilan ta`minlanishi buzilishi (miya ishemiyasi) tufayli, tananing o`ng yoki chap tomoni terisi va muskullarini ta`minlaydigan nerv tolasini parez (yarim shol) holati vujudga kelganini ko`rsatadi. Zo`riqish juda kuchli bo`lsa bosh miya yarim sharlarining o`ng yoki chap tomonida miyada qon-tomiri yorilishi va miya insulti yuzaga kelishi mumkin. Tibbiy yordam: 1.Sportchi zudlik bilan asab kasalliklari shifoxonasiga yotqizilishi kerak. 2.Davolash tadbirlari o`z vaqtida va sifatli bajarilsa, sportchi ikki haftada sog`ayishi mumkin. 3.Bosh miyaning ishemiyasi va gemiparez kasalligidan sog`aygan sportchi tibbiy nazoratdan o`tkazilgach, uning sport bilan shug`ullanish masalasi hal etiladi (kamida 3 oy kuch-quvvatini tiklashi kerak). O`tkir zo`riqish tufayli yurakning zararlanishi. Sababi : Sportchining o`tkir zo`riqishida markaziy nerv tizimi o`ta qo`zg`aladi.Gipofiz bezining oldingi bo`lagi, qalqonsimon va buyrak usti bezlarining funksiyasi kuchayib, ulardan ajratiladigan gormonlar miqdori ko`payadi.Bu gormonlar ta`sirida yurak muskullarini ta`minlaydigan mayda tojsimon (koronar) arteriya tomirlari torayib, yurak muskulining qon va kislorod bilan ta`minlanishi buziladi.Toraygan tomirlarda bosim ko`tarilib, ularning ba`zilari yoriladi va yurak muskuliga qon quyilishi mumkin.Yurak muskullarida qon aylanishi buzilishi tufayli miokard ishemiyasi, distrofiyasi, yurakning o`tkir yetishmovchiligi, ba`zida moikard infarkti kabi og`ir yurak kasalliklari vujudga kelishi mumkin. Belgilari: O`tkir zo`riqish tufayli yurak zararlanishining umumiy belgilari quyidagilar: 1.Sportchi to`satdan yurak sohasida og`riq sezadi. Yurak o`ynaydi, nafas qisadi. Bosh aylanadi. Qo`l-oyoq muskullari kuchsizlanadi, bo`shashadi, ularda og`riq paydo bo`ladi.Ko`ngli ayniydi, qusishi mumkin. 2.Yurak muskuliga qon quyilishi, yoki miokard infarkti yuzaga kelsa: sportchi to`satdan yurak sohasida kuchli og`riq sezadi, nafasi qisadi, bo`g`iladi, og`ir yo`tal paydo bo`lib, qon aralash balg`am tupiradi.Uning terisi oqaradi, lablari, barmoqlari ko`karadi.Arterial qon bosimi normaga nisbatan pasayadi, ba`zida hushini yo`qotadi. 3.Sportchida o`tkir miokard distrofiyasi yuzaga kelsa EKG da quyidagi o`zgarishlar aniqlanadi: a) EKG ning T.P. tishlari kichiklashib, ular tekis shaklda bo`ladi (tish shakli yuqoladi). b) P- Q, Q-T tishlari o`rtasidagi interval uzayadi. d) Shuningdek, boshqa o`zgarishlar aniqlanishi mumkin. 4.O`tkir zo`riqish tufayli vujudga keladigan o`tkir yurak yetishmovchiligining belgilari: 4.1.Yurakning chap qorinchasi yetishmovchiligi yuzaga kelsa: mashq bajarib turgan sportchining to`satdan nafasi qisadi, kuchli yo`tal paydo bo`ladi.Ko`krak qafasida xirillash, g`ijirlash paydo bo`ladi (Auskultatsiyada o`pkadan ho`l xriplar eshitiladi).Og`ir kechganida yurak astmasi holati vujudga keladi.Sportchining terisi oqaradi, nafas olishi qiyinlashadi, bo`g`iladi, tomir urishi tezlashadi, kuchsiz bo`ladi. Maksimal va minimal arterial qon bosimi normaga nisbatan pasayadi. Qo`l-oyoq barmoqlari soviydi, ko`karadi. 4.2.Yurakning o`ng qorinchasi yetishmovchiligi yuzaga kelsa: nafas qisadi, bo`yinning vena tomirlari bo`rtib chiqadi, ularda xuddi arteriya tomiriga o`xshab, tomir urishi (pulsatsiya) paydo bo`ladi.Jigar kattalashadi va o`ng qovurg`a yoyi ostida og`riq paydo bo`ladi. 4.3.Yurakning chap va o`ng qorinchalari ikkalasining ham yetishmovchiligi yuzaga kelsa, yuqorida aytilgan ham chap, ham o`ng yurak qorinchalarining yetishmovchiligining belgilari bir paytning o`zida kuzatiladi. O`tkir yurak yetishmovchiligida birinchi tibbiy yordam. 1.Sportchi orqasi bilan boshi va kuragini baland qilib yotqiziladi. 2.Kordiamin (kofein) – 1ml teri ostiga in`yeksiya qilinadi, yoki adrenalin 0,5 ml, mezaton 0,5 ml teri ostiga. 3.Tomir urishi 1 minutda 10 marta, undan ham tezlashsa va kuchsiz bo`lsa strofantin 0,05 %-0,3 ml (ampulada 1 ml bo`ladi, uning 1/3 qismi) 20 ml glyukoza yoki natriy xlorning 0,9 % lik eritmasiga qo`shib, vena tomiriga sekinlik bilan yuboriladi. 4.Yurak astmasi yuzaga kelsa, ya`ni yurak sohasida kuchli og`riq, nafas qisishi, rangi oqarishi, lablari va barmoqlari ko`karishi kabi belgilar bo`lsa: a.Platifillin 0,3-0,5 ml, atropin 0,3-0,5 ml, kordiamin 1 ml (yoki kofein 1 ml) hamasini bitta shpritsga olib teri ostiga yuboriladi. 5.Stenokardiya xuruji, ya`ni yurak sohasida kuchli sanchuvchi, g`ijimlovchi og`riq bo`lsa: validol 1 tabletka til ostiga, bu yordam bermasa nitroglitserin 1 tabletka til ostiga qo`yiladi. 6.Yuqorida bayon etilgan kasallik holatlarida bemor (sportchi) kardiologiya shifoxonasida davolanadi. O`tkir zo`riqish tufayli nafas olish tizimining zararlanishi. O`tkir zo`riqish natijasida o`pka emfizemasi va pnevmotoraks vujudga kelishi mumkin. O`pka emfizemasida o`pka alveolalari, ya`ni o`pka to`qimasi kengayadi, nafas olish va chiqarish qiyinlashadi. Ko`krak qafasi shishadi, kattalashadi.Pnevmotoraksda o`pka ustini qoplab turgan plevra pardasi teshilib, plevra bo`shlig`iga havo kiradi.Bu havo o`pka to`qimasini qisib, nafas olishni qiyinlashtiradi. Tibbiy yordam: O`pka emfizemasi yoki pnevmotoraks holatlari yuzaga kelsa, sportchi tezlik bilan shifoxonaning pulmonologiya yoki jarrohlik bo`limiga yuboriladi. O`tkir zo`riqish tufayli buyrakning zararlanishi. O`tkir zo`riqish natijasida buyrak to`qimasiga qon quyilishi mumkin. Bel sohasida og`riq paydo bo`ladi.Siydikda qon bo`ladi, ya`ni siydik qizaradi. Tibbiy yordam: Sportchi shifoxonaning nefrologiya yoki urologiya bo`limiga yuboriladi. O`tkir zo`riqish tufayli qonning zararlanishi. O`tkir zo`riqish tufayli qonda leykotsitlar, ayniqsa, neytrofil leykotsitlar soni ko`payadi. Qon analizida leykotsitlarning ko`paygani aniqlansa, sportchida zo`riqish holati yuzaga kelgani ma`lum bo`ladi. Tibbiy yordam: Sportchi shifoxonaning gemotologiya bo`limiga yuboriladi. O`tkir zo`riqishning oldini olish. 1.Sport trenirovkasi mashqlariga va musobaqalarga faqat sog`lom sportchilar qatnashishi kerak. 2.Trenirovka mashqida va musobaqada sportchi o`z organizmining funksional holatini hisobga olgan holda harakat yuklamasini bajarishi kerak. 3.Sportchi jismoniy tarbiya gigiyenasi talablari va qoidalariga rioya qilishi lozim: kun tartibi, uyqu va dam olish, ratsional ovqatlanish kabilar. 4.Gripp, angina, me`da-ichak va boshqa kasalliklar bilan xastalangan sportchi to`liq tuzalgandan keyingina trenirovka va musobaqaga qatnashishi mumkin. 5.Sportchi muntazam ravishda tibbiy nazoratdan o`tib turishi zarur. Unda biror surunkali kasallik aniqlansa, davolanib, tuzalgandan keyingina trenirovka va musobaqaga qatnashishi mumkin. 6.Har bir musobaqadan keyin sportchi yetarli dam olishi, kuch-quvvatini tiklashga qaratilgan tadbirlarni to`liq bajarishi kerak. 7.O`tkir yurak yetishmovchiligi, yurak muskuliga qon quyilishi, miokard infarkti kabi yurakning og`ir kasalliklaridan keyin, sport bilan shug`ullanish to`xtatiladi. 8. Sportchining sog`lig`i trener tomonidan muntazam nazorat qilinishi lozim. Trener sportchida biror kasallik belgilarini sezishi bilanoq, uni shifokorga yuborishi yoki o`zi olib borishi kerak.

O'xshashlar

Jismoniy tarbiya va sport mashg`ulotlari - sog’lom turmush tarzining ajralmas qismi
Valeologiya asoslari fani haqida tushuncha. sog`liq. kasallik. Uchinchi holat
Giyohvandlik umr zavoli
Zararli odatlar; kashandalik, spirtli ichimliklar
GIYOHVANDLIK