Sochlar - Valeologiya - Referatlar

Sochlar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

79.67578125 KB

Ko'chirib olish

Sochlar Reja: 1. Sochning tuzilishi 2. Tirnoq

Sochlar Sochlar (pili) terining hosilasi bo’lib, badanning deyarli 95% yuzasida uchraydi. Odatda badanning sochlari zich joylash-.gan qismi boshning sochli yuzasi hisoblanib, bu erda ularning umumiy soni 100000 ga etadi. Kaft va tovonda, labning pushti qismida, jinsiy olat boshchasi, katta va kichik uyatli lablar yuzasida sochlar bo’lmaydi. Uzun (bosh sochi, mo’ylov, soqol, hamda qovuq, qo’ltiq osti va chov sohasidagi sochlar), qattiq yoki mo’ysimon (qosh, kiprik, burun teshiklari va tashqi eshituv yo’l-larida joylashgan sochlar) hamda mayin (badanning ko’pgina yuzasini qoplovchi sochlar - tuklar) sochlar tafovut qilinadi. Sochning taraqqiyoti. Soch embrion taraqqiyotining 3-oyidan boshlab epidermisdan taraqqiy etadi. Epidermisdan bazal hu-jayralari ko’payib, epiteliy tizimchalar holida mezenxima tomon botib kiradi. Epitelial tizimchalarning oxiri esa yo’g’on-lashib, bo’lajak soch piyozchasining asosini hosil qiladi. Mezen-xima shu tizimchaning tag qismidan o’sib kirib soch so’rg’ichini hosil qiladi. So’ngra epitelial tizimchalarning ichki hujayralari muguzlanib emiriladida, ularning o’rnida markaziy ka-nalcha hosil bo’ladi. Soch piyozchasining uch qismidan o’sib chiqqan soch konusi epitelial tizimchaning markaziy kanali tomon yo’na-lib, teri tashqarisiga teshib chiqadi. SHu soch konusi hisobiga sochning o’qi va ichki epitelial qini yuzaga keladi. Epitelial tizimchalarning qolgan qismi sochning tashqi epitelial qinini, atrof mezenxima esa soch xaltasini hosil qiladi. SOCHNING TUZILISHI Soch 2 qismdan: teridan chiqib turgan s o ch o’ qi va terida joylashgan soch ildizidan iborat. Soch o’qi soch voronkasi-dan chiqib, teri ustida yotadi. Soch voronkasiga yog’ bezlari o’z mahsulotini chiqaradi. Soch ildizi dermaning chuqur qatlamida teri osti yog’ kletchatkasi chegarasiga qadar davom etadi va u erda soch piyozchasi bilan tugaydi (152-rasm). YAxshi rivojlangan sochlar ildizida sochning kutikulasi, po’stloq va mag’iz qismlari tafovut qilinadi. Soch kutikulasi soch ildizining pastki va yuqori qismlarida bir xil tuzilishga ega emas. Soch so’g’oni - piyozchasi sohasining .kutikulasi bo’ychan (tcilindrsimon) x,ujayralardan iborat. Il-

152- rasm. Soch ildyzining bo’ylama kesimi. Gematoksilin-eezin bilan bo’yalgan. Ob. 3,5, ok. 10. 1 _ soch o’qi; 2 -pchki vpitel1:al qgn; 3 - tashqi zpitelial qnn; 4 - soch xaltasi; 5 - soch piszchasn; 6 - soch so’rg’pchi; 7 - yog’ to’qimasn. dizning yuqori tomoniga siljigan sari bu hujay-ralar qiyshayib, yassila-nadi va muguzlanadi. Mu-guzlangan epiteliy hujay-ralari yupqalashib bir-bi-rining ustiga yotadi. Sochning po’stlok, moddasi (cortex pili) soch yo’nali-shi bo’yicha cho’zilgan bir necha qator yassi, muguzlan-gan hujayralardan iborat. Faqat soch piyozchasi soha-sida bu hujayralar tcito-plazmasida tonofibril-lalar bo’ladi. Po’stloq qismi hujayralarida soch rangini belgilovchi pig-ment melanin donachalari joylashadi. Muguzlangan po’stloq hujayralarida yad-ro qoldiqlari, pigment va havo pufakchalari hamda qattiq keratin donachalari bo’ladi. Qattiq keratin suv, kislota va ishqorlarda yomon eriydi, uning tarki-bida oltingugurt tutuvchi tcistin aminokislotasi ju-da ham ko’p bo’ladi. Po’st-loq qavat hujayralarida muguzlanish jarayoni ora-liq bosqichlarsiz tezamal-ga oshadi, ya’ni hujay-ralarda keratogialin va eleidin to’planmaydi. Po’st-loq modda qanchalik yaxshi rivojlangan bo’lsa,

soch shuncha pishiq va elastik bo’ladi. Sochning mag’iz moddasi (medulla pili) mayin sochlarda bo’l-may, uzun va qattiq sochlarda bir necha qator yirik, poligonal hujayralardan iborat bo’ladi. Bu hujayralar «tangachalar us-tuni» ni hosil qilib joylashadi. Hujayralar tcitoplazmasida atcidofil trixogialin moddasi, mayda havo pufakchalari, oz miqdorda pigment donachalari bo’ladi. Soch ildizining quyi 2/3 qismida mag’iz modda hujayralarining yadrosi zichlashadi va hujayra anchagina muguzlanib qoladi. Ildizning yuqori qismi-da esa soch mag’izining hujayralari butunlay muguzlangan bo’-ladi. Soch ildizi teri sathiga nisbatan qiyshiq yo’naladi va s o ch piyozchasini (bulbus pili) hosil qiladi. Soch piyozchasiga tagidan botib ; kirgan soch so’rg’ichi (papilla pili) siyrak tolali shakllanmagan biriktiruvchi to’qimadan iborat. Bu to’qi- ma qon tomirlar va nerv oxirlariga boy. So’rg’ich hisobiga soch oziqlanadi. So’rg’ichni qoplab turgan soch piyozchasining epiteliy-si kambial hujayralar hisoblanib, ular hisobiga soch o’sadi. Soch so’rg’ichining ustida joylashgan hujayralar sochning mag’iz va po’stloq moddasini, eng pastki qismlarini qoplagan kambial hujayralar esa soch kutikulasini va soch ichki epitelial qinini hosil qiladi. Soch piyozchasi hujayralari soch so’rg’ichidan, ya’ni oziqlantiruvchi manbadan uzoqlashgan sari muguzlanish protces-siga uchraydi. SHuning natijasida hujayralar cho’zinchoq muguz tanachalarga aylanib boradi. Muguzlanish jarayoni sochning po’stloq va kutikula qismida jadal ketadi. Soch rangi sochning po’stloq qismini hosil qiluvchi hujayralardagi pigment moddasining miqdoriga bog’liq. Pigment donachalari soch ildi-zining yuqori qismidagi hujayralarda ham saqlanadi. Sochning oqarishi pigment hosil bo’lishining susayishi va shuning bilan bir qatorda soch ildizining muguz tangachalarida havo pufakcha-larining ko’payib ketishi natijasida ro’y beradi. Soch ildizi soch qopchasi yoki follikulasida jonlashadi. U tashqaridan biriktiruvchi to’qimali dermal qin - soch xaltasi bilan o’ralgan. Soch follikulasi o’z navbatida ichki va tashqi epitelial qinlarga bo’linadi (152, 152-rasm). Soch ildizining ichki epitelial qini ( vagina epithelialis radicularis ixterna ) soch

piyozchasining hosilasi bo’lib, yuqorida yog’ bezlarining chiqaruv naylari sohasida yo’qolib ketadi. Soch ildizining pastki qism-.larida soch piyozchasiga qo’shilib ketadi. Ichki epitelial qin 3 qavatdan: 1) bir qavat muguzlangan epiteliydan iborat soch kutikulasidan: 2) 2-3 qator, qisman muguzlangan hujayralardan tashkil topgan Geksli qavatidan; 3) bir qator muguzlangan, yadrosiz hujayralardan iborat Genle qavatidan tarkib topgan (153-rasm). Soch ildizining o’rta va yuqori qismlarida bu uchta qavat qo’shilib ketadi va faqatgina yumshoq keratin tutgan, butunlay muguzlangan hujayralardan iborat bo’ladi. Soch ildizining tashqi epitelial qini ( vagina epithelialis ra dicularis ixterna) epidermis Mal’pigi qavatining davomi hi-soblanib, piyozchasiga davom etadi. Soch piyozchasiga yaqinlashgan sari ichki va tashqi qinlar yupqa-lashib boradi va faqat bazal qavatdan iborat bo’ladi. Soch xaltasi ( vagina dermalis radicularis ) biriktiruvchi to’qimadan iborat bo’lib, unda ikki: ichki - aylana va tashqi - uzunasiga yo’nalgan kollagen tolalar qavatlarini ajratish mumkin. YUqo- rida bayon etilganidek, soch ildizi teri yuzasiga nisbatan qiy-shiq yo’nalgan bo’ladi. Sochlar o’zining xususiy mushagi sochni ko’-taruvchi mushak (m. arrector pili) ka ega. U soqolda, qattiq va mayin sochlarda, qo’ltiq ostidagi sochlarda bo’lmaydi yoki yaxshi 153- rasm. Ssch ildizipipg ko’ndalapg kesimi. Gematoksilin- eozin bilan

bo’yalgan.Ob. 10.ok. 10. 1 - soch o’qining mag’iz qchsmi; 2 - po’stloq qismi; 3 - soch va ichki qnn kutikulalari; 4 -ichki epitelial qin; 5 - tashqi epitelial qin; 6 -soch xaltachasch. Bu mushak qiyshiq joylashgan silliq mushak hujayralaridan iborat bo’lib, uning bir uchi terining so’rg’ich qavati bilan tutashsa, boshqa uchi soch xaltasi bilan qo’shilgan. Bu mushakning qisqarishi sochni harakatga keltiradi, soch ildi-zi teri yuzasiga nisbatan perpendikulyar bo’lib qoladi. Buning natijasida tuklar tikkayib, soch o’qi teri sathidan bir oz ko’-tariladi va g’oz terisi ko’rinishini oladi. Ko’pincha tashqi haro-ratning sovushi natijasida yuz beruvchi bu holat organizmning himoya faoliyati bo’lib, mushaklar qisqarishi qon tomirlarning ham torayishiga olib keladi, natijada, issiqlik tanada saqlanadi. Mushakning shu faoliyati natijasida yog’ bezlari ham siqiladi va ularning sekreti sochni moylaydi. Sochlarning almashinuvi. Sochlar o’rtacha bir necha oydan 2-4 yilgacha o’sadi. SHuning uchun hayot davomida vaqti-vaqti bilan sochlar almashinib turadi. Bu jarayon soch so’rg’ichining atrofiyaga uchrashidan va soch piyozchasining qon bilan ta’minlanishining buzilishidan boshlanadi. Natijada, soch piyozchasining hujayra-lari ko’payish qobiliyatini yo’qotadi va ularning asosiy qismi muguzlanadi. Soch piyozchasi soch kolbasiga aylanadi, sochning o’si-shi to’xtaydi. Soch kolbasi o’z so’rg’ichidan ajralib, tashqi epi-telial qin hosil qilgan g’ilof bo’ylab, to sochni ko’taruvchi mushak birikkan joygacha ko’tariladi. Epitelial g’ilofning pastkn bo’shab qolgan joyi puchayib, hujayralar tasmasiga aylanadi. Bu tasmaning oxirida yana soch so’rg’ichi tiklanib, saqlanib qol-gan kambial hujayralar bilan qoplanadi, natijada, yangi soch piyozchasi paydo bo’ladi. Bu piyozchadan yangi soch o’sa boshlaydi. YAngi soch epitelial tasma bo’ylab o’sadi, tasma esa uning tashqi epitelial qiniga aylanadi. Keyingi o’sishi natijasida yangi soch eski sochning tagidan turtib chiqadi. Bu jarayon eski sochning tushi-shi va teri yuzasida yangi sochning paydo bo’lishi bilan tugaydi. Agarda soch xaltasining qon bilan ta’minlanishi to’xtasa, uning o’rnida yangitdan soch o’sib chiqmaydi. TIRNOQ

Tirnoq epidermis hosilasi bo’lib, qattiq, muguzlangan plao tinkalardan iborat. Tirnotcning taraqqiyoti, homilaning 3-oyi-dan boshlanadi. Dastavval, tirnoq o’rni hosil bo’ladi. Oyoq va qo’l barmoq uchlarining tashqi yuzasini qoplagan epiteliy qa-linlashib, o’zining ostida yotgan biriktiruvchi to’qimaga botib kiradi va tirnoq shakllana boshlaydi. Tirnoq juda sekin o’sa-di va embrion hayotining oxiridagina to’la shakllanadi. Tirnoqda tana, ildiz, i k k i t a yo n va e r k i n kism-lar tafovut qilinadi (154- rasm). Tirnoq tanasi tirnoq o’rni- 154- rasm. Tirnoqning tik kesimi (sxema). 1 - tirnoq pgastnnkasi; 2- teri burmalari; 3 - teri burmalarinchng sn 'dermisn; 4 - teri burmalarining dermasi; 6 - tirnoq matritcasi ; 6 - tirnoq o’rnining ‘pntegiysp. da joylashsa, yon qirg’oqlari teri burmalari tagiga kirib tura-di. Tirnoqning erkin qirrasi tirnoq egatidan chiqib turadi. Tirnoqning ildizi tirnoq yorig’iga kirib turgan asosi hisobla-nadi. Ildizning bir qismigina tirnoq yorig’idan xira va oqish yarim oy shaklida (ayniqsa, katta barmoqlar tirnog’ida) ko’ri-nib turadi. Tirnoq ildizining tirnoqning o’sishini ta’min-.lovchi differentciallanmagan hujayralari tirnoq matritcasini tashkil etadi. Matritca hujayralari muntazam bo’linib, muguz- lanib turadi. Muguzlangan epiteley tangachalari tirnoq plas-tinkasiga siljib kiradi va natijada tirnoq o’sadi. Tirnoq kuniga o’rtacha 0,12 mm gacha o’sadi. Tirnoq o’rni epiteliy va dermadan iborat. Epiteliy epi-dermisning o’suvchi qavatidan tashkil topgan. Epiteliy ustida joylashgan tirnoq plastinkasi bir-biriga

zich cherepitcasimon joylashgan yassi poligonal shakldagi muguz tangachalardan tuzilgan. Tirnoq o’rni epiteliysi hisobiga tirnoq plastinkasi qalinlashsa, matritca hisobiga tirnoqning uzunasiga o’sishi ta’-minlanadi. Tirnoq o’rnining dermasi barmoq suyaklari bilan yopishib yotadi. Derma sohasida so’rg’ichlar bo’lmaydi. Dermaning tirnoq sohasi qon tomirlarga va nerv oxirlariga boy. Bu erda derma-ning perpendikulyar joylashgan tolalari to’g’ridan- to’g’ri suyak usti pardasining tolalari bilan qo’shilib suyakqa aloqador bo’-lib qoladi. Bunday tuzilish amaliy meditcinada muhim rol’ o’ynaydi (tirnoqda boshlangan yallig’lanish jarayoni suyak jaro-hatlanishiga sabab bo’lishi bunga misol bo’la oladi).

Adabiyotlar: 1. Narziyev D.X., T.: “Mexnat”1986 2. Kodirov E. “Gistologiya” T.: “O’qituvchi” 1994 3. Alimov D.A. Gistologiya va Embriologiya. T. “ O’q ituvchi” 4. Vrakin V.F. “Morfologiya selskoxozyaystvennix jivotnix” M.: “Kolos” 1984. 5.Sidorova M.V. M.: VO “Agropromizdat” 1991

O'xshashlar

Teri va tanosil a`zolarining yuqumli kasalliklari

Teri va uning hosilalari

Hazm sistemasi (systema gigestorium)

Yutqin

Yurakning kundalang targ’il mushak to’qimasi