Темир йўлларда электр таъминоти иншоотлари ва қурилмалари - Transport - Referatlar

Темир йўлларда электр таъминоти иншоотлари ва қурилмалари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

491.5 KB

Ko'chirib olish

Темир йўлларда электр таъминоти иншоотлари ва қурилмалари Режа: 1. Электр таъминоти чизмаси 2. Контакт тармоғида ток ва кучланиш тизимлари 3. Тортиш тармоғи 4. Электр таъминот ускуналарини ишлатиш 5. Ўзбекистонда темир йўлларни электрлаштириш

1. Электр таъминоти чизмаси Темир йўл транспорти мустақил давлатлар ҳамдўстлиги электр станциялар ида ишлаб чиқар ила диган электр энергия си ни нг 7 % дан кўпроғини истеъмол қ илади. Электр энергияси асосан поездлар тортишга ва қисман нотортувчи истеъмолчилар (депо, бекат, устахона , ҳамда ноҳия истеъмолчилари) таъминотига ишлатилади. Техникавий фойдаланиш қоидаларига кўра темир йўлларда электр таъминоти ускуналари қуйидагиларни таъминлаши керак: -белгиланган масса, тезлик ва оралиқ интервал билан талабий миқдордаги поездлар ҳаракатининг бетиним ва хавфсизлиги; -СМБ қурилмалари, алоқа ва ҳисоблаш техникаларининг I– тоифали истеъмолчи сифатида ишончли таъминоти; - т емир йўл транспортининг барча истеъмолчиларини ишончли таъминлаш. Электрлашган йўл электр таъминоти тизимига (расм 1) ташқи қисм (электр станциялар, ноҳиявий трансформатор нимстанциялари, тармоқлари ва электр узатиш линиялари) ва тортувчи қисмдан (тортувчи нимстанция ва электрли тортиш тармоқлари) иборат қурилма киради.

Расм 1. Электрлашган темир йўлларда электр таъминотининг принципиал чизмаси: 1-иссиқлик электр станцияси; 2- гидроэлектрстанция; 3- атом электр станцияси; 4-ноҳиявий трансформатор нимстанцияси; 5- юқори кучланишли ноҳия линияси; 6-тортувчи нимстанция; 7- таъминот линияси; 8-контакт тармоғи; 9-энергия тизимларини боғловчи линия. Йирик иссиқлик, гидравлик ва атом электрстанциялари 6÷21 кВ кучланишли уч фазали ўзгарувчан токли электр энергиясини ишлаб чиқаради. Токнинг ушбу тури электр энергияни ишлаб чиқишда ва тақсимлашда, ҳамда саноатда кенг тарқалган асинхрон моторларни таъминлашда қулайдир. Электр-энергиясини энергия тизимларига узатиш учун нимстанцияларда электр узатиш линияси узунлигига қараб кучланиш 25-750 кВ гача оширилади. Электр энергияси истеъмолчисига яқин жойлардаги трансформатор нимстанцияларида кучланиш 110-220 кВ гача пасайтирилади ва ток юқори кучланишли ноҳиявий тармоқларга берилади. Ушбу тармоққа бошқа истеъмолчилар билан бир қаторда электрлашган темир йўлларнинг тортиш нимстанциялари ва тепловоз тортишли йўлларнинг трансформатор нимстанциялари уланади. Электр тортиш йўлларини ва ноҳия истеъмолчиларини электр билан ишончли таъминлаш учун, тортиш истеъмолчилари икки мустақил манба–электр станция ёки ноҳия нимстанциясидан - икки томонлама таъминланади. Айрим ҳолларда тортувчи нимстанциялар бир манбадан икки параллел электр узатиш линияси ёки ягона икки занжирли линия орқали таъминлайдилар. Контакт тармоғи участкалари қўшни тортувчи нимстанцияларга электр энергиясини икки томонлама оладиган қилиб уланади.

Бунда нимстанция ва контакт тармоғи бир текис ва кам юклан иб, контакт тармоғида электр энергия ва тортувчи нимстанцияларда қувват йў қолишини камайтиришга ёрдам беради. 2. Контакт тармоғида ток ва кучланиш тизимлари Темир йўллар ўзгармас ёки ўзгарувчан ток тизимида электрлаштирилиши мумкин. Бироқ, иккала ҳолатда ҳам электрли ҳаракат таркибида (ЭҲТ) ўзгармас токли тортиш моторидан фойдаланилади. Уч фазали ўзгарувчан токли тортиш тизими ривожланмади. Чунки, яқин жойлашган икки фаза контакт тармоғи симларини ўзаро (учинчи фаза-релс) изоляциялаш жуда мураккаб. К онтакт осмаси конструкцияси нинг ўзига хослиги тармоқда кучланишни ва ҳаракат тезлигини чеклашга олиб келади. Одатда, электрли ҳаракат таркиби бир фазали ўзгарувчан ток билан таъминланиб, уни бевосита локомотивнинг ўзида ўзгармас токка ўзгартирилади. Ўзгарувчан токли локомотивларда бир фазали тортиш моторларини қўллаш 50 Гц саноат частотали кучланиш частотасини 2-3 марта пасайтирилгандагина мумкин бўлади. Электрлаштирилган темир йўлларда электр ҳаракат таркибининг (ЭҲТ) ток қабул қилгичларидаги кучланишнинг номинал даражаси ўзгармас токда 3 кВ ва ўзгарувчан токда 25 кВ қилиб белгиланган. Электрлашган темир йўлларда электр таъминот тизимининг асосий параметрлари тортувчи нимстанциялар қуввати, улар орасидаги масофа ва контакт осмасининг кесим юзасидан иборат. Электр таъминотида муҳим элементларнинг (трансформаторлар, тўғрилагичлар, контакт тармоқлари) юкланиш қобилияти, уларнинг йўл қўиладиган қизишига боғлиқ бўлиб, ўтаётган ток қиймати ва давомийлиги билан аниқланади. Ўзгармас ток билан электрлашган темир йўлларда тортувчи нимстанциялар икки асосий функцияни бажаради: келтирилаётган уч фазали ток кучланишини пасайтиради ва уни ўзгармас токка айлантиради.

Расм 2. Ўзгармас токли электр таъминоти чизмаси Ушбу мақсад лар да трансформаторлар, тўғрилагичлар ва бошқа қурилмалардан фойдаланилади. Ярим ўтказгичли тўғрилагичлар кенг қўлланилиб, улар ўзининг чидамлилиги, қурилиш, хизмат кўрсатиш ва бошқариш ишларининг соддалиги ва ихчамлиги билан ажралиб туради. Ўзгарувчан токнинг барча қурилмалари тортиш нимстанциясининг очиқ майдонида, тўғрилагич ва қўшимча агрегатлар эса ёпиқ биноларда жойлаштирилади. Э лектр энергия тортувчи нимстанциялардан таъминот линиялари ор қ али контакт тармо ғ ига узатилади . Ўзгармас ток тизимининг асосий камчилиги — кучланишнинг нисбатан кичик (3 кВ) бўлиши сабабли, контакт тармоғи бўйлаб электрли ҳаракат таркибига катта тортувчи токли (кучланишнинг токка кўпайтирилганига тенг) қувват олиб келинади. Локомотивнинг ток қабул қилгичларида кучланишни керакли даражада ушлаб туриш учун тортиш нимстанциялари бир-бирига яқин (ҳар 10-20 км) жойлаштирилади, катта токларни узатиш учун эса контакт симларининг кесим юзасини оширишга тўғри келади. Юк ташиш ҳажми ўсганда қўшимча тортиш нимстанциялари қурилади, контакт симларининг кесим юзаси оширилади (кучайтирувчи симлар осилади ва бошқалар), чунки поездлар сони ва массасининг ошиши кучланишни кескин пасайтирмаслиги керак. Ўзгармас токли электр таъминоти камчиликларини йўқотишнинг радикал усули, контакт тармоқларида кучланишни ростлаб турувчи тизим яратишдир.

Ўзгармас токда кучланишнинг сезиларли ошиши натижасида контакт тармоғи қувватининг ошиши, юқори кучланишда ишлашга мўлжалланган, бирмунча қийин тайёрланадиган тортиш моторларини ишлаб чиқишни талаб қилади (электр қурилма изоляцияси ўта мураккаблашади, ҳавонинг ионлашган қатламини электр ёриб ўтиши хавфи ошади ва бошқалар). 25-28 кВ кучланишли бир фазали ўзгарувчан ток тизими мустақил давлатлар ҳамдўстлиги темир йўлларида поездлар тортиш учун кенг қўлланади. Расм 3. Ўзгарувчан токли электр таъминоти чизмаси Ўзгарувчан токда контакт тармоғи бўйлаб ўзгармас ток тизимига нисбатан кичик токда қувват узатилиши оғир вазнли поездларни белгиланган тезликда ўта юкланган линияларда ҳара к атланишига имкон бериб, техник- иқтисодий кўрсаткичларни сезиларли яхшилайди. Тортувчи нимстанциялар бир-биридан 40-60 км масофада жойлаштирилади. Улар моҳиятига кўра 110- 220 кВ ни 25 кВ гача пасайтирувчи трансформатор нимстацияси вазифасини ўтайди. Ушбу нимстанцияларда ўзгарувчан ток ўзгармас токка айлантирилмаслиги сабабли, уларда тўғрилагич агрегатлар ва у билан боғлиқ қўшимча қурилмалар бўлмайди. Қурилмалари ва хизмат кўрсатишлари ўзгармас ток тортиш нимстанциясига нисбатан анча содда ва арзон. Бундай нимстанцияларнинг барча қурилмалари очиқ майдонда

жойлаштирилади, бироқ, ўзгарувчан токли электрли ҳаракат таркибининг тузилиши бир мунча мураккаброқдир. Кучланишни кўтариш кучланиш ва энергия йўқотишни камайтириш ва тортувчи нимстанциялар орасидаги масофани ошириш имконини беради, бироқ, кучланишни бундай ошириш электр изоляцияни кучайтириш харажатларини ошириш ва электр ҳаракатланувчи таркибни алмаштириш билан боғлиқ бўлади. Ўзгарувчан токда электрлаштириш кўрсаткичларини яхшилаш учун бир-биридан 8-15 км масофада жойлашган оралиқ автотрансформаторли 2×25 кВ ли тизим ишлаб чиқилган. Тортиш нимстанцияларидан автотрансформаторларга электр энергия 50 кВ кучланиш билан контакт осмаси ва қўшимча таъминловчи сим орқали олиб келинади, сўнг энергия автотрансформатордан электр ҳаракат таркибига 25 кВ кучланиш билан узатилади. 2×25 кВ кучланишли электр таъминот тизимини қўллаш электрли ҳаракат таркибида ўзгартиришлар чақирмайди, бироқ, унинг камчилиги махсус таъминловчи симли осма кераклигидир. Ўзгарувчан токли участкаларда локомотивлар статистик ўзгартиргич ва пульсланувчи ток двигатели билан ишлайди. Ҳозирда к оллекторсиз двигателли ( асинхрон ва вентил - моторли ) кучли электровозларнинг тажриба намуналари яратилган. Ўзгарувчан токда ҳаракатланувчи таркибнинг ўзига хослиги шундаки, уларни тиристорли ўзгартиргичлар, электрон бошқарув тизими ва бошқалар қўллаш ҳисобига такомиллаштириш мумкин. Темир йўл яқинида жойлашган металл иншоот ва коммуникацияларга ўзгарувчан ток электр магнит таъсир кўрсатади. Натижада, уларда хавфли кучланиш пайдо бўлади, алоқа ва автоматика линияларида эса нормал ишлашга халақит пайдо бўлади. Шунинг учун иншоотларни ҳимоялашнинг алоҳида тадбирлари ишлаб чиқилади, алоқа ҳаво линиялари эса кабелли ёки радиорелели турига алмаштирилади, автоматика реконструкцияланади. Буларга электрлаштириш умумий нархининг 20-25% сарф қилинади.

Автоматика ва телемеханика воситалари электрлаштирилган темир йўл электр таъминоти қурилмаларининг ажралмас қисми ҳисобланади. Контакт тармоқларининг ўзгармас ва ўзгарувчан токда электрлаштирилган линияларини туташтириш махсус жиҳозланган туташув темир йўл станцияларида амалга оширилади ёки ўзгармас ва ўзгарувчан токда ишловчи икки таъминотли электровозлар ишлатилади. 3. Тортиш тармоғи Тортиш тармоғи контакт ва релс тармоғидан, таъминловчи ва сўрувчи линиялардан ташкил топади. Контакт тармоғи электр энергияни тортиш нимстанцияларидан электр ҳаракат таркибининг ток қабул қилгичларига узатишни таъминловчи ўтказгич симлар, конструкцилар ва қурилмалар жамланмасини ташкил этади. У шу тахлитда қурилганки, ҳар қандай атмосфера шароитларида юқори тезликдаги ҳаракатларда локомотивларнинг узлуксиз ток олишини таъминлайди. Контакт тармо қлари ҳ аво осмалари шаклида бажарилади. Локомотив ҳаракатланганда ток қабул қилгич контакт симларидан узилмаслиги лозим, бўлмаса ток олиш бузилади ва сим ёниб кетиши эҳтимоли бўлади. Контакт тармоғининг ишончли ишлаши, кўпчилик ҳолларда, симнинг осилиб туриши ва ток қабул қилгични симга босишига боғлиқ. Темир йўлларда поездлар катта тезликда ҳаракатланади, шунинг учун контакт симларининг осилиб салқи бўлиб туриши минимал бўлиши керак. Шу мақсадда занжирли осмадан фойдаланилади. Занжирли осмада контакт симлари таянчлар орасидаги оралиқда оддий (трамвай) контакт осмасидагидек эркин осилмаган, балки кўтарувчи тросга маҳкамланган, яқин жойлашган струналарга осилган. Шу сабабли оддий осмаларга нисбатан кам таянч керак бўлади, улар орасидаги масофа 70-75 м га етади. Ҳароратнинг мавсумий ўзгаришларида осилиб қолишни камайтириш учун, контакт симларининг (баъзан кўтарувчи троснинг) иккала охири ҳам анкер

таянчларига тортилади ва блок, ҳамда изоляторлар тизими орқали унга юк компенсаторлари осилади. Анкер таянчлари орасидаги участкаларнинг максимал узунлиги контакт симларининг эскириб чўзилишини ҳисобга олиб ўрнатилади ва йўлнинг тўғри участкаларида 800 м ва ундан кўпроқ бўлади. Расм 4. Анкер таянчлари Контакт сим осмасининг релс каллаги сатҳидан баландлиги перегон ва станцияларда 5750 мм дан кам ва 6800 мм дан юқори бўлмаслиги лозим. Горизонтал текисликда контакт симлари қайд қилгич орқали йўлга нисбатан

илон изли қилиб маҳкамланган бўлиб, ҳар бир таянчда ± 300 мм оғиш мавжуд. Шу сабабли контакт симлари шамолга қарши етарлича чидамли ва ток қабул қилгичларнинг контакт пластинкаларини ишқалаб ўйиб ташламайди. 85, 100 ва 150 кв.мм кесимли қаттиқ тортилган электролитик мисдан тайёрланган шаклли (МШ) контакт симлари кенг тарқалган (расм 7.8). Улар ҳар 6-7 йил ва ундан кўпроқ вақтда янгисига алмаштирилади. Контакт симларининг емирилишини ток қабул қилгич юзасини қуруқ графитли мойлаш, кўмирли сирғалгичлар қўллаш, ҳамда емирилишга чидамли ва мис- кадмийли ва мисс-магнийли контакт симларидан фойдаланиш камайтиради. Биметалл кўтарувчи тросс кесими 95 кв.мм гача ва мисли 120 кв. мм гача б ў лади. Изолятор ёрдамида улар таянчга маҳкамланган консолларга ёки темир йўлга кўндаланг ташланган қаттиқ ёки эгилувчан тўсинга осилади. Пўлат мисли струналар шундай бажарилганки, улар ток қабул қилгичлар билан контакт симларининг кўтарилишига халақит бермайди. Қайд қилгичлар ток қабул қилгичлар ўтганида зарба ҳосил бўлмаслиги учун, енгил ва ҳаракатланувчан қилиб бажарилади. Расм 5. Занжирли осма: 1-таянч; 2-тортув; 3-консол; 4- изолятор; 5- кўтарувчи тросс; 6- контакт ўтказгичи; 7-струна; 8-қайд қилгич; 9- изолятор .

Металл (15 м гача ва ундан юқори) ва темир бетон (15,6 м гача) таянчлар к ў лланади. Расм 6. Контакт тизим устунларининг кўриниши Перегон ва бекатларда четки йўл ўқидан контакт тармоғи таянчи нинг ички четиг ача бўлган масофа 3100 мм дан кичик бўлмаслиги керак. Мавжуд электрлаштирилган линияларда, ҳамда ўта қийин шароитларда янги электрлаштирилган линияларда йўл ўқидан таянч ички четигача бўлган масофа станцияларда 2450 мм дан ва перегонларда 2750 мм дан кичик бўлмаслиги керак. Йирик станцияларда контакт симлари поездларни қабул қилиш ва электр тортишли перегонга жўнатиш йўлларига, ҳамда электровоз ва моторли вагон депоси йўлларига осилади. Манёврлар электровоз билан бажариладиган оралиқ станцияларда барча йўллар контакт тармоғи билан жиҳозла нади . Стрелкали ўтказгичлар тепасида контакт тармоғи икки контакт осмаси кесишишини ҳосил қилувчи ҳаво стрелкасига эга.

Ишончли ишлаши ва хизмат кўрсатишни енгиллаштириш учун контакт тармоқлари ҳаво оралиқлари ва нейтрал қўйилмалар (изоляцияловчи туташмалар), ҳамда секциявий ва кесма изоляторлар ёрдамида алоҳида участкаларга (секцияларга) бўлинади. Расм7. Контакт тизимларни жорий таъмирлаш Электр ҳаракатланувчи таркибнинг ток қабул қилгичи ҳаво оралиғи орқали ўтаётганда контакт тармоғининг икки секциясини қисқа вақтга электрик улайди. Агар таъминлаш шарти бўйича бунга йўл қўйиб бўлмаса, у ҳолда секциялар кетма-кет уланган ҳаво оралиқли бир неча нейтрал қўйилмаларга ажратилади. Уч фазали токнинг ҳар хил фазаларидан таъминланадиган ўзгарувчан токли участкаларда бундай қўйилма ишлатилиши шарт. Нейтрал қўйилма узунлиги ҳаракат таркиби ток қабул қилгичлари ҳар қандай ихтиёрий комбинацияда кўтарилганда ҳам нейтрал зона контакт симларининг ёндош контакт тармоғи секциясининг симлари билан бир вақтда туташмаслигини ҳисобга олиб белгиланади. Алоҳида секцияларга перегон ва оралиқ станциялар ажратилади, йирик станцияларда

эса электрлашган йўлларнинг алоҳида гуруҳлари ажратилади. Секциялар контакт тармоғи таянчларига ўрнатилган секциявий ажраткичлар орқали уланади ёки ажратилади. Қўшни нимстанциялар оралиғида контакт тармоғини қисқа туташишдан ҳимояловчи автоматик ўчиргич билан жиҳозланган секциялаш постлари жойлаштирилади. Расм 8 . МШ (мисли-шаклли) контакт симининг кўндаланг кесими Хизмат кўрсатувчи ходимни ва бошқа шахсларнинг хавфсизлиги мақсадида, ҳамда қисқа туташув токларидан ҳимоялашни яхшилаш мақсадида металл таянч ва контакт симлари осиладиган қисмлар, ҳамда 5 м дан яқин жойлашган барча металл конструкциялар ерга уланади ёки ҳимояловчи ўчириш қурилмаси билан жиҳозланади. Линиявий темир йўл ва ноҳия истеъмолчиларини электр энергияси билан таъминлаш учун, темир йўлнинг ўзгармас токли контакт тармоғи таянчига 10 кВ кучланишли уч фазали махсус электр узатиш линияси осилади. Бундан ташқари, зарурият бўлганда, ушбу таянчларга тортувчи нимстанциялар, секциялаш постлари, паст кучланишли ёритиш ва куч линияларининг телебошқарув симлари осилади. Хизматчи ходим ва бошқа шахсларнинг хавфсизлиги ва контакт тармоғини қисқа туташув токидан ҳимоялаш ишончлилигини ошириш

узилган симлар билан туташиши ёки изоляциясининг бузилиши натижасида кучланиш остида қолиши мумкин бўлган қурилмаларни ерга улаш билан таъминланади. Контакт тармоғига камида 5 м яқинликда жойлашган барча металл таянч ва конструкциялар ҳам ерга уланади. Ўзгарувчан ток контакт тармоғининг таъсир зонасида йўналтирилган хавфли кучланиш ҳосил бўлиши мумкин бўлган барча металл иншоотлар ҳам ерга уланади. Электрлаштирилган темир йўлларда релсдан тортиш токини ўтказиш учун фойдаланилади, шунинг учун бундай темир йўлларнинг устки қурилиши қуйидаги ўзига хосликларга эга: — изларда ғилдирак каллагининг ташқи томонидан мисс троссли релс туташмалари улагичга маҳкамланган бўлиб, унинг ёрдамида туташманинг электр қаршилиги камаяди; —яхши диэлектрик хоссали шчебен балластидан фойдаланилади. Релс таги ва балласт орасида 3 см дан кам бўлмаган очиқ тирқиш қолдирилади ; — релс излари маълум масофадан сўнг бир-бири билан электрли уланган бўлиб, бу ток қаршилигини камайтириш имконини беради; — ёғоч шпалалар креозот билан шимдирилади, темир–бетон шпалалар эса релсдан резина қистирма орқали ишончли изоляцияланади; — автоблокировка ва электрли марказлашган линиялар изоляцияловчи туташмалар билан жиҳозланиб, улар ёрдамида алоҳида блок участкалар ҳосил қилинади. Изоляцияловчи туташмаларни тортиш токи айланиб ўтиб кетиши учун дроссел- трансформатор ёки частотали филтрлар ўрнатилади. Таъминловчи ва сўрувчи линиялар (тармоқлар)ни ҳаволи ёки кабелли қилиб бажарилади. Ер ости металл иншоотларини адашган токлардан зарарлантирмаслик мақсадида релс занжирларининг қаршилиги камайтирилади, уларнинг ердан изоляцияси яхшиланади, ҳамда махсус ҳимоя ўрнатилади.

4. Электр таъминот ускуналарини ишлатиш Тортувчи нимстанциялар, контакт тармоқлари, устахоналар, таъмирлаш-тафтиш цехи, омборхона хўжалиги ва бошқалар энергия таъминоти участкаси (электр таъминот дистанцияси) қарамоғида бўлиб, улар ўзгармас токда 150-250 км, ёки ўзгарувчан токда 200-300 км линияларга хизмат кўрсатади. Тортувчи нимстанциялар қўлда бошқариладиган ва телемеханик бошқарувли бўлади. Биринчи ҳолатда нимстанциянинг ишчи ходимлари қурилмалар ишини бошқариш ва назорат қилишни амалга оширадилар. Электр таъминот асосий объектларини энергия диспетчери постидан масофали бошқаришда телемеханиканинг қўлланиши меҳнат унумдорлигининг ошишига ва штатлар қисқаришига олиб келди. Нимстанцияларни оператив жамоа билан бошқариш ва уйдан туриб навбатчилик қилиш усули кенг тарқалди. Электр таъминот қурилмаларини телебошқарувнинг замонавий тизими “Лисна” комплекси ҳисобланади. Интеграл схемали микропроцессорлар ва бошқа янги элементлар билан электр таъминотини автоматик бошқарув тизимлари ишлаб чиқилмоқда. Контакт тармоғини, бўйлама электр таъминот линияси ўтказгичларини, СМБ юқори волтли линияларини, ва пергонларда 400 кВ гача бўлган кучланишли линияларга хизмат кўрсатишни контакт тармоғи ноҳиялари амалга оширади. Энергоучастка таркибига узунлиги 30-50 км бўлган бир неча шундай ноҳиялар киради. Ноҳия навбатчи пунктларида ходимлар учун бино, устахоналар, автомотрис а (автодрезин а ) гаражлари, омборхоналар жойлашган. Навбатчи пункт шундай жойлашганки, ундан тикловчи автомотрисалар (автодрезиналар) тез линияга чиқиб кета олади. Энергодиспетчер ва бошқа хизматлар билан оператив сўзлашув учун, навбатчи пунктлари диспетчерлик селектор ва бошқа алоқа тизимлари билан жиҳозланган. Ишлаб чиқариш жойлари билан сўзлашувлар алоқа линияси симларига уланадиган кўчма телефонда ёки автоблокировка сигнали ёнида

ўрнатилган телефонда, ёки автомотриса радио-алоқаси орқали амалга оширилади. Энергодиспетчерлик гуруҳи контакт тармоғини узлуксиз электр энергия билан таъминлашни бошқаради. Навбатчи энергодиспетчер қўли остида тортувчи нимстанция контакт тармоғи ноҳияси ишчилари ва электр узатиш линиясига хизмат кўрсатадиган ходимлар бўлади. Контакт тармоғи ноҳияси ишчилари контакт тармоғи ҳолатини текширади, жорий ҳолатини таъминлайди, таъмирлайди ва тиклайди. Бир қатор таъмирлаш ва хизмат ишлари кучланишни ўчирмасдан ва, поездлар ҳаракатини тўхтатмасдан амалга оширилади. Бундай ишларни амалга оширишда техникавий хавфсизлик қоидаларига қатъий риоя қилиш керак. Қиш вақтларида ишончли ток қабул қилишни амалга ошириш учун контакт симларида ҳосил бўладиган музга қарши кураш олиб борилади. Музни тушириш учун контакт симлари катта ток берилиб қизитилиши ёки тебранма қабул қилгичлар, тирнагич ва бошқалар ёрдамида механик усул қўлланиши мумкин. 5. Ўзбекистонда темир йўлларни электрлаштириш “Ўзбекистон темир йўллари» ДАК энерготаъминлаш хўжалигига 8 дистанция ва 1 энергомонтаж поезди киради. Ўзбекистон темир йўлларини электрлаштириш 1971 йилдан бери олиб бориляпти. Ҳозирда Ченгелди – Чуқурсой 65 км узунликда, Ўзбекистон – Келес ва Чуқурсой—Тўқимачи – 58 км, Ўзбекистон – Ховос - 130 км, Ховос – Бекобод ва Ховос – Жиззах – 83 км, Жиззах –Самарканд – Мароканд – 130 км ва Салар – Ходжикент участкалари электрлаштирилган. Компаниянинг электрлаштирилган участкаларидаги фойдаланилаётган узунлиги — 619,9 км, ёйилган узунлик – 1769,9 км, юқори волтли кабел линиялари -285,2 км, юқори волтли ҳаво линиялари – 5695,1 км, фойдаланилаётган трансформатор нимстанциялар – 1123, тортувчи –

нимстанциялар -10 тани ташкил қилади. «Ўзбекистон темир йўллари» ДАТК да 4 та темир йўл участкасини 640 км узунлигида электрлаштириш режалаштирилган. Компания Америка компанияси билан темир йўлларни электрлаштириш мақсадида лойи ҳ ани техник-и қ тисодий томонларини қайта ишлаб чи қ иш учун контракт тузди. ТИА лойиҳани молиялаштириш хал қ аро молиявий институтлар кредитлари ҳисобига , шу қ атори, Осиё ривожланиш банкининг кредити ҳисобига амалга ошади деб режалаштирилган. Ўзбекистоннинг темир йўл узунлиги 3640 км ни ташкил қилади, шундан 700 км электрланган, 400 км охирги 5 йил ичида. Республикада ҳаммаси бўлиб 1960 км темир йўлни электрлаштириш режалаштирилган. Бизнинг худудимиздан Буюк Ипак йўли ўтиб, бошқа давлатлар билан савдо соти қ қ илинган. Ҳ озирги пайтда шар қ дан ғ арбга , жанубдан шимолга магистрал йўллар чўзилган. Транспорт коммуникацияларининг ривожланиши Республикани и қ тисодий томондан ривожланишига олиб келади. Шунинг учун ҳам, темир йўл транспорти бўйича қўйилган масалалар актуал ҳисобланади.

Адабиётлар 1. И.А. Каримов. Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда. Биринчи чақириқ збекистон республикаси Олий мажлисининг Ўн тўртинчи сессиясидаги маъруза 1999 й 14 апрел. 2. Бройтман Э.З., Боровикова М.С., Осьминин А.Т. Эксплуатационная работа станций и отделений: Учеб. пособие для техникумов и колледжей ж.- д. трансп.-М.: Желдориздат, 2002. – 242с. 3. Железнўе дороги: Обҳий курс: Учебник для вузов /М.М.Уздин, Ю.И.Ефименко, В.И.Ковлов и др.; Под ред. М.М.Уздина. - 5-е изд. - СПб.: Информ. центр «Вўбор», 2002. - 3 6 8 с . 4. Железнодорожнўй путь /Т.Г.Яковлева, Н.И.Корпуҳенко, С.И.Клинов и др.; Под ред. Т.Г.Яковлевой. – М.: Транспорт, 1999. – 405 с. 5. Железнодорожнўе станции и узлў: Учебник для вузов ж.-д. трансп. / В.Г.Шубко, Н.В.Правдин, Е.В. Архангельский и др.; Под ред. В.Г.Шубко, Н.В.Правдина. – М.: УМК МПС России, 2002. – 368 с. 6. Железнодорожнўе станции и узлў / Ю.И.Ефименко, С.И.Логинов, В.Е.Павлов и др. – СПб.: Изд-во ПГУПС, 1996. – 202 с. 7. Обҳий курс железнўх дорог: Учебник для техникумов и колледжей ж.-д. трансп. / В.Н.Соколов, В.ФЖуковский, С.В.Котенкова, А.С.Наумов. - М.: УМК МПС России, 2002. - 296 с. 8. Основў эксплуатационной работў железнўх дорог: Учеб. пособие для студ. сред. проф. образования / В.А.Кудрявцев, В.И.Ковалев, А.П.Кузнецов и др.; Под ред. В.А.Кудрявцев. - М.: ПрофОбрИздат, 2002. - 352 с.

O'xshashlar

Темир йўл транспортининг қурилмалари ва иншоотлари. Темир йўлларни бошқариш асослари

Темир йўлларда автоматика, телемеханика ва алоқа

Темир йўлларда ташишларни ва поездлар ҳаракатини ташкил қилиш

Темир йўлларда тортувчи ҳаракат таркиби ҳақида маълумотлар. Локомотивлар ва локомотив хўжалиги

Ажратиш пунктлари, станциялар ва темир йўл узеллари