Bosh sahifa
Referatlar
Transport
Темир йўл транспортига талаб ва даъволар
Темир йўл транспортига талаб ва даъволар
Yuklangan vaqt:
20.09.2019
Ko'chirishlar soni:
0
Hajmi:
168.5 KB
Ko'chirib olish
O'xshashlar
Темир йўл транспортининг қисқача ривожланиш тарихи. Ўзбекистонда темир йўл транспортининг ривожланиш ҳолати ва истиқболлари
Темир йўл транспортининг қурилмалари ва иншоотлари. Темир йўлларни бошқариш асослари
Ажратиш пунктлари, станциялар ва темир йўл узеллари
Темир йўл шохобчалари эксплуатациясининг шартномавий муносабатлари
Темир йўл транспорти тавсифи, ютуқлари ва ривожланиш муаммолари
![Низоларни талаб қўйиш асосида ҳал қилишнинг аҳамияти. Т емир йўлларда юк ташишлар қабул қилинган буюртманома ва шартнома асосида амалга оширилади. Қабул қилинган буюртманома ва юк ташиш шартномаси темир йўли зиммасига бир қатор мажбуриятларни юклайди. Уларнинг муҳимлари: қабул қилинган буюртманомада кўрсатилган юкни ташиш учун муносиб ва яроқли, шай ташиш воситаларини ўз вақтида қабул қилинган буюртманомада белгиланган миқдорда етказиб бериш, қабул қилинган юкларни ўз муддатида ва тўла асраб етказиб бериш, ташиш воситаларидан самарали фойдаланиш ва шу кабилардир. Қабул қилинган буюртманома ва юк ташиш шартномаси мажбуриятларини темир йўли бажармаганлиги ёки лозим даражада бажармаганлиги учун унга нисбатан мулкий жавобгарлик қўллашни келтириб чиқаради. Ташувчига нисбатан юк ташишдан келиб чиқадиган даъвони қўзғатишдан олдин унга тегишли транспорт Устави ёки Кодексида назарда тутилган тартибда талаб қўйилган бўлиши шарт (ФК нинг 724-моддаси) [2]. Юклар, йўловчилар багаж ва юк багажни ташиш бўйича мажбуриятлар бузилган тақдирда юк жўнатувчилар ва юкни олувчилар тегишли темир йўл транспорти корхоналарига қонун хужжатларида белгиланган тартибда ва муддатларда талаб ва даъволар тақдим этишга ҳақли эканликлари ва бу талаблар ва даъволарни кўриб чиқишнинг ўзига хос хусусиятлар темир йўл Уставида белгилаб қўйилганлиги “Темир йўл транспорти тўғрисида” ги Ўзбекистон Республикаси Қонунининг 28- моддасида таъкидлаб ўтилган. Темир йўл Уставининг 169-моддасига мувофиқ " Темир йўлига, ушбу Уставдан келиб чиқадиган даъво қўзғатишдан аввал унга албатта талаб қўйилган бўлиши шарт. Темир йўлига талаб қўйиш ҳуқ у қига ва тегишли ҳолатларда даъво қўзғатиш ҳуқуқига қуйидагилар эга бўлади: а) юк йўқолган пайтда: юк олувчи – юкни келмаганлиги ҳақида тайинланган станция белгилаб берган юк паттасини топшириш шарти билан, юк паттасини топшириш](/data/documents/1775ebd1-df9d-4881-8bda-1bc91256242b/page-2.png)
![бажармаган шахсларни аниқлаш ва уларни моддий жавобгарликка тортиш имкониятини яратади. Талаб қўйиш тартиби ҳуқуқни ҳимоя қилиш органларини низосиз ишларни ҳал қилишга вақт сарфлашдан халос этиб, уларнинг асосий диққатларини хўжалик қонунларини бузилишни олдини олиш профилактикасига жалб қилишга имконият беради. Темир йўлига талаб қўйиш ва даъво қўзғатиш Темир йўл Устави, талаб қилиш ва кўриб чиқиш Қоидалари (юк ташиш Қоидаси 1 - қисм 38 - бўлим) ва ҳамдўстлик давлати қатнашчилари Латвия Республикаси, Литва Республикаси, Эстония Республикаси темир йўлларида акт - талаб ишлари бўйича Йўриқнома асосида тартибга солинади. Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик Кодексида "Даъво муддати - шахс ўзининг бузилган ҳақ-ҳуқуқини даъво қўзғатиш йўли билан ҳимоя қилиши мумкин бўлган муддатдир" - дейилган (ФК нинг 149-моддаси) [2]. ФК нинг 154 - моддасида даъво муддатини ўта бошлаши белгиланган " Даъво муддати шахс ўзининг ҳуқуқи бузилганлигини билган ёки билиши лозим бўлган кундан ўта бошлайди. Бу қоидадан истиснолар ушбу кодекс ва бошқа қонунлар билан белгиланади”[2]. Муайян ижро муддатига эга бўлган мажбуриятлар бўйича даъво муддати ижро муддати тамом бўлганидан кейин ўта бошлайди. Ижро этиш муддати белгиланмаган ёки талаб қилиш пайти ижро этиш муддати билан белгиланган мажбуриятлар бўйича даъво муддати кредиторда мажбуриятни бажариш тўғрисида талаб қўйиш ҳуқуқи пайдо бўлган вақтдан ўта бошлайди, борди-ю, қарздорга бундай талабни бажариш учун имтиёзли муддат берилса, даъво муддати имтиёзли муддат тамом бўлганидан кейин ҳисоблана бошлайди. Регресс мажбуриятлар бўйича даъво муддати асосий мажбурият бажарилган пайтдан ўта бошлайди". Бундан кўриниб турибдики, Фуқаролик Кодекси бўйича ҳуқуқи бузилган шахсда, ўзининг ҳуқуқи бузилганлигини билган ёки билиши лозим](/data/documents/1775ebd1-df9d-4881-8bda-1bc91256242b/page-4.png)
![Бу жавобни юк ва тижорат ишлари хизмати бошлиғи (муовуни) имзолайди ва муҳр билан тасдиқлайди. Талаб тўла ёки қисман рад этилганда арз этувчига у тақдим этган талабни эътироф қилувчи хужжатлар қайтариб жўнатилади. Талаб ишида, асрамай юк ташишда темир йўлининг айби йўқлигини тасдиқловчи юкхати ундаги ҳамма мавжуд белгилари билан тижорат акти, экспертиза акти ва нусҳалари зарур ҳолатларда эса бошқа хужжатларни нусҳалари ҳам қолиши керак. Жавобда темир йўл Уставининг мувофиқ моддасига ёки юк ташиш Қоидасига ишорат этилиб, талабни рад этиш асослари кўрсатилади. Талаб тўла суммада қаноатлантирилганда, талаб билан бирга тақдим этилган ҳамма хужжатлар қайтариб жўнатилмайди, юк ва тижорат ишлари хизматида қолади. 3. Даъво қўзғатиш тартиби Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик Кодексида (ФК нинг 9-ва 10-моддалари) фуқаролик хуқуқларини амалга ошириш ва фуқаролик хуқуқларини ҳимоя қилиш белгиланган. Бунда ҳуқуқни суистеъмол қилишнинг ҳар қандай шаклларига йўл қўймаслик назарда тутилади, чунончи фуқаролик ҳуқуқларини амалга ошириш бошқа шахсларнинг ҳуқуқларини, ҳамда қонун билан қўриқланадиган манфаатларини бузмаслиги шарт. Фуқаролик ҳуқуқий муносабатлари, иштирокчиларнинг ҳалол, оқилона ва адолат билан ҳаракат қилишларини назарда тутади [4]. Фуқаролик ҳуқуқий муносабатларида иштирок этувчи шахслар ўзларига тегишли ҳуқуқларини ўз хоҳишлари билан амалга оширадилар. Масалан мулкий муносабат иштирокчиларини қарзни ундириш ҳақида бир-бирларига нисбатан даъво қўзғатишга ҳеч ким, жумладан давлат органлари ҳам мажбур қилолмайди. Иштирокчиларнинг бири томонидан мажбурият бузилган тақдирда, бунинг натижасида етказилган зарарни ундиришни талаб қилиш, иккинчи томоннинг бурчи эмас, балки ҳуқуқи ҳисобланади. Муносабатларда](/data/documents/1775ebd1-df9d-4881-8bda-1bc91256242b/page-18.png)
![иштирок этувчи тарафларнинг ўз ҳуқуқларини амалга ошириши уларнинг ушбу муносабатлар натижаларига нисбатан моддий ва маънавий манфаатдор бўлиши билан рағбатлантирилади [4]. Фуқаролик ҳуқуқлари процессуал қонунлар ёки шартномада белгилаб қўйилгандек, ишлар қайси судга тааллуқли бўлишига қараб суд, хўжалик суди ёки холислар суди томонидан ҳимоя қилинади (ФК нинг 10 - моддаси). ФК нинг 724-моддасига мувофиқ "Ташувчига нисбатан юк ташишдан келиб чиқадиган даъвони қўзғатишдан олдин унга тегишли транспорт Устави ёки Кодексида назарда тутилган тартибда талаб қўйилган бўлиши шарт. Агар юк ташувчи талабни қондиришни тўлиқ ёки қисман рад этса ёки ўттиз кунлик муддат ичида талабга жавоб қайтармаса, юк жўнатувчи ёки юк олувчи ташувчига нисбатан даъво қўзғатиши мумкин". Даъво-манфаатдор шахснинг ўз ҳуқуқини ёки қонун билан қўриқланадиган манфаатини ҳимоя қилиш тўғрисида, фуқаролик суд ишларини юргизиш тартибида, судга мурожаат этишда ифодаланувчи юридик ҳаракати. Судга мурожаат қилиш даъво аризаси даъвони тақдим этиш йўли билан амалга оширилади. Даъво аризаси - шахснинг бузилган ёки низолашилаётган ҳуқуқини ҳимоя қилиш учун судга мурожаат этиш шакли. Даъво аризаси ёзма шаклда тақдим этилиши шарт. Даъво аризасида қилинаётган даъвонинг мазмуни асослантирилган ҳолда берилиши лозим. Даъвогар-ўз ҳуқуқини ёки қонун билан қўриқланадиган манфаатини ҳимоя қилиш учун судга мурожаат этувчи шахс. Даъвогарлар фуқаролар, юридик шахсларнинг ва давлатнинг вакиллари бўлиши мумкин [6]. Ўзбекистон Республикасида юк ташишдан келиб чиқадиган даъволарни хўжалик судлари кўриб чиқади. Лекин, юк ташишдан келиб чиқадиган мулкий низони ҳал қилишда талаб қўйиш тартибларига ва муддатларига риоя қилмаслик ташкилотни юк ташувчига даъво қўзғатиш ҳуқуқидан маҳрум этади. Талаб қўйиш тартибларига ва муддатларига риоя қилинмаганида даъвогардан хўжалик суди даъво аризасини қабул қилиб](/data/documents/1775ebd1-df9d-4881-8bda-1bc91256242b/page-19.png)
![олишни рад этади. Бундай риоясизликлар хўжалик суди мажлисида аниқланса, ишни кўриб чиқиш тўхтатилади. Лекин, даъвогар, юк ташувчининг талаб қўйиш тартиби бузилганлиги боис талаб аризасини мазмунан кўриб чиқишни рад этганлигига рози бўлмаслиги мумкин. Даъвогар бу ҳолатда даъво билан хўжалик судига мурожаат қилишда, талабни кўриб чиқишни рад этилиши ҳаққоний эканлигига норозилик билдиришига ҳақли бўлади. Бундай ҳолатларда хўжалик суди даъво аризасини қабул қилиб олиши керак ва бу масала бўйича пайдо бўлган келишмовчиликларни хўжалик суди мажлисида ҳал қилишлари керак бўлади. Бу жиҳатдан қуйидаги иш ўзига хосдир: Трест Свердловск темир йўли бўлимидан юк ташиш режасини бажарилмаганлиги учун жарима ундириш ҳақида Свердловск вилоят Давлат арбитражига даъво билан мурожаат қилди. Темир йўли бўлими қонунчиликда назарда тутилган хужжатларни тақдим этилмаганлигига илова қилиб, трест қўйган талабни кўриб чиқмасдан қайтариб юборган. Даъвогар ўзининг мулоҳазасида, юкларни ташиш Қоидаларида назарда тутилган барча хужжатларни тақдим этганлиги, темир йўли бўлими талабни мазмунан кўриб чиқишдан асоссиз бош тортганлигини, даъво аризасида эслатиб ўтган. Свердловск вилоят Давлат арбитражи талаб қўйиш тартибига риоя қилинмаганлигини инобатга олиб, даъво аризасини кўриб чиқмасдан қайтариб юборган. Даъвогар шикоят билан мурожаат қилган Россия Давлат арбитражи даъво аризаси кўриб чиқиш учун қабул қилинишини, ҳамда темир йўли бўлими ва юк жўнатувчи трест ўртасидаги талаб қўйиш тартиби масаласи бўйича келишмовчиликлар арбитраж мажлисида ҳал этилиши лозимлигини кўрсатиб ўтди [13]. Бу бўлимдаги суд амалиёти материаллари [13] дан олинган. Хўжалик судининг кейинги ҳаракатлари, талаб қўйиш тартибига риоя қилинганлиги ҳақидаги масала ҳал қилинишига боғлиқ бўлади. Агар даъвогар талаб қўйиш тартибини бузмаганлигини хўжалик суди эътироф этса, у ҳолда юк](/data/documents/1775ebd1-df9d-4881-8bda-1bc91256242b/page-20.png)
![ҳимоя қилишга ундайди ва бу масалада беғам бўлмасликка мажбур қилади. Чунки белгиланган даъво муддати ўтиб кетгач, фуқаро ёки ташкилот ўзига тегишли қонуний ҳуқуқ ва манфаатларини, агар суд томонидан сабаблар узрли деб тан олинмаса, ҳимоя қилиш имкониятидан маҳрум бўлади. Қонун бузилган ҳуқуқни муайян муддат давомида ҳимоя қилишни белгилайди. Бундай муддатнинг ўрнатилиши суд амалиёти ва уни тартибга солиш учун ҳам муҳим аҳамиятга эга. Умум ваколатли суд, хўжалик суди, хакамлар суди даъвони кўриш учун қабул қилишда даъво муддатга эътибор берадилар, агар ушбу муддат ўтиб кетган бўлса, уни кўриш учун қабул қилишдан расмий равишда бош тортишлари мумкин. Демак, даъво муддати манфаатдор шахсларни ўз вақтида даъво қўзғатишга ундайди. Даъво муддати фуқаролар, юридик шахслар, тижоратчи бўлган ва бўлмаган ташкилотлар ўртасида мулкий муносабатларни тартибга солишга, молиявий интизомни ва шартномаларга оид интизомни мустаҳкамлашга, мажбуриятларни белгиланган вақтда бажарилишини таъминлашга, уларнинг бажарилиши бузилганида белгиланган чораларни ўз вақтида қўллашга ёрдам беради. Даъво муддатига бағишланган қоидалар императив характерга эга. Чунки даъво муддати қонун билан белгиланади, уни ҳисоблаш тартибини тарафларнинг келишуви билан ўзгартириш мумкин эмас. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 19-моддасига биноан "Фуқароларнинг Конституция ва Қонунларда мустаҳкамлаб қўйилган ҳуқуқ ва эркинликлари даҳлсиздир, уларни суд қарорисиз маҳрум этишга ёки уларни чеклаб қўйишга ҳеч ким ҳақли эмас"[1]. Шундай экан, суд даъво муддатини ўтиб кетган бўлишидан қатъи назар фуқаронинг ўз ҳуқуқини ҳимоя қилишга қаратилган талабини кўриб чиқиш учун қабул қилиши керак (ФК нинг 153-моддаси). Суд даъво муддатининг ўтказиб юборилганлиги сабабини узрли деб топса, даъвони кўриб чиқиш учун қабул қилади ва бузилган ҳуқуқни ҳимоя қилади (ФК нинг 159-моддаси)[4]. Ўзбекистон Республикасининг хўжалик - процессуал кодекси (ХПК) нинг 27-моддасида](/data/documents/1775ebd1-df9d-4881-8bda-1bc91256242b/page-25.png)
![даъволар жавобгар жойлашган жойдаги хўжалик судига тақдим этилиши кўрсатилган[3]. Юк ташишдан келиб чиқадиган даъвони юк ташувчига белгиланган судловга тегишлигига мувофиқ транспорт ташкилотининг органи жойлашган жойдаги хўжалик судида қўзғатилади. ХПК нинг 31-моддасида "Йўловчи, багаж ва юк ташиш шартномасидан келиб чиқадиган йўловчи, багаж ва юк ташувчига нисбатан даъволар, шу жумладан йўловчи, багаж ва юк ташувчи жавобгарлардан бири бўлган ҳолларда ҳам, транспорт ташкилотининг органи жойлашган жойда тақдим этилади"- дейилган[3]. Шунинг учун юк ташувчига нисбатан юкларни ташишдан келиб чиққан даъволар лозим тартибда талаб қўйилган транспорт ташкилотининг органи жойлашган жойдаги хўжалик судига тақдим этилади, яьни юк ташишнинг охирги пункти бўлган транспорт ташкилотининг органига, хатто иш бўйича иккинчи жавобгар бўлиб темир йўли ёки бошқа транспорт ташкилоти жалб этилса ҳам. Даъво аризаси хўжалик судига ёзма шаклда тақдим этилади. Даъво аризасини корхона, ташкилот ёки муассасанинг раҳбари (унинг муовини) имзолаши шарт. Даъво аризасида низони ўз вақтида ва ҳаққоний кўриб чиқиш учун керакли бўлган барча маълумотлар бўлиши керак: 1) ариза берилаётган ҳўжалик судининг номи; 2) ишда иштирок этувчи шахсларнинг номи, уларнинг почта манзиллари; 3) агар даъво баҳоланиши лозим бўлса, даъвонинг баҳоси; 4) даъво талабларига асос бўлган ҳолатлар; 5) даъво талабларнинг асосларини тасдиқловчи далиллар; 6) ундириладиган ёки низолашилаётган сумманинг ҳисоб-китоби; 7) даъвогарларнинг қонун хужжатларини далил қилиб келтирган талаблари, даъво бир нечта талаблар бўйича тақдим этилганида эса, уларнинг ҳар бирига қўйилган талаблар;](/data/documents/1775ebd1-df9d-4881-8bda-1bc91256242b/page-26.png)
