Xyornle, Grirson va Chatterji yaratgan grammatikalar - Tilshunoslik - Referatlar

Xyornle, Grirson va Chatterji yaratgan grammatikalar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

38.5 KB

Ko'chirib olish

Xyornle, Grirson va Chatterji yaratgan grammatikalar Reja: 1. Xyornle yaratgan grammatika. 2. Grirson yaratgan grammatika. 3. Chatterji yaratgan grammatika. 4. Mazkur grammatikalarning uxshash va farkli jixatlari.

Tayanch iborlar: Yangixind tillari, unlilar, undoshlar, sharkiy gurux, garbiy gurux, dialekt, prakrit, shauraseni, dard tillari, tulkinsimon nazariya Bimz grammatikasidan sung yana bir yangixind tillari grammatikasi buyicha Xyornle grammatikasi nashr etildi. Kitobda asosan sharkiy xindiy dialektlar guruxining grammatikasi yoritilgan. Bu dialektlarni tavsifi mobaynida ketma-ket yangixind tillari bilan kiyoslashishi utkazilgan. Xyornle grammatikasi Xindiston lingvistik kartasidan boshlanadi. Bu bejiz emas. Sharkiy xindiy dialektlarini urgangach, avtor sharkiy va garbiy xindiy guruxi bir-birdan ancha fark kiladi, degan xulosaga keldi. Sharkiy guruxga xindiy, bangoliy, oriya; garbiy guruxga – garbiybxindiy, panjobiy, gujratiy, sindxiy kiradi. Maratxiy garbiydan kura sharkiy gurux bilan umumiy jixatlarga ega. Ammo uziga xos belgilari borki, shuning uchun u janubiy guruxga mansubdir. Yukridagi guruxlarga kiruvchi xozirgi zamon tillari kachonlardir bir til dialektlari bulgan: magadxa sharkiy prakriti va shauraseni garbiy prakriti. Anna shu ikki til urtasida Shimoliy Xindiston bulingan edi. Shu asosda Xyornle magadxiy migratsiya jarayonining bir okimi tili bulib, u Xindistonning shimoli-garbiy chekkalarigacha yetib borgan. Keyingi migratsiya okimi esa – uning tili shauraseni bulgan, magadxiy janubi-sharkka surib chikargan. Keyinchalik Xyornlening bunday nazariyasiga kup olimlar shubxa bildirishdi. Fakat utgan asr 20-yillarida Xyornle klassifikatsiyasi J.A.Grirson tomonidan kullab-kuvvatlandi va lingvistik jixatdan ishlab chikildi. Grirson raxbarligi ostida 11 tomlik «Xindiston lingvistik obzori» kitobi yaratildi. Bunday yirik asar yangixind tillari va dialektlari, ularning tasnifiga bagishlangan. U chop etilishi bilan yangixind tillarini urganishda yangi boskich boshlandi. Ilgari ma’lum bulmagan unlab tillar va shevalar ochildi. Xindiston tillarining genealogik klassifikatsiyasi ishlab chikildi. Xind-oriy tillari tushunchasiga yanada oydinlik kiritildi.

Xind-oriy shaxobchasini Grirson 3 oilaga buladi: 1) eron; 2) xind; 3) dard tillari. 3-oila – dard tillari oilasi fikr kilingan ikki oila urtasidagi urinni egallaydi. (territoriyasiga kura esa – Kashmir, Chegara rayonlarining shimoli-garbiy kismi, unga Pokiston va Afgoniston kiradi). Yaratilgan yangilik shundan iboratki, uchinchi, ya’ni dard tillari oilasi xind tillari oilasidan ajratib, mustakil oila sifatida kursatilgan. Xozirgi zamon dard tillarini bir gurux olimlar, jumladan J.Blok, G.Morgenstverne, L. Terenerlar xind- oriy tillari orasida aloxida bir gurux kilib kursatadilar. Grirsonning Xyornlening tulkinsimon nazariyasini kullab-kuvvatlash uchun yangi argumentlar ishlab chikishga urinishlari S.K.Chatterji tomonidan kattik tankidga uchradi. U Grirsonga karshi ishonarli kontrargumentlar keltira oldi. Xind- oriy tillarining kiyosiy analizi tufayli Chatterji ular ikki kata kismga bulinadi, degan xulosaga keldi: garbiy gurux (xind-oriy arealning markaziy kismi va shimoli-garb tillari) va sharkiy gurux. Garb tillari Shark tillariga nisbatan kuprok konservativ. Xozirgi kunda garbiy gurux tillari utimli fe’llar passiv konstruksiyada kullaniladi. Ayni paytda sharkiy gurux tillarida aktiv konstruksiya xam shakllanib bulgan. Bunday taksimlash asnosida Chatterji geografik orientatsiyasiga muvofik ravishda bir kator guruxlarni ajratadi. Yangixind tillarini Chatterji kuyidagicha klassifikatsiya kiladi: A. Garbiy gurux: 1.Shimoliy gruppa (sindxiy, laxnda, sharkiy panjobiy); 2. Garbiy gruppa (gujratiy, rajastoniy); 3. Markaziy gruppa (garbiy xindiy); B. Sharkiy gurux: 4. Sharkiy gruppa (sharkiy xindiy, bixariy, oriya, bangoliy, assamiy); 5. Janubiy gruppa (maratxiy). Xozirgi davrda yangixind tillarining klassifikatsiyalash avvalo, yangi til faktlarining tuplanishi bilan boglik, xususan, Xindiston territoriyasida yangixind tillari kam urganilgan dialektlarning tavsifi, asosiy xind-oriy areal ajralib kolgan yangixind tillarining tavsifi, Seylonda singal tili, sigan tili dialektlarining tavsifi, I.M.Oranskiy tomonidan Tojikiston va Uzbekiston chegaralarida yangixind

tillaridan paryaning kashf etilishi bulsa, ikkinchidan, yangixind tillarini tadkik etishda yangi usullarning joriy kilinishi, ayniksa, fonologiya va morfologiya soxasida tipologik usullar kullanila boshladi. Genetik jixatdan karindosh tillarning fonologiyasini urganishda tipologik metodlardan foydalanish Chatterji tomonidan 1926 yilda boshlangan edi. Bu tillarning tadbxava leksikasining sintagmatik modeli uchun cuz boshida undosh fonemalarning birikmasligi xosdir. Bu jixat ularni xind-oriy tillaridan kelib chikkan yangixind tillarini eng avvalo dravid tillari bilan, undan sung Janubi- sharkiy Osiyo tillari bilan yakinlashtiradi.

O'xshashlar

J. Blok yaratgan grammatika

A.G. Zograf yaratgan strukturaviy tipologik klassifikatsiya

Hind tilshunoslik an’analari

Lo’gatlar o’quv qullanmalar

«Sindxiy, Maratxiy va Bangoliy tili grammatikalari»