«Sindxiy, Maratxiy va Bangoliy tili grammatikalari» - Tilshunoslik - Referatlar

«Sindxiy, Maratxiy va Bangoliy tili grammatikalari»

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

38.5 KB

Ko'chirib olish

«Sindxiy, Maratxiy va Bangoliy tili grammatikalari» Reja: 1. «Sindxiy tili grammatikasi» xakida. 2. «Maratxiy tili tarixi» grammatikasi xakida. 3. Chatterjiy yaratgan ilmiy asarning fandagi axamiyati.

Tayanch iboralar: Yangixind tillari, fonetik xususiyatlar, morfologik xususiyatlar, maratxiy, telugu, kannadi, bangoliy, etimologiya, mintakaviy lingvistika Yangixind tillarining kiyosiy-tarixiy grammatikasiga aslida ba’zi tillarning tarixiy grammatikasi manba’ bulgan. Xind-oriy tillariga bagishlangan bunday grammatikani tuzish an’anasi 19 – asrning oxirlaridan boshlandi. Boshlangich kadam Ye.Trumpp tomonidan kuyildi. U «Sindxiy tili grammatikasi»ni yaratdi. Muallif tildagi bir kator fonetik va morfologik jixatlarni tarixiy rivojlanishini kurib chikkan. Bu grammatikadan keyin S.Kelloggning xindiy tili grammatikasi yozildi. Kellog grammatikasida adabiy xindiy tilining sinxron tavsifi garbiy va sharkiy gurux dialektlari, shuningdek, rajastxaniy va nepaliy bilan kiyoslash orkali berilgan. Yangixind tillaridan bulgan maratxiy tilining tarixiga bagishlangan «Maratxiy tili tarixi» kitobi J.Blok tomonidan yozilgan va 1920 yilda nashrdan chikkan. U kadimiy maratxiyda bitilgan manbalar saosida yozilgan bulib, grammatikaning barcha bulimlari ketma-ket kurib chikilgan. Maratxiyning apabxranshdan tortib xozirgi xolatigacha yetib kelishi asosli yoritib berilgan. Maratxiyga kushni bulgan dravid tillaridan telugu va konnedi tillarining kursatgan ta’siri xam nazarda tutilgan. «Maratxiy tarixi» asari boshka yangixind tillarining tarixi uchun eng yaxshi namuna bulib xizmat kildi. Ana shunday asarlardan biri bangoliy tili tarixi bulib, u J.Blokning shogirdi – S.K.Chatterji tomonidan yozilgan «Bangoliy tilining kelib chikishi va rivoji» kitobi xisoblanadi. Blok maratxiy tilining «botiniy» tarixini yaratishni maksad kilib kuygan bulsa, Chatterjiy bangoliy tili tarixini kiyosiy-tarixiy uslub Bilan yoritishni kuzladi. Bu esa avtorni juda kup masalalar, ayniksa, bunday ishga daxldor bulmagan muammolarni xam kurib chikishga majburlagan. Natijada bangoliy tili doimo ikki planda kurib boriladi: 1) tarixiy rivojlanishda va 2) boshka yangixind tillari bilan kiyosiy taxlil asosida. Bunday chukur va keng kamrovli taxlil natijasida S.K.Chatterji kitobi tengsiz deb baxolandi.

Sintaksis masalalari aloxida kurilmasada, ammo bir necha morfologiya masalalariga boglik ravishda izox berib utilgan. Kitobning 1-bobi yangixind tillarining kiyosiy fonetikasiga bagishlangan, ayniksa, Chatterji 30-yillarda tadkik etgan yangixind tillarida aspiratsiyadagi oppozisiya muammosi keng kurib chikilgan. Chatterjiy kitobidan keyin torrok maksadlarni kuygan Kakati, Jxa, Tivari, Katrelar kalamiga mansub bir necha asarlar yaratildi. Yangixind tillarini kiyosiy-tarixiy planda urganishda yana bir muxim aspekt – bu shu tillarning kiyosiy va etimologik lugatlarini yaratishdir. Bu faoliyat R.L.Tyorner nomi bilan boglik. 1931 yilda «Nepal tili kiyosiy va etimologik lugati» tuzildi. Tyorner deyarli yarim asr mobaynida uz kuchini «Xind – oriy tillarining kiyosiy lugati»ni yaratishga sarfladi. U 1960 yilda nashrdan chikdi. Bu asar kishini kamrovi bilan xayratga soladi. Suzlik tarixiy tamoyil asosida yaratilgan: uz ichiga yangixind tillarida uz aksini topgan barcha kadimxind suzlarini oladi. Kadimxind va urtaxind tillari boskichi istalgan davr, istalgan jugrofiy va janr orientatsiyasiga xos tekstlar, xususan, veda (mantra va nasr), sanskrit, epos, pali, prakrit, Ashoka davri yozuvlari, Markaziy Osiyo xududida topilgan budda yozuvlari xam kiritilgan. Yangixind boskichi xam xayratlanarli darajada til va shevalarning turfa xilligi bilan ajralib turadi. Dard tillar yangixind tillari deb karalib, mazkur lugatda keng iste’mol kilingan. Extiyojga karab boshka xind-oriy tillari, xususan sharkiy areal: eron, toxar, armani tillaridan xam parallellar jalb kilingan. Tyorner lugatida yangixind tillari etimologiyasi asoslari berilgan. Bundan tashkari u ba’zi yangixind tillari orasida fonetik mukobilliklar konuniyatlarini ishlab chikish uchun boy material manbaidir. Shu yerda D.P.Pattayanakning yangixind boskichining sharkiy guruxi tillarining kiyosiy-tarixiy fonetikasini tadkik etishga bagishlangan kitobida 4 ta til taxlil kilingan. Ulardan 3tasi sharkiy guruxga mansub: bular – oriya, assamiy,

bangoliy, 4-si – xindiy. U garbiy guruxga tegishli. Avtorning vazifasi sharkiy gurux tillariaro mutanosiblikni urnatishdan iborat edi. Xulosa sifatida shularni aytish mumkin: tadkikotning kiyosiy tarixiy metodi mintakaviy lingvistika metodlari bilan uygunlashib ketadi. Kadimxind (veda va sanskrit) tillari kadimyunon, lotin va boshka tillar bilan birgalikda tilshunoslikda kiyosiy-tarixiy metodning shakllanib, charxlanib borishiga xizmat kilgan bulsa, yangixind tillarini urganishda bu metod kup samara bermas ekan.

O'xshashlar

Xyornle, Grirson va Chatterji yaratgan grammatikalar

Bimz grammatikasi

A.G. Zograf yaratgan strukturaviy tipologik klassifikatsiya

O’zbеk adabiy tili va shеvalar

Оltоy tili