logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Tilshunoslik
  4. Bimz grammatikasi

Bimz grammatikasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

34.5 KB
Ko'chirib olish
Bimz grammatikasi Reja: 1. J.Bimz grammatikasi tartibi. 2. «Kirish» kismidagi til masalalari. 3. «Fonetika» bobbi xakida. Tayanch iboralar: Oriy tillari, asos - til, braxman, veda, sanskrit, fonetika, uzak, negiz, morfologik sistema, urtaxind tillari, yangixind tillari. Utgan asr 70-yillarida ingliz olimi Jon Bimzning «Xozirgi zamon oriy tillarning kiyosiy grammatikasi» deb nomlangan 3 tomli kitobi Chop etilgan edi. Tilshunoslikka oid bilimlar soxibi bulgan muallif kup yillar Xindistonda inglizlar ma’muriyati idorasida ishlagan bulib, kup xind tillarini bilardi. U juda kup tadkikot ishlarini olib borgandi. U usha paytgacha mavjud bulgan yangixind tillari buyicha yozilgan grammatikalarni tuplagandi. Bimz grammatikasida 7 yangixind tillari buyicha material mavjud: xindiy, panjobiy, sindxiy, gujratiy, maratxiy, oriya, bangoliy. Bulardan tashkari nepali, sigan, rajastxaniy tillari bilan boglik til faktlari keltirilgan. Yirik tillardan – assam va singal buyicha ma’lumotlar yuk, sababi u paytda ular yetarli urganilmagan edi. Yangixind tillari uchun asosiy til kilib avtor sanskritni oladi. Bunda u veda tili va sanskritga doir barcha janrlarni nazarda tutadi. U shunga urgu berib yozadiki, Yangixind tillari braxmanlar adabiy til darajasiga chikargan sanskritga emas, sanskritning suzlashuv formasiga borib takaladi. Avvalo, shuni aytish kerakki, sanskrit kachonlardir suzlashuv tili bulganmi, bu xam isbotini topmagan. Grammatika kuyidagi tartibda tuzilgan: eng avval sanskrit tili fonetikasi – unli va undoshlar ruyxati, ot va fe’llar buyicha turli uzak, negizlar, turli suz turkumlarini tavsifini ochib beruvchi grammatik kategoriyalar keltirilgan. Shundan sung sanskritdan tortib urta xind tillari orkali to xozirgi zamon Yangixind tillari davrigacha bulgan til faktlari birma-bir yoritib berilgan. Bu yerda sistemali yondashuv yuk, fakat til evolyusiyasi natijasi bulgan ayrim- ayrim faktlar tarixi berilgan. Albatta, usha davr umumiy lingvistik karashlariga bu tavsif uslubi mos kelgan. «Kirish» kismida avtor shu areal mikyosida tillar shakllanishining sabablarini kursatgan. Morfologik tuzum sintetik shaklidan analitik shakliga utishini avtor atrofda kurshab turgan agglyutinativ tuzumiga ega xind-oriy bulmagan tillar ta’siri deb xisoblamaydi, balki bu xolatni u ichki konuniyatlar tufayli deb tushuntiradi. «Fonetika» bobida esa oriy bulmagan substrat turli xind-oriy tillariga ta’sir kursatmasligi mumkin emas, deydi. Shuni aytish lozimki, morfologik kurilish urtaxind tillari davrida Ayni fonetik uzgarishlar: oxirgi undoshlarning tushib kolishi, bir gurux undoshlarning uzgarib ketishi natijasida suz strukturasining morfologik tuzumining anik-oydin emasligi kabilar tufayli uzgarishga uchragan edi. Yana shuni ta’kidlash lozimki, Bimz grammatikasida kuplab konkret kuzatishlar xulosalari mavjud. Birinchi bulib u suzning fonetik va morfologik evolyusiyasida suzning ritmik strukturasining axamiyatini tilga olgan. Uning fikricha, prakritlar va yangixind tillarida suzning ritmi undosh unlini tanlashda xal kiluvchi rol uynagan. Bu, ayniksa, morfologiyadagi unlilar tip almashib kelishi xodisasi uchun xam juda axamiyatli.

O'xshashlar

Xyornle, Grirson va Chatterji yaratgan grammatikalar
O’zbek tilining tarixiy grammatikasi til tarixi fanlaridan biri sifatida
O'zbek tilining nazariy grammatikasi fanining predmeti, maqsad va vazifalari
Evropada uyg`onish davridagi tilshunoslik
Grammatistlar va til jamiyati faoliyati