J. Blok yaratgan grammatika - Tilshunoslik - Referatlar

J. Blok yaratgan grammatika

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

38.5 KB

Ko'chirib olish

J. Blok yaratgan grammatika Reja: 1. J.Blok grammatikasining ba’zi xususiyatlari xakida. 2. Grammatikaning «Kirish» kismida yoritilgan masalalar. 3. «Morfologiya» kismida kutarilgan masalalar. 4. «Fonetika» va «sintaksis» boblarida yoritilgan masalalar.

Tayanch iboralar: Xind-oriy tillari, dard tillari, dravid tillari, Kofiriston tillari, yangixind tillari, mintakaviy lingvistika Xozirgi kunda xam uz axamiyatini yukotmagan, xind-oriy tillarining kiyosiy – tarixiy garmmatikasi bilan boglik asarlardan biri Jyul Blokning 1934 yil nashr kilingan «Vedalardan to bizning davrgacha xind-oriy tillari» xisoblanadi. Uni xind- oriy tillarining tarakkiyot tarixi, kiyosiy va xatto tipologik jixatlarini yoritgan uziga xos ensiklopediya deyish mumkin. Avtorning uzi bu asarni yangixind tillarining kiyosiy grammatikasi deb xisoblamagan. Balki avtorning maksadi fakat ularning tarixiy tavsifini berishdan iborat bulgan. Avtor xind-oriy tillariga xozirgi dard tillarini xam kiritadi. Blokning fikricha, kashmiri albatta bu guruxga kiradi. Kofiriston tillarini esa biroz shubxa bilan kiritgan. Blokning kitobi Grirsonning «Xindiston lingvistik obzori» kitobi Chop etilgandan keyin yaratildi. Blok yaratgan asarning inglizcha nashri chikkuncha esa kuplab yangixind tillari, ularning shevalari sinxron, xatto tarixiy jixatdan yoritilib bulingan edi. Demokchimizki, J.Blok uzidan avval yaratilgan grammatikalarning mualliflariga nisbatan kuprok materialni urganib chikkan edi. Nafakat xind-oriy tillari, balki dravid tillari soxasidagi mutaxassis xisoblangan Blok xind-oriy tillari tarakkiyoti tarixini tillararo alokalar bilan boglik xolda kurib chikib, bir oilaga mansub tillarning kiyosiy-tarixiy grammatikaga doir masalalar butun areal lingvistikasi doirasiga xam kiritdi. «Kirish» kismida xind-oriy tillari rivojining tarixi boskichlarga bulinib, taxlil kilingan Kichik – Osiyoning kadimgi tillaridagi oriy suzlarini J.Blok xind shaxobchasiga mansub, deb xisoblaydi. Sanskrit esa yasama adabiy til deb karalgan. Uning tarixi muayyan til emas, uslublar tarixi deb talkin kilingan. Urtaxind tillari davri lingvistga geografik orientatsiya bobida juda kam ma’lumot beradi.

Yangixind tillarining shakllanish vakti anik aytilmagan. Shartli ravishda bu jarayon 10 asrdan keyin boshlanadi. Xozirgi zamon yangixind tillariga mos bulgan bir ajib narsa shuki, ularning kata territoriyada uzluksiz tarkalib borishi va buning natijasida anik lingvistik xadlarning mavjud emasligidir. Kitobning asosiy kismi uch bobdan iborat: Fonetika, morfologiya va sintaksis bulimlari. Sintaksis bulimining juda muxtasar ekanligi ba’zi tillarning tavsifiy grammatikasi xam ishlab chikilmaganligi bilan izoxlanadi. Berilgan material juda yaxshi taksimlangan. Asos kilib kadimxind tili tizimi kabul kilib olingan. Keyin bu sistemaning vakt mobaynidagi, ya’ni urtaxind, undan yangixind davrlaridagi transformatsiyasi kurib chikilgan. Kadimxind tillarining fonetika va morfologiyasi kadimgi xind-evropa tillari, avvalo veda tiliga yakin bulgan Avesta sistemasi bilan kiyoslanib berilgan. Keyingi evolyusiya umumiy xind-evropa modelidan asta-asta chekinib, yangi xindcha modellarning shakllanishi bilan xarakterlanadi. Unli va undoshlar bir-biridan ayri xolda kurilgan. Blokning ta’kidlashicha, kadimxind fonetikasidagi asosiy uzgarishlar unli va undoshlarning uzaro kushilishi koidalarining uzgarishi tufayli yuz bergan. Kadimxind tillarida unlilar undoshlardan mustakil bulgan bulsa, va muxim sifatiy va mikdoriy xarakteristikaga ega bulgan bulsa, urtaxind davridan boshlab, axvol keskin uzgaradi. Bugin suzning belgilovchi birligiga aylanib boradi. Urtaxind tillarida yuz bergan fonetik uzgarishlar tufayli ot va fe’l negizlarida kuchli reduksiya ruy berdi. Fleksiya xodisasi kuchsizlanib bordi. Blokning kitobida bu jarayonlar ayrim grammatik kategoriyalar – jins, son, ot, sifat, olmoshlarning kelishiklari uzgarish tarixi sifatida tavsiflangan. Xind-oriy tillarining kadimgi flektiv tizimdan analitik, ba’zi tillarda esa keyinchalik agglyutinativ tizimga karab rivojlanib borishini Blok ayniksa, fe’l orkali yorkin kursatib bergan. Yangixind tillari fe’li shunday spesifik xususiyatga egaki, tugallanmagan sifatdoshning bosh kelishik shakli fe’lning anik formasiga ekvivalent bulib koldi.

Asta-sekin yangixind tillarida tus-zamon, modal formalarning murakkab sisitemasi shakllanib bordi. Sintaksis bobiga kelsak, Blok yangixind tillaridagi gap strukturasini xarakterlovchi bir kator tendensiyalarni ajratib kursatgan: boglovchi fe’lning kullanilishi; Suz tartibining uzgarmas xolga kelishi va xokazolar; Blokning asari xind-oriy tillarining kiyosiy-tarixiy grammatikasiga kuyildigan barcha talablarga javob beradigan yagona ilmiy ishdir.

O'xshashlar

Grammatika

Grammatika

Grammatika

Tarixiy grammatika

Grammatika va uning ob‘ekti