Суз зар, таржимон эса заргардир - Tilshunoslik - Referatlar

Суз зар, таржимон эса заргардир

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

38 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Сўз зар, таржимон эса заргардир Тил шакли ўзига хослигини тил материясининг ҳосил бўлиш жараёнида намоён этади. Шу билан бирга мустақилдир. Гумбольдт турли инсонлар тилидаги ўхшашликни товуш бирлиги ва руҳий маъно бирлигидан излаган. У товуш бирлигини ирсият билан боғлаб, руҳий бирликни эса жамият бирлиги социал фактор билан изоҳлаган эди. Шундай фикрни Гумбольдтдан 900 йил олдин “иккинчи муаллим” номи билан машҳур бўлган Абу Наср Форобий ҳам билдирган эди. “Ҳар қандай билиш даставвал, ўзни қуршаб турган оламдаги нарса ва ҳодисаларни кузатишдан бошланади. Чунки тафаккур фаолияти билан ҳосил қилинган моҳият ўзининг табиий асосидан олдин бўлиши мумкн эмас. Билишдан мақсад ҳақиқатга эришмоқдир” 1 . “Форобий бугунги тил фалсафаси учун ғоят муҳим тушунчаларга (констакта – акциденция, зот-тазоҳир, умумийлик-хусусийлик; фаҳмий (ҳиссий) билиш-идрокий билишга, асос солган улуғ файласуф бўлиш билан бирга, тилшуносликнинг умумий масалаларини ёритиб берган улкан тилшунос олим ҳамдир” 2 – дейди профессор А.Нурмонов. Шунга уйғун фикрни буюк мутафаккир Алишер Навоийнинг тил ва нутқ борасидаги фикрларида ҳам учратиш мумкин. Алишер Навоий фикрларига эътибор берилса, бу олим В.Гумбольдт ва Ф.де Соссюрлардан анча олдин тил ва нутқ ҳодисаларни бир-биридан фарқлаганининг гувоҳи бўласиз. А. Навоий имконият тарзидаги сўз (тил бирлиги) соҳиби ихтисос (сўзловчи) томонидан турли жилвалантирилишини (нутқ бирлиги сифатида реаллаштирилиши) мумкинлигини баён қилади. (Бизнингча психолингвистиканинг негизини ҳам айни шу фикрлардан излаш тўғри бўлади). “Муҳокамат ул-луғатайн” асарида таъкидланишича, сўз гўё дурдур. Дурнинг жойланиши ўрни денгиз туби бўлса, сўзнинг жойланиш ўрни кўнгулдир. (хотирадир). 1 Абу Наср Фарофий “Фозил одамлар шаҳри” Т, 1993, 3-бет. 2 Нурмонов А. “Ўзбек тилшунослиги тарихи” Т, 2002. 13- бет Ò, 2002. 13-áåò.

www.arxiv.uz Дур ғаввос ёрдамида денгиз тубидан ташқарига чиқарилиб, жилвалантирилса ва ғаввоснинг қиймати жавҳарни жилвалантира олиш қобилиятига қараб белгиланса, сўз соҳиби ихтисос томонидан кўнгилдан ташқарига олиб чиқилади ва нотиқнинг қиймати сўз қўллаш маҳоратига уни жилвалантириш қобилятига қараб белгиланади. Денгиз қаърида ҳаракатсиз имконият тарзида турган дурлар ғаввос ёрдамида ҳаракатга келтирилса, кўнгил тубидаги имконият тарзидаги сўзлар ҳам сўзловчи томонидан нутқий жараёнда ўз жилвасини топади 3 . Ахир бу XXI аср тилшуносларининг тадқиқот объектига айланган нутқнинг пайдо бўлиши ва унда субъектнинг ўзига хос жиҳатлари руҳияти акс этиши коммуникациянинг вужудга келиши каби долзарб масалаларнинг негизи эмасми?! Айни Ҳолатларни таржима санаътида ҳам кўришим мумкин. Ҳа, айнан санъат. Сабаби маълум бир халқ, миллат ўзига нотаниш халқ миллат руҳиятини, ўзига хослигини, маданиятини, урф одатини айнан таржимон тақдим этган Ҳолатда қабул қилади. Шунинг учун бу ишга қўл учида енгил елпи қараш матнни реципиент томонидан қабул қилинишини қийинлаштиради. Рус адабиёти бизга болаликдан яқин. Бу халқ ҳақида етарлича тасаввурга эгамиз. Ўзбек китобхони С.Есенин шеъриятини яхши билади. Бу хабардорликка муҳим хисса қўшган истеъдодли шоир Эркин Воҳидовдир. Есенининг “Форс тароналари” туркумини рус ва ўзбек тилларида ўқиб туриб, Эркин Воҳидов Есенин тасвирламоқчи бўлган ҳис-туйғуларни ундан ҳам чуқурроқ англаганки, натижада ғоят гўзал шарқона таржима вужудга келган, деган хулосага келиш мумкин. Масалага психолингвистик томондан ёндошсак-чи? Унда таржиманинг бадиий қимматига путур етмаган ҳолда баъзи фикр ва мулоҳазалар пайдо бўлади. Мы в России девушек весенних На цепи не держим, как собак, Поцелуям учимся без денег, 3 Нурмонов А. “Ўзбек тилшунослиги тарихи” Т, 2002. 80-бет.

www.arxiv.uz Без кинжальных хитростей и драк . Таржима оригиналдан ҳам гўзалроқ. Россияда гулдай қизларни, Тутқунликда сақламас эрлар. Сармаст этар бўса бизларни Беханжару бемакру безар. Эътиборни дастлабки икки қатор тортади. Рус тилида ўқилганда ҳам шарқ ўқувчиси учун “На цепи не держим, как собак” мисраси бироз қўпол туюлади. Ахир гап аёл ҳақида, ёш, бокира қизлар ҳақида кетаяпти-ку деган фикр ўзбек китобхонининг кўнглидан ўтади. Мисра айнан таржима қилинса қай Ҳолат юзага келишини тасаввур қилиш қийин эмас. “Биз Россияда баҳорий қизларни Ит каби занжирда ушлаб турмаймиз.” Жуда қўпол ва бадиятдан йироқ, тўғрими? Нима учун? Ахир биз реал матндан чекинмадик, сўзма-сўз таржима қилдик-ку? Айнан мана шундай савол қўйилган жойда жавобни пиҳолингвистика беради. Сабаби шарқлик ва ғарбликнинг воқеликни қай тарзда қабул қилишида. Шарқда руҳият устун, ғарбда эса моддият. Шу нуқтаи назардан Э.Воҳидов матн мазмунига путур еткизмаган Ҳолатда мисраларга шарқона жилва бера олган. Есенин “ девушек весенних ” ибораси билан ёш гўзал қизларни назарда тутарди. Ўзбек тилида айнан “баҳорий қизлар” ибораси йўқ. Баҳор - ёшлик, гўзаллик, бокиралик тимсоли ва бевосита бизда бу тушунчалар гул, ғунча сўзлари билан боғланади. Шунинг учун ҳам Э.Воҳидов бу иборани “гулдай қизларни” дея таржима қилади. “Ит каби занжирда ушлаб турмаймиз” маъносини эса “туқунликда сақламас эрлар” дея ўзбек китобхони дунёқарашига мослайди. Шеър қуйидагича ниҳояланади: “ И на дверь ты взглядывай не очень, Всё ровно калитка есть в саду ... Незадаром мне мигнули очи Приоткинув черную чадру .”

www.arxiv.uz “Эшикка кўп қараберма сан Гул боғингга барибир йўл бор... Оқшом менга ниқоб остидан Оҳу кўзин сузди гулруҳсор.” Ҳушёр китобхон дарҳол охирги икки мисрага эътибор беради. Оригиналнинг мазмуни бундай: “гўзал қора чодрасини хиёл очиб, бекорга менга кўз қисмади” яъни менга унинг ёнига кириш учун ишора берди. Рус китобхони учун маъшуқанинг “кўз қисиб” имлаши унга бўлган ижобий муносабатга путур етказмаслиги мумкин. Аммо ўзбек китобхони буни қабул қила олмайди. “Кўз қисиб” хабар берган гўзалга нисбатан салбий муносабат уйғонади. Эркин Воҳидов буни ҳисобга олади ва “мигнули очи” иборасини “кўзин сузди” дея таржима қилиб гўзалга нисбатан ижобий муносабатни сақлаб қолади. Чунки шарқда маъшуқанинг нозу-карашмаси, кўз сузиб маъшуқнинг қалбини забт этиши гўзалнинг шўхлиги, ўз хуснига қаттиқ ишонганлик белгиси сифатида қабул қилинади. “Кўз сузган” гўзалга нисбатан хайрихоҳлик билдиради. “Кўз қисди” дейиш билан бу ижобий қарашлар ўрнига енгилтабиат, одобсиз семалари бўрттирилади ва шоирнинг фикри хиралашади. Эркин Воҳидов буни жуда нозик илғаган. Таржимоннинг барча ютуқларини рад этмаган ҳолда бир сўзга нисбатан эътироз туғилади. Эркин Воҳидов “ниқоб остидан” иборасини ишлатади. Ҳолбуки Есенин “чодра” сўзини қўллаган. Ниқоб ҳар қандай вазиятда ҳам фақат юзга тутилади, буни биз чиммат деймиз. Чодра эса бутун гавдани бошдан оёқ ёпиб турадиган (фақат кўзлар очиқ қолади) мусулмон аёлларнинг кийими. Шунинг учун ниқоб сўзи ўрнига чиммат ёки ҳижоб сўзи қўлланиши мантиққа мувофиқ эмасми?! Чунки ниқоб рус тилида “маска” сўзига тўғри келади. Чиммат эса – вуаль – яъни аёлларнинг юзини тўсиб турадиган нафис тўр. Хулоса қилиб айтганда, ҳар бир таржима ўзига хос санъат асари. Унда ҳар бир ижодкорнинг шахсий дунёқараши, руҳияти, хис-туйғулари яққол

www.arxiv.uz ифодаланади. Таржимон худди заргар каби сўз дурларини ўрни-ўрнига қўйиб гўзал санъат намунасини яратади.

O'xshashlar

Суз бирикмаси

Суз таркиби ва суз ясаш йулларини ургатиш

Морфология. Суз туркумлари

Суз туркумлари 2

Сон суз туркуми