Oromiy yozuv va oromiy tili pahlaviy yozuvi, hind yozuvi, xitoy turkistoni, grek-baqtriya davlati, eftalit-xionit davlati - Tilshunoslik - Referatlar

Oromiy yozuv va oromiy tili pahlaviy yozuvi, hind yozuvi, xitoy turkistoni, grek-baqtriya davlati, eftalit-xionit davlati

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

47 KB

Ko'chirib olish

Oromiy yozuv va oromiy tili pahlaviy yozuvi, hind yozuvi, xitoy turkistoni, grek-baqtriya davlati, eftalit-xionit davlati Reja : 1. Tarixiy yozma manbalar . 2. Oromiy yozuv . 3. H ind yozuvi . 4. Yunon yozuvi . 5. O‘rta eroniy tillarning yodgorliklari.

Tarixiy yozma manbalar Eron va O‘rta Osiyoning iqtisodiy, siyosiy va madaniy hayotiga oid ma’lumotlar eroniyzabon xalqlardan boshqa yunon, lotin, armen, suriya, xitoy, qadimgi hind qadimgi turk va arab yozma manbalarida uchraydi. O‘rta eroniy til davrining yozma yodgorliklari O‘rta eroniy til davri yodgorliklarining yozuv turi xilma xildir. U davrda uch yozuv turidan foydalanishgan: 1) o romiy alifbosi asosidagi yozuv; 2) h ind alifbosi asosidagi yozuv; 3) y unon alifbosi asosidag i yozuv. Bu davrning aksariyat yodgorliklari oromiy yozuvi asosidagi alifboda yozilgan. Oromiy yozuvi va oromiy tili Ahamoniylar sulolasi davrida devonxonalarda ham qo‘llanilgan. Bu sulolaning yemirilishi natijasida mixxat ham to‘la iste’moldan chiqdi. O‘sha davrda oromiy yozuvining variantlaridan Eron, O‘rta Osiyo, Baqtriya, Hindistonning shimoliy- g‘arbiy maydonlari, Zakavkaze (Armaniston, Gruziya) Kichik Osiyo va Misr hududlarida keng foydalanishgan. Ko‘pgina mamlakatlarda yerli xalq tillarini (parfyan, so‘g‘d, xorazm, qadimgi arman, qadimgi gruzin) aks ettirish uchun ham qo‘llanilgan. Albatta, bunda oromiy yozuvining asl nushasiga turli qo‘shimcha elementlar qo‘shilgan. Xatto toshga, tangaga yozilgan yozuvlarda xarflar ko‘rinishi ham turlicha bo‘lgan. Parfyanlar podshohligi davrida Avesto ham shu oromiy yozuvining biror variantida yozilganiga asos bor, lekin bu nusha yo‘qolib ketgan. Shu alifbo asosida Sosoniylar davrida keng rivoj topgan o‘rta fors yozuvi ham maydonga kelgan. O‘rta fors yozuvidan tosh, tanga idishlar va asosan, otashparastlarning diniy kitobi Avestoni va badiiy adabiyotini yozuvda aks ettirishda foydalanishgan. Bu yerda shuni alohida ta’kidlash kerakki o‘rta fors yozuvi va o‘rta fors tilini ko‘pkina sharq olimlari va ularga ergashgan g‘arb olimlari ham odatda pahlaviy yozuvi va pahlaviy tili deb noto‘g‘ri atashadi. Chunki pahlaviy so‘zi parfiyan so‘zidan kelib chiqqan (Qadimgi fors tilida pardava parfiya yo parfiyaviy – o‘rta fors tilida

pahlav . Bundan nisbiy sifat yasalsa o‘rta fors tilida pahlavik pahlavir – pahlavi – hozirgi fors tilida pahlavi ). Pahlaviy nomi ostida balkim parfyan tili va parfyan yozuvi tushunilgan bo‘lib, asta-sekin o‘rta fors tili va o‘rta fors yozuvi Eronda keng tarqalgandan so‘ng «pahlaviy» termini shu ma’noda qo‘llanilgan bo‘lsa kerak. Arablar iste’losidan keyin o‘rta sharq olimlari, Firdavsiy, Ibn-al-Mukaffa, Istaxri, Ibn Xardak va boshqalar arab tiliga qarama-qarshi o‘laroq «pahlaviy» terminini qadimgi fors tili va qadimgi fors yozuvi o‘rnida qo‘llashgan. O‘rta asr qomuslarida «pahlaviy» terminiga turlicha talqinlar berilgan. Oromiy yozuvi asosidagi yozuvlar asta-sekin Amu-daryo va Zarafshon vohalariga ham tarqalgan. Buning asosida Xorazm va So‘g‘d yozuvlari ham yaratilganki, u arablarning bostirib kelgunga qadar iste’molda bo‘lgan. So‘g‘d tili «Buyuk ipak yo‘li»da asosiy ish tili bo‘lgani uchun So‘g‘d yozuvlari Mo‘g‘ulistongacha yetib borgan. Xatto uni sharqiy Turkistonda yashovchi uyg‘urlar ham qabul qilishgan. So‘g‘d yozuvlari yo‘nalishini o‘zgartirib, uni avval mo‘g‘ullar keyin manjurlar ham qabul qilishgan. Agar So‘g‘d yozuvi o‘ngdan chapga gorizantal yozilgan bo‘lsa, mo‘g‘ul va manjurlar vertikal holatda tepadan pastga yozishgan. Natijada, So‘g‘d yozuvi O‘rta yer dengizidan to Tinch okean qirg‘oqlarigacha yetib borgan. Hind alifbosi asosidagi yozuv Eroniy tillarni vasf qilishda hindiy yozuvlardan braxmi alfaviti qo‘llanilgan. Xotandan topilgan sak tilidagi matnlar shu alifboda yozilgan. Hind alifbosining Xitoy Turkistoniga tarqalishi eramizning I minginchi yillarining oxirgi asrlarida budda dinining kirib kelishi bilan bog‘liqdir. Yunon alifbosi asosidagi yozuv Yunon alifbosi Iskandar Zulqarnayn yurishidan keyin Parfiya davlatida ish yuritish qog‘ozlarida, keyinroq esa Grek-baqtriya davlatida qo‘llanila boshladi. Keyinroq bu alifbodan uluG‘ Kushon podshohligida hamda Eftalit-xionitlar davlatida ham foydalanishgan.

1950-60-yillarda janubiy Tojikistonda bronzadan yasalgan qo‘ng‘iroq va loydan yasalgan idish topildiki uning yozuvlari yunon alifbosi asosida edi. Janubiy Rossiya va Kavkaz oldida yashovchi eroniyzabon qabilalardan alanlarga eramizning V asrida Vizantiya va Gruziyadan xristian dini o‘tib keldi, shu qatori din bilan birga yunon alifbosi ham asta tarqala boshladi. O‘rta fors tillarining yodgorliklari O‘rta fors tilining boshlang‘ich davridan (er.av. VI -IV asrlar) to eramizning III asri o‘rtalarigacha bu tilning rivoji haqida birorta manba qolmagan. Fors tili taraqqiyotining deyarli 6 asri xujjatsiz qolyapti. Faqat Sosoniylar sulolasi o‘rnatilgandan so‘ng turli toifadagi manbalar yozilinib, ba’zilari bizgacha yetib kelgan. O‘rta fors tili yodgorliklarini biz quyidagi guruhlarga ajratishimiz mumkin: 1) tosh yozuvlar; 2) muhr, idish, tangaga yozilgan yozuvlar; 3) o‘rta fors tilidagi kitobiy va diniy adabiyotlar (otashparastlar tomonidan saqlanganlari); 4) moniy matnlari; 5) turli papiruslar . Tayanch iboralar Oromiy yozuv va oromiy tili pahlaviy yozuvi, pahlaviy tili, hind yozuvi, Xitoy Turkistoni, Sharqiy Turkiston, Grek-Baqtriya davlati, Eftalit-xionit davlati

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. I.M.Oranskiy «Vvedenie v iranskuyu filologiyu» M. 1960, 1988. 2. Osnovi iranskogo yazikoznaniya M., 1979, 1981, 1982 . 3. Gamkrelidze T.V.Ivanov Vch.Vs. «Indoyevropeyskiy yazik i indoyevropeysi» tom I- II , Tbilisi, 1984. 4. Naselenie SSSR M, 1976 . 5. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Kitobiy-pahlaviy diniy adabiyot, badiiy adabiyot, didaktiv adabiyot, moniy matnlari, pahlaviy papiruslari, parfiyon (pahlaviy) tili, so‘g‘d tili, xorazm tili, sak-tohar dialektlari

Qadimiy xalqlar va ularning yozuvlari

Grafika

Xunlar va ularning tili va yozuvi haqida

Grafika