O`zbeklarda chorvachilik - Tilshunoslik - Referatlar

O`zbeklarda chorvachilik

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

47.5 KB

Ko'chirib olish

O`zbeklarda chorvachilik Reja: 1. O`zbek chorvachiligida qorako`lchilik. 2. Yilqichilik. 3. An`anaviy pillachilik.

O’zbek lar qadim davrlardan chorvachilik bilan shug’ullanib kelganlar. Ammo o’troq aholi bilan yarim o’troq aholi orasida turli xildagi chorva xo’jaligi mavjud bo’lgan. Ilgari ko’chmanchi bo’lgan qabilalardan Movaraunnahr turklari, Dashtu qipchoqdan kelib joylashgan ko’chmanchi o’zbeklar yarim o’troq holda yashab chorvachilik bilan shug’ullanganlar. Ayniqsa, qo’ng’irot , loqay, qarluq, turk kabi yirik qabilalarning avlodlari chorvador hisoblanganlar. Ular bahorda qo`ylar bolalagandan keyin podani to g’li va adirlardagi yaylovlarda yoki dasht o’tloqlariga haydab chiqqanlar. Odatda yaylovlarda ayollar va o’smirlar bo’lgan, erkaklar vodiyda dehqonchilik ishlari bilan band bo’lib, vaqti-vaqti bilan yaylovga chiqib oziq-ovqat yetkazib turganlar. Ular asosan yaylov chorvachiligida qo’y - q o’zilarni boqqanlar. Yarim o’troq o’zbeklar qo’ychilikka alohida mehr qo’ygan va bu uzoq tarixiy anan’anga ega. Xalq orasida tarqalgan turli afsona va rivoyatlarda qo’y jannatdan keltirilgan, deb hikoya qilinadi. Hozirgacha cho’ponlar o’zining risolasi va piriga ega. Ularning piri cho’pon ota hisoblanib, cho’pon bo’lish xudoning marhamati, shuning uchun u juda hurmatli kasb deb qaralgan. O’zbek chorvachiligida qorako’lchilikka ayniqsa e’tibor katta bo’lgan, dumbali qo’ylar ham ko’p boqilgan. Qorako’l qo’ylari asosan tekisliklardagi yaylovlardan qaytarilib qishloqdagi maxsus ajratilgan qo’tonlarda saqlangan. Ular qishloq atrofidagi dalalarda boqilib, kechalari qo’tonlarda to’plangan. Keyingi bahorda qo’y - q o’zilar yana yaylovlarga ko’chirilgan. Qo’ylarning dumbali hisori nasllari ayniqsa Janubiy O’zbekistonda va Tojikistonda ko’proq bo’lgan. Ular ko’proq tog’li yaylovlarda kuzning o’rtalarigacha boqilgan, keyin vodiyga haydab keltirilib, kuzgi juni qirqib va qochirib bo’lguncha qishloq atrofidagi o’tloqlarda va og’ilxonalarda boqilgan. Ekstensiv xo’jalik sharoitida choravachilikka e’tibor zo’r bo’lgan va uzoq davr to’plangan amaliy tajribaga tayangan holda avloddan – avlodga yetib kelgan. Elda mashhur cho’ponlar avlodi mavjud bo’lgan. Kambag’al oilalar odatda 10-15 xo’jalikka birikib atoqli cho’ponlardan yollab tayinlangan va

ularga yordamchi sifatida ikki –uch o’g’il bola ajratilgan. C h o’pon mehnati uchun shartnoma asosida qo’y, natura mahsulot yoki pul bilan hisoblashgan. Qo’ychilik asosan sotishga mo’ljallangan. Dasht tumanlarda qorako’lchilik rivojlangan va bozorga chiqarilgan. Qorako’l terilarini ilgari maxsus savdogarlar o’z vakillari orqali terib olganlar, barra go’shti shahar (qishloq) bozorlarida chiqarilgan. Qorako’l go’shtlari juda shirin bo’lganligi uchun ularga tirik holda shaharlarga qassoblarga keltirib sotilgan. Maxsus molfurush, moljalloblar XX asr boshlarida, mart oylarida, masalan, Buxoro amirligidan minglab qo’ylarni poda-poda qilib Zarafshon vodiysiga haydab keltirganlar. Ularning junini qirqib ba’zan shahardagi o’zbeklarga o g’ilxonada boqishga yoki maxsus cho’ponlarni yollab topshirganlar. Podalarni Zarafshon va Turkiston tog’ tizmalaridagi yozgi yaylovlarda boqib avgust oyidan shahar bozoriga chiqarila boshlaganlar. Farg’ona vodiysidagi molfurushlar Qirg’iziston tog’laridagi qo’ylardan ko’plab poda sotib olib o’zlariga boqtirganlar, qishda vodiyga haydab kelib pullaganlar. Katta boylar ham molfurushlik qilganlar. Qo’y juni ham bozorga chiqarilgan. Undan ayrim xo’jaliklarda kigiz, palas, gilam, qop va xurjun ishlab chiqarilgan va qisman savdo qilingan. Qo’y terisidan po’stin va telpak, shuningdek to’shama, mesh, sanoch va boshqa uy – r o`zg`or buyumlari yasalgan. Ko’pchilik o’zbeklar echki go’shtini “sovuqlik” deb iste’mol qilganlar. Uning junidan xo’jalikkda zarur arqon va ip eshilgan, terisidan poyabzal tikilgan, mesh h amda sanoch ishlab chiqilgan. Keyingi yillarda angor echkilar i ni parvarish qilish F arg’ona vodiysida avj oladi. Bunday echkilarning juni yuqori sifatli bo’lib, ulardan ajoyib gilamlar va tivit ro’mollar to’qilgan. Dehqonchilikda yirik shoxli mollardan eng zarur ish kuchi sifatida ho’kizlarni alohida parvarish qilganlar. Qo’ychilikdagidek, yirik shoxli mollar ham maxsus o’troq dehqonlarga xarid qilingan. Xorazmda asosan mol go’shtini, Farg’ona va Zarafshon vodiylarida ko’proq qo’y go’shtini iste’mol qilganlar. To’y - ma’rakalarda buzoq va g’unojinlar so`yilgan.

O`zbekistonda qadimdan yilqichilik ham rivojlangan. Afsonaviy otlar xalq ijodida, doston va rivoyatlarda, shoirlar va baxshilar tilida kuylangan. Otlar minish, aravaga qo`shish hamda yuk tashish uchun parvarish qilingan. O`zbeklarda ko`chmanchi elatlardagidek yilqilar uyuri, ya`ni biyalar to`dasi bo`lmagan, ammo yuqori sifatli ot navlariga qiziqish zo`r bo`lgan. Hozirgacha saqlanib kelgan afsonaviy otlar nafaqat rivoyatlarda, toponomikva diniy e`tiqodlarda (totemistik tasavvurlarda) ham namoyon bo`lgan. Sharqiy Buxorodagi ayrim qabilalarda uyurli otlar saqlangan. Ko`pincha otlar Samarqand, Farg`ona, Qo`qonda va qo`shni o`lkalarda sotilgan. Dasht va sahro hududida yashovchi o`zbeklar tuyachilik bilan shug`ullanganlar. Bu soha ayniqsa Buxoro va Qashqadaryo viloyatlarida yashovchi aholiga ma`lum. Tuyalardan asosan yuk tashishda, ba`zan xo`jalik ishlarida, ko`proq karvon savdosida foydalanilgan. Tuyalar odatda dashtda cho`ponsiz boqilgan. Tuya uncha parvarish talab qilinmaydigan mol bo`lib hisoblanadi. Undan tuya egasi jun, sut va go`sht olgan. O`troq ziroatchilik bilan shug`ullanuvchi o`zbeklarda chorvachilik uncha rivojlanmagan, chunki sug`orma yer tanqisligidan xashak yetmagan. Mahalliy dehqonlar oz sonli sigir, echki va qo`yni sut – qatiq va go`sht uchun, ot va eshakni minish va yuk tashish uchun parvarish qilganlar. Ot – arava va ho`kizlar ko`proq boy– baquvvat oilalarda bo`lgan. Ishchi hayvonlar ham asosan boylarda bo`lib kambag`al dehqonlar ulardan karandaga olib ishlatganlar. O`rta aholi o`z mollari va qo`y – echkilarini jamoa bo`lib maxsus yollangan cho`ponlarga boqtirgan yoki og`ilxonada saqlab boqqanlar. Kambag`al oilalarda minish, yuk tashish va boshqa xo`jalik ishlarida eshak va xachirdan foydalanilgan. Parrandachilik o`zbeklarda keng tarqalmagan. Ammo ko`p oilalarda ular go`sht va tuxum uchun saqlangan. Ayniqsa Xorazimda tovuq go`shtidan turli taomlar tayyorlaganlar. Tovuq go`shtli, saryog`da pishirilgan palov tansiq taomlardan hisoblanadi.

Hozirgi davrda an`anaviy chorva xo`jaliklari jamoa va davlat xo`jaliklarida biriktirilgan va zamonaviy texnika va yem – xashak bilan ta`minlangan. Buxoro, Samarqand, Surxondaryo va Xorazm viloyatlarida qorako`lchilik mavjud. Farg`ona viloyatidagi b’azi jamoa xo`jaliklarida chorvachilik ananalari saqlangan. Ular qo`shni Qirg`izisiston,Qozog`iston va Tojikiston yaylovlaridan ham foydalanadilar. Echkichilik butun viloyatlarda tarqalgan. Farg`ona vodiysidagi jamoa xo`jaliklarida urchitish yo`li bilan angor va mahalliy echkilarda yangi zotlar yetishtirilgan. O`troq dehqon xo`jaliklarida an`anviy pillachilik rivojlangan. Ilgari pilla yetkazish yordamchi xo`jalik sohasi hisoblanib, unda faqat ayollar band bo`lgan. Hatto ipak urug`i (qurti) ni ayllar qo`ynida xaltachada saqlab parvarish qilgan. Pilla yetkazadigan xonalar jihozlanmagan. Zarur issiqlik va havo yetishmagan. Oqibatda ipak qurti yaxshi parvarish qilinmaganligidanpilla o`z vaqtida pishib yetilmagan va sifati past bo`lgan. Ipak qurti urug`ini olish korxonalari kam mahsulot bergan. Urug` yetmasligidan uni Italiya va Turkiyadan sotib olishga majbur bo`lganlar. Shunday qilib, o`zbek dehqonchiligi uzoq tarixiy tajribaga ega bo`lib, o`zining an`anaviy sohalarini saqlabgina qolmay, balki zamonaviy agrotexnika va fan yutuqlariga tayanib yuqori darajaga ko`tarilgan. Ziroatchilikda va qishloq xo`jaligining boshqa sohalarida zamonaviy agrotexnika, irrigatsiya inshootlari, ilm – fan yutuqlaridan samarali foydalanish natijasida O`zbekiston Respublikasi ilg`or agrosanoat mamlakatlaridan biriga aylandi. Mamlakatimizning mustaqillikka erishish, o`zbek dehqonlarining o`z yeriga o`zi xo`jayin bo`lishi ularning moddiy va madaniy turmushining yana ham yuksalishiga zamin yaratib berdi.

A D A B I Y O T L A R . 1. I.A.Karimov. Uzbekistonning uz istiklol va tarakkiyot yuli. T. «Uzbekiston», - 1992. 2. I.A.Karimov. Uzbekiston: milliy istiklol, iktisod, siyosat, mafkura. T. «Uzbekiston».1993. 3. I.A.Karimov. Uzbekiston – bozor munosabatlariga utishning uziga xos yuli. T. «Uzbekiston».1993. 4. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

O`zbek xalq og`zaki ijodining o`ziga xos xususiyatlari, predmeti, o`rganish ob’ekti

O`zbеk adabiy tili tarixini sotsiolingvistik asosda o`rganish

O`zbеk tili frazеologiyasi

O`rta Osiyoda tilshunoslik

O`qituvchi nutq odobi