O`qituvchi nutq odobi - Tilshunoslik - Referatlar

O`qituvchi nutq odobi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

32.5 KB

Ko'chirib olish

O`qituvchi nutq odobi R e j a: 1. Nutq odobi – ahloqni belgilovchi mezon. 2. Nutq texnikasi va ovozdan foydalanish. 3. O`qituvchi odobi – nutq odobi. 1

Nutq odobi insonning ahloqini belgilovchi mezondir. Ahloq fan sifatida o`rta asrlarda yuzaga keldi. Kishining odobi, eng avvalo uning nutqida ko`rinadi. Nutq odobi – aytilishi zarur bo`lgan xabarlarni tinglovchiga hurmat qilgan holda, bilish, chunki ularni bilmaslik aniqlikning buzilishiga olib keladi: Paronimlarni bilish, ulardan tovush yaqinliklariga e’tibor berish; tor muhitda ishlatiladigan dialektalizm so`zlarning ma’nolari yaxshi anglatgan holda nutqqa kiritish. O`qituvchi o`z nutqidan keng foydalanadi. O`quvchilarga voqea hodisalar, shaxslar haqida ma’lumot berishda bu katta ahamiyat kasb etadi. O`qituvchilik kasbi bevosita ovoz xususiyatlari bilan bog`liq, yoqimli va jarangdor ovozga ega bo`lgan o`qituvchi o`z o`quvchilariga ovozining shiradorligi bilan ham ta’sir etadi. Bunday muvaffaqiyatga erishish uchun o`qituvchi o`z ovozini kuchini, yoqimliligini bilishi zarur. O`qituvchining ovozidan quyidagi xususiyatlar bo`lishi lozim. - jarangdorlik (tovushning tozaligi va tembrning yorqinligi); Asarlarning ayrim parchalari darsda hikoya qilib beriladi. Hikoya qilib berishda voqealar batafsil yoki ma’lum qisqartirishlar bilan bayon etilishi mumkin. Nutq texnikasi deyilganda nutqni tinglovchi yoki o`quvchiga yetkazishda qo`llanadigan vositalar tushuniladi. Nutq ikki xil ko`rinishda bo`lganda uni texnikasini ham ikki xil ko`rsatish mumkin: 1. Og`zaki nutq texnikasi. 2. Yozma nutq texnikasi. Og`zaki nutq texnikasi tovush, bo`g`in, so`zlarni, uning shakllarini talaffuz etishni yaxshilash borasida nutq organlarini faollashtiruvchi mashqlarni anglatadi. Bunga ovozdan foydalanish tovush fazilati sifatida yorqin ifodalash qobiliyati bilan nutq faoliyatining ma’nosi bilan, nutq 2

ishlatilayotgan so`z ma’nolarini bilish bilan bog`liq bo`ladi. Agar notiq o`zi fikr yuritmoqchi bo`lgan nutq predmetining yaxshi bilsa, unga mos so`zlar tanlasa va o`zi tanlagan so`zlarning ma’nolariga vazifalar yuksala, nutqning aniq bo`lishi muqarrardir. Nutqning sifati ma’nosidan aniqligining o`zi nimalardan iborat? Aniqlikni “nutq borlik”, nutq – tafakkur munosabatlari asosida aniqlasa bo`ladi. Ish qog`ozlarga xos bo`lgan xususiyatlar. Yozma nutq ham huddi og`zaki nutq kabi tinglovchi uchun yaratiladi. Uning qulayligidan, o`quvchiga tez va butun mohiyati bilan yetib borishidan yozuvchi ham, o`quvchiga ham minnatdor. Shuni nazarda tutganda yozma nutq texnikasi quyidagilarni o`z ichiga oladi: a) har qanday yozma nutq xat boshidan, bosh harf bilan boshlanishi kerak, har bir gap mazmunan nisbatan tugallangan bo`lishi, yorqin fikr anglatishi kerak; - keng diapazonlik (ovozning eng pastlikdan eng yuqorigacha bo`lgan darajasi); - havodorlik (erkin so`zlaganda yaxshi eshituvchanlikka ega bo`lish); - ixchamlik va harakatchanlik; - chidamlilik (uzoq ishlash qobiliyatiga ega bo`lish); - moslashuvchanlik (dinamika, tembr, melodikani eshitilish sharoitida moslasha olish); - qarshi shovqinlarga nisbatan barqarorlik; - suggestivlik (ovozni hayajon ifodalash va bu orqali tinglovchining hulqiga ta’sir qilish xususiyati. a) ma’lum bir fikr bayon etilgandan so`ng, nutqni tarkibiy qismi bo`lgan boshqa fikr xat boshidan boshlanishi zarur. 3

Xat boshilar (abzatslar) bir-biri bilan mantiqiy bog`langan bo`lishi lozim. b) Dialoglardan tashkil topgan yozma nutqda har bir shaxsni gapi teri orqali yoziladi; c) ko`chirma gaplar, ko`chirmalar, o`z ma’nosida ishlatilmagan so`zlar, birikmalar qo`shtirnoq ichiga olinadi; d) nutq uchun ikkinchi darajali hisoblangan, undagi gaplarning tarkibiy qismi hisoblanmaydigan narsalar teri yoki qavs bilan ajratiladi; e) ot kesim, izohlovchi, undalma, ajratiladigan bo`laklar tegishli tinish belgilari bilan ajratiladi; f) nutqning xat boshidan yirik qismlarga boblarga bo`lib ko`rsatiladi. Ish qog`ozlarga ham yozma nutq hisoblanadi. Ularning yozilishi ham nutqqa xos umumiy talablardan chetga chiqmaydi. T a s v i r. Nutqda ifodalangan narsa yoki hodisani maxsus til vositalari orqali xarakterlash, uning xususiyatlarini, sifatlarini ko`rsatish usuli tasvir deyiladi. Tasvir fikr yuritiladigan yorqin shakllantirish uchun ishlatiladi. Hikoya qilish. Bo`lib o`tgan va yuz beradigan voqea hodisalarning batafsil so`zlash hikoya qilish hisoblanadi. Kichik hajmdagi nasriy asarlar, katta asarlarning ayrim parchalari darsda hikoya qilib beriladi. Hikoya qilib berishda voqealar batafsil yoki ma’lum qisqartirishlar bilan bayon etilishi mumkin. 4

Adabiyotlar: 1. Barkamol avlod orzusi. T., “Sharq”, 1999. 2. I.A.Karimov. Milliy istiqlol mafkurasi – xalq e’tiqodi va buyuk kelajakka ishonchdir. T., “O`zbekiston”, 2000. 3. R.Qo`ng`urov va b. Nutq madaniyati va uslubiyot asoslari. T., “O`qituvchi”, 1992. 4. A.G`ulomov, B.Qobilova. Nutq o`stirish mashg`ulotlari. T., “O`qituvchi”, 1995. 5. G`.Abduraxmonov, S.Mamajonov. O`zbek tili va adabiyoti. T., “O`qituvchi”, 1995. 6. www.ziyonet.uz 5

O'xshashlar

Hadislarda nutq va nutq odobi haqida

Qobusnoma da nutq odobi masalalari

O`qituvchi nutqiga qo`yiladigan asosiy talablar

Nutq madaniyatini o`rganish tarixi

Nutq tovushlarining tasnifi