logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Tilshunoslik
  4. Nutqda tovushlarning kombinator o'zgarishlari

Nutqda tovushlarning kombinator o'zgarishlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

31 KB
Ko'chirib olish
Nutqda tovushlarning kombinator o'zgarishlari Nutqda tovushlarning qo'shni tovushlar ta'sirida miq dor va sifat belgilarining o'zgarishi kombinator o'zgarishlar deyiladi. Nutqda tovushlarning kombinator o'zgarishlariga akkomodatsiya, assimilatsiya, dissimilatsiya, diereza, epenteza, gaplologiya, proteza, metateza kabi fonetik hodisalar kiradi. Ba'zan bu hodisalarni o'rganuvchi bo'lim kombinator fonetika deb ham yuritila di. Odatda tovushlarning birikuvi nutq organlarining turli harakatlariga bog'liq bo'ladi. Tovushlar qo'shni holatda kelganda, oldingi tovushlarning rekursiyasi keyingi tovushning ekskursiyasi bilan bog'lanishi natijasida ularning artikulatsiya fazalari to'la amalga oshirilmasligi mumkin. Turli artikulyatsion-akustik xususiyatlar tovush lar birikmasida bir-biriga ta'sir qilishi natijasida artikulatsiya qisqarishi, tovush ba'zan tushib qolishi va boshqa o'zgarishlar ro'y berishi mumkin. Bunday o'zgarish lar ba'zan nutqda talaffuzni iqtisod qilish hisobiga bo'ladi, chunki «… odam o'zining nutqi eshituvchiga qancha lik tushunarli bo'lsa, o'shancha talab etilgan nutq kuchini (ya'ni talaffuzini, A.A.) sarf qiladi» 1 . Nutqda talaffuzni iqtisod qilish artikulatsiyasi qiyin bo'lgan bir necha undoshlar birikmasini qisqarti rib oson talaffuz etishda kuzatilishi mumkin. Nutqda ro'y beruvchi bunday iqtisod qilish tendensiyasi kelgusida til doirasiga ham ko'chadi. Masalan, (str) undoshlar birikmasining talaffuzi qiyinchilik tug'diradi va shu tufayli uni osonlashtirish turli tillarda bo'lgan undoshlar birikmasini umumiy qisqartirish tendensiyasiga bo'ysunadi. Qiyoslang: «rus og'zaki nutqida «stram» so'zi «sram» yoki nemis tilidagi strom so'zi srom – «yo'nalish»» kabi talaffuz etiladi 2 . Quyida har bir kombinator o'zgarishni alohida ko' rib o'tamiz. 1 Мартине А. Основы общей лингвистики. Новое в лингвистике. Вып. III . М., 1963, стр. 536. 2 Серебренников Б.А. Вероятностные обоснования в компоративистике. М., Наука, 1974, с. 62. Adabiyotlar 1. Аракин В.Д. Сравнительная типология английского и русского яз ы ков . М., Просвещение, 1989. 2. Аракин В.Д. Типология языков и проблема методического прогнозирования. М., Высшая школа , 1989. 3. Абдуазизов А.А. Тилшуносликка кириш. I -қисм. Фонетика ва фонология. II - қисм. Лексикология ва семасиология. Грамматика. Тошкент, Университет, 1999. 4. Абдуазизов А.А. Ўзбек тили фонологияси ва морфонологияси. Т., 1992. 5. Абдуазизов А.А., Шереметьева А.Г., Зализняк А.М. О б щ ее яз ы кознание. Т а шкент , Университет, 2004. 6. Ашурова Д.У. Производное слово в свете коммуникативной теории языка. Ташкент, Фан, 1991. 7. Беланин В.П. Психолингвистика. М., Флинта, 2003. 8. Бушуй А.М. Сущность языка как проблема общей лингвистики. Самарканд, 2004.

O'xshashlar

Tovushlarning nutqdagi pozitsion o'zgarishlari. reduksiya
Tovushlarning almashuvi
Sememaning nutqda voqelanishi
Talaffuz a'zolari. Tovushlarning artikulyatsiyasi
Nutq jarayonidagi fonetik hodisalar