Bosh sahifa
Referatlar
Tilshunoslik
Sememaning nutqda voqelanishi
Sememaning nutqda voqelanishi
Yuklangan vaqt:
20.09.2019
Ko'chirishlar soni:
0
Hajmi:
60 KB
Ko'chirib olish
O'xshashlar
Kelishik kategoriyasi. Uning UGMsi va nutqda voqelanishi
Egalik kategoriyasi UGMsi va uning nutqda voqelanishi
Hollovchining nutqiy voqelanishi
Nutqda tovushlarning kombinator o'zgarishlari
Leksikologiya. Lug‘aviy sath. Leksema va so‘z munosabati
![M a s a l a n , ( M e n i n g o p a m m e n d a n i k k i y o s h k a t t a . U t i b b i y o t o l i y g o h i d a o ’ q i y d i , ) m a t n i d a ( o p a ) s o ’ z i n i n g m a ’ n o s i [ o n a ] l e k s e m a s i n i n g s e m e m a s i b i l a n o ’ x s h a s h , u m u m i y . A N I Q R O R I ( o p a ) s o ’ z i n i n g m a ’ n o t a r k i b i b i l a n [ o p a ] l e k s e m a s e m e m a s i n i n g t a r k i b i d e y a r l i b i r x i l . B u o ’ r i n d a a s o s i y f a r q s h u n d a k i , [ o p a ] l e k s e m a s e m e m a s i d a n a f a q a t g a p i n i n g e g a s i b o ’ l i s h s m e m a s i , b a l k i b o s h q a g a p b o ’ l a g i v a z i f a s i d a h a m k e l a o l i s h k a b i v a z i f a s e m a s i h a m m a v j u d d i r . ( o p a ) s o ’ z i d a e s a m u a y y a n g a p b o ’ l a g i b o ’ l i s h v a z i f a s i e g a v a z i f a s i b i l a n g i n a c h e k l a n g a n , x o l o s . S e m e m a t a r k i b i b i l a n s o ’ z m a ’ n o s i n i n g m o s k e l i s h i s e m e m a n i n g n u t q d a t o ’ g ’ r i v o q e l a n i s h i d e y i l a d i v a a n ’ a n a v i y t i l s h u n o s l i k d a « s o ’ z n i n g o ’ z m a ’ n o s i » , « s o ’ z n i n g t o ’ g ’ r i m a ’ n o s i » d e b y u r i t i l a d i . B a ’ z a n b u n d a y q o ’ l l a n i s h g a n i s b a t a n « u z u a l i s h l a t i l i s h » h a m d e y i l a d i . S e m e m a n i n g t o ’ g ’ r i v o q e l a n i s h i d a s e m e m a t a r k i b i d a g i a t a s h v a i f o d a s e m a l a r i n i n g m u n o s a b a t i o ’ z g a r m a y d i . M a s a l a n , y u q o r i d a k e l t i r i l g a n m i s o l d a ( o p a ) s o ’ z i m a ’ n o s i ( o p a ) l e k s e m a s e m e m a s i k a b i o d d i y ( n e y t r a l ) b o ’ y o q q a e g a . L e k i n ( o p a , t o ’ g ’ r i g a b o r a s i z , k e y i n c h a p g a q a y t a s i z ) g a p i d a ( o p a ) s o ’ z i m a ’ n o s i](/data/documents/2b6205cc-4a9d-4c64-8774-8bc6b063b694/page-4.png)
![b i l a n [ o p a ] l e k s e m » s e m e m a s i t a r k i b i d a f a r q b o r . [ O p a ] s e m e m a s i t a r k i b i d a g i « q a r i n d o s h l i k » , « q o n - q a r i n d o s h » , « b e v o s i t a » , « b i r a v l o d » k a b i s e m a l a r c h e t l a s h t i r i l i b , k u c h s i z l a n t i r i l i b , « s h a x s » , « m e n d a n k a t t a » , « a y o l » s e m a l a r i k u c h a y t i r i l g a n . [ O p a ] s e m e m a s i d a o d d i y h i s o b l a n u v c h i s h a x s i y m u n o s a b a t a n g l a t u v c h i i f o d a s e m a s i « h u r m a t » s e m a s i b i l a n a l m a s h t i r i l g a n . D e m a k , c h e t l a s h t i r i l g a n a t a s h s e m a l a r i o ’ r n i n i k u c h a y t i r i l g a n i f o d a s e m a l a r i e g a l l a g a n . S o ’ z m a ’ n o s i d a s e m e m a t a r k i b i d a g i a y r i m s e m a l a r n i n g c h e t l a s h t i r i l i s h i , a y r i m l a r i n i n g e s a k u c h a y t i r i l i s h i s e m e m a b o g ’ l a n g a n t u s h u n c h a b i l a n s o ’ z m a ’ n o s i b o g ’ l a n g a n t u s h u n c h a l a r n i n g f a r q l a n i s h i s e m e m a n i n g k o ’ c h m a v o q e l a n i s h i d e y i l a d i . S o ’ z n i n g k o ’ c h m a m a ’ n o s i t i l s h u n o s l i k d a k o ’ c h m a m a ’ n o , o k k a z i o n a l q o ’ l l a n i l i s h , m e t a f o r i k q o ’ l l a n i l i s h k a b i a t a m a l a r b i l a n h a m a t a l a d i . S o ’ z n i n g k o ’ c h m a m a ’ n o s i , a s o s a n , s e m e m a d a g i a t a s h s e m a l a r i n i q i s m a n c h e t l a s h t i r i s h , y o ’ l d o s h v a i f o d a s e m a l a r i n i e s a k u c h a y t i r i s h o r q a l i h o s i l b o ’ l a d i . A t a s h s e m a l a r i q a n c h a k o ’ p c h e t l a s h t i r i l s a , s o ’ z m a ’ n o s i d a g i y o ’ l d o s h v a i f o d a s e m a l a r i s h u n c h a k o ’ p k u c h a y t i r i l a d i .](/data/documents/2b6205cc-4a9d-4c64-8774-8bc6b063b694/page-5.png)
![J u m l a d a n , ( S u h b a t d a M a s t o n n i n g s a l m o g i t a b o r a o r t m o q d a e d i . I l g a r i « s i n g l i m » d e b t o ’ r g a n y i g i t l a r s a l o ’ t m a y « o p a » d e y d i g a n b o ’ l i s h d i ) ( A . Q a h h o r ) m a t n i d a ( o p a ) s o ’ z i n i n g m a ’ n o s i d a n n a f a q a t q a r i n d o s h l i k k a o i d a t a s h s e m a l a r i , b a l k i s h a x s n i y o s h j i h a t d a n t a v s i f l a s h s e m a l a r i h a m c h e t l a s h t i r i l g a n . A y n i v a q t d a « h u r m a t » , « a y o l » , « s h a x s » s e m a l a r i , [ o p a ] s e m e m a s i u c h u n y o ’ l d o s h s e m a l a r b o ’ l g a n « b i l a g ’ o n » , « t a j r i b a l i » , « m a s l a h a t c h i » s e m a l a r i e s a k u c h a y t i r i l g a n . ( H o y , b o ’ r i l a r . B u s o ’ z l a r i n g d a n q a y t ) m a t n i d a b o ’ r i l e k s e m a s e m e m a s i g a o i d « h a y v o n » , « y i r t q i c h h a y v o n » k a b i a t a s h s e m a l a r i b u t u n l a y c h e t l a s h t i r i l i b , « q o n x o ’ r » , « r a h m s i z » , « b e s h a f q a t » , « m a n f a a t p a r a s t » k a b i y o ’ l d o s h s e m a l a r k u c h a y t i r i l g a n . S h u n i n g d e k , « h a y v o n » s e m a s i n i « s h a x s » s e m a s i b i l a n a l m a s h t i r i s h n a t i j a s i d a i f o d a s e m a l a r i k u c h a y t i r i l g a n . N u t q s h a r o i t i d a a t a s h s e m a l a r i n i q i s m a n c h e t l a s h t i r i b , y o ’ l d o s h v a i f o d a s e m a l a r i n i k u c h a y t i r i s h s e m e m a n i n g v a z i f a s e m a l a r i n i , j u m l a d a n , l e k s e m a n i n g m e ’ y o r a n o d d i y q o ’ s h n i c h i l i k m u n o s a b a t l a r i n i k e n g a y t i r i s h t u f a y l i y u z b e r a d i . C h u n o n c h i , ( t e m i r q o s h i q ) v a ( t e m i r i r o d a ) k a b i k o ’ r i b o ’ t i l g a n s o ’ z](/data/documents/2b6205cc-4a9d-4c64-8774-8bc6b063b694/page-6.png)
![b i r i k m a l a r i d a g i [ t e m i r ] l e k s e m a s e m e m a s i n i n g v o q e l a n i s h i n i k o ’ r i b o ’ t a m i z . L e k s e m a l a r o r a s i d a g i m e ’ y o r i y b o g ’ l a n i s h d a ( q o ’ s h n i c h i l i k m u n o s a b a t l a r i d a ) o ’ z a r o b o g ’ l a n a d i g a n i k k i s e m e m a d a o ’ x s h a s h s e m a l a r b o ’ l i s h i s h a r t . M a s a l a n , [ t e m i r ] l e k s e m a s e m e m a s i t a r k i b i d a « m o d d a » , « q a t t i q m o d d a » , « m e t a l l » k a b i a t a s h s e m a l a r i m a v j u d . [ Q o s h i q ] l e k s e m a s e m e m a s i d a e s a « q a t t i q m o d d a d a n q i l i n g a n » s e m a b o r . B u l e k s e m a s e m e m a l a r i o r a s i d a g i o ’ x s h a s h s e m a l a r i k k i t a : « q a t t i q » v a « m o d d a » . D e m a k , u s h b u l e k s e m a l a r n u t q d a b e m a l o l , m e ’ y o r i y , o d d i y , q o ’ s h n i c h i l i k m u n o s a b a t l a r i g a k i r i s h a o l a d i . B u j a r a y o n d a l e k s e m a s e m e m a l a r i t o ’ g ’ r i v o q e l a n a d i . ( T e m i r i r o d a ) b i r i k m a s i d a e s a z i d , y a ’ n i o ’ x s h a s h b o ’ l m a g a n s e m a l i s e m e m a l a r o ’ z a r o b i r i k k a n . B u h o l d a « i r o d a » m a v h u m t u s h u n c h a s i f a t i d a v o q e l a s h a d i . B i r i k m a l e k s e m a s e m e m a l a r i o r a s i d a g i n o m u v o f i q l i k , q a r a m a - q a r s h i l i k [ t e m i r ] s e m e m a s i d a g i « m o d d a » s e m a s i n i c h e t l a s h t i r a d i . A y n i v a q t d a « q a t t i q » y o ’ l d o s h s e m a s i b o ’ r t a d i , « t a s v i r i y l i k v a b a d i i y l i k » i f o d a s e m a l a r i e s a k u c h a y a d i .](/data/documents/2b6205cc-4a9d-4c64-8774-8bc6b063b694/page-7.png)
![N u t q i y m e t a f o r i k k o ’ c h m a m a ’ n o q o ’ l l a n i s h d o i r a s i n i n g k e n g a y i s h i , k o ’ c h m a m a ’ n o n i n g s e m e m a d a n u z o q l a s h i s h i n a t i j a s i d a k o ’ c h m a ' m a ’ n o o ’ z i n i n g x u s u s i y a t a s h s e m a l a r i g a e g a b o ’ l i s h i m u m k i n . A y n i v a q t d a k o ’ c h m a m a ’ n o o ’ z i u c h u n a s o s , m a n b a b o ’ l g a n s e m e m a d a y u z i l i s h i v a l e k s e m a d a g i m u s t a q i l s e m e m a t o m o n r i v o j l a n i s h i h a m m u m k i n . B u n d a y r i v o j l a n i s h s i s t e m l e k s i k o l o g i y a n i n g e m a s , b a l k i t a r i x i y ( d i a x r o n i k ) t i l s h u n o s l i k n i n g a l o h i d a - a l o h i d a o l i n g a n l e k s e m a l a r d a g i m a z m u n i y r i v o j l a n i s h n i n g o ’ r g a n i s h m a n b a i b o ’ l a l o l a d i . B u j a r a y o n s i s t e m t a h l i l a s o s i d a t u s h u n t i r i l i s h i h a m , i z o h l a n i s h i h a m m u m k i n e m a s . M a s a l a n , o ’ z b e k t i l i n i n g i z o h l i l u g ’ a t i d a , [ o c h ( - m o q ) ] f e ’ l l e k s e m a s i n i n g 1 2 m a ’ n o t u r i q a y d e t i l a d i . B u m a ’ n o t u r l a r i n i n g b a r c h a s i m a ’ n o u m u m i y l i g i g a e g a d i r . A N I Q R O R I , [ o c h ] f e ’ l l e k s e m a s i n i n g s e m e m a l e r i « b i r o r t o ’ s i q n i o ’ r t a d a n k o ’ t a r m o q » , « t o ’ s i q o r t i d a g i n i n a m o y o n q i l m o q » s e m a l a r i g a e g a . S h u n g a k o ’ r a t a x m i n a n q i l i s h m u m k i n k i , u s h b u 1 2 m a ’ n o t u r i d a s t l a b m e t a f o r i k u s u l b i l a n h o s i l q i l i n g a n n u t q i y k o ’ c h m a m a ’ n o l a r b o ’ l g a n . B u m a ’ n o l a r n i n g u m u m l a s h i s h i , q o ’ l l a n i s h d o i r a s i n i n g k e n g a y i s h i ,](/data/documents/2b6205cc-4a9d-4c64-8774-8bc6b063b694/page-9.png)
![t i r n o q q a z o r e d i . ) . S i s t e m t a h l i l n u q t a i n a z a r i d a n s i n e k d o x i k k o ’ c h m a m a ’ n o n u t q i y m a ’ n o s a n a l i s h i m u m k i n e m a s . C h u n k i b u u s u l d a g i k o ’ c h m a m a ’ n o n i n g h o s i l b o ’ l i s h i h e c h q a n d a y q o n u n - q o i d a g a b o ’ y s u n m ay d i . J u m l a d a n , d a r a x t s h o x , i l d i z , b a r g , t a n a k a b i t a r k i b i y q i s m l a r d a n i b o r a t . A m m o a y n i v a q t d a d a r a x t q i s m l a r i n i n g n o m l a r i u n i ( d a r a x t n i ) a t a b k e l a o l m a y d i . F a q a t d a r a x t n i n g m e v a s i g i n a d a r a x t n i h a m a t a b k e l a o l a d i . Y u q o r i d a k o ’ r i b o ’ t g a n i m i z d e k , b u n u t q i y h o s i l a m a ’ n o e m a s , b a l k i b i r l e k s e m a n i n g i k k i y o k i u c h s e m e m a g a a l o q a d o r l i g i d i r . U s h b u j a r a y o n l e k s e m a l a r d a g i b i r v a k o ’ p s e m e m a l i k b i l a n b o g ’ l i k d i r . S h u n i n g u c h u n ( t i r n o q ) , ( t u y o q ) s o ’ z l a r i n i n g y u q o r i d a q a y d e t i l g a n m a t n d a g i s i n e k d o x i k m a ’ n o l a r i b i l a n [ f a r z a n d ] v a [ M o l ] l e k s e m a s e m e m a l a r i o r a s i d a b o g ’ l a n i s h y o ’ q . B u h o l d a u l a r n i n g b i r i n i i k k i n c h i s i d a n h o s i l q i l i s h q o n u n i y a t i h a m m a v j u d e m a s . [ t u y o q ] l e k s e m a s i n i m u a y y a n i f o d a s e m a l a r i b i l a n [ m o l ] s e m e m a s i b o g ’ l a n g a n t u s h u n c h a i i , [ t i r n o q ] l e k s e m a s i n i [ f a r z a n d ] l e k s e m a s i v a z i f a l a r i d a i s h l a t i l i s h i j a m i y a t a ’ z o l a r i u c h u n t a y y o r d i r . S h u n i n g u c h u n s i n e k d o x i k m a ’ n o l a r g a e g a l e k s e m a l z r m i q d o r i s a n o q l i b o ’ l i b , u l a r](/data/documents/2b6205cc-4a9d-4c64-8774-8bc6b063b694/page-11.png)
