Adabiyot darslarini tashkil etishda o`yin texnologiyasi - Tilshunoslik - Referatlar

Adabiyot darslarini tashkil etishda o`yin texnologiyasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

53.5 KB

Ko'chirib olish

Adabiyot darslarini tashkil etishda o`yin texnologiyasi Reja: 1. Adabiy ta`limda o`yin texnologiyalarining o`rni va ahamiyati. 2. O`yin turlari va ulardan foydalanish texnologiyasi. 3. O` yin texnologiyalari asosida adabiyot darslarini tashkil etish.

Hozirgi kunda dars jarayonini jonli tarzda o`tkazish , u ndagi yangi mazmunni o`quvchilarga to`larok etkazish uchun pedagogik texnologiyalardan foydalanish zamonaviy texnologiyaning dolzarb talabi bo`lib xizmat kiladi. O`qituvchilardan ham dars samaradorligi oshiradigan, o`quvchilar faollligini kuchaytiradigan texnologiyalarni qo`llash talab etilmokda. Bunday talablarga asosan o`quvchilarda o`zaro rakobatni o`rnatish uchun adabiyot darslarida o`yin mashg`ulotlaridan foydalanish maksadga muvofikdir. Chunki o`yin texnologiyasi o`quvchilar orasida faollikni yanada kuchaytiradi va mavzuga oid bo`lgan qiziqishni yanada oshiradi. Adabiy ta`limda asosiy faollik o`qituvchining o`zida mujassam bo`lishi kerak. Shundagina o`quvchilar orasidagi faollikni ta`minlay oladi. Zamonaviy ta`limni tashkil etishda turli xil o`yinlardan samarali foydalanishga alohida e`tibor berilmokda. Bugungi kunda adabiy ta`lim jarayonida qo`llash nihoyatda kulay bo`lgan bir kator o`yinli texnologiyalar yaratilmokda. O`yinli texnologiyalar nafaqat nazariy bilimlarni mustahkamlash, ularning amaliy malaka va ko`nikmalariga aylanishini ta`minlabgina qolmay, balki ta`lim oluvchilarda muayyan axloqiy irodaviy sifatlarni ham tarbiyalashga o`z ulushini qo`shadi. D.B.El`koninning fikriga ko`ra, “Xuddi shu oddiygina o`yin orqali o`sib kelayotgan bolaning tasavvuri ilk marotaba qaror topa boshlaydi” 1 . Bir qancha izlanishlar shu fikrga olib keladiki, o`yin - bu tarakkiyotning rolidir, uning kelajakka, rivojlanishga qaratilgan, undan kelib chikadigan konun-koidalar, iroda hamda matonat maktabidir. Zakovat o`yini Bu o`yinni o`tkazishda dastlab auditoriyani o`yinga moslashtirish lozim bo`ladi. O`yin ishtirokchilari test yordamida saralab olinadi. Yu q ori ball olgan o`quvchilar o`yinda ishtirok etish hu q u q iga ega bo`ladi. O`yin qatnashchilari 6-8 kishidan iborat bo`ladi. Qolgan o`quvchilar esa o`yinni tamoshabin sifatida kuzatib turishadi. O`yin uchun mo`ljallangan savollar konvertga joylashtirib ko`yiladi. Guruh sardori savolni olib o`qituvchiga beradi. O`qituvchi savolni o`qib eshittiradi. Javobni aniklash 1 Эльконин Д.Б. П сихология игр ў. Москва. Педагогика. 1978.

uchun bir dakika vakt ajratiladi. Bu vakt orasida o`yin ishtirokchilari javobni maslahatlashib topishga harakat kilishadi. Bu o`yinni asosan, yukori sinfda o`tkazish tavsiya etiladi. Zakavot o`yinlarida asosan, o`rtaga muammoli savollar tashlanib, shu muammoni hal etishga dikkat qaratiladi. 9 cinfda Ogahiy hayoti va ijodini o`rganishda bu o`yinni qo`llash va kuyidagi savollardan foydalanish mumkin: Savol: Shoir she`rlarida mumtoz adabiyotning kaysi san`at turlaridan foydalangan. Misollar keltiring. Javob: Ogahiy o`z baytlarida ma`no jihatidan bir-biriga yakin tushunchalarni ko`llab tanosub san`tini yaratgan. Masalan: Ne tong ko`nglum kushi gar etsa maksad oshyonig`a, Ki, sa`yu shavkdin uchmokda bolu par kilur paydo. Ogahiy iyhom san`ati xususiyatlaridan ham mohirona foydalangan: Meni bemor o`lar holatga etganda ikki la`lin, So`rub bildim alarning biri shakar, biri kavsardur. Savol: Ogahiyning kuyga solingan mashhur g`azali kaysi va uning matla`si kanday? Javob: “Ustina” radifli g`azali Ogahiyning mashhur g`azallaridan biridir. U ishk mavzusida, vasf va izhor uslubida bitilgan yakpora g`azaldir. Bu g`azal tanikli xonandalar (Komiljon Otaniyozov, Otajon Xudoshukurov va b.) tomonidan ko`shik kilib ijro etilgan. Ғazal to`kkiz band, o`n sakkiz misradan iborat. Ғazalning matla`si: Mushkin koshining hay`ati ul chashmi jallod ustina, Qatlam uchun “nas” keltirur “nun” e`tibor “sod” ustina. O`yin shu tarzda davom etadi. Savollarga to`g`ri javob bergan guruh g`olib sanaladi. 6X6X6 Mazkur metodlarning adabiy ta`lim jarayonida foydalanish mumkin bo`lganlaridan yana biri 6X6x6 metodidir. Bu metoddan adabiy asarlar ustida ishlashda foydalanishda adabiyot o`qituvchisidan pedagogik mahorat va ziyraklik,

guruhlarni okilona shakllantira bilish talab kilinadi. Bu metodda sinfdagi o`quvchilar oltita-oltitadan guruhlarga bo`linadi. Guruhlarga muayyan nomlar beriladi. Dars mavzusi e`lon kilinadi, o`qituvchi guruhning a`zolarini almashtiradi. Yangi guruhda avvalgi guruhdan bitta vakil koladi va o`z guruhining mavzu yuzasidan chikargan xulosalarini yangi guruhga bayon etadi. Yangi guruh a`zolari avvalgi guruhning fikr va xulosalarini o`rganadilar, unga o`z munosabatini bildiradilar. Shu tarika kiska vakt ichida o`quvchilar tomonidan ham mavzu yuzasidan fikr bildiriladi, ham bu fikrlar ularning o`zlari tomonidan tahlil kilinadi va baholanadi. “ To`g`ri top ” o`yini uchun ikkita plakat kerak bo`ladi. O`qituvchi birinchi navbatda biror makolning boshlanishini yozib ko`yadi, ikkinchisi esa tartabni o`zgartirgan holda makolning davomini yozib ko`yadi. O`yinni 5 sinflarda “Makollar” mavzusini o`rganishda qo`llash mumkin. 1. Qari bilganini... 2. Avval o`yla... 3. Otdan tushsa ham... 4. Yaxshi topib gapirar... 5. O`z uying... 1. egardan tushmaydi 2. yomon kopib 3. pari bilmas 4. o`lan to`shaging 5. keyin so`yla “Kim biladi?” o`yinida o`quvchilar ikki guruhga bo`linadi. Birinchi guruh a`zolari biror she`rdan parcha o`qishadi. Ikkinchi guruh a`zolari esa she`rning muallifini aniklashadi. Keyingi navbatda ikkinchi guruh a`zolari she`r o`qishadi. Birinchi guruhdagilar esa she`r muallifini topishadi. Har bir to`g`ri javob uchun yutukli kartochkalar berishadi. Bu o`yinni xohlagan shoirning lirikasini o`rganishda yoki dars jaryonida o`quvchilarni zeriktirishga yo`l ko`ymaslik, kiziktirish maksadida ham o`tkazish mumkin. Masalan, 9-sinfda Navoiy lirikasini o`rganishda kuyidagicha foydalanish mumkin:

1-guruh: Ul sanamkim, suv yakosinda paritek o`ltirur, Ғoyati nozuklikindin suv bila yutsa bo`lur. 2-guruh . Atoiy Bu gulshan ichra yo`ktur bako guliga sabot, Ajab saodat erur chiksa yaxshilik bila ot. 1-guruh. Navoiy O`yin shu tarzda davom etadi. Ushbu o`yin o`quvchilarda she`riyatga nisbatan qiziqish uyg`otadi. She`riyatga bo`lgan ijodiy yondashuvni o`stiradi, ifodali o`qishga malakalarini oshiradi. Adabiyot darslarida bunday o`yin texnologiyalarini ko`llash, ulardan foydalanish juda katta samara beradi. O`kuvchilarning bunday darslarda ko`llaniladigan o`yin texnologiyalari orqali dunyoqarashi kengayadi, faolligi kuchayadi, bilim va ko`nikmalari mustahkamlanadi. eng muhimi, adabiyot darsiga, badiiy adabiyotlarni o`qishga qiziqish kuchayadi. “ertaklar olamiga sayohat” o`yini kuyi sinflarda o`tkaziladi. O`kuvchilar guruhlarga bo`linadi. Mustakil va sinfdan tashkari o`qish soatlarida kanday ertaklar o`qilgan bo`lsa(o`quvchilar tomonidan) ertaklar nomi, kahramonlar ismi yoziladi. Qaysi kator yoki o`quvchi ko`p yozsa engadi. 5-sinfda ”ertaklar olamida» ruknida «To`maris» rivoyati , Nazariy ma`-lumot: Rivoyat va afsona tushunchalari. «Uch og`a-ini botirlar» ertagi, «Susambil» ertagi. Nazariy ma`lumot: ertaklar va ularning turlari. Sinfdan tashkari o`qish darslarida bu o`yindan foydalanish mumkin. ertaklar nomi Qahramonlar nomi “Sehrli uch so`z” o`zbek adabiy ertagi Maksudxo`ja, xotini, besh kizi, to`rt o`g`li Pirimkul Qodirovning “Najot” adabiy ertagi ertagi Shahzoda Abusaid, podsho Kamolxon, vazir Zuhurbek, Sanobar, Ashur, uch og`ayni botirlar:To`lan

botir, O`ktam botir, Kenja botir va boshkalar O`yin darslari vositasida o`quvchilarni mustakil fikrlashga, ijodkorlikka yo`naltiriladi. O`kuvchi o`zlashtirgan bilim va malakalariga tayanib o`yin darsi vositasida mustakil harakat kiladi, o`kuv topshiriklarini bajaradi. Ko`yilgan muammolarni echadi. Yukori sinflarda sahna asarlarini rollarga bo`lib o`qish ijro etish vositasida bahri bayt musobakalarini o`tkazish kabi dars shakllaridan foydalanish mumkin. 9-sinfda Zahriddin Muhammad Bobirning lirikasini o`rganishda kuyidagicha bahri-bayt shaklidan foydalanish mumkin. 1-o`quvchi: Yod etmas emish kishini g`urbatda kishi, Shod etmas emish ko`ngilni mehnatda kishi, Ko`nglim bu g`ariblikda shod o`lmadi, oh, Ғurbatda sevinmas emish, albatta, kishi. 2-o`quvchi: Ishkingda ko`ngil xarobdur, men ne kilay? Hajringda ko`zum purobdur men ne kilay? Jismim aro pechutobdur, men ne kilay? Jonimda ko`p iztirobdur, men ne kilay? Yukori sinflarda, ayniksa, xilma xil asar kahramonlariga xos portret kiyofalarini o`quvchi ko`z o`ngida jonlantirish vositasida u kaysi asar kahramoni ekanini topish o`yinini olib borish mumkin. Masalan, 8-sinfda Yusuf Xos Hojibning “Qutadg`u bilig” dostonida kuyidagicha o`yin turidan foydalanish mumkin: 1. U benukson akl timsoli, vazirning o`g`li bo`lib. Davlat ishlarida emas, dunyo ishlarida akl, idrok bilan ish ko`radi. (O`g`dulmish) 2. U takvodor, zohid, davlatning karindoshi kanoat timsoli bo`lib. Foniy dunyoni o`tkinchi deb biladi. U dunyoviy ishlarning barchasi kerak, u hayotiy zarurat, lekin

bu dunyo tuzilishiyo`lida umrini kurbon berish donolik belgisi emas deb biladi. (O`zg`urmish) O`qituvchi yukoridagi fikrni bayon etib, kim ta`riflanganini so`raydi. O`kuvchilar esa o`qigan asari yuzasidan kimligini eslab topib aytadi. Ma`lumki akademik licey talabalariga ikkinchi boskichda Boburning hayoti va ijodini o`rganishga alohida e`tibor qaratilgan. Bunday darslarda “Shoh va Shoir” nomi bilan ham o`yin mashg`ulotini uyushtirish mumkin. Bunda birinchi guruh nomi “Shoh”, ikkinchi guruh nomi “Shoir” deb nomlanadi. Har bir guruhga berilgan nomidan kelib chikib savollar beriladi. “Shoh” guruhiga beriladigan savollar: 1. Boburning avlodlar shajarasini tuzing. 2. Boburning o`z yurtidan bosh olib ketish sabablarini ko`rsating. 3. Boburning Hindistonda amalga oshirgan obodonchilik ishlari. 4. Bobur va Shayboniyxonga kiyosiy tavsif bering. “Shoir” guruhiga savollar: 1. Bobur kanday devonlar tuzgan? 2. Xazon yafrog`i yanglig` gul yuzing hajrida sarg`ardim, Ko`rub rahm aylagil, ey lolaruh, bu chehrai zardim matla`li g`azal tahlili va undagi sarik rangni ifodalash uchun ko`llangan so`z va so`z birikmalarini ifodalab bering. 3. Shoirning takdiri bilan bog`lik bo`lgan ruboiylaridan misollar keltiring va sharhlang. 4. Boburning ijodiy salohiyati va iste`dodiga baho bering. C avollar yozilgan kartochkalar o`quvchilarga tarkatiladi. Dars jarayonida o`quvchilar guruhlarning faolligiga qarab baholanadi. O`yin darslari mustakil fikrlashga, ijodkorlikka, faollikka undaydi. Bunday darslarning fanlararo alokasi hakida to`xtaladigan bo`lsak, u tarix (Qodiriyning “O`tgan kunlar” ida XIX asrdagi Buxoro, Qo`kon xonliklari ; tarixiy vokealar, sanalar), geografiya (Boburning “Boburnoma” sidagi geografik joy nomlari),

psixologiya (ruhiyat tasviri), mantik, matematika, tilshunoslik kabi fanlarga chambarchas bog`lik. Biror bir adabiy asarni o`rganishda, davrlarga sharh berishda, ma`lum asarda kamrab olingan tarixiy vokealarni o`quvchilarga eslatishda, obrazlarni tahlil kilishda tarix faniga murojaat kilinadi. Asardagi ruhiyat tasvirini o`rganishda psixologiyaga, klassik adabiyot namunalarini o`rganishda falsafaga, mantikka, badiiy asar matnini tahlil kilishda tilshunoslik faniga murojaat kilinadi. Demak, o`qituvchi fanlararo alokadan foydalanib yozuvchi yashagan davr, kalamga olingan hayotiy hodisalar va inson shaxsi to`g`risida asosli, dalillangan ilmiy hakikatlarga tayanib ish yuritadi. Adabiyotlar :

1. Innovacion texnologiyalar yordamida ta`lim samaradoligini oshirish yo`llari. Tuzuvchi: R.Ishmuxammedov. Toshkent, 2003. 3-11-betlar. 2. K.Usmonova. Adabiy ta`limda ilg`or pedagogik texnologiyalar. Toshkent, 2004, 3-13-betlar. 3. D.Abdurazzokova. Interfaol usullardan foydalanish. Toshkent, 2005, 3-9- betlar. 4. E l`konin D.B. P sixologiya igr iu. Moskva. Pedagogika. 1978. 5. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Sayohat darslarini tashkil etish

Adabiyot o`qitishda yangi innovatsion va pedagogik texnologiya uning tamoyillari

Umumiy o`rta ta`lim maktablarining adabiyot darslarida kompyuterdan foydalanish yo`llari

Noan`anaviy dars shakllari. Bahs munozara, muammoli va teatirlashtirilgan darslarni tashkil etish metodikasi

Kitobiy-pahlaviy diniy adabiyot, badiiy adabiyot, didaktiv adabiyot, moniy matnlari, pahlaviy papiruslari, parfiyon (pahlaviy) tili, so‘g‘d tili, xorazm tili, sak-tohar dialektlari