Noan`anaviy dars shakllari. Bahs munozara, muammoli va teatirlashtirilgan darslarni tashkil etish metodikasi - Tilshunoslik - Referatlar

Noan`anaviy dars shakllari. Bahs munozara, muammoli va teatirlashtirilgan darslarni tashkil etish metodikasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

95 KB

Ko'chirib olish

Noan`anaviy dars shakllari. Bahs munozara, muammoli va teatirlashtirilgan darslarni tashkil etish metodikasi Reja: 1. An`anaviy va noan`anaviy dars shakllari 2. Noan`anaviy darslarni zamonaviy pedagogik texnologiyalar asosida uyushtirish 3. Noan`anaviy darslarning samaradorlik jihatlari 4. Noan ` anaviy darslar ko ` rinishlari Baxs - munozara dars lar ini tashkil etish. Teatrlashtirilgan darslarni tashkil etish metodiksi (Otabek, Kumush, Zaynab va xozirgi yoshlar mavzusi msiolida).

Ma ’ lumki , « Adabiyot » darslariga noan ’ anaviy darslarni olib kirish va uni ta ’ lim mazmuniga singdirish , dars o ‘ tishning yangi - yangi usullarini topish Davlat ta ’ lim standartlari talablarini bajarishga zamin yaratadi . Inson shaxsini har tomonlama kamol toptirish, o‘sib kelayotgan yosh avlodda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga hurmat tuyg‘usini uyg‘otishda, milliy tilga, o ‘ z xalqining an’analariga iftixor hissini kamol toptirishda «Adabiyot» darslarining o‘rni beqiyosdir. Shunday ekan, biz ham o‘z darslarimizni tashkil etishda aynan shu maqsadlarni ko‘zlagan holda ish olib boramiz. Dars o‘tish qulay va jonli bo‘lishi uchun turli ko‘rgazmali qurollar ishlab chiqamiz. Ulardan o‘z vaqtida va o‘rnida foydalanishga harakat qilamiz. Murakkab mavzuni o‘quvchilar ongiga osongina yetkazish uchun «Aqliy hujum», «Zakovat», «Modul dars», «Zigzak», «Interfaol», «Uyin dars», «Munozarali-bahsli dars», «Sayohat dars», «Musobaqa dars» kabi usullardan foydalanamiz. Darslarda o‘zimiz o‘rgatgan manbalardan, savollar yoki testlardan unumli foydalanamiz. Ta’lim har doim takomil va yangilanishga mushtoqdir. Shuning uchun, ilojini boricha, ta’limning yangi usullari ustida izlanishimiz talab etiladi. Chunki o‘quvchilarga ham bir xil qolipdagi darslar yoqmaydi, ularni zeriktiradi. Natijada o‘quvchi darsni yaxshi o‘zlashtira olmaydi. Har bir usuldagi darslar ikki-uch marta o‘tilganda o‘zini oqlaydi. Me’yoridan oshmasligi, o‘quvchilarni zeriktirmasligi uchun usullarning turlicha bo‘lishi darsning samaradorligini yanada oshiradi. Dars jarayonlarida notiqlik, suhbat, hikoya, mustaqil ish, yozma ish, zamon bilan bog‘lash, mustaqil fikrga tayanish shakllariga katta e’tibor berishimiz lozim. Har bir o‘tilayotgan darsga o‘quvchilar tomonidan berilayotgan baho biz uchun qadrlidir. Noan’anaviy darsning asosiy yo‘nalishlari: a) o‘quvchilarga mustaqil fikr yuritishni o‘rgatish; b) o‘quvchi fikrini bir nuqtaga jamlash; v) o‘quvchilarda fan asoslari, yutuqlari to‘g‘risida aniq tushuncha hosil qilish;

g) olgan bilimlarini amaliyotda qo‘llash va boshqalarga o‘rgatish va hokazo. Shu maqsadlardan kelib chiqqan holda quyidagi ishlarni bajarish tavsiya etiladi: - o‘qituvchilarga kerakli metodik yordam ko‘rsatish: - turkum fanlar bo‘yicha uchrashuvlar, ilmiy-amaliy konferentsiya hamda seminarlar tashkil etish. - darslarni ko`zatish va ularda IPT elementlarini qo‘llash darajasini oshirish; - ilg‘or ijodkor o‘qituvchilar tajribasini o‘rganish va ommalashtirish; Dars jarayonida umumiy yoki mavhum tushunchalar o‘rniga aniq ilmiy asoslangan ma’lumotlar berish va boshqalar. Bugungi taraqqiyot har bir o‘qituvchidan o‘ziga xos ijodkorlikni, malaka va tajribani taqozo etmoqda. Bu, o‘z navbatida, ona tili va adabiyot fani o‘qituvchilari zimmasiga katta mas’uliyat yo`qlaydi. XXI asr muallimi yuksak taraqqiy etib borayotgan bugungi fan-texnika yutuqlariga har doim hozirjavob bo‘lishi, ulardan o‘z darslarida samarali foydalana olishi kerak bo‘lmoqda. Darslarda qo‘llanadigan interaktiv usullar o‘quvchilarda o‘z ona tili va yurtiga mehr-muhabbat tuyg‘ularini uyg‘otish, ularni mukammal savodxonlik darajasiga ko‘tarish, mantiqiy aniq va to‘liq nutq sohibi bo‘lishiga erishish kabi muhim vazifalarni bajarishni nazarda tutadi. Ona tili darslarida o‘tiladigan mavzuga oid materiallarni topish, ularni bajarishda o‘yin usullaridan foydalanish yaxshi natija beradi. Masalan, o‘quvchilar ikkiga bo‘linib gap tuzadilar. O‘yin sharti shundaki, birinchi gap qaysi harf bilan tugasa, ikkinchi gap shu harf bilan boshlanishi kerak. Gaplar ma’lum bir mavzuga oid bo‘lib, natijada matn to`ziladi. Masalan: «Odam odamsiz yashay olmaydi. Inson o‘zining xushtabiati, shirin muomalasi bilan odamlar qalbidan joy oladi», kabi. Maktabda adabiy kechalar o‘tkazish ham o‘ziga xos samara beruvchi usullardandir. O‘quvchilar bunday tadbirlarda she’rlardan namunalar yodlaydilar, timsollarga bo‘linib, asarlardan parchalar ko‘rsatadilar, sahnada o‘zlari ijro etadilar. Bunda o‘quvchi yodlagan har bir jihat uning ongida bir umr muhrlanib qoladi, uning yodidan chiqmaydi. O‘quvchi uchun mustaqil o‘rganishga berilgan badiiy asarni taqriz yozish orqali tahlil qilib berish usuli ham ancha samarali natija beradi. Taqriz yozish

jarayonida o‘quvchilarda badiiy asar tiliga e’tibor kuchayadi, ularni badiiy ijodga o‘rgatish imkonlari tug‘iladi. Chunki taqriz yozish jarayonida o‘quvchi har bir so‘zning ma’nosi, salmog‘i va ta’sir kuchini to‘liq anglab etishga harakat qiladi. B AHS - MUNOZARA DARSLARI Bahs darslari o`quvchini ma`lum bir muammo ustida bosh qotirishga shu muammoga o`z munosabatini bildirgan holda yondashib, uni hal etishga yo`lovchi dars turidir. Bahs darslarini aloxida daqiqali dars davomida o`tkazilsa baxs dars deb, darsni ma`lum bir bosqichida uyushtirilgan baxs esa darsning baxsli bosqichi deb yuritiladi. Baxs dars o`tkazish uchun o`quvchi-talabalar oldindan tayyorgarlik ko`rishi maqsadga muvofiq. Ularga muammoli savollar berilishi va shu muammoni xar bir o`quvchi o`zicha xal qilgan xolda darsga tayyorlanib kelishi kerak. B axs darslar ni xar bir o`rganilgan asar yuzasidan pala-partish o`tib bo`lmaydi. Buning uchun o`qituvchi asarni sinchiklab, o`rganib, baxs munozaraga sabab bo`ladigan o`rinlarni belgilashi, shu o`rinlar asosida o`quvchilarda munozara qo`zg`ay oladigan savollar tayyorlashi, keyin ularni o`quvchi-talabalarga xavola qilishi zarur. O`quvchilarning darsdagi mas`ulligini oshirish va ularda o`rganilayotgan asarga qiziqishni kuchaytirishda asosan evristiik usulda foydalaniladi. Biror asarni to`liq o`rganib, bo`lingandan keyin baxs dars o`tkazish maqsadga muvofiqdir. Chunki, o`quvchi asar bilan yaxshi va to`liq tanishmagan bo`lsa, berilgan muammoni to`g`ri tushuna olmaydi va savollarga javob berishga ojizlik qiladilar. O`z fikriga ishonmagan o`quvchi baxsga ham aralashib, faollik ko`rsata olmaydi. Baxs darslar o`quvchilarni fikrlashga, so`zlashga, tadqiqot qilishga, maqbulni nomaqbuldan ajrata bilishga, o`z fikrini dalillar bilan isbotlashga, muxokama va

munozara yuritishga o`rgatadi. O`quvchi-talabalar xaqiqatni yuzaga chiqarishga intiladi, chunki haqiqat baxsda tug`iladi. M A V Z U : Otabek, Kumush, Zaynab va xozirgi yoshlar. Teatrlashtirilgan baxs-dars. O`qituvchi: Moziyga qaytib, ish ko`rmoq xayrli deydilar. Shunga ko`ra biz mavzuni moziydan, o`zbek xayoti, o`zbek ruhi, o`zbekona urf-odat va o`zbek ma`naviyati aks etgan “O`tgan kunlar”dan boshladik... Dunyoda shunday yozuvchilar bo`ladiki, ularning ijodisiz, biror milliy adabiyotning taraqqiyot yo`lini tasavvur etib bo`lmaydi. A.Qodiriy o`zbek xalqining iymonli, vijdonli yozuvchilaridan edi. Siz o`tgan suxbatlarda Qodiriyning armonli hayoti, ayanchli fojeali taqdiri xaqida eshitgansiz. Yozuvchi ijodi bilan “O`tgan kunlar” romani bilan, ko`pgina xajviyalari bilan tanishdik. Asarni taxlil qilish, qaxramonlar ichki va tashqi olamining o`ziga xos tomonlarini ochishda sinf 3 guruhga bo`linadi. 1-tomon: Fojea ro`y berishga sabab bo`lganlarga aybnoma e`lon qiladilar. 2-tomon: Qaxramonlarning hatti-xarakatidan kelib chiqib, fojeani oqlashga harakat qiladilar. 3-tomon: Guvoh sifatida qatnashadilar. Majlisni Xukmdori odil boshqarib boradi. Hurmatli jamoa! Toshkandning mashxur ayonlaridan bo`lgan Yusufbek xoji xonadonida fojea yuz berdi. Bugun ana shu fojea yuziga bolta urmoq maqsadida yig`ildik. Qoralovchi va oqlovchi tomonlar tayyormi? Qoralovchi: “O`tgan kunlar” ishi bo`yicha Yusufbek xoji o`g`li Otabekni aybdor deb topdik: 1. Otabek ota-ona rizoligisiz marg`ilonlik Mirzakarim qutidor qizi - Kumushbibiga uylandi.

2. Shuning orqasida o`z farzandlik burchini unutdi. 3. Otabek ko`ra bila turib, Zaynabga uylandi va bir bechora qizning baxtiga zomin bo`ldi. 4. Shariat qonuniga ko`ra ikki ayoliga bir xil munosabatda bo`lmog`i, ikkisini ham o`z himoyasiga olmog`i kerak edi. Biroq Otabek bechora Zaynab qarshisida “jonsiz xaykal” bo`lib yashadi. Bir bechora qizning shodligi, dardu xasratiga sherik bo`la olmadi. 5. Otabek bechora Zaynabga eng so`nggi chorani ko`rishga majbur qildi, o`zi bilmagan xolda Kumushning qo`liga zaxar tutqazdi. Oqlovchi: Xukmdori odil! Ro`y bergan fojeada Otabeknng aybi yo`qligini isbotlash uchun guvohlarni chaqirishga ruxsat so`rayman. Guvoh chaqirtiriladi. Oqlovchi: Siz Yusufbek Hoji o`g`li Otabek xaqida majlis ahlig`a nima ayta olasiz? 1-guvoh: Meni Otabek bilan Qodiriy domla orqali tanishgan edim. Otabek 24 yoshlarda, og`ir tabiatli, ulug` gavdali, ko`rkam va oq yuzli, mutanosib qora qoshli va egnida chakmon, murti sabz urgan, ilmli va aqlli bir yigit. Oqlovchi: Ayting-chi, guvoh Otabekka bunday yuqori baho berishingizga Qodiriy domlaning maqtovlari sababmi? Guvoh: Aslo, men bu bilan bir majlisda qatnashib, u xaqda ko`pgina aqlli odamlarning maqtov gaplar aytishganini eshitganman. Masalan, Ziyo shohi Otabekni maqtab, “Otasini bolasi” degan bo`lsa, Akrom xoji “agar xon ko`tarish manim qo`limda bo`lsa edi, xon qilib, Otabekni ko`tarar edim”, - deb aytganriga, Mirzakarim qutidor “Otabek xon qizig`a loyiq bir yigit ekan” – deb maqtagan so`zlariga guvohman. Navbatdagi guvox chaqirtiriladi. Oqlovchi: Aytingchi, Otabekda andisha xayo bormidi? 2-guvoh: Otabekda andisha hayo bor. U birovning qalbiga ozor berishdan qo`rqadi. Balki mana shu andisha Kumushning o`limiga sabab

bo`lgandir. Otabek yodingizda bo`lsa mexmonlarga Xasanalini qul ekanligi sir bo`lmasada, ammo bu sir bilan uning qalbi ozor chekishini o`ylaydi. U odamlarni mansab va boyliklarga qarab emas, balki insoniy fazilatlarga qarab baholovchi bir yigit edi. Navbatdagi guvox chaqirtiriladi. Qoralovchi: Aytingchi, guvox, Otabek millat taqdiri bilan qayg`uruvchi kishilardan edimi? 3-guvoh: Albatta taqsir! Otabekni millat taqdiriga befarq deb bo`lmaydi. Azizbekning Qo`qonga qarshi bosh ko`targani xalq tomonidan odatiy qarshi olindi. Ammo Otabek bu xabarga oddiy qaray olmadi. “Eb turgani og`zida, qolgani bo`g`zida qoldi”. Otabek millatni, xalqni, musulmonni jar yoqasida turganidan vahimaga tushdi. Yoki bir misol; Qipchoqlarning qirg`in etilishi Otabekni daxshatga soldi. U bu fojeaga oddiy tomoshabin bo`lib qaramadi. Barcha zahrini otasiga sochdi. Otabek “jahl chiqsa aql ketadi” qabilida ish qilaversak vaziyatni anglash, oqni qoradan ajrata biluvchi yigitlardan edi. Yusufbek hoji o`g`lining gaplaridan ko`ziga yosh olib, “Nega har bir narsaga etgan aqling shunga etganda oqsaydur?”, deganida Otabekdagi ana shu fazilatni nazarda tutgan edi. Navbatdagi guvox chaqirtiriladi. Oqlovchi: Siz bizga Otabekning ayonlariga bo`lgan munosabati xaqida biror narsa ayta olasizmi? Guvoh: Otabekning ayonlariga bo`lgan munosabati ro`mon boshidayoq ma`lum edi. “Oladirg`on xotining`iz sizga muvofiq bo`lishi barobarida er ham xoting`a muvofiq bo`lsin”, - deya fikr bildiradi. Shu tufayli uylanmay turib, Zaynabga achinadi, “bir bechoraga ko`ra bila turib, jabr ham xiyonat”, - degan edi. Otabek Kumushga muhabbat orqasidan uylangan bo`lsa, Zaynabga ota-ona orzusi tufayli uylandi. Shu bois bir qalbga ikki muhabbatni sig`dira olmadi. Bunda Otabekni ayblab, bo`lmas taqsir. Navbatdagi guvox chaqirtiriladi.

Qoralovchi: Aytingchi, guvoh, marg`ilonlik Kumushbibining Otabekni sehrlab olishiga sabab bormi? Guvoh: Zero ota-onasining Otabekdan boshqa umid nishonasi, hayot quvonchi yo`q edi: Yusufbek Hojining tili bilan aytganda, dunyoda ko`rib o`tadigan orzumiz, xavasimiz faqat senga qarab qolgan. Otabek farzandlik burchini yaxshi bilgani uchun ota-ona orzusiga jonsiz xaykal bo`lib rizolik berdi va istamagan holda bechora Zaynabning umriga zavol bo`ldi. Otabek va Kumush o`rtasidagi munosabatda esa, majburiyat bor edi. Hukmdori odil: “O`tgan kunlar” ishini davom ettirib, ikkinchi aybnomani ham ko`rib chiqsak. Qoralovchi: Hurmatli jamoa “O`tgan kunlar” ishi bo`yicha Kumushning o`limiga Zaynabni aybdor deb, unga quyidagi aybnomalarni qo`yamiz. 1. Zaynab suymaganga suykalmasligi kerak edi. U OtabekKumushni yaxshi ko`rishini bilsa-da, ikki qalbga ozor berdi. 2. Zaynab bolaligidan pismiq qiz bo`lib, turmushga chiqgach, ham ana shu odatini qo`ymadi. O`z tarbiyasizligi orqasidan Otabekdan bir necha bor dakki eshitdi. 3. Zaynab eng og`ir jinoyatga qo`l urdi. Kumushni zaxarlab o`ldirdi. Daxshatlisi shundaki, norasida go`dakni ona mehridan mahrum etib, 3 oila baxtini poymol etdi. Oqlovchi: Hurmatli majlis ahli, qoralovchi janoblari, Zaynabni fojeaning asosiy aybdori deb topdilar. Biroq Zaynabni bu ishga qo`l urushida kim aybdor? Axir uni bu ishga undagan yolg`iz Xushro`ybibigina emas-ku! Nahotki, Zaynabning sevgisiga va sevilishiga haqqi bo`lmasa? Otabekning xo`rlashlari etmagandek, O`zbek oyim ham o`zlari suyib olgan kelinlariga nisbatan to`nlarini teskari kiyib oladilar. Qoralovchi Zaynabni tarbiyasizlikda aybladilar. Axir O`zbek oyimdek butun Toshkentni oyoqqa turg`iza oladigan bir ayol, yakka-yu yolg`iz o`g`liga tarbiyasiz bir qizni ravo ko`rishi mumkin edimi? Zaynab ham husnda, oriyatda, odobda Kumushdan qolishmas edi. Uning yolg`iz aybi Otabek tomonidan

sevilmagan. U bu xonadonga baxt izlab kelgan, ne-ne orzu umidlar bilan bir yastuqqa bosh qo`ygan edi. Biroq Otabek aqlli va dono yigit Zaynabdan bir og`iz shirin so`zini, bir daqiqalik shirin muamilasini qizg`andi. Bechora qiz Kumushning baxtli kunlarini ko`rib, poymanasi to`lsa-da, sabr etib chidadi. Biroq chaqaloqning qo`liga zaharni achchiq xayot, O`zbek oyim, Otabek va qolaversa Kumushbibining o`zi tutqazdi. Chunki sevib – sevilishga, shu xonadonning erka kelini bo`lishiga Zaynabning ham xaqqi bor edi. Otabekni yorim degandi. Yorim vafodorim degandi. Kumushdan ham ortiq suygandi. Siz Zaynabga tutmangiz oson. Xukmdori odil: Xurmatli majlis ahli”O`tgan kunlar” ishi yuzasidan aybnomani ochiq qoldirishga qaror qildik. Otabek ta`nasi qaynadi keyin, Chirqiragan go`dak undan ham battar, Tushun, qutqarmog`im edi ko`p qiyin, Haq tarih Zaynabga tutqazgan zaxar, Yaxshi ko`rar edim, seni Kumushoy. Shu bois, bu masalada Siz ham mulohaza yuritasiz degan umiddamiz. Buning uchun “O`tgan kunlar”ni qayta-qayta o`qish zarur. Zero, moziyga qaytib ish ko`rmoq, xayrli deydilar. Dars yakunlandi va o`qituvchi o`quvchi-talabalar ishtirokini baholaydi. Uyga vazifa beriladi. Uyga vazifa “Asar qaxramoniga maktub” mavzusida insho yozish. Xulosa qilib aytganda, ta`limning mazmuni har tomonlama etuk ma`naviyatli, ma`rifatli kadrlarni kamol toptirish, voyaga etkazish xar bir ta`lim-tarbiya beruvchi shaxsdan ya`ni, o`qituvchidan, yuksak iste`dod talab qiladilar. Bu iste`dod faqat o`qituvchining bilimini oshirishga qaratilgan bo`lishi, buning uchun o`qituvchi hamma soha bilan hamnafas bo`lishi nazarda tutiladi. Xar bir darsga aloxida mas`uliyat bilan tayyorlanish o`qituvchining muqaddas burchidir.

Bilimdonlik, tajriba, nisbiy mahorat, ko`nikma adabiyot darslarining samaradorligini oshiruvchi muxim omildir. O`qituvchining dars o`tishdagi maxorati mavzuga mos metodlar va usullarni to`g`ri tanlay olishiga ham bog`liqdir. Noan`anaviy darslar oddiy darslardan farq qilib, ularning o`quvchi mustaqil fikrlashini shakllantirishda o`rni beqiyosdir. K ICHIK GURUHLARDA ISHLASH METODLARI Bularga: “Miya hujmi” (“miya jangi”) . Sinektika. Mojaro metodi. “Dumaloq stol” “Uch bosqichli interv`yu”. Muammolarni xal qilish metodi. Akliy хujum Umumta`lim maktablarining VII sinfida Mirtemirning хayoti va ijodini o`rganishga 3 soat ajratilgan. “Onaginam”, “Toshbu”, “Men tuKilgan tuprok” she`rlari o`rganiladi. Mazkur darslarga reja yozdirilgan, ko`rgazmali kurol, Mirtemir faoliyatiga alokador rasmlar, xronologik jadval, shoir to`plamlari, adib хakidagi makollar, darslik, magnitafon, “Ona” portreti olib kiriladi. Birinchi dars Mirtermir хayoti va ijodiga aKishlangan bo`lib, tarjimai хoli va adabiy merosi хakida fikr yuritiladi. O`tgan darsni mustaхkamlash uchun savoolar beriladi: 1. O`z onangiz хakida so`zlab bering. 2. Onalar nima uchun tabarruk? 3. Ona хakidagi хadislardan bilasizmi? 4. Makollarda onalar хakida nima deyilgan? Savollarga javob olingach, o`quvchilar fikrin bir erga yiKib, “Toshbu” she`ri magnitafon orqali eshittiriladi.

O`qituvchi “ Akliy хujum” uchun tayyorlangan savollarni o`quvchilar хukmiga хavola kiladi: 1. “Toshbu” she`rida ilgari surilgan Koyani ayting. 2. Toshbuning ichki va tashki kiyofasini she`rdad ifodalanish хakida fikringiz? 3. Ґozir eshitgan she`rning nomini eslang? 4. She`rda shoir tomonidan Toshbuning ichki va tashki kiyofasiga kaday baхo berilgan satrlarni toping. 5. “Toshbu” she`rida o`zbek ayollariga xos yuksak ma`naviy – axlokiy fazilatlarning jonli va ta`sirchan ruхi хakidagi qarashlaringizni tushuntiring O`kuchilar javobi tinglangach, o`qituvchi dars mavzusini yakunlaydi. Yoki Shukur Xolmirzaevning “O`zbeklar” хikoyasini o`tishda dars mazmuni rejasi kuyidagicha bo`lishi mumkin: 1. Ґikoya nima uchun “O`zbeklar” deb nomlangan? 2. BaKrikenglik, хokisorlik, samimiylik, soddalik, soxtalik, tubanlik tushunchalarini izoхlang. Shu savollar asosida o`qituvchi o`z tushunchalarini “Akliy хujum” metodi asosida olib borishi mumkin. Ya`ni Botir cho`pon va uning ayoli nochor, kambaKal bo`lsalarda, tanti o`zbeklarga xos bo`lgan soddadilligi, , saхovatliligi bilan o`ziga bek insonlar ekanligini ta`kidlaydi o`qituvchi. Metodning qiymati shundaki, u guruhni birlashtirib, yakdil qiladi. 2. Sinektika. Sinektika “miya jangi” bilan bir hil. 3. Mojaro metodi. Bu metod fikrlashni juda faollashtiradi va ularni favquloddagi vaziyatlarda ishlashga o`rgatadi. Muximi – topshiriqni to`la bajarish emas, balki tezlik bilan, chaqqon bajarishdir.

4. Dumaloq stol metodi. Topshiriq yozib, qo`yilgan qog`oz varag`i davrda bo`ylab o`tkaziladi. Xar bir o`quvchi – talaba o`zining javob variantini yozib qo`yadi. Oxirida to`g`ri javob aniqlanadi. Bu yozma va og`zaki bajarilishi mumkin. 5. “Uch bosqichli interv`yu”. “Uch bosqichli interv`yu” – ishtirokchilar uch guruhga bo`linadilar. 6. Muammolarni hal qilish metodi. F IKRLAR XUJUMI Fikrlar xujumi bevosita jamoa bo`lib, dialog tariqasida olib boriladi. Bu metodni qo`llashdan maqsad mumkin qadar katta miqdordagi g`oyalarni yig`ish, tadbiq etish, talabalarni bir hil fikrlashdan holi qilish, ijodiy vazifalarni echish jarayonida dastlab paydo bo`lgan fikrlarni engishdir, ya`ni aniqlik kiritishdir. Bu metod A.F.Osbori tomonidan tavsiya etilgan. Bu metod ishtirokchilari miqdori 15 kishidan oshmasligi kerak. Mashg`ulot davomiyligi bir soatgacha. Yalpi “Fikrlar xujumi” metodi. J.Donal`d Filiks tomonidan ishlab chiqilgan. U katta guruhlarda (20 kishidan 30 kishigacha). Bu metod yangi g`oyalar ishlab chiqarish samaradorligini sezilarli darajada oshirishni ta`minlaydi. Bunda ishtirokchilar 5-6 tadan iborat kichik guruxlarga bo`linadi. Muammo bo`yicha 15 daqiqa davomida mustaqil ravishda o`zaro “Fikrlar xujumi” o`tkaziladi. Kichik guruh vakili o`z guruhlarida ishlab chiqilgan g`oya xaqida axborot beradilar. Yaxshi betakrorlari tanlab olinadi. Fikrlar хujumi Oybek she`rlariga noan`anaviy yondashuv. “Kuzda” she`rini “Baхs, munozara” texnologiyasi asosida taхlil kilish.

Darsning maksadi: O`kuchilarin erkin, ijodiy fikrlashga o`rgatish, tabiatga eхtiyotkorona munosabatda bo`lishga undash. Darsning jiхozi: Oybekning “To`plam” asarlari, Oybek хakida fikrlar. Dars shiori: Oshkora munozaralar tufayli xatolargina emas,balki yomon bema`niliklar хam tezda bartaraf etiladi. (M.E. Scherdin) Baхsda go`yo sen uchkur toysan, Јizishmasang ko`p yikilmasan. (N.Xusrav) Darsning borishi: O`qituvchi Oybekning “Kuzda” she`rini chiroyli kilib, bolalar dikkatini torta oladigan tarzda o`qib beradi. So`ng she`r bolalar tomonidan kayta o`qiladi. O`qituvchi kuyidagi savollarni munozara uchun ko`rgazma doskasiga iladi. 1. She`r muallifi kim? 2. e`tibor bering, she`ri nima uchun “Kuzda” deb nomlangan? 3. Uchar, erni o`par bir gala yaprok, O`kib bitirshdi yoz dostonini. OKochlar gavdasi orik va titrok, Salkin el uchirdi yaxshi konini. 4. Ma`lumki, kuz faslida ko`p shamol esib, yomKir yoKadi. Bu хolat she`rda kanday ifodalangan? 5. Shoir yozni kimga yoki nimaga o`xshatyapti, nima uchun? 6. “Uchib er tishlaydi bir gala yaprok” misrasidagi go`zal o`xshatish orqali shoir kuzdagi kaysi, хolatni aks ettirgan? 7. Kuz fasli nima uchun “Oltin”ga o`xshatiladi? 8. Shoir peyzaj tasviriga asoslangan she`r orqali nima demokchi?

Bu savollarga olingan javoblar orqali texnologiyadan ko`zlangan asosiy maksad o`quvchi – talabalrni хammasini kamrab olib, fikrlashga хam bilmi olishga o`rgatishdan iboratdir. T ARMOQLAR METODI - K LASTER . Tarmoqlar metodi - fikrlarning tarmoqlanishi, o`quvchi-talabalarni biron bir mavzuni chuqur o`rganishlariga yordam berib, o`quvchi-talabalarni mavzuga taalluqli tushuncha yoki aniq fikrni erkin va ochiq ravishda ketma-ketlik bilan uzviy bog`langan holda tarmoqlashlariga o`rgatadi. Bu metod o`quvchi-talabalarni shu mavzu bo`yicha tasavvurlarini chizma shaklda ifodalashga undaydi. 3. Klaster usuli Klaster usuli zamonaviy ta`lim jarayonida keng ko`llanilmokda. “Klaster” so`zi “boKlam” ma`nosini anglatadi. Klaster biror mavzuni o`rganayotgan o`quvchi talabalarning erkin fikrlashiga yordam beradi, ularga o`z fikrini ochik – oydin ifodalashga ko`maklashadi. Klaster usuli o`quvchi talabalarda bilgan fikrlarini ifodan tashkari yangi fikrlarni uyKotadi, o`zi bilmagan tushunchalarni o`rganib oladi. Masalan, XI sinf adabiyot dasturida Ґ.Ґ. Niyoziy хayoti va ijodini o`rganishga 3 soat ajratilgan. Ґ.Ґ.Niyoziy ijodidan ayrim namunalar VII sinfda хam o`rganilganini хisobga olib, XI sinfda adib ijodiga baKishlangan birinchi darsda klaster usulidan foydalanish maksadga muvofikdir. O`qituvchi yozuv taxtasi o`rtasiga “Ґ.Ґ.Niyoziy” deb yozib ko`yadi. Shundan so`ng Ґ.Ґ.Niyoziy хayoti va хakida bilganlarini o`quvchi – talabalar yozadilar. “Ґ.Ґ.Niyoziy” mavzusi bo`yicha klaster tarkibi: 1. 1889 yilda Јo`konda tuKilgan; 2. Madrasada o`qigan; 3. arab, fors, rus, tatar, turk tillarini bilgan; 4. 12 yoshida she`rlar yozgan;

5. lirik shoir; 6. ma`rifatparvar shoir; 7. jadid adabiyotining vakili; 8. dramaturg; 9. shoir; 10. nosir; 11. makolanavis; 12. jadid muallimi; 13. darsliklar muallifi; 14. bastakar; 15. rejissiyor; 16. aktyor; 17. jamoat arbobi; 18. Toshkent, Samarkand, Buxoro, Namangan, Xorazmda yashagan; 19. хaj safarida bo`lgan; 20. ilKor qarashli shoir; 21. bid`atlarga karshi kurashgan shoir; 22. ayollar ozodligi kuychisi; 23. vatanparvar shoir; 24. O`zbeksiton xalk yozuvchisi; 25. 1929 yilda Shoхimardonda vafot etgan; 26. nomi adabiylashtirilgan. 3 “Bumerang” usuli bo`yicha savollar: 1. O`zbek mumtoz shoirlaridan kimlarni bilasiz va ular nechanchi asrda yashaganlar? 2. Uvaysiyning asli ismi va uning taxalluslari? 3. Uvaysiy kachon va kaerda tavallud topgan? 4. Uvaysiyning adabiyotga qiziqishida kim ta`sir ko`rsatgan? 5. Uvaysiyning umr yo`ldoshi kim bo`lgan? 6. Uvaysiyning nechta farzand ibo`lgan?

7. Uvaysiy kimga ustozlik kilgan? 8. Uvaysiy she`riyatining asosiy Koyasi? 9. Uvaysiy necha yil umr ko`rgan. Nodirabegim хayoti va ijodi 1. Nodirabegimning asl ismi nima? 2. Nodirabegim kachon va kaerda, kanday oilada dunyogi keldi? 3. Nodirabegim kanday taxalluslarda necha tilda ijod kilgan? 4. Nodirabegimni kim “Nodirai davron” deb ta`riflagan edi? 5. Nodirabegimning ustozi kim? 6. Nodira Kazallarida nima kuylanadi? 7. Nodirabegim kanday shoirlarni ustioz deb bilgan? 8. Nodirabegim kim tomo nidan katl etilgan? 9. Umarxon vafotidan keyin davlatni kim boshqaradi? 10. o`azallarida iloхiy ishkni kanday tasvirlagan? 11. She`rlarida o`zbek ayolining kalb хarorati kanday tasvirlangan? 12. Uvaysiy va Nodirabegim munosabati? 13. Iloхiy muхabbatni insoniy moхiyatini siz kanday tushunasi? B UMERANG TEXNOLOGIYASI “Bumerang texnologiyasi” bir mashg`ulot davomida o`quv materialini chuqur va yaxlit holatda o`rganish, ijodiy tushunib etishga yo`naltirilgan. U turli mazmun va xarakterga (muammoli, munozarali, turli mazmunli) ega bo`lgan mavzularni o`rganishga yaroqli bo`lib, bu mashg`ulot davomida xar bir ishtirokchining turli topshiriqlarni bajarishi nazarda tutiladi. Bu texnologiya tanqidiy fikrlash, mantiqni shakllantirishga imkoniyat yaratadi. Ta`lim-tarbiya birligi vazifalarni amalga oshirish imkonini beradi.  Jamoa bilan ishlash mahorati.  Muomala madaniyati.  Xushfe`llilik.  Ko`nikuvchanlik.

 O`zga fikriga hurmat.  Faollik.  Ishga ijodiy yondoshish.  O`z faoliyatining samarali bo`lishiga qiziqish.  Xolis baholash. S QARABEY TEXNOLOGIYASI . Sqarabey texnologiyasi - interfaol texnologiya bo`lib, u o`quvchilarda fikriy bog`liqlik, mantiq, xotirani rivojlantirishga imkoniyat yaratadi, qandaydir muammoni hal qilishda o`z fikrini ochiq va erkin ifodalash mahoratini shakllantiradi. Bu texnologiya o`quvchi-talabalar tajribasidan foydalanishni ko`zda tutadi, faol ijodiy ishlash va fikriy tajriba o`tkazish imkoniyatlariga ega.

Adabiyotlar ro`yxati 1. Barkamol avlod- O`zbekiston taraqqiyotining poydevori. –T.: «Sharq» 1998 2. Karimov I. Barkamol avlod orzusi. –T. «Sharq»1999 3. Mirqosimova M. Adabiy ta`lim metodikasi. –T. 1993 4. Adabiyot o`qitish metodikasi (tuzuvchilar. Q.Yo`ldoshev, O.Madayev, A.Abdurazzoqov). Toshkent. 1994 yil. 5. Yu.K.Babanskiy. Hozirgi zamon umumiy ta`lim maktabida o`qitish metodlari. Toshkent. «O`qituvchi» 1990 yil. 6. To`xliyev B. Adabiyot o`qitish metodikasi. Toshkent «Yangi asr avlodi», - 2006 7. http:// www.pedagog.uz ;www. connect.uz : www. fantexnolog.uz 8. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Bahs-munozara darslari texnologiyasi

Sayohat darslarini tashkil etish

Yangi pedagogik texnologiya tushunchasi

Adabiyot o`qitishda yangi innovatsion va pedagogik texnologiya uning tamoyillari

Muammoli ta’lim texnologiyasi