Yangi pedagogik texnologiya tushunchasi

Yangi pedagogik texnologiya tushunchasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

77 KB

Ko'chirib olish

Yangi pedagogik texnologiya tushunchasi Reja: 1. “Pedagogik texnologiya” tarifi masalasi, bu atamaning ma’nosi haqida. 2. Yangi pedagogik texnologiya bo’yicha o’qitishdagi ta’lim parametrlari. 3. Pedagogik texnologiya tamoyillari. 4. O’qitishning zamonaviy metodlari haqida. 5. Ona tili ta’limida induktiv metodni qo’llash yo’llari.

Tayanch tushunchalar: pedagogik texnologiya, parametr, zamonaviy metod, tamoyil, interfaol metod, induktiv metod. «Kadrlar tayyorlash milliy dasturini ro’yobga chiqarishping 2-bosqichi ta’lim mazmuniga yangi pedagogik texnologiyalarni keng qamrovda olib kirish vazifasini qo’ymoqda. Bu esa barcha pedagoglar zimmasiga mas’uliyatli vazifalarni yuklaydi. Respublikamiz olimlari ilmiy asoslangan hamda O’zbekistonning ijtimoiy-pedagogik sharoitiga moslashgan ta’lim texnologiyalarini yaratish va ularni ta’lim-tarbiya amaliyotida qo’llashga intilmoqdalar. Pedagogikaga bag’ishlangan adabiyotlarda «Pedagogik texnologiya», «Yangi pedagogik texnologiya», «Ilg’or pedagogik texnologiya» kabi tushunchalar keng qo’llanmoqda va turlicha izohlanmoqda. Bular orasida YuNESKO tomonidan berilgan quyidagi ta’rif e’tiborga loyiqdir: «Pedagogik texnologiya bu – butun o’qitish va bilimlarni samaradorlashtirish vazifasini qo’yuvchi texnik hamda shaxs resurslari va ularning o’zaro aloqasini hisobga olib yaratish, qo’llash va belgilashning tizimli metodidir». Texnologiya so’zi yunoncha bo’lib, texne – mahorat, san’at; logos –ta’limot ma’nolarini bildiradi. Bu so’z sanoatda yoki qishloq xo’jaligida tayyor mahsulot olish uchun ishlab chiqarish jarayonida qo’llanadigan usul va metodlar yig’indisini bildiradi. Ta’lim jarayoniga nisbatan esa bu tushuncha o’qish va o’qitishning o’zaro uzviyligini, aloqadorlik bosqichlarini ajratish, ta’lim-tarbiya jarayonida belgilangan maqsadga erishish uchun bajariladigan ishlarni muvofiqlashtirish, ularning ketma-ketligi va bosqichma-bosqichligini ta’minlash, rejalashtirilgan barcha ishlar va amallarni talab darajasida bajarishni anglatadi. Boshqacha aytganda, ta’lim texnologiyasi tushunchasi ta’lim berish san’ati, ta’lim berish mahorati ma’nolarini ifodalaydi. Yangi pedagogik texnologiya deyilganda ta’lim berish san’atini ishga solib, uni samarali tashkil etish, uni jahon andozalari darajasiga ko’tarish tushuniladi.

Pedagogik texnologiya atamasi ta’lim jarayoniga yangicha, o’ziga xos belgi va xususiyatlarga ega bo’lgan tizimli yondashuvga asoslanadi. Bu talim jarayoniga innovasion yondashuv demakdir. Yangi ta’limni tashkil etishda jahon pedagogikasi amaliyotida qo’llaniladigan ilg’or metod va usullar, texnika vositalari, o’qitishning shakllarini ta’lim jarayoniga har bir o’quvchi shaxsi, ruxiy o’ziga xosligi, intellektual imkoniyatlari, milliy va ijtimoiy xususiyatlarini inobatga olgan holda olib kirish demakdir. Yangi pedagogik texnologiya o’quvchiga ta’lim jarayonining sub’ekti, ya’ni faol ishtirokchisi, o’qituvchiga esa shu jarayonning tashkilotchisi, boshqaruvchisi sifatida qarashni taqozo etadi. Darsda o’quvchi faol ishlovchi shaxs bo’lib, u butun mashg’ulot jarayonida egallagan bilimlarini xotirada tiklaydi, uni qisman yangi sharoitlarda qo’llaydi, aqliy faoliyat usullarini bajarib, ma’lumdan noma’lumga qarab boradi. Yangi pedagogik texnologiyaning mohiyati o’quvchini mustaqil fikrlashga o’rgatish, bilim olishga qiziqish va ehtiyoj uyg’otish, unga kashf etish lazzatini his ettirish demakdir. Pedagogik texnologiya ta’limda o’quvchilarni qiziqtirib o’qitish va bilimlarni to’liq o’zlashtirishga erishish, o’quvchilarning o’z fikrini bayon etishga imkoniyat yaratishdir. Pedagogik texnologiya jarayonida dars o’tishda eng asosiy talab o’quvchining hayotiy tajribasi, avval o’zlashtirgan bilimlari va qiziqishlari asosida bilim berishni ko’zda tutadi. Yangi pedagogik texnologiya bo’yicha o’qitishda quyidagilar ta’limning asosiy parametrlari hisoblanadi: 1. Butun o’quv vaziyati boshqarish ob’ekti sanaladi. 2. Ta’limni boshqarish maqsadli bo’lib, o’quvchining mohiyatli, ma’naviy va ruhiy kuchlarini rivojlantirishni ko’zda tutadi. 3. Ta’lim jarayoni demokratik, rag’batlantiruvchi uslubda bajariladi. 4. Ta’lim jarayonining zaruriy sharti o’quvchining shaxsiy tashabbusini qo’llab quvvatlash, o’qituvchi shaxsinipg ochiqligi, ularning hamkorligi, o’zaro ishonchli munosabatlarni yuzaga keltirishdir.

Pedagogik texnologiya o’ziga xos tamoyillarga ega bo’lib, bular kuyidagilardir: 1. Muayyan dars, mavzu, qism, o’quv predmetidan kutilgan asosiy maqsadni shakllantirib olish. 2. Umumiy maqsaddan kelib chiqib, darsni yoki o’quv predmetini modullarga ajratib, har bir moduldan kutilgan maqsadni va modullar ichida hal qilinishi lozim bo’lgan masalalar tizimini aniqlab olish. 3. Modul ichida echiladigan masalalarning’ har biri bo’yicha test savollarini tuzib chiqish. 4. Maqsadlarga etish usullari tanlanib, ularni ishlatadigan aniq joylarni belgilab olish. 5. Dars qismlari orasidagi zaruriy bog’liqliklarga va fanlararo aloqalarga alohida e’tibor qaratish. Yangi pedagogik texnologiyalarga bag’ishlangan adabiyotlar va maqolalarda bir qator o’qitish usullari haqida so’z yuritilmoqda. Bu usullar innovasion metodlar sifatida taqdim etilmoqda. Shulardan ona tili darslarida qo’llanishi mumkin bo’lgan ayrim metodlar xususida so’z yuritamiz. 1. Modulli ta’lim texnologiyasi . Bu o’quvchilarda darslik, ilmiy- ommabop va qo’shimcha adabiyotlar bilan mustaqil ishlash ko’nikmalari, ijodiy va mustaqil fikrlashni rivojlantirish maqsadida o’tkaziladi. Modulli ta’lim texnologiyasining o’ziga xos jihati o’rganilayotgan mavzu bo’yicha o’quvchilarning mustaqil va ijodiy ishlashiga imkon beradigan modulli dastur tuzishdir. 2. Hamkorlikda o’qitish texnologiyasi . Uning asosiy g’oyasi o’quv topshiriqlarini va faqat birgalikda bajarish emas, balki o’quvchilarni hamkorlikda o’qishga o’rgatish, ular o’rtasida hamkorlik, o’zaro yordam va fikr almashinuvini vujudga keltirish. 3. Muammoli ta’lim texpologiyasi . Muammoli vaziyat yaratish, savollar qo’yish, masalalar va topshiriqlarni taklif qilish, muammoli vaziyatni echishga qaratilgan muhokamani uyushtirish va xulosalarniig to’g’riligini

tasdiqlashdir. 4. Intsrfaol metod texnologiyasi . O’quvchilarning ijodkorligiga tayanish, darsda erkin bahs-munozara sharoitini tug’dirish. Buning uchun sinf kichik guruhlarga bo’linadi va dars davomida shu guruhlar bilan ishlanadi. 5. Didaktik o’yinlar texnologiyasi . Dars jarayonida turli didaktik o’yinlarni ko’llash va ular orqali darsda jonlanish, faol harakat va qiziqish uyg’otish. 6. Sinov darslari . O’quvchilarning ma’lum bilim va ko’nikmalarini sinash maqsadida o’tkaziladigan darslar bo’lib, ular test topshiriqlari yoki nazorat varaqlari orqali o’tkaziladi. Xulosa qilib aytganda, yangi pedagogik texnologiyalarni ta’lim jarayoniga olib kirish davr talabidir. Bu ish esa o’qituvchiga bog’liq. O’qituvchi ijodkor bo’lishi, yangi pedagogik texnologiyalarning xilma-xil shakllarini, usullarini yaratib borishi, ularni ta’lim jarayonida qo’llab borishi lozim. Ona tili dasturi va darsliklarida til materiallarining berilishi dars samaradorligi bilan uzviy bog’liqdir. Ma’lumki, uzoq davr mobaynida ona tili mashg’ulotlari dastur va darslik materiallari asosida tashkil qilindi. O’qituvchilar asosan darslik doirasida, uning materiallari asosida ishlashga odatlandilar. Buning bosh sababi ta’lim jarayonida deduksiya metodining ustivor bo’lganligidir. Bulardan ko’rinadiki, ma’lum bir bilimlarni egallash, malaka hosil qilish usuli ona tili mashg’ulotlarida hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi. Ona tili mashg’ulotlaridan kelib chiqadigan pirovard natija o’quvchilarda ma’lum bir ko’nikmalarni shakllantirish va rivojlantirishdir. Bu maqsadga va ko’zlangan natijaga erishishning eng samarali usuli induksiya (tahlil) usulidir. Induksiya usuli xususiylikdan umumiylikka qarab borish usuli, ya’ni mashqlar tahlilidan xulosalar, qoida va ta’riflarga qarab borish usulidir. Ona tili o’qitish metodikasida bu tushuncha o’quvchiga noma’lum bo’lgan til hodisalarini bilib olishda oldingi bilimlarga tayangan holda kuzatish, taqqoslash, guruhlarga ajratish, umumlashtirish kabi usullardap foydalanib, qoida, ta’rif va xulosalar chiqarish

yo’lidir. Bu usulnipg mohiyati shundaki, unda o’quvchiga kat’iy qoidalar berilmaydi, o’quvchi qoida yodlash bilan bapd bo’lmaydi, balki bir qator o’xshash na noo’xshash hodisalarni saralab, ular ustida ishlaydi va o’qituvchi hamkorligida saralangan hodisalarni umumlashtiradi. Bu usul orqali o’quvchilarning aqliy faoliyati rivojlanadi, o’quv materialini tushunish engillashadi. Bu usulda til hodisalari o’quv topshiriqlari shaklida beriladi. Masalan, 5-sinfda «Uyushiq bo’laklar» mavzusiga oid nazariy ma’lumotlarning o’quv topshirig’i tarzida berilishini ko’rib o’taylik: 51-mashq. 1-topshiriq. Berilgan gapdagi ajratib ko’rsatilgan so’zlar qaysi gap bo’lagi bo’lib kelganligini aniqlang. 1. O’zbek xalqi azaldan ajoyib xususiyatli, mehrli, oqibatli xalq bo’lgan. 2. Buyuk san’atkor Olim Xo’jayev madaniyatimizda o’chmas, yorqin iz qoldirdi. 3. Adolatsizlikka, nohaqlikka qarshi kurashish kerak. 2-topshiriq. Ajratib ko’rsatilgan so’zlarga so’roq bering, ularning qaysi so’zga bog’langanligini aniqlang. BILIB OLING! Bitta hokim so’zga birikib kelgan bir xil gap bo’laklari uyushiq bo’laklardir. Uyushiq bo’laklar sanash ohangi bilan aytiladi. Yozuvda uyushiq bo’laklar orasiga, odatda, vergul qo’yiladi. O’quvchilar 51- va 52-mashqlarda berilgan o’quv topshiriqlarini bajarish orqali uyushiq bo’lak haqida tushuncha xosil qiladilar va tegishli xulosa

chiqaradilar. Ipduktiv ta’lim usuli asosida tashkil qilingan har bir mashg’ulot taxminan to’rt bosqichni o’z ichiga oladi: 1. Takrorlash. 2. Berilgan materiallarning o’quvchilar tomonidan tahlili. 3. Berilgan materiallarni o’qituvchi yordamida umumlashtirish va hukm chiqarish. 4. Hosil qilingan umumiylikni amalda qo’llash va sinash, o’quv masalalarini echish. Shu to’rt bosqich dars jarayonida to’g’ri amalga oshirilsa, induktiv ta’limga amal qilingan bo’ladi va o’quvchi ta’lim jarayonining faol ishtirokchisiga aylanadi. Biz quyida ayrim mavzularni o’quvchilarga induktiv usulda etkazishga doir tavsiyalarni havola qilamiz. 5-sinf ona tili darsligidan «Uyadosh so’zlar» mavzusi o’rin olgan va bu mavzu maktab ona tili darsligiga ilk bora kiritildi. Mavzuni o’rganish 118-mashqni ishlash bilan boshlanadi. O’quvchilar mashq shartiga ko’ra jadvaldagi namunaga qarab so’zlar qatorini davom ettiradilar. 4-jadval Daraxt Ot (hayvon) Qarindosh-urug’ O’simlik Tol Baytal Ota Maysa Qayin Saman Ona Ajriq .......... ........... ....... ............. O’quvchilar jadvalni quyidagicha davom ettiradilar Terak Qorabayir Aka Pechak Qayrag’och Yo’rg’a Tog’a Kurmak Chinor Amma Yantoq Bodom Xola Zarpechak Amaki

Shundap so’ng o’qituvchi o’quvchilarga quyidagi savollarni beradi: 1. Qaysi so’zlar daraxt so’zi bilap bog’lnq? 1. Qaysi so’zlar ot (hayvop), qarindosh urug’, o’simlik so’zllri bilai bog’liq? 2. Biripchi q atorda q aysi so’z umumiy nomni – jins nomini 6 i ldiryapti ? 3. Qolgan qatorlarda qaysi so’zlar umumiy nomni jins nomini bildirib kelgan? 4. Agar daraxt, ot, qarindosh – urug’, o’simlpk so’zlari umumiy iomni bildirsa, ularga bog’liq bo’lgan so’zlar nimani bildiradi ? O’quvchilar 5-savolga o’qituvchi yordamida yoki o’zlari mustaqil ravishda tur nomini bildiradi deb javob beradilar. Bu savol-javob o’quvchiga mavzu mohiyatiga etib borishga yo’l ochadi, 119-mashqni ishlashga ularni tayyorlaydi. 119-mashq. Umumiy nom – jins nomini atab kelgan quyidagi so’zlarga tur nomlarini atab keluvchi so’zlar toping. 1. Gul. 2. O’t. 3. Parranda. 4. Kiyim. 5. Idish. Bu topshiriqni quyidagicha bajarish mumkin. Sinf besh guruhga bo’linadi va har bir guruh bittadan so’zga tur nomlarini atab keluvchi so’zlar topadi va ulardan bittadan vakil chiqib doskaga yozadi. O’qituvchi ularni nazorat qiladi va zarur tuzatishlar kiritadi yoki qolgan guruhlardan yordam olib, xatoga yo’l qo’ygan o’rinni to’g’rilaydi. Shu asosda topshiriq to’liq bajariladi: 1. Gul atirgul gultojixo’roz lola karnaygul 2. O’t makka beda jo’xori 3. Parranda tovuq o’rdak g’oz 4. Kiyim do’ppi ko’ylak kostyum to’n 5. Idish chelak kosa tovoq tog’ora Bu topshiriqning to’g’ri bajarilishi uyadosh so’zlar haqida xulosa chiqarish imkonini beradi. O’qituvchi o’quvchilarni mavzu yuzasidan xulosa chiqarishga

undaydi, ularga qulaylik yaratish uchun yo’naltiruvchi savollar, kerakli izohlar beradi. O’quvchilar bir turdagi narsa, belgi, harakatni atab keluvchi so’zlar uyadosh so’zlar ekanini aytadilar. Darsning mana shunday usulda olib borilishi induktiv tl’lim hisoblanadi. Biz shu dars misolida induktiv usul asosidagi mashg’ulotning uch bosqichi bilan tanishdik. O’quvchilar to’rtinchi bos q ichda h osil q ilingan umumiylikni , ya’ni bilim va malakalarni amalda q o’llashni o’rganadilar, unga doir mash q lar va test eavollari ishlaydilar , ijodiy matnlar tuzadilar . Umuman olganda, ipduktiv ta’lim usuli oia tili ta’limidagi ustuvor usul bo’lib, uni to’g’ri yo’lga qo’ya bilish dars samaradorligini oshirish imkonini beradi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI: 1. Barkamol avlod — O’zbekiston taraqqiyotining poydevori (O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning yoshlarga ta’lim tarbiya berish haqidagi fikrlari). — T.: «O’zbekiston», 1997. 2. O’zbekiston Respublikasining Qonuni. «Ta’lim to’g’risida.» T., 1997. 3. O’zbekiston Respublikasining Qonuni. «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to’g’risida.» T., 1997. 4. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «O’zbekiston Respublikasida umumiy o’rta ta’limni tashkil etish to’g’risida»gi 1998-yil 13- maydagi 203-son qarori. 5. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Qarori. «Umumiy o’rta ta’limning davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash to’g’risida». 1990-yil 16-avgust. 6. Umumiy o’rta ta’limning davlat ta’lim stardarti. — «Ta’lim taraqqiyoti», 1- maxsus son, T., 1999, 6-45 betlar. 7. Davlat ta’lim standartiga sharh. Ona tili. — «Ta’lim taraqqiyoti», 1-maxsus son, T., 1999, 45-54 betlar.

O'xshashlar

Adabiyot o`qitishda yangi innovatsion va pedagogik texnologiya uning tamoyillari

Lirik asarlarni o’ganishda yangi pedagogik texnologiyarning o’rni va ahamiyati

Tilshunoslikda lisoniy qolip tushunchasi

Yangi o'zbek lotin alfaviti ( 1993 )

Melaneziya va yangi gvineya xalqlari