Abu hayyon o`z davrining yetuk olimi - Tilshunoslik - Referatlar

Abu hayyon o`z davrining yetuk olimi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

28.5 KB

Ko'chirib olish

Abu hayyon o`z davrining yetuk olimi Reja: 1. Abu Hayyon hayoti va ijodi. 2. Abu Hayyon asarlarining o`ziga xosligi. 3. Xulosa

Abu Hayyon andalusiy Asiruddin Muhammad ibn Yusuf ibn Ali ul- Farnotiy o`z davrining yetuk olimlaridandir. U 1256 yilda Ispaniyada tug`iladi. Abu Hayyon arab mamlakatlarida ko`p bo`ladi. Misrda yashaydi. 1345-yili Qoxirada vafot etadi. Abu Hayyon tilshunoslikka doir 65 ta asar yozgan. Ularning 10 tadan ko`prog`i bizgacha yetib kelgan. ”Kitob ul – mubayyin Fi tarix il – Andulus” (”Andamusiya tarixi haqida bayon qiluvchi kitob”) ”Zahr ul mulk bi taxarrured turk” (”Turk ozodligi chechagi”). ”Kitob ul – idrok li lison il atrok” (”Turkiy tillarni bilish kitobi”) ”Kitob ul afal bi lisonit turk” (”Turk tilidagi fellar kitobi”) ”Kitob ul – afal bi lisoniy turk” (”Turkiy tildagi fe’llar”) ”Mantiq ul furs li lison il-furs” (”Fors tilini bilmaydigan uchun fors tili haqida so`zlar”) “Nur ul fafash fi lison il – xabash” (“Xabash tilidagi qorong`ulikni yorituvchi”) “Addurrax ul – muzia fi lug`atit turkiya” (“Turkiy til haqida nur beruvchi marvarid”) kabi asarlari mavjud. U asarlarida turkiy tillarning grammatikasi, leksikasi, o`sha davrda mavjud bo`lgan ko`pgina turkiy laxcha va shevalar haqida ma’lumot bergan. Uning asarlari turkiy tillar tarixini o`rganishda qimmatli manbaa bo`lib xizmat qiladi. Abu Hayyonning uch asari (ba’zi manbalarga ko`ra to`rt asari) turkiy tillarga bag`ishlangan. Ulardan “Kitob – al idrok li –lison al-atrok” asari ma’lum. Bu asar XIV asr boshlarida Misrda yozilgan. Abu Hayyonning turkiy tillarga bag`ishlangan boshqa asari hali topilmagan. N.A.Baskahovning ko`rsatishicha berilgan bu asar qipchoq tilini o`rganuvchilar uchun mo`ljallab yozilgan amaliy qo`llanmadir. Asarda turkiy tillar leksikasi va grammatikasiga oid qiyosiy ma’lumotlar ham bor. Asar ikki qismdan iborat. Lug`at va gramatika. Lug`atda so`zlar

alfabet prinsipi asosida joylashtirilgan. So`zning lug`atdagi o`rni so`z boshidagi ikki harf (tovush) asosida belgilangan. Izohlangan so`zlarning ko`pchiligi qipchoq tiliga oid lekin lug`atda turkman tiliga oid deb ko`rsatilgan so`zlar ham anchagina. Mana shu faktga tayanib ba’zi tadqiqotchilar Abu Hayyonning bu asari qipchoq – turkman tiliga oid asar degan fikrni bildirganlar. Abu Hayyonning bu asarida qipchoq va turkman tillarini fonetik xususiyatlari ham taqqoslangan. Qipchoq tilida fonetik xususiyatlar quyidagicha ko`rsatilgan: 1. So'z boshiday tovushi kelishi: yip (ip), yilan (ilon). 2. G va y tovushlariningo'rin almashib kelishi: egin-eyin (elka). 3. g' vay tovushlariningo'rin almashib kelishi: bug 'doy- buyday. 4. g' va v tovushiarining o'rin almashib kelishi: o'g'ul-o'vul. 5. x va q tovushiarining o'rin almashib kelishi: xo'ja-qo'ja. Turkman tiliga oid fonetik xususiyati sifatida quyidagilar ko'rsatiladi: 1. T va d tovushiarining o'rin almashib kelishi: tamir-damir, tilku-dilku (ulki) 2. M va b tovushiarining o'rin almashib kelishi: man-ban.

XULOSA Abu Hayyon turkiy tillarning ravnaqiga juda katta hissa qo`shadi. Garchi uning ko`p asarlari bizgacha yetib kelmagan bo`lsada, uning asarlaridan turkiy tillarni o`rganish uchun juda ko`p ma’lumotlarni topish mumkin. Abu Hayyon turkiy tillarning o`rganilish doirasini ham kengaytirgan. Chunonchi uning barcha asarlari Misrda yashagan vaqtlarida yozilgan. Bu bilan turkiy tillarning Misrda o`rganilishini ta’minlab bergan. Uning asarida har bir tilning kelib chiqishi faqatgina shu tilga xos bo`lgan xususiyatlarini aniqlab chiqqan. Abu Hayyon asarida qipchoq va turkman tillaridagi fonetik farqlar, fonetik o`zgarishlarni sharxlab bergan. Mana shu xususiyatlari bilan Abu Hayyon asarlarini o`rganish muhum ahamiyat kasb etdi.

Adabiyotlar: 1. M.Qoshg'ariy "Devonu lug'otitturk". Tom. I, II, III, indeks lug'at Tb 1960-63-67. 2. Qo'chqortoev I.Isabekov B. ''Turkiy filologiyaga kirish". T, 1984. 3. Ne'matov H, Ahmatov N. "O'zbek tilining tarixiy leksikologiyasi". Buxoro. 1987 4. Tursunov U. va boshqalar. `'O'zbek adabiy tili tarixi" T. 1995. 5. Aliev A., Sodiqov Q. "O'zbek adabiy tili tarixidan". T. 1994. 6. Sodiqov Q. "Buyuk Qumaru". "O'zbekiston adabiyoti vasan'ati" gaz-si. 1991 10 may soni. 7. Ne'matov H. "O'zbek tilining tarixiy fbnetikasi". T. 1992.

O'xshashlar

Muallifi noma‘lum asar, Mahmud Zamahshariy, Abu Hayyon va ularning asarlari haqida

Turkiy tillarning o'rganish tarixi

Оzоd Shаrаfiddinоv – yetuk munаqqid

Badiiy asardagi til birliklarining o`z o`rnida ishlatilish bosqichlari

Alfavit almashtirish davrining boshlang'ichi