Badiiy asardagi til birliklarining o`z o`rnida ishlatilish bosqichlari - Tilshunoslik - Referatlar

Badiiy asardagi til birliklarining o`z o`rnida ishlatilish bosqichlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

43 KB

Ko'chirib olish

Badiiy asardagi til birliklarining o`z o`rnida ishlatilish bosqichlari Reja: 1. Fono-grafik va morfem bosqichlar. 2. Morfema bosqichi.

TAYANCH IBORALAR: 1. Fonografik bosqichlar 2. Morfem bosqichlar 3. Alliteratsiya 4. Asosiy komponent 5. Okkazional so`zlar 6. O`zak morfema Nutq tovushlarini olimlar, o`zlarining mustaqil ma'nosiga ega bo`lmagan, bir tomonlama til birligi sifatida o`rganishadi. Fonema nazariyasining asoschilaridan biri bo`lgan N.S.Trubeskoy fonemalarning ma'no ajratuvchi funksiyasiga katta ahamiyat bergan Darhaqiqat mustaqil ma'noga ega bo`lmagan "s" va "t" fonemalari "yes" hamda "yet" so`zlarini farqlash uchun xizmat qiladilar. O`zbek tilidan "tom" va "tor" so`zlarini misol qilib olish mumkin. Ammo Aflotun va Arastu davridan beri olimlarning diqqatini so`zlardagi jarangdorlik masalasi tortib kelgan. Tovushlarga alohida ma'no, axamiyat berilib, jumladan "g" tovushi qandaydir bir tez, zavq-shavq bilan aytiladigan, "1"-esa bir tekis, "1"qisqa, "a"-katta kabi ma'nolarga ega bo`lgan deb ta'riflashgan. Tovushlarning takrorlanib ifoda qilish imkoniyatlari ya'ni alliterasiyasi allaqachon shoirlarga ma'lum va mashxurdir. Ko`pincha alliterasiya, anamatopvik xarakterga ega bo`ladi, ya'ni tabiiy tovush orqali o`tayotgan voqelikni aks ettiradi. Masalan: " около мелничных раздавалис слабый звуки - то капли падали с лопат сочилас вода сквоз засовы плотины " (I.S.Turgenev)-Yoki boshqa bir misol. A. Voznesenskiyning "Goyya" poemasida 30% so`zlarda "g" tovushi ishlatilgan. V. Xlebnikovning alliterasiyasida esa "l" tovushi takrorlanib kelgan: "Prishlo Zlya Lyubvi, lebedya, leleki, Lelya, lani, Laotze, Lassalya, Lunacharskogo, Libknexta". o`zlarinng mustaqil ma'nolariga ega bo`lmagan taqdirda ham, tovshlar takrorlanib kelib, adresatga yo`naltirilgan xabarni estetik nuqtai-nazardan to`laqonli bo`lishini taminlaydilar va shu bilan birga tasviriy va ekspressiv funksiya bajaradilar. Badiiy asarda so`z urg`usining ham axamiyati katta. Jumladan so`z urg`usining o`rni o`zgarishi bilan so`zning ma'nosi ham o`zgarib ketadi. Masalan: " Вороном " so`zidagi birinchi va uchinchi bo`g`indagi urg`u ko`chishi " Вороном " so`zining substantiv yoki ada'ektiv

statusini belgilaydi. Urg`uga qarab savol bersak: " Летит как ?"- "Voronom" yoki " На какой коне ?"- " Вороном ", ( Летит на коне Вороном ). Urg`u ko`pincha so`zlovchining kasb korini ham aniqlab berish mumkin. Rus tilida umumxalq tomonidan qabul qilingan normativ urg`udan tashqari yana, ma'lum guruhlar uchun xos bo`lgan professional urg`u ham mavjud. Masalan: umum tomonidan " шасси ", " компас ", " добыча ", " кредит ", " краны " iqtisodchilar "- кредит ", fiziklar " атомный " tarzida talaffuz qilinib, urg`u yuqoridagi so`zlarda insonning kasb- korini ifodalovchi vosita sifatida nomoyon bo`ladi. Personajlar nutqidagi tovushlarning takrori kam xollarda uchraydi, hamda ular tasviriy funksiya bajarmay, balki, odatda so`zlovchining xis-xayajonini o`ta yuqori darajada ekanligidan dalolat beradi. Qiyoslang: "You, lean, long, lanky, lath of a lousy dastard "(S. O. Casey). № 2. MORFEMA BOSQICHI Agar, fonema birtomonlama yani faqat ifoda planiga ega bo`lib, ma'lum sharoitlarda, qo`shimcha axborot uzatish manbai bo`lib xizmat qilsa, tasavvur qilish mumkinki, til sistemasini keyingi pog`onasini egallab turgan morfema, xar ikkala planga-ifoda va mazmun plani bilan xarakterlanib, matnning moxiyatini yaratishda, shubxasiz, sezilarli darajada o`z xissasini qo`shadi. Morfema so`z yasashda asosiy komponent xisoblanadi hamda flektiv tillar uchun so`z o`zgartirishda ham aktiv ishtirok etadi. Biz har bir til lug`atining, eng avvalo, yangi so`zlar hisobiga boyib borishini yaxshi bilamiz. Bu jarayon o`z navbatida tildagi mavjud morfemalar hisobiga amalga oshiriladi. Paydo bo`lgan yangi so`z, ya'ni neologizm-uzoq davr yashamaydi. U tezda til sistemasi ta'siriga berilib, assimilasiyaga uchraydi va yangi so`zlik nusxasini yo`qotadi. Bundan tashqari, ayrim kishilarning nutqida turli darajada, individual nelogizmlar uchrab turadi. Bunday neologizmlar lug`atlarda e'tirof etilmaydi, chunki ular nutq situasiyasi bilan bog`liq bo`lib, faqat bir martagina ishlatiladi va shuning uchun ham okkazional so`zlar deb yuritiladi. Masalan: Dikkensda "toping and froing",

"otherness" Dj. Braynda, "orangutanil" Mayakonskiyda, "the chickens-hearted man"4. Dikkensda va boshqalar. Okkazional so`zlarning paydo bo`lishida ikki sabab bor: 1. Birinchidan, morfologik-sintaktik xarakterga ega bo`lgan so`z yasash paradigmasining to`la emasligi bo`lsa. 2. Ikkinchidan, so`z o`zgartirish paradigmasining to`la emasligidir. Morfemalarning takrorlanib kelishik-badiiy matnni informasion-estetik to`laqonligini belgilovchi vosita xisoblanadi. Lekin ularning struktural variantlari uchta pozisiya bilan chegaralangan: anaforik medial va epiforik, ammo leksik takrorga nisbatan, morfem takror funksional nuqtai-nazardan doim o`zak morfemani mantiqiy jixatdan ajratib ko`rsatishga qaratilgan. Masalan: O, рассмейтесь , смехачи ! O, засмейтесь смехачи ! Что смеются смехами , что смех явствуют смеяльно O, засмейтесь усмеяльно !... -"He wished she would not look at him in this new way. For things were changing, something now, this minute, just when he thought they would never change again, just when he found a way to live in that changelessness"(R. P. Warren) Нет женшин нелюбимых-невстреченные есть» (А. Дементьев); «Все эти женщины недожили свое, недолюбили, недоревновали» (И.Грекова). "there was then a calling over of names, and great work of singing, sealing, stamping inking and sanding, with exceedingly flurred, gritty and undecipherable results" (Ch. Dickens). Morfemalarning takrorlanib kelishi gapni ritmik jixatdan muvofiqlashtirib ham keladi. Boshqacha qilib aytganda, qofiyalaydi. Bunday qofiyadoshlik ko`proq stilistik vositalardan-antitezada, parallel konstruksiyalarda va sanashda uchraydi. Masalan: "What`s done, cant be undone" (W. Shakspeare); "Once you`ve learned a lesson, it's hard to unlearn it" (E. O'Neil);

O'xshashlar

Til birliklarining o‘zaro munosabati. Sintagmatik, paradigmatik va ierarxik munosabatlar

Abu hayyon o`z davrining yetuk olimi

Lеksеmalarning ishlatilish doirasi

Arab kitobiy til an`anasini O`rta Osiyoda tarqalishi

Til birliklarini fahmiy o`rganish, uning maqsad, usul va vоsitalari