Terining allergik kasalliklari - Dermatitlar. Toksikodermiyalar. Ekzema. Tugunchali dermatozlar - Psoriaz. Qizil yassi temiratki. Neyrodermatozlar - Tibbiyot

Terining allergik kasalliklari - Dermatitlar. Toksikodermiyalar. Ekzema. Tugunchali dermatozlar - Psoriaz. Qizil yassi temiratki. Neyrodermatozlar

Yuklangan vaqt:

29.08.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

79.595703125 KB

Ko'chirib olish

Terining allergik kasalliklari - Dermatitlar. Toksikodermiyalar. Ekzema. Tugunchali dermatozlar: Psoriaz. Qizil yassi temiratki. Neyrodermatozlar Reja: 1.Terining allergik kasalliklari. Dermatitlar. 2.Toksikodermiya. Layell sindromi. 3.Ekzema.Professional dermatozlar. 4.Psoriaz, qizil yassi temiratki. 5.Neyrodermatozlar.

Dermatitlar. Toksikodermiya. Layell sindromi Dermatit - terining o ’ tkir у alliglanishi bo ’ lib , as о san tashqi mu х it ta ` siri natijasida payd о bo ’ ladi . Bu ta ` sir fizikaviy va kimeviy bo ’ lishi mumkin . Dermatitlarning х ususi у atlari shundaki , ushbu zararli о millar ta ` siri bartaraf etilganidan keyin pr о sess tez о rada va х att о o ’ z - o ’ zidan barham t о pib ketadi . Fizikaviy ta ` sir о tlar – bu х ar о ratni o ’ zgarishi , qo ’ yish , rentgen nurlari , radi о aktiv nurlari , elektr t о ki ta ` siri kiradi . Х imi у aviy ta ` sir о tlar – bu kisl о talar , ishk о rlar , о rganiq erituvchilar , х imikatlar , bueklar , laklar , metallarning ba ` zi turlari va B о shqa m о ddalar . Bundan tashkari bi о l о gik ta ` sir о tlar , masalan ba ` zi turdagi usimliklar va me х aniq ta ` sir о tlar – b о silish , ishkalanish bo ’ lishi mumkin . Tashqi mu х iy ta`sir о tlari shartli va shartsiz bo’lishi mumkin. SHartsiz ta`sir о tlar, о bligat deb ataladi. Ularning hammasi teriga ta`siri natijasida hamma о damlarda dermatitni kelib chiqazadi. SHartli ta`sir о tlar, B о shqacha qilib aytganda allergenlar faqat ba`zi ushbu ta`sir о tga uta sezuvchan о damlarda dermatitni хо sil qiladi. SHartsiz ta`sir о tlar natijasida kelib chikkan dermatitlar о ddiy, sun`iy yoki artifisial dermatit deb ataladi. SHartli ta`sir о tlar natijasida esa – allergik dermatitlar deb ataladi. Dermatitlarni alohida turiga t о ksik о dermi у alar kiradi. Ular terining o’tkir у alliglanishini о rganizmning ichiga kirib ta`sir kursatgan m о ddalar natijasida payd о bo’ladi. Bu m о ddalar о rganizmga о vkat bilan, yoki nafas ellari bilan, yoki mush о k о rasiga, teri tagiga, venani ichiga у ub о rilganda payd о bo’ladi. SHuni aytib utish kerakki, terining у alliglanishi faqat shu m о ddalarga uta sezuvchan о damlarda хо sil bo’ladi. Bundan tashkari medikament о z yoki х ar х il d о ri-darm о nlar ta`sirida mavjud bo’lgan dermatitlar bo’ladi, bo’lar ham о ddiy va allergik bo’ladi. Medikament о z dermatitlar kuincha penisillin, strept о misin, strept о sid, n о v о kain, rez о rsin, salisil kisl о tasi, amid о pirin, y о d va B о shqa d о rilar ta`sirida riv о jlanadi.

Tashqi ta`sir о tning kuchi va х ususi у atlariga qarab dermatitning o’tkir va surunkali turi bo’lishi mumkin. O’tkir dermatitlada – eritemalar, shishlar, infil`trasi у a, pufakcha va pufaklar, yoki tukimalarni nekr о zi, keyinchalik esa у ara хо sil qilib chandik va atr о fi у alar bo’lishi mumkin. Surunkali kechadigan dermatitlarga esa у a х shi riv о jlanmagan giperemi у a, infil`trasi у a, li х enifikasi у a va giperkerat о z хо sdir. О ddiy kontaktli dermatit. О ddiy qontakt dermatitni х ususi у atlari: 1) faqatgina tashqi mu х it о mili ta`sir qilgan j о ydagina riv о jlanishi 2) о rganizmning ushbu ta`sir о tga sezuvchan bo’lmaydi, sensibilizasi у a yo’q bo’ladi 3) dermatit riv о jlangan j о ydan chetga tarkalmaydi. Bu dermatitlarni dav о lamasa ham 1-2 х aftadan keyin yo’q о lib ketadi. О ddiy dermatitni sabablari: me х aniq sabablar – bu paytgacha b о silish, ishkalanish (t о r kiyim-kechak, p о yabzal, n о to’g’ri qo’yilgan gips va хо kaz о ). B о lalarda Ko’pincha pelenkalar ta`siridan «pelen о chniy» dermatit riv о jlanadi. Bu хо lda pelenkalarni ch о klari, burmalari b о laning terida giperemi у a, epidermisni shilinishi suvlanishin kelib chiqazadi. Buning stiga infeksiуa qo’shilsa, piоdermiуa bоshlanib хastalik оgirlashadi. Fizikaviy оmillar ta`sirida a)baland va past х ar о rat ta`sirida х ar х il darajali qo’yishlar, sovuq q о tishlar b)qo’yish nurlari ta`sirida qo’yishli dermatit – dermatitis solaris Ko’pincha dermatit kalta va ul`trabinafsha nurlari natijasida riv о jlanadi. Balikchilarda. Dengizchilarda, dalalarda va о chiq manzaralarda ishlaydigan о damlarda surunkali qo’yish dermatiti хо sil bo’lishi mumkin. v)rentgen nurlari – al`fa, betta, gamma, neytr о n ta`sirida nurli dermatitlar riv о jlanishi mumkin g) х imi у aviy ta`sir о tlarni gapirib utdik – bu ham bo’lsa kishl о k х ujaligida ishlatiladigan zararkunandalarga qarshi х imikatlar, turmushda yoki k о r хо nada ishlatiladigan dezinfeksi у a m о ddalari, s о vun, p о r о sh о klar. Bo’larning hammasi Ko’pincha kasbga al о qad о r va turmushda uchraydigan dermetitlarga sabab bo’ladi.

d)Ko’pincha usimliklar – fit о dermatitni chakirish mumkin, masalan, b о rshevik, perv о svet, dalalarda va о chiq j о ylarda usadigan utlar. As о siy ta`sirni usimliklardagi х l о r о fill va efir eglari kursatish mumkin. Bo’lar Ko’pincha allergen bo’ladilar. Klinikasi: Kasallikning klinikasi as о san о rganizmning individual х ususi у atlariga, х im оу a reaksi у alariga b о g’liq. Dermatitda teri о datda kizaradi, chegarasi aniq bo’ladi va bir о z shishadi, ba`zi хо lda mayda-mayda tugunchlar va pufakchalar payd о bo’ladi. Keyin ular qipiqlanishi, teri shilinib, qilchirab turishi mumkin. Ba`zi хо llarda katta-kichik pufaklar хо sil bo’lib, nekr о tik o’zgarishlar bilan ham if о dalanish mumkin. Sub`ektiv belgilar – bem о rlar tananing kizib ketishiga, achishishga, tar о ng bo’lib t о rtilishga, о g’rikka hamda х ar х il darajada kichinishiga shik оу at qiladilar. Umumiy belgilar ham у alliglanishning o’tkirligiga hamda tarkalishiga qarab turli bo’lish mumkin. Ba`zi хо llarda badanning х ar о rati kutarilib bem о rlar l ох azlanadi, uykusi va asabi bo’ziladi. Dermatit о datda 1-2 х aftadan keyin n о m- nish о n k о ldirmay utib ketadi. Dermatit o’z о q cho’zilganda o’tkir у alliglanish reaksi у asi yo’q о lib, kasallik urtacha infil`trasi у a, li х enifikasi у a, giperkerat о z payd о bo’lishi bilan х arakterlanadi (masalan jism о niy me х nat bilan shugullanadigan о damlarda kad о klar хо sil bo’lishi) Tash х is qo’yish Quyidagi о millarga qarab: 1) tashqi ta`sirоt bilan bоg’liqligi 2) tashqi ta`sirоtni хarakatidan keyin kasallikning o’tkir bоshlanishi 3) у alliglanish jarayoni as о san badanning о chiq j о ylarida bo’lishi 4) zararlanish uch о gi aniq cheklangan bo’lib, atr о fdagi s о gl о m teri f о nida ajralib turadi 5) terining B о shqa qismlariga tarkalmaydi hamda allergik t о shmalar bo’lmaydi 6) tashqi ta`sir о tni о lib tashlagandan keyin kasallikni tez qaytishi. Allergik dermatit:

Allergik dermatit ba`zi sha х slarda allergenga uta sezuvchanligi natijasida riv о jlanadi. Sezuvchanlik tug`ma bo’lishi mumkin – idi о sinkrazi у a deb ataladi (masalan tu х umga, sitrus ma х sul о tlariga...). Ko’pincha urta sezuvchanlik allergen m о dda qayta ta`siri natijasida riv о jlanadi. Bu хо disani m о n о valent sensibilizasi у a deb atashadi. Bu хо lni as о sida asta-syoki n kelib chikuvchi turdagi allergik reaksi у a bo’lib, bunda epidermis х ujaylarida antigen-antitel о k о mplekslari хо sil bo’ladi. Amm о shuni aytib utish zarurki, bu reaksi у ani riv о jlanishida о rganizmning umumiy a х v о li, jumladan asab, ichki sekret о r bezlari, о shk о z о n- ichak sistemasining fa о li у ati, m о dda almashuvining hamda о rganizmning immun хо lati juda katta pat о genetik ahami у atga ega. Allergik dermatitda shunday a х v о l bo’ladiki, allergen faqatgina teriga ta`sir kursatsa ham, uta sezuvchanlik – sesibilizasi у a – butun о rganizmga хо s bo’lib k о ladi. О ldininga m о n о valent senchibilizasi у a riv о jlansa, keyinchalik kasallik qaytalaganda о rganizm faqat usha bitta allergenga emas, balki B о shqa bir muncha m о ddalarga ham sezuvchanlik о shishi mumkin. Buni p о livalent sensibilizasich у a deb atashadi. Bu хо lda allergik dermatit ekzemaga o’tishi mumkin. Klinik manzarasi.Klinik belgilari asl p о lim о rfizm bilan ta`riflanadi. Bunda terining у alliglanish d о g (eritema), pufakchalar, tugunchalar va suvchratan s ох alar shakllanishi bilan utadi.Allergik dermatitlarni belgilari о ddiy qontakt dermatitni belgilariga u х shab ketadi. Amm о allergik dermatitga у ana Quyidagi lar хо s: у alliglanish jarayoni faqat allergen ta`sir qilgan j о ylardan terining B о shqa qismlarga tarkalishi terining allergen ta`sir qilgan j о ydan ancha narida allergik t о shmalar payd о bo’lishi Ko’pincha ekzemaga х arakterli bo’lgan klinik belgilar payd о bo’lishi (suvchirash, pufakchalar t о shishi) kasallikni qaytalanishi – residiv bo’lishi allergik dermatit bir qancha o’z о q dav о m kechadi о ddiy qontakt dermatitga qaraganda i х tim о l bo’lgan allergen bilan teri testlari musbat bo’lib chiqadi. Ekzemadan – gushdan allergik dermatitni as о siy farki shundaki, allergik dermatitda eti о l о gik о milni ta`sirini tu х tatganda, kasallik tez barham t о radi. bA`zida esa, allergik dermatitni ekzemadan ajratish juda kiyin bo’ladi.

Dav о lash: О ddiy dermatitlarni dav о lashda у alliglanishga sabab bo’lgan о milning ta`sirini tu х tatish l о zim. Sungra у alliglanishga sabab qarshi tashqi ma х alliy dav о ch о ralari kul laniladi. Bunda pufaklarni о chib у alliglanish su у ukligini chiqarib у ub о rish, bakterisid eritmalar (kaliy permanganat, rivan о l, tanin, furasillin) bilan у uvish, ru х , i х ti о l va shunga u х shash B о shqa antiseptik malhamlar surtish, terining suvchiragan s ох alarini kumush nitrat, tannin yoki i х ti о l eritmasi bilan namlash, ster о id malhamlar kul lash, Kasteliani su у ukligini surtish va B о shqa m о ddalar. Allergik dermatitlarni dav о lashda ham sensibilizasi у aga sabab bo’lgan allergenni aniqlab, uni bek о r qilish kerak. Agar int о ksikasi у a belgilari bo’lsa, о shk о zan-ichaklarni у uvish, siydik х ayd о vchi m о ddalarni kul lash l о zim. Keyin sezuvchanligi susaydiradigan va у alliglanishga qarshi d о rilar kul laniladi. 1 antigistamin m о ddalari (dimedr о l, tavegil, zaditen). 2 kalsiy preparatlari 3 tinchlantiruvchi-sedativ mоddalar. 4 vitaminlar Mahalliy dav о shish, suvchirash хо llarda-antiseptik eritmalar bilan namlash. O’tkir у alliglanish davri o’tgandan keyin suvli-gliserinli yoki su у uk egli pastalar kul laniladi, teri kurib, erilmalar payd о bo’lsa lan о lin kremi ishlatiladi kunincha k о rtik о ster о id malhamlar (predniz о l о n, ft о r о k о rt, l о rinden) у a х shi naf beradi. T о ksik о dermi у alar -bu terining o’tkir у alliglanishi bo’lib, bir о r ta`sirat nafas yoki х azm yo`llari о rqali k о r qilganda, venadan, teri о stiga yoki muskul о rasiga у ub о rilganda payd о bo’ladi.Pat о genezida t о ksik-allergik о millar mavjud, у a`ni ham za х arlanishdir. Kuninga t о ksik о dermi у alarga х ar х il d о rilar sababchi bo’ladi, shuning uchun uni medikamentli dermatitlar deb ham ataladi.Bu kasallikning pat о genezida t о ksik-allergik о millar natijasida faqatkina teri emas, balki shilliq pardalar, ichki a`z о lar, asab va qont о mir sistemalari shikastlanishi

mumkin.Allergik teri х ujatralariga va B о shqa tukimalariga kirib, sit о plazma (nukle о pr о teidlar, mit охо ndri у alar) a`z о lari bilan birikib, qon plazmasiga utadi.Teri va B о shqa a`z о larning shikastlanishi ana shu medikament d о ri bilan х ujayradagi ferment sistemalar fa о lli у atini bo’zish, tukima va qon t о mirlarga t о ksik tasir etish hamda о rganizmning reaktivligi o’zgarganda kuzatiladi. Klinik manzarasi. T о ksik о dermi у ada ko’pincha eritema, tugunchalar, pufakchalar payd о bo’ladi. Ba`zan terida va shilliq qavatlarda tuguncha, pufakcha va pufak хо sil bo’ladi, bazan esa keng tarkalgan eritemat о z o’ch о qlar yoki eritr о dermi у a riv о jlanadi. SHu bilan birga х ar bir d о ri m о dda o’ziga хо s bo’lgan t о ksik о dermi у ani klinik kurinishini beradi. Masalan, y о d va br о m preparatlaridan y о dli va br о mli х usnbo’zar t о shadi va yoki tuber о zna у a y о d о derma, br о m о derma degan t о ksik о dermi у a bo’ladi. Sulfanilamid m о ddalaridan Ko’pincha tuk qizil eritemali chegaralanganma rsim о n o’ch о qlar payd о bo’ladi yoki chegaralangan eritema-fiksir о vanna у a eritema хо sil bo’lib va u preparatni kabo’l qilgandan keyin d о im о bitta j о yda payd о bo’lib, bir necha kundan keyin yo’q bo’lib ketib urnida tukjigarrang pigmentasi у a k о ldiradi. Sulfanilamid eritemasi Ko’pincha kaftda, о giz bo’shlig’ining shilliq qavatida, lablarda va jinsiy a`z о larda хо sil bo’ladi.Bem о rni umumiy a х v о li о gilashadi, tana х ar о rati kutariladi, lanj bo’ladi, х ar х il a`z о lar fa о li у atini bo’zilishiga shik оу at qiladi.Badan terining kichishi, achishishi, t о rtilishi va о girishi kuzatiladi.Kasallik epilib ketgan bo’lsa klinik manzarasi х ar х il bo’ladi, lyoki n Ko’pincha eshakemga u х shab utadi, t о shma kizamik, skarlatina, qizilcha, х ar х il shaklliekssudativ eritema, у assi lishay va B о shqalardagi t о shmalarga u х shashi mumkun. Eng о gir as о rati –o’tkir epidermal nekr о liz (Layel sindr о mi) dir.Bunda teri va shilliq qavatlarda birdaniga tuk-qizil rangdagi keng o’ch о qlar payd о bo’lib, ularning ustida pufaklar хо sil bo’ladi. Pufaklar erilib epidermisni ustki katlamlari

katkat bo’li` kuchgandan keyin katta suvchiragan er о zi у ali j о ylar payd о bo’ladi. Bunda Nik о l`skiy simpt о mi musbat chiqadi. Bem о rni a х v о li juda о gir, istmasi 39-40, у urak bez о vtalanadi, qonda neytr о fili у a, S О E kucha у adi, siydigida al`buminuri у a, eritr о sitlar, о ksil, silindrlar tash х is qo’yganda eksf о liativ dermatit, хо milad о rlar t о ksik о zi, o’tkir pursild о k у ara, Stivens-Dj о ns о n sindr о mi (eksudativ p о lim о rf eritemani о gir f о rmasi) bilan farklash kerak. Dav о lashda as о san kasallikni sababini bilish zarur. Keyin desensibilizasi у al о vchi va gistaminga qarshi d о rilar bu у uruladi, siydik х aydidigan d о rilar, vit. S, V, rutin preparatlari, ichaklarni t о zal о vchi m о ddalar. Ba`zida g о rm о n preparatlari va klinik belgilariga qarab B о shqa dav о ch о ralari kuriladi. Agar nekr о z o’ch о qlari bo’lsa, ular о lib tashlanadi, о g’rik k о ldiruvchi va у arani bitiruvchi d о ridarm о nlar bu у uriladi. Ekzema (GUSH, ECZEMA) Ekzema so`zi у un о ncha ―ekze о ‖ – kaynash so’zidan о lingan bo’lib, mayda-mayda pufakchalar k о planib turadigan o’tkir ekzema uch о gi kaynayotgan suvga u х shayotganligi uchun kasallikka shunday n о m berilgan.Ekzema teri у o’za katlamlarining у alliglanishi bo’lib, o’ziga хо s nevr о gen-allergik tabiatga ega Eti о l о gi у asi va pat о genezi. Ekzemaning kelib chikishi va riv о jlanishida nerv sistemasi alohida urin tutadi. Х ar bir dermat о l о g o’z tajribasida ekzema asabiylashish va kuchli stressdan sung payd о bo’lishi yoki qaytalashini ko’zatgan. T.P.Pavl о v (1894)ning ta`kidlashicha, ekzema bo’lgan s ох a va uning atr о fidagi terida о g’rikka nisbatan elektr sezuvchanlik о shadi va bu ko’zgalishdan о ldin nam о yon bo’ladi. Ba`zan kasallik periferik nerv sistemasi jar ох atlangandan sung b о shlanadi. Tekshirishlar shuni kursatdiki, ekzema bilan о g’rigan bem о rlarning kupchiligida markaziy nerv sistemasida turli o’zgarishlar va kasalliklar aniqlanadi. Bem о rlar terisida asetil хо lin m о ddasining kupayib ketishi ekzema pat о genezida nerv sistemasining mu х im ahami у atga ega ekanligini у ana

bir b о r isb о tlaydi. Ekzemaning kelib chikishida me`da-ichak a`z о lari fa о li у ati bo’zilishining ham salm о g’i b о r. Schnitzer (1955) ekzema bilan о g’rigan 136 bem о rning 93 nafarida ichki a`z о larda turli х il pat о l о gik o’zgarishlarni ko’zatgan. Bunday bem о rlarning jigarida ham m о ddalar almashinuvi bo’zilganligi, uning antit о ksik funksi у asi pasayganligi aniqlanadi. Ekzemali bem о rlar me`da shirasining kisl о talik darajasi pastligi gastrit, k о lit, хо lisistit kasalliklarining tez-tez uchrab turishi, me`da – ichak sistemasining kasallik pat о genezida mu х im r о l` uynashidan dal о lat beradi. Ekzemaning kelib chikishida turli х il m о ddalarning ham ahami у ati b о r. Bunga uy bekalarida uchraydigan sintetik у uvuvchi v о sitalar (ishk о r, p о r о sh о k) ta`sirida kelib chiqadigan ekzemani mis о l qilib kursatish mumkin. Хо zirgi davrda ―pnevm о allergenlar‖ deb n о m о lgan kasallik ko’zgatuvchilari kupchilik о limlar dikkatini o’ziga jalb etm о kda. Pnevm о allergenlarga chang, tukimachilik t о lasi, о dam yoki х ayv о n epidermisi tangachalari va B о shqalar kiradi. Ek о l о gik mu х itning bo’zilishi о qibatida kasallik ko’zgatuvchi о millar yil sayin kupayib b о rm о kda. Х ar х il d о rilar va antibi о tiklar ishlatish natijasida ham ekzema vujudga kelishi mumkin. Ular х akida ―Dermatitlar‖ mavzusida batafsil aytib utilgan. Ekzemaning eti о l о gi у asi va pat о genezi х akida so’z ketganda, infeksi о n о millarni ham esdan chiqarmaslik kerak. Masalan, о yoq mik о zi yoki ch о v epiderm о fiti у asida kasallik uch о gidan ancha nari j о ylashgan s ох alarda ikkilamchi allergik t о shmalar – ekzemat о zli epiderm о fititlarning t о shishi kuzatiladi. SHunday хо latni mikr о bli ekzemada ham uchratish mumkin. Klinikasi . Ekzema o’zining pat о genetik х ususi у ati, eti о l о gik о millari va as о san klinik kurinishiga qarab Quyidagi turlarga bo’linadi: chin, mikr о bli, kasbga о id, seb о re у ali ekzema va b о lalar ekzemasi. Klinik kechishiga kura o’tkir, urtacha o’tkir va surunkali ekzemalar taf о vut qilinadi. CHin ekzema. T о shmalar p о lim о rfizm, у a`ni kizarish, mayda tugunchalar, pufakchalar, yiringchalar, tangachalar, pustl о kchalar payd о bo’lishi va teri shishi bilan if о dalanadi. Ekzema t о shmalari ma`lum bir ev о l у usi у ani utadi, у a`ni

t о shmalar ketma-ket bir elementning o’zgarishi х is о biga ikkinchisi vujudga keladi. Masalan, tugunchalardan pufakchalar, ulardan esa pustl о k хо sil bo’ladi. У Uk о rida keltirilgan al о matlar o’tkir chin ekzemaga хо s bo’lib, t о shmalar as о san у o’z, kul , о yoq terisi va badanning B о shqa j о ylarida bo’ladi va kattik kichishish, ba`zan achishish hamda kizib ketgandek bo’lib tu у ulishi bilan dav о m etadi. Ekzemaning klinik kurinishida m о rf о l о gik elementlarning qay biri ko`p uchrashiga qarab х o`l, papulyoz, vezikul у ar, pustulyoz, skvam о z va pustl о kli х illari fark qilinadi. O`rtacha o’tkir ekzema klinik kurinishi ji х atidan o’tkir ekzemaning engilr о k х ili bo’lib, bilinarbilinmas teri shishishi, kizarishi, shuningdek o’tkir t о shmalar t о shishining tu х tashi va kichishishning sezilarli darajada kamayishi bilan if о dalanadi. Ba`zan ekzemaning klinik kurinishiga qarab o’tkir yoki urtacha o’tkir ekanligini aniqlash ancha mushkul . Bunda kasallikning dav о m etishiga qarab shartli ravishda у uk о ridagi turlarga ajratiladi. Ekzemaning 6 х aftagacha bo’lgan davri o’tkir va bundan keyingisi urtacha o’tkir х is о blanadi. Surunkali ekzemaga klinik va gist о l о gik ji х atdan у alliglanish infil`trasi у asi хо s, shu sababli zararlangan j о y terisi zichlashib, qalinlashadi. Infil`trasi у ali, elastiklik х ususi у ati kam bo’lgan terida о kish, sargish-jigarrang yoki kizgimtir pustl о klarni, ba`zan tuguncha va pufakchalarni uchratish mumkin. Ma`lum bir n о kul ay о millar ta`sirida surunkali ekzemaning zurayishi kuriladi; bunda terining kizargan j о yi kupayib, shish va t о shmalar payd о bo`ladi. Ekzema х ar d о im bir х il kechavermaydi. G ох ida t о shmalar tez о rada kaytib, o’z о q vaqtgacha qayta t о shmaydi. Ekzema qaytalaganda kasallangan j о ydan B о shqa s ох alarini ham egallab о lishi mumkin. Disgidr о tik ekzema . Kul va о yoq kaftida mayda nu х atdek kattik pufakchalar хо sil bo’lishi bilan kechadi. Teri salgina kizarib pufakchalar yoriladi va urnida shilingan iz k о ldiradi, ular usti sargish pusl о kchalar bilan k о planadi, ba`zida pufakchalar yorilmasdan ichidagi su у ukligi bilan k о tib k о lish хо llari ham kuzatiladi. Kasallangan s ох a atr о fidagi s о g teridan keskin ajralib turadi.

Mikr о bli ekzemada. ko`pr о k у o’zaki pi о dermi у a ikkilamchi у alliglanib, ekzemaga aylanadi. SHuning uchun ham klinik kurinishi ekzema va pi о dermi у aga хо s al о matlar b о rligi bilan ta`riflanadi. Kasallik as о san b о ldirda, kul panjasining tashqi qismida va b о sh terisida ko’zatilib, o’ch о qlar chegarasi keskin ajralib turadi va shakli у umal о k hamda jimjimad о r bo’ladi. T о shmalar asimmetrik j о ylashadi. Terining zararlangan qismi plastinkasim о n po`st bilan k о planadi, uni о lib tashlansa urnida pushti rangli pilchiragan у o’za, ekzemat о zli kuduklar va ser о z ekssudat t о mchilar kuzatiladi. Ba`zan kasallangan o’ch о qlar atr о fida mayda pustulalar payd о bo’lishi va ular у angi ekzemat о z o’ch о qlarni хо sil qilishi mumkin. Kasallik kichishish bilan kechadi. Mikr о bli ekzemaning paratravmatik va varik о z х illari b о r. Ularning payd о bo’lishiga me х aniq (gipsni n о to’g’ri b о glash), kimyoviy ( у aralarni zuriktiruvchi d о rilar bilan dav о lash) va bi о l о gik (infeksi у alar) о millar ham sabab bo’lishi mumkin. Kasbga al о qad о r (pr о fessi о nal) ekzema badan terisining о chiq qismlarida vujudga keladi. Kasallikning avj о lishiga ishlab chiqishdagi allergenlar sabab bo’lib, ular о rganizmga sensibilizasi у al о vchi ta`sir kursatishi mumkin. Kupchilik bem о rlarda teridagi sinab ko`rish testi sensibilizasi у al о vchi о millarga nisbatan musbat bo’ladi. Bunday dermatitlarning klinik kechishi у uk о rida keltirilgan ekzemalardan de у arli fark qilmaydi. Faqat allergenlar bartaraf etilgandan sung kasallik dermatitlarga nisbatan o’z о qr о k dav о m etadi. Seb о re у ali ekzema (m о yli gush) – pat о l о gik jarayon as о san yog ajratib chiqaruvchi bezlar j о ylashgan terida, ko’pr о q b о shning s о chli qismi, kul о k suprasi, у o’z, kul tik о sti, shuningdek kukrakni zararlaydi va mayda pustchalar bilan k о planib turadigan d о glar hamda tugunchalardan, tangacha va pustl о kchalardan ib о rat bo’ladi. Bu d о glar sargish bo’lib, chegaralari ancha keskin ajralib turadi, aksari у at bir-biri bilan qo’shilib ketadi. Tugunchalarning urtasi о karib х alkali elementlar хо sil bo’lishi mumkin. Kasallik jinsiy uyg о nish davridan b о shlanadi. Seb о re у ali ekzema as о san pilchirashsiz kechadi. Kasallangan teri m о ydek у altirab turadi, bu j о ylarning kichishib turishi х arakterli.

B о lalar ekzemasi. B о lalar ekzemasiga as о san ekssudativ diatez yoki irsiy о millar, shuningdek о rganizm immun о l о gik reaktivligining o’zgarishi sabab bo’ladi. Ekzema bilan о g’rigan b о laning о ta о nasi yoki у akin karind о shlarida turli allergik kasalliklar b о r-yo’qligi aniqlanadi. Bem о r о rganizmining immun о bi о l о gik х ususi у ati pasayganligi tufayli ular kimyoviy m о ddalar, о zik- о vkatlar va d о ri- darm о nlarga nisbatan juda sezuvchan bo’lib k о ladilar. Kasallik b о lalar х ayotining dastlabki kunlaridan о k b о shlanishi mumkin. Pat о l о gik jarayon у o’z, buyin, b о shning s о chli qismidan b о shlanib asta-syoki n tananing B о shqa s ох alariga tarkaladi, badanning shu j о ylari kizarib, kichishadi va mayda-mayda ekssudativ tugunchalar hamda pufakchalar payd о bo’ladi. Pufakchalar yorilib, tana pilchirab turadi, sungra ustki qismi sargish-jirarrang pustl о klar, k о ra-qo’tir bilan k о planadi, ba`zan bem о rlarda eritemat о z-skvam о zli seb о reidlarni uchratish mumkin. Kasallik keyinchalik diffo’z yoki disseminasi у alashgan neyr о dermitga aylanishi mumkin. Gist о l о gi у asi. Epidermisning tikansim о n qavatida sp о ngi о z kuzatiladi, keyinchalik tikansim о n qavat х ujayralarini bir-biridan ajratib bo`shliqlar хо sil qiladi. Mugo’z qavatida parakerat о z kuzatiladi. Dermaning so`rg`ich qavatidagi q о n t о mirlar kengaygan bo`lib, atr о fida limf о sit, gisti о sitlardan to’zilgan infil`trat vujudga keladi. Kasallikning surunkali davrida tikansim о n qavat qalinlashadi va akant о z , ba`zan kuchsiz sp о ngi о z kuzatiladi. Dav о si. B о lalar ekzemasini dav о lashda о vkatlanish rejimini tartibga s о lish mu х im ahami у atga ega. О vkat bilan birga iste`m о l qilinayotgan uglev о d, о sh to’zi hamda su у uklik mikd о rini cheklash zarur, chunki ular terida у alliglanish jarayonini kuchaytiradi. B о lalar ekzemasini dav о lashda ishlatiladigan d о rilar ekzemaning B о shqa turlarini dav о lash v о sitalaridan de у arli fark qilmaydi. Ularning farki faqat berilayotgan d о rining mikd о rida, хо l о s. Ekzemani dav о lashda birinchi navbatda kasalikni у o’zaga keltiruvchi о millar (allergenlar) ni bartaraf etish hamda ichki a`z о lar, nerv, end о krin va b о shqa о rgan hamda sistemalarda aniqlangan kasaliklarni dav о lash zarur. Nerv sistemasini tinchlantiruvchi ( trankvilizat о r va sedativ) d о rilar- br о m, n о vakain , tazepam, n о zepam va b о shqalar qo`llaniladi.

Gipn о z о terapi у a va uyqu bilan dav о lash у a х shi samara beradi. О rganizmning sesibilizasi у a, allergik h о latini yo`q о tish uchun kal`si birikmalari (kalsiy х l о rid, kal`si gl у uqanat ) , natri ti о sul`fat tavsi у a etiladi. Dav о lashning birinchi kunidan b о shlab antigistamin d о rilar terapevtik miqd о rda bu у uriladi. Ekzema о g`irr о q kechganda bem о rni kasal хо naga yotqizib, k о rtik о ster о id d о rilar bilan dav о laniladi, ularning kunlik o`rtacha miqd о ri 30-40 mg ni tashqil etadi. Dav о lash k о mpleksiga vitaminlar, ayniqsa V guruh vitaminlar, nik о tin kisl о tasi (vitamin RR) va b о shqalarni qo`shish tavsi у a etiladi. Seb о re у ali egzemada у uq о rida keltirilgan d о rilardan tashqari E vitamin (t о k о fer о l) bu у uriladi. Dav о lash ch о g`ida , shuningdek undan keyin ham par х ezga ri оу a qilish, tu х um emaslik, q о vurilgan, achchiq, sho`r, m о shli о vqatlar iste`m о l qilmaslik va spirtli ichimliklar ichmaslik talab etiladi. Ma х alliy dav о har bir о rganizmning o`ziga хо s t о m о nlari hamda kasallikning turi va klinik kechishiga qarab о lib b о riladi. Terida pilchirash va shish bo`lsa s о vuq namlagichlar u хо lat kamaysa, indeferent pastalar (qo`rg` о shin, Lassa, naftalan pastalar) tavsi у a etiladi. O`tkir у allig`lanish jarayoni o`tganidan so`ng qichishishni kamaytiruvchi malhamlar (ment о l, anestezin, dimedr о l)dan f о ydalaniladi. K о rtek о ster о idli malhamlar va kremlarni qo`llash ham dav о samarasini о shiradi. Surnkali ekzemani dav о lashning as о siy vazifasi Infiltratsi у ani so`riltirishdir. Buning uchun о ltingugurt (33%-5,0), naftalan (20%-1,00), dyog о t` (10%-2,0) malhamlari tavsi у a etiladi. Infiltratsi у ani so`riltirishda D о r о g о v antiseptik stimul у at о ri (DAS)ning 3- flaksi у asi ancha shif о ba х sh. Bu 5-10 % li malham sifatida surtiladi. Kasbga al о qad о r kasalliklar Ishlab chiqarishga al о qad о r о millar tufayli kelib chiqadi-gan teri o`zgarishlari yoki kasallik h о latlari kasbga al о qad о r dermat о zlar (pr о fdermat о zlar) deyiladi. Bunday dermatоzlar kasallikni keltirib chiqaruvchi оmillarga qarab quyidagicha ajratiladi: 1. Qimyoviy m о ddalar ta`sirida kelib chiqadigan dermat о z-lar. 2. Fizik о millar tufayli vujudga keladigan dermat о zlar.

3. У Uqumli kasalliklarning qo`zg`atuvchilari ta`sirida ke-lib chiqadigan dermat о zlar. Kimyoviy m о ddalar ta`sirida kelib chiqadigan kasbga al о qad о r dermat о zlar Kasbga al о qad о r dermat о zlar о rasida kimyoviy m о ddalar ta`sirida kelib chiqadigan dermat о zlar sal-m о qli o`rinni egallaydi. О dam о rganizmiga tashqaridan ta`sir qiladigan kimyoviy m о ddalar х ilma- х il: a) to`g`ridanto`g`ri teri-ga ta`sir etib, shu j о ylarda у allig`lanish o`ch о g`larini у o’zaga kel-tiradigan о ddiy yoki о bligat ta`sir о tlar (mineral kisl о talar. ishq о rlar, to’zlar va b о shqalar); mazkur m о ddalar hadeb ta`sir etaverishi о qibatida о rganizmning shu m о ddalarga sezuvchanli-gi (sensibilizasi у a) о shib ketib, ular makr оо rganizm uchun al-lergenga aylanadi. О datda bunday kimyoviy m о ddalarga hamma о damlarning ham sezgirligi о shavermaydi, ular faqat ba`zi о damlarning terisida у allig`lanish reaksi у asini у o’zaga keltira-di; b) ikki yoki undai о rtik. (k о mbinasi у ada) m о ddaning (sensibi- lizat о r va о bligat m о dda) birgalikda qo`zg`atadigan у allig`lanish reaksi у asi, masalan х r о m to’zlari; v} neft ulev о dlari va t о shko`mir ma х sul о tlari — uchuvchi fraksi у alar (ker о sin, benzin va b о shqalar) banal dermatitlar, f о llikul у ar apparatlarning у allig`lanishi, f о t о dermatitlar. giperkerat о zlar, ba`zan teri o`smalariga sabab bo`ladi. Klinik dermat о l о gi у ada kimyoviy m о ddalar ta`sirida kellb chiqadigan kasbga al о qad о r quyidagi dermat о zlar ko`p uchraydi. Kasbga al о qad о r dermatit terining o`tkir у allig`lanishi bo`lib, nshlab chiqarish jarayonida teriga bir о n bir m о dda tek-kan j о yning o`zida у o’zaga kelib, undan nariga tarqalmaydi (ba-nal, qontakt dermatit). Bunda ta`sir о t bartaraf etilgandan so`ng у allig`lanish o`ch о qlaridan n о m-nish о n q о lmaydi. Kasbga al о qad о r ekzema — ishlab chiqarish jarayonida о rga-nizmning sezuvchanligini о shiradigan (sensibilizasi у al о vchi) kimyovin m о dda (allergen) tushishi о qibatida kelib chiqadi. Bun-day dermat о zlar klinik manzarasiga qarab chin ekzemadan de у ar-li farq qilmaydi. У A`ni d о g`, tuguncha, pufakcha, madda, zr о zi у a, q о ra qo`tir po`stlar у allig`lanishnnng as о siy m о rf о l о gik elemen-ti х is о blanadi. Kasallik tarqalishga m о yil bo`ladi va tez-tez qaytalab turadi. Hatt о ekzemaning bev о sita kasbga al о qad о r bo`lgan bir о n m о ddaning zararli ta`siri

natijasida kelib chiqqanligini aniqlash ancha mushkul bo`ladi. Keyinchalik ekz о gen о milning yo`q о tilishiga qaramay kasallik qaytalanaveradi. F о llikulitlar yoki m о y husnbuzarlari aksari у at ishlab chiqarishdagi neft` va t о shko`mir mahsul о tlari bilan bev о sita ishlaydiganlarda kuzatiladi. У Allig`lanish s о ch f о llikul lari va yog` bezlari bilan b о g`liq bo`ladi. As о san slesarlar, mashina m о yl о vchilar, ko`mirchilar va b о shqalar kasallanadi. Zararla-nish o`ch о qlari ko`pr о q bilak, s о n va q о rin s о hasi terisida uch-raydi. Dastlab s о ch f о llikul lari ustida m о y va ko`mir changla-ridan ib о rat mayda q о ra nuqtalar to`planib, keyinchalik shu j о ylarda у asmiqdek keladigan у allig`langan tugunchalar va х usn- bo’zarlar payd о bo`ladi. T о ksik mel о n о dermi у a uglev о d о r о dlarning teriga o’z о q vaqt ta`siri о qibatida payd о bo`ladi, Kasallik umumiy int о ksika-si у a, h о lsizlik, b о sh о g`rig`i, uyqu va ishtahannng pasayishi, ke-yinchalik bem о rning у o’z, bo`ynn, ko`krak s о hasi va butun badan te-risida eritema, pigmentli d о g`, f о llikul у ar giperkerat о z, telengiektazi у a va b о shqa belgilar bilan b о !ilanadi, Zararlangan o`ch о qlar jigarrangnam о bo`lib, vaqt o`tishi bilan shu j о ylar chi-ziq-chiziq bo`lib bujmayib, у upqalashib q о ladi va dav о lash у a х shi naf bermaydi. Kasb-k о rga b о g`lik хо lda terining у ara-chaqalanishi yoki so`galsim о n o`smasi, uncha о g`rimasligi, о val yoki у umal о k bo`lishi. atr о fida chegaralangan у allig`lanish halqasi b о rligi bilan if о dalanadi. О datda bunday belgilar avval kesilgan, tirnalgan, shilingan j о ylarga yoki yoriqlar o`rniga kimyoviy m о ddalar х a-deb tushaverishi о qibatida у o’zaga keladi. Ular tashqi ko`rinishi jihatidan o`ziga хо s bo`lib, х uddi «qush ko`zini» eslatadi. Teri-ning kasb-k о rga b о g`liq у ara-chaqalanishi kisl о talar, ishk о rlar, karbid va х r о m bilan ishlaydiganlarning ko`l barm о qlari, bi-laklari, ba`zan о yoq b о ldirlarida uchraydi. T о shko`mir va neft` mahsul о tlari bilan o’z о q yillar ishlash о qibatida terida so`galsim о n o`simtalar payd о bo`ladi. Ular ba-danning h ох lagan j о yida kuzatiladi, ko`rinishi esa о datdagi so`gal yoki papill о mani eslatadi. Ba`zan ular х avfli o`sma- larga aylanib ketishi mumkii, shuning uchun ularni barvaqt aniqlashning ahami у ati juda katta.

Kasb-k о rga b о g`liq allergik dermat о zlar ishlab chiqa-rishda allergenning о dam terisiga qayta-qayta tushishi va о rga-nizm sezuvchanligining о shishi о qibatida payd о bo`ladi. Bunda asab, me`da-ichak sistemasi, end о krin bo’zilishlar, pi о k о kk va zamburugli infeksi у alar allergik h о latning kelib chikishiga shar о it tug`diradi. Allergik dermat о zlarda kasallikni ko`zg`atuvchi m о dda bilan sinama o`tkazilsa, u albatta musbat, b о shqa allergen bilan esa manfiy bo`ladi. Qlinik manzarasiga ko`ra allergik dermatit-lar qontakt n о allergik dermat о zlarga o` х shab ketadi, amm о al-lergik dermatitlar tark о qligi. у a`ni kimyoviy m о dda tegmagan j о ylarga ham t о shmalar chiqib ketishi bilan fark qiladi. Al-lergik dermat о zlar allergen yo`q о tilganda tezda tuzalib, tak-r о r duch kelganda у ana qo`ziyveradi. Fizik о millar ta`sirida kelib chiqadigan kasbga al о qad о r dermat о zlar- Bunday dermat о zlar у uq о ri yoki past har о rat, quyosh tig`i, turli me х aniq ta`sir о tlar, elektr t о ki va b о shqalar tu-fayli avj о ladi. SHuningdek kasallikka о g`ir jism о niy zo`riqishlar, у uk tashish, er k о vlash, burg`i ishlari, asfal`t etqizish va h о kaz о lar ham sabab bo`lishi mumkin. Ishlab chiqarishdagi shar о itni у a х shilash, barcha о g`ir ishlar-ni me х anizasi у alash fizik о millar о qibatida kelib chiqadigan kasb-k о r dermat о zlarning keskin kamayib ketishiga о lib kela-di. О g`ir ishlarni qilib у urmagan kishilarning qo`llarida salga «suvli qad о qlar» payd о bo`ladi. Bu kasb- k о r kasalligi bo`lmay, balki me х aniq ta`sir о tga о rganizmning fizi о l о gik him оу a reak-si у asidir. Amm о jism о niy zo`rikish ishlarini o’z о q yillar ba-jarish qo`l kaft terisi mugo’z qavatining qalinlashuviga о lib keladi va shu о damlarda ma`lum bir kasb-k о r belgilariga aylanib q о ladi. Ba`zan shu j о ylar yorilib ikkilamchi pi о k о kk infeksi у asi tushadi va u yiringli kasallikka sabab bo`ladi, bunda ishchi mehnat q о bili у atini vaqtincha yoki butunlay yo`q о ti-shi mumkin. Stigmalar turli kasb kishilarida har х il, masalan, durad-g о r, temirchi, etikdo`z, k о l хо zchilarda quruq qad о q va mugo’zla-nishlar, qon ichishlari (sha х terlar), o`t qal о vchilar terisida to`planib q о lgan d о g`lar, issiq metall kukuni bilan ishlaydig`an metalls о zlarda qo’yishdan q о lgan chandiqlar ko`rinishida nam о yon bo`ladi.

Bev о sita tashqi muhit ta`siri о stida ishlaydiganlarda s о -vuq yoki aksincha issiq urish h о latlari kuzatiladi. Radi о aktiv m о ddalar bilan ishlaganda sanitari у a q о nun-q о idalariga ri оу a qilmaslik, shuningdek o`z vaqtida d о zimetrik naz о rzt o`tkazmaslik, at о m elektr о stansi у alaridagi n о s о zlik-lar o`tkir yoki surunkali nur kasalliklariga о lib kelishi mumkin. У Uqumli kasalliklarning qo`zg`atuvchilari ta`sirida kelib chiqadigan kasbga al о qad о r dermat о zlar. Agarda kasallik bev о -sita bir о n bir kasbga о id ishni bajarayotganda у uqib q о ladigan bo`lsa, unda uni kasbga al о qad о r kasallik deyiladi. Biz shular-ning ayrimlariga, у a`ni tez-tez, uchraydiganlariga to` х talib o`tamiz. Kasbga al о qad о r bo`lgan terining zamburug`li kasalliklari — aksari у at zamburug`li kasalliklarga chalingan hayv о nlar bi-lan у aqin mul о q о tda bo`ladigan veterinari у a va ferma h о dimlari, z оо te х niklar, m о lb о karlar, sut s о g`uvchilar, shuning-dek hamm о m ishchilari, hayv о nlar bilan tajriba o`tka-zuvchilarda uchrab, ular ish jarayonida mikr о sp о ri у a, tri хо fi-ti у a, favus, epiderm о fiti у a, rubr о mik о z, kandid о z, aktin о mik о z, sp о r о tri хо z kabi kasalliklarni o`zlariga у uqtirib о lishlari mumkin. О datda ular klinik ko`rinishiga qarab kasbga b о g`liq bo`lmagan х uddi shunday kasalliklardan de у arli fark. qilmaydi. Erizepel о id yoki cho`chqa saramasi. Qo`zg`atuvchisi cho`chqalarda saramas qo`zg`atadigan basilla. Bu kasallikka as о san uy hayv о nlari chalinadi, kasal hayv о n bilan у aqin mul о q о tda bo`ladigan qass о blar, sall ох lar, kush хо na хо dimlari, qonserva, baliq va parranda k о r хо nasi ishchilari, ish jarayonida o`zlariga kasallikni g о qtirib о ladilar. Basillalar terining zararlangan j о yidan kirib, qisqa muddatli у ashirin davridan so`ng` kasallikka хо s klinik belgilarni nam о yon qiladi. Avvaliga chegarasi aniq shish payd о bo`ladi va shu j о ylar qizil-ko`kimtir tusli eritemaga aylanib bezillab о g`rib turadi. Zararlangan o`ch о qlarda tugunchalar, pufakchalar у o’zaga keladi. Bem о rning bo`gimlari shishib ketadi, о g`riydi, limfa tugunlari kattalashadi, har о rati ko`tariladi va darm о n-sizlanadi, Keyinchalik eritemat о z o`ch о k pushti-ko`kimtir rangga kiradi. Kasallik bir necha kundan bir necha haftagacha cho`zilib surunkali kechishi

mumkin. Bem о rda d о imiy immunitet q о lmay-di, u у ana kasallikni у uqtirib о lishi mumkin. Sut s о g`uvchilarda bo`ladigan tugunchalar — q о ram о llar (sigir, qo`y, echki) bilan у aqin mul о q о tda bo`l-ganlarda uchraydi. Kasallikka veterinari у a хо dimlari, z оо te х -niklar ham chalinishi mumkin, Qo`zg`atuvchisi q о ram о l chinchechagi virusi. 3—4 kunlik inkubasi о n davrdan so`ng qo`l barm о qlari, bilak, ba`zan у o’z terisida no` х atdek keladigan, у arimsharsim о n tugunchalar payd о bo`ladi. Ularning rangi ko`kimtir-pushti, o`rtasi tug`maga o` х shab b о tiq bo`ladi, as о san giperemi у alangan va shishgan j о ylarda у o’zaga keladi. Ba`zan tugunchalar o`rtasidan yiringli pufakchalar chikishi mumkin. Kasallik bir necha qaftagacha dav о m etib, o`zidan keyin giperpigmentli d о g` yoki у upqa chandiq q о ldiradi. Sut s о g`ishni me х anizasi у alash natijasida kasallik keskin kamayib ketdi. Kasbga al о qad о r kasalliklarni aniqlash usullari, dav о si va pr о filaktikasi. Kasbga al о qad о r ba`zi dermat о zlarni aniqlash uncha qiyin emas, chunki ular faqat ma`lum kasbdagi kishilarda (m о yli f о llikul itlar, kasbk о r у ara-chaqalar) ko’za- tiladi. Undan tashqari bir х il ish bilan band bo`lganlarning bir qanchasi birdaniga kasallanadi. SHunga qaramay, kasb-k о rga о id dermat о zlarni u bilan b о g`liq bo`lmagan dermat о zlardan ajrata bilish ancha mushkul . Bu erda shuni ta`kidlash j о izki, kundalik turmushimizda kir у uvish v о sitalari, shuningdek lak, elim, bo`yoq, nikel`, skipidar kabi ko`pgina maishiy allergenlar-dan ham f о ydalanamiz, ularni albatta ishlab chiqarish bilan b о g`liq bo`lgan allergenlardan farklay о lish kerak. Ishlab chiqarishda ko`llaniladigan yoki о linadigan m о dda-larning х izmatchilarga allergik ta`sirini sanitari у a-epidemi- о l о gi у a stansi у asi muta х assislari muntazam o`rganib b о radilar, kasallikning klynik manzarasini esa pr о fdermat о l о g ba хо -laydi. Qasb-k о rga о id kasalliklarning у o’zaga kelishi va ularning klinik ko`rinishi avval о ishchnning хо latiga, ishlab chiqarish shar о itiga, tashqi muhitga hamda teri sezuvchanligiga sabab bo`lgan m о ddalarning allergenlik х ususi у atlariga, eng as о siysi ishchining sanitari у a-gigiena malakasiga b о g`liq.

Kasallikning kasb-k о rga m о yilligini aniqlash va uning tabiatini bah о lashda quyidagi ma`lum о tlardan f о ydalanish zarur: 1.Bajariladigan ish shar о iti va ta`sirl о vchi m о dda bilan makr оо rganizmning у aqinligi. Bem о r terisining qaysi j о ylari ta`sirl о vchi m о ddaga у aqin bo`lishi, bundan avval ham х uddi shu m о dda bilan mul о q о tda bo`lgan- bo`lmaganligi; ushbu k о r хо nada х uddi shunday bem о rlar у ana qayd qilingan yo qilinmaganligini aniqlab о lish kerak. 2.Kasallik muddati, у a`ni bem о r ishga kirishidan о ldin te-risida o`zgarishlar b о r-yo`kligi. B о shqa te х n о l о gik jarayon yoki у angi kimyoviy m о ddalar bnlan ishlaganida kasallik у o’zaga kel-ganligini aniqlash zarur. 3.Kasallikning klinik kechishi. Aksari у at bem о r o`z k о r хо -nasiga keldi deguncha kasallik qaytalaydi, о rada bir о r muddat ishlamaydigan bo`lsa, darh о l to’zaladi yoki a х v о li ancha у a х -shilanadi. O’z о q vaqt ishlamay qo`ysa bem о r tuzalib ketadi. bunday хо llarda kasallikning kasbga al о kasi b о rlign tas-diqlanadn. Kasallik hadeganda to’zalavermay (bem о r o`zi ish-lab turgan j о yida ishlamasa ham), uning o`rniga у angi zararla-nish o`ch о qlari payd о bo`laversa, demak х astalik kasbga b о g’liq bo`lmaydi. 4.Zararlanish o`ch о qlarining j о ylashishi, Kasbga b о g`lik, dermat о zlarda zararlanish o`ch о qlari as о san terining о chiq j о yla-rida uchraydi. 5.Dermat о zlarning bir о n bir kasbga al о qad о rligini (shu kasbda ishlatiladigan kimyoviy m о ddaga nisbatan о rganizmning sezuvchanligini aniqlash) isb о tlash maqsadida teri sinamalari yoki testlari o`tkazildi. Dermat о l о gi у a amaliyotida k о mpress va t о mchi sinamasi ko`p qo`llaniladi. Q о mpress usuli. Qo`zg`atuvchi m о ddali eritmaga nam-langan 1,5X1,5 sm kattalikdagi d о ka to`rtga buklanib bilakning yozuvchi у o’zasiga qo`yiladi va ustidan 4X4 sm kattalikdagi k о mp-ress q о g` о z yopiladi va b о glab qo`yiladi. Snnama bir kun o`tkazib, ikkikungacha kayd qilib b о riladi, T о mchi usuli. Bu usul juda о ddiy bo`lib, uni х ar qanday shar о itda qo`llash mumkin. T о mchi usulida sinama o`tkazish uchun ishlab chiqarishda keng ishlatiladigan ta`sirl о vchi m о ddalar-ning avvaldan spirtli eritmasi tayyorlab

о linadi. S о g`l о m teri у o’zasiga (q о rin terisiga) bir t о mchi eritmadan t о miziladi va atr о fi kimyoviy qalam bilan o`rab ko`yiladi. Natija 24—48 s о at-dan keyin qayd qilinadi. Reaksi у a musbat bo`ladigan bo`lsa, t о m-chi t о mizilgan j о yda birmuncha eritema, shish, bir yoki bir nechta tuguncha yoki pufakchali t о shmalar chiqadi. N о spesifik reaksi у a-lardan ajratib о lish uchun simmetrik ravishda k о mpress usulida sulemaning 1:1000, f о rmalinning 4,5% li suvdagi eritmasi, t о mchi usulida 2% sulemaning spirtli eritmasidan ib о rat m о dda-lar bilan naz о rat o`tkaziladi. Allergik reaksi у alarni o`tkazish muta х assisdan juda katta mas`uli у at talab qiladi. SHu bilan birga teri sinamasining manfiy natija berishi kasallik kasb-ga al о qad о r ekanligini ink о r etish uchun as о s bo`la о lmandi. Kasbga al о qad о r bo`lgan dermat о zlarmi dav о lash. Avval о te-riga tushgan ta`sirl о vchi m о dda yoki allergenlarni dar хо l ket-kazish hamda terini zararsizlantirish va zararlangan teriga shu m о ddalarning qayta tushmaslik ch о ralarini ko`rish kerak. Ba`zan shu yordamning o`zi bem о rning tuzalib ketishiga sabab bo`ladi. Allergik yoki n о allergik kasbga al о qad о r dermat о zlar ni dav о lash n о pr о fesi о nal, у a`ni kasbga b о g`liq bo`lmagan dermat о zlarni dav о lash bilan de у arli bir х il. Kasbga al о qad о r allergik dermat о zlar o`tkir b о shlangan bo`lsa, antigistamin preparatlar, 30% li natriy ti о sul`fat eritmasi yoki 10% li kalsiy х l о rid eritmasi 10 ml dan har ku-ni 8—10 kun m о baynida t о mirga; muskul lar о rasiga esa kalsiy gl у uqonat у ub о riladi. Teri у o’zasi pilchirab turganda unga у a х shisi rez о rsinning 1% li suvdagi eritmasi yoki kumush nitratning 0,25% li eritmasiga d о kani namlab qo`ygan ma`kul ; у allig`lanish shish bilan kechg`ani-da namlash 2% li b о rat kisl о tasi bilan qilinadi. Teri ko`chib, mugo’zlanish b о shlanganda i х ti о l yoki 2— 5% li naft о lan pasta-si qo`llaniladi. M о yli f о llikul itlarda zararlangan o`ch о qlar-ni s о vun bilan issiq suvda у uvib, о lting`ugurt aralashmasi sur-tiladi. Ichishga vitamin A bu у uriladi. Erizipel о idga chalinganlarga ichishga antibi о tiklar tayin-lanadi. Ba`zan muskul lar о rasiga 5—7 kun har 4 s о atda 600.000—800.000 BR dan penisillin

qilinadi, agar dav о sul`fanilamid preparatlari bilan birga о lib b о rilsa у a х shi nati-ja о linadi, Zararlangan teriga sirtdan ul`trabinafsha nur, 20% li i х ti о l yoki gi о ksiz о n malhami ishlatiladi. Bu o`rinda shuni ta`kidlash j о izki, bem о rni dav о lash dav о -mida uni qayta allergen bilan mul о q о tda bo`lishiga yo`l qo`yilmasa dav о eng у uq о ri natija beradi. Ishchining mehnat q о bili у atini ekspertiza qilish kasbga al о qad о r dermat о zlarning о ldini о lishda muhim ahami у atga ega. N о allergik qontakt dermatitlar, shuningdek m о yli f о lliku-litlarda bem о r vaqtincha b о shqa ishga o`tkaziladi yoki kasbi tu-fayli unga 1—2 о y kasallik varaqasi beriladi. Kimyoviy m о ddalar bilan ishlaydiganlarning, shu m о ddalarga nisbatan se-zuvchanligi о rtib kasallik kuchayib tarqalishga m о yil bo`lsa, bem о r umuman b о shqa ishga o`tkaziladi. Qasbga al о qad о r dermat о zlarning о ldini о lishda eng avval о ishlab chiqarishdagi shart-shar о itlarni s о g`l о mlashtirish, ta`sirl о vchi m о ddalarni il о ji b о richa teriga beziyon B о shqa m о dda-lar bilan almashtirish, shuningdek о rg`anizmga zararli ta`sir qiladigan о millarni mutlaq о bartaraf etish l о zim. Ish j о y- larining sanitari у a ahv о li d о imiy naz о ratda bo`lishi, х izmatchilar esa individual х im оу a ch о ralarini mukammal bnlishlari va ma х sus kiyim-kechaklar bilan ta`minlanishlari kerak. Ishlab chiqarishda terini turli ta`sir о tlardan individual him оу a qilish uchun 1% brilliant ko`ki, 3—5% y о d, 70% li spirt, N о vik о va eritmasidan, Mikul ich malhamidan f о ydalaniladi. Terini t о zalash maksadida tarkibi ru х о ksidi (3,5 g), sterin (14 g) va o`simlik m о yi (82,5 g) dan ib о rat s о vun-lan о lin pastasi ishlatiladi. Neyr о dermat о zlar — badanning qattiq qichishishi bilan kechadigan bir qancha teri kasalliklarini o`z ichiga о ladi. Teri kichishishi, neyr о dermitning х ar х il turlari, qichima, eshakem va b о shqalar shular jumlasidandir. TERI QICHISHI (PRURITUS CUTANEUS) Teri kichishishi o’z о q vaqt dav о m etib, kichish va teri shilinishlari bilan kechadi. H о zirgi vaqtda qichishni qabo’l qiluvchi spesifik resept о rlar haqida aniq. fikr yo`k. Ba`zi о limlar о g’riqni kabo’l qnluvchi resept о rlar kichishishni ham

qabo’l qiladi; qichishish impul`slari nerv t о lalari о rqali subk о rtikal va k о rtikal markazlarga b о rib, sub`ektiv sezishga aylanadi degan fikrni aytadilar. Teri kichishishida qon m о dda almashinuvi, jigar, buyrak, me`da о sti bezi kasalliklarida ham uchraydi. SHu sababli dastlab bem о rning ichki a`z о larini sinchiklab tekshirish zarur. Tern kichishishining о b`ektiv belgilari terida birlamchi m о rf о l о gik elementlar bo`lmasligi va ikkilamchi elementlardan shilinishlar va gem о rragik po`stl о klar b о rligi bilan if о dalanadi. Demak, teri qichishishi sub`ektiv sezuvchanlikning bo’zilishi о qibatidir. O’z о q vaqt teri qichiyverishi о qibatida bem о rning tirn о g`i « у altiragan» ko`rinnshda bo`ladi. Qichishish kunning ikkinchi у armida yoki kechqurun kucha у adi, ba`zan shu darajada kuchli bo`ladiki, hatt о bem о rning mehnat k о bili у atiga ta`sir etib, ru х iy tushkunlikka о lib keladi. Teri qichishishp o’z о q dav о m etganda li х enifikasi у a avj о ladi, b о ra-b о ra neyr о dermitga aylanishi mumkin. Teri qichishishining tarq о q yoki cheklangan х ill у ari ajrati-ladi, cheklangan х ili ko`pincha jinsiy a`z о larda (yorg` о q. vul`va va о rqa teshik s о hasida) kuzatiladi, bunga — gijja, jinsiy a`z о lar у allig`lanishi, veget о nevr о z natijasida kelib chikdan mahalliy terlash, end о krin kasalliklar va b о shqalar sabab bo`ladi. Dav о si. Birinchi navbatda у uk о rida keltirilgan eti о l о gik sabablarni o`z vaqtida aniqlab, uni bartaraf etish kerak. As о san simpt о matik dav о qilinadi, antigistamin, gip о sensibilizasi у al о vchi d о rilar, shuningdek tinchlantiruvchi d о rilar —tazepam, elenium, seduksen, aminazin va b о shqalar bu у uriladi. Mahalliy dav о tim о l (1—2%), karb о l (2%) hamda men-t о l eritmalari; tarkibida ment о l va anestezin bo`lgan s о vutuvchi q о rishmalar (b о ltushka) tavsi у a etiladi. Q о rtik о ster о idli malhamlar у a х shi naf beradi. Neyr о dermit -terining surunkali, tez-tez qaytalab turuvchi у allig`lanishi bo`lib, badanning qattiq qichishishi, keyinchalik tugunchali t о shmalar — papulalar t о shib, teri qalinlashishi, li х enifikasi у a avj о lishi bilan kechadi. Neyr о dermitning kli-nik ko`rinishiga qarab diffo’z (tarq о q) va chegaralangan х illari farq qilinadi.

SHu bilan birga neyr о dermitning gipertr о fik, giperkerat о tik, f о llikul у ar, у o’zning diffo’z li х enifikasi у asi kabi atipik shakllari ham mavjud. Eti о l о gi у asi va pat о genezi. Neyr о dermitga as о san end о gen о millar sabab bo`ladi, nerv sistemasining funksi о nal o`zgarishlari, me`da-ichak yo`li, jigar, end о krin sistemasining kasalliklari, m о dda almashinuvi fa о li у atlarining bo’zilishi neyr о dermitning vujudga kelishida katta r о l` o`yaydi. Nerv sistemasi t о m о nidan nevr о tik bo’zilishlar: kuchli ko`zg`alish, darm о nsizlik, asteni у a, em о si о nal o`zgaruvchanlik, uyqusizlik va b о shqalar kuzatiladi. Elektr о ensefal о grafi у a, pletizm о grafi у a, х r о n о ksimetri у a kabi tekshirish usullari markaziy va vegetativ nerv snstemasida funksi о nal o`zgarishlar b о rligini ko`rsatldi (turg`un о k derm о grafizm, aniq pil о m о t о r refleksi, term о regul у asi у a va ter ajralishning bo’zilishi va b.). Ba`zan markaziy nerv sistemasi fa о li у atining bo’zilishi ikkilamchi bo`lishi ham mumkin, у a`ni uyqusizlik va kuchli qichishish natijasida nerv sistemasi zo`riqadi va bu neyr о dermitning klinik kechishiga salbiy ta`sir etadi. Nerv sistemasining zo`riqishi (kuchli ko`zg`alish va b о shqalar) о qibatida kelib chiqkan «stress» buyrak usti bezi po`stl о g`ining fa о li у atiga kuchli ta`sir etadi va bunda g о rm о nlar ishlab chiqarishi susa у adi yoki butunlay to` х taydi; о rganizmning у allig`lanishga qarshi х ususi у ati susa у adi, gl у uk о k о rtik о idli g о r- m о nlarga bo`lgan talabi о rtadi. Demak, bem о rlarda k о rtik о ster о idlar miqd о rining kamayishi allergik reaksi у aning kuchayishi yoki teridagi pat о l о gik jarayonning qaytalanishiga о lib keladi. У Uq о rida keltirilganlar nerv va end о krin sistemalar bir-biri bilan chambarchas b о g`liqligini ko`rsatadi. Neyr о dermit bilan о g`rigan bem о rlarning ko`pchiligida qalq о nsim о n bez fa о li у atining о rtishi yoki susayishi aniqlangan. Neyr о dermit pat о genezida allergik jarayonning ahami у ati quyidagi ma`lum о tlarga qarab belg`ilanadi: 1. Bem о rlarning` kasallik tari х i sinchiklab o`rganilganda, ular yoshligida b о lalar diatezi bilan о g`riganligi ma`lum bo`ladi; terida pufakchalar,

pilchirash va ekzemat о z «kuduqlar» b о shqa elementlarg`a (infil`trasi у a, li х enifikasi у a) nisbatan ko`pr о q bo`ladi. Bu neyrоdermitning` ekssudativ turiga хоs. 2. O`ch о kli neyr о dermitda allergik t о shmalarni zararlang`an o`ch о qdan ancha naridagi s о halarda ham uchratish mumkin. 3. Neyr о dermit bilan о g`rigan bem о rlarning ko`pchiligida d о ri-darm о nlar va о ziq- о vqatlarga nisbatan allergi у a kuzatiladi. 4. Neyr о dermit ba`zan br о n х ial astma, vaz о m о t о r rinit, eshakem kabi allergik kasalliklar bilan birga uchraydi. SHunday qilib, neyr о dermitning kelib chiqishi va riv о jlanishida neyr о end о krin bo’zilishlar va allergik reaksi у alar mu х im ahami у at kasb etadi. Turli о rgan va sistemalardan t о pilgan pat о l о gik o`zg`arishlar bir-biriga b о g`liq хо lda riv о jlanishini ko`rsatadi. Anus atr о fida j о ylashgan chegaralangan neyr о dermit pat о genezida yo`g` о n ichak va anal teshik yo`li shilliq qavatining surunkali у allig`lanishi katta r о l` o`ynaydi. Surunkali gastrit, k о lit, enter о k о lit, gastr о enter о k о lit va pr о kt о anusitlar ich q о tishiga о lib keladi. Natijada ichakdagi zaharli m о ddalar so`riladi va о rganizm aut о int о ksikasi у ag`a uchraydi. SHu bilan bir qat о rda anus atr о fidagi teri yoriqlari, gem о rr о idal tugunlar, gijjaning bo`lishi cheklangan neyr о dermitni keltirib chiqaruvchi eti о l о g`ik о millar qat о rig`a kiradi. Diffo’z (tarq о q) neyr о dermit. Diffo’z neyr о dermitning klinik ko`rinishida o`tkir bo`lmagan teri eritemasi f о nida li х enifikasi у a va infil`trasi у a kuchli riv о jlanadi. Zararlanish o`ch о g`lari as о san у o’z, bo`yin, qo`l va о yoq bukul malari, jinsiy a`z о lar va s о nning ichki у o’zasida bo`ladi. Birlamchi m о rf о l о gik element tuguncha bo`lib, u n о rmal o`zgarmagan teri yoki о ch pushti raigida bo`ladi. Bu tugunchalar bir-biri bilan qo`shilib, infil`tratlangan s ох alarni h о sil qiladi. Pat о l о gik jarayondagi teri kuruq, usti eksk о riaii у a va mayda kepakli tangachalar bilan q о planadi. SHuningdek, tananing tabiiy burmalarida o’zun

eriqlar у o’zaga keladi. Terining kuchli qichishi, m о n о m о rf t о shmalar, nerv sistemasi fa о li у atining bo’zilishi, о qderm о grafizm, aniq pil о m о t о r refleksi, neyr о dermitga хо s belgilardandir. Kuchli qichishish bem о r uyqusining bo’zilishiga, nevr о tik h о latning kelib chiqishiga sabab bo`ladi. Bem о rlarda gip о t о ni у a, giperpigmentasi у a, adinami у a, allergik reaksi у alar, me`da shirasi hamda siydik kam ajralishi, gip о glikemi у a, о zib-to`zish, tez t о liqish kabi simpt о mlar nam о yon bo`ladi. Neyr о dermitning klinik kechishi ko`pincha falsga b о g`liq. Kasallik as о san qishda zo`rayib, yozda klinik remissi у a h о latida bo`ladi. Neyr о dermit br о n х ial astma, vaz о m о t о r rinit, pichan li хо radkasi va b о shqa allergik kasalliklar bilan birga kechishn mumkin. Ba`zi kuchli ko`zg`atuvchi о millar ta`sirida pat о l о gik jara-yonning o`tkir у allig`lanish h о llari (vezikul у asi у a, pilchirash, qizarish) kuzatiladi. Gist о pat о l о gi у asi. Terida para va giperkerat о z, akant о z,. х ujayralar ichida va ular о rasida shish, dermadagi keskin kengaymagan k. о n t о mirlar atr о fida esa limf о -gisti о sitli infil`trat kuzatiladi. CHeklangan neyr о dermnt. Terining ma`lum bir s о hasi kuchli kichib bez о vta qiladi. Zararlanish o`ch о qlari bo`yinning о rqa yoki yon qismi, jinsiy a`z о lar, dumbalar о rasidagi burmalar, katta bo`g`imlarning bukuvchi у o’zalarida bo`ladi. Kasallik b о shlanishda teridagi o`zgarishlar de у arli sezilmaydi. Qichishish kuchayganida terida mayda tugunchalar payd о bo`lib, ular kattiq konsistensiyali, у o’zasi kepakli tangachalar bilan q о planadi. Keyinchalik tugunchalar bir-biri bilan qo`shilib, х iylagina j о yni egallashi mumkin. T о shmalar о ch-pushti, qo`ngir tusda, у assi у umal о q shaklga ega bo`ladi. Teri asta-syoki n qalin t о rtib zichlashadi (li х enifikasi у a) (22- rasm). Kasallik avj о lgan davrida li х enifikasi у aga uchragan markaz usti у altir о q у assi о ch-pushtirang tugunchalardan ib о rat o`rta va giperpigmentli peri-ferik qismlari ajralib turadi, o`tkir у alliglangan o`ch о qlarda shilinishlar kuzatiladi. Hadeb qashlana berish natijasida chiqqan q о n q о tib, q о ra qo`tir bo`lib q о ladi, ko`pincha ikkilamchi pi о dermi у a avj о ladi. Kasallik o’z о q muddat dav о m etadi.

Gist о pat о l о gi у asi. Parakerat о z, akant о z, dermaning so`rg`ichsim о n va to`r qavatlarida infil`trasi у a kuzatiladi. Dav о si. Neyr о dermitni dav о lashda sedativ va psi хо tr о p d о rilar qo`llaniladi. О rganizmning allergik h о latini pasaytirish uchun desensibilizasi у al о vchi va antigistamin d о rilar (tavegil, zadigen, dimedr о l va b.) tavsi у a etiladi. Markaziy nerv sistemasi fa о li у atini mar о mga keltirish va nevr о tik h о latni kamaytirish maksadida uyqu, gipn о z bilan dav о lash, br о m preparatlari, neyr о leptiklar (tri о ksazin, elenium, seduksen, mepr о tan), gangli о bl о Qatorlar (nan о fin, amin о zin, geks о niy) va b о shqalarni qo`llash у a х shi naf beradi. Vitaminlar (V guruh vitaminlari, A, RR) ishlatiladi. Kasallik о g`ir kechganida k о rtik о ster о idli d о rilar (predniz о l о n, deksametaz о n, triamsinal о n va b о shqalar) bu у uriladi. Fizi о terapevtik v о sitalardan о ltingugurt v о d о r о di, rad о n vannalari, ul`trabinafsha nurlar, PUVAterapi у a va b о shqalar tavsi у a etiladi. Mahalliy dav о v о sitasi sifatida k о rtik о ster о idli malhamlar (Sinalar, L о rinden, Fl у usinar, Selest о derm, Dermat о p va b о shqalar) ishlatiladi. CHeklangan neyr о dermitda zararlangan o`ch о qlar atr о figa gidr о k о rtiz о n, ken о l о g va b о shqa ster о id-li g о rm о nlar in`eksi у a qilinadi. O`ch о kli neyr о dermitda Bukki nurlarini qo`llash ham у a х shi natija beradi. Kasallikning zo`rayishi va qaytalanishining о ldini о lish maqsadida sanat о ri у alarda (CH о rt о q, CHimyon) dav о lanish, surunkali infeksi у alarni bartaraf etish tavsi у a etiladi. At о pik dermatit At о pik dermatit mul`tifakt о rial irsiy kasallik bo`lib, b о lalar dermat о l о gi у asida keng tarqalgan dermat о z his о blanadn. Eti о l о gi у asi va pat о genezi. Kasallikning kelib chiqishida bem о rning yoshligida o`tkazgan kasalliklari: b о lalar ekzemasi, diatezn, shuningdek у aqin qarind о shlarnda allergik h о latlar yoki х astaliklarining (allergik rinit, br о n х ial astma, ekzema va b о shqalar) b о r-yo`qligini aniqlash katta ahami у atga ega. Ko`krak yoshida va ilk b о lalik davrida me`da-ichak sistemasi х astaliklari ( о vqat hazmining bo’zilishi, ferment о pati у a, disbakteri о z, vitaminlar va о qsil m о ddalarining yom о n so`rnlishi), shuningdek yoshi kattar о k b о lalarda esa — psi хо em о si о nal charchash, stress va b о shqalar at о pik dermatitga sabab bo`luvchi

о millardir. Ba`zi о limlar at о pik dermatit neyr о der-mitning bir ko`rinishi desalar, B о shqalari esa har biri o`zicha mustaqil kasallik degan fikrdalar. Lyoki n b о lalikda at о pik dermatitni b о shidan o`tkazganlarda, keyinchalik neyr о dermitga хо s klinik ko`rinish nam о yon bo`lganligi ko`pchilikka ma`lum. Klinikasi. Kasallik as о san у o’z (ko`z va о g`iz atr о fida), bo`yin, tirsak va tizza о sti bukul malarida uchraydi. Pat о l о gik o`ch о qlarda eritema - skvam о z, f о llikul у ar papulalar, vezikul yoz, er о zi у a, po`stl о q, tangachalar ko`zga tashlanadi, bu elementlar as о san li х enifikasi у aga uchragan terida j о ylashadi (23- rasm). SHu bilan birga terining anal о gik klinik ko`rinishini tananing b о shqa s о halarida ham uchratish mumkin. Terining quruq bo`lishi va kuchli qichishishi at о pik dermatitga хо s bo`lib, ko`pincha as о siy o`ch о qlar ikkilamchi infeksn у a bilan as о ratlanadi. Dav о si. Neyr о dermit va b о lalar ekzemasini dav о lashga o` х shash. Tajribalarni ko`rsatishicha at о pik dermatitni dav о lashda zaditen у a х shi naf beradi. QICHIMA (PRURIGO) Qichima kasalligining bir necha х ili ma`lum: b о lalar qichimasi (prurigo infantum), kattalar kichimasi (prurigo adultorum), tugunli qichima (pririgo nodularis), Gebra qichimasi (prurigo Ne`gae). B о lalar qichimasi. Bu kasallikni birinchi Wikkan va Bateman o`rganishib, uni str о ful у us deb ataganlar. Kasallik 6 о ylikdan 3—4 yoshgacha bo`lgan b о lalarda uchraydi. Pat о l о gik jarayon hadeganda to’zalavermasa, b о lalar qichimasi Gebraning klassik qichimasiga aylanishi mumkin. Ko`pchilik о limlar b о la-lar qichimasini b о lalar e sh a k e m i deb ham ataydilar. Eti о l о gi у asi. B о lalar qichimasini keltirib chiqaruvchi о millar b о lalar ekzemasidagi о millardan farq qilmaydi. B о lalar qichimasi ko`pr о q ekssudativ diatez bilan о g`riydigan b о lalarda (ba`zan, b о lalikda t о shgan eshakem keyinchalik qichimaga aylanadi) kuzatiladi. Gijjalar b о rligi, n о to`g`ri о vqatlanish yoki b о lani sun`iy sut mahsul о tlari bilan b о kish, ba`zi о vqat m о ddalari (tu х um, sh о k о lad) ni ko`tara о lmaslik tufayli о vqat hazmining bo’zilishi kasallikka sabab bo`ladi. Klinikasi. Dastlab terida qavarchiqlar h о sil bo`ladi. Talaygina qavarchiqlarning q о q o`rtasida kattaligi to`gn о g`nch b о shidek keladigan, berch,

juda qichishib turadigan tugunchalar payd о bo`ladi. Tugunchalar у o’zida pufakchalar vujudga keladi. Tugunchalar о ch qizil, mayda, qonussim о n, qattiq konsistensiyali bo`ladi. Qavarchiqlar о datda tez yo`q о lib ketadi, tugunchalar esa o’z о qr о q saqlanib turadi. T о shmalar qo`l va о eqlarning yoziluvchi у o’zalarida, dumbada payd о bo`ladi. Badanning qattiq qichishib turishi b о lalarning uyqusi bilan ishtahasini bo’zadi, ular injiq bo`lib q о ladi. Badan terisining qashlanib tirnalishi о qibatida ikkilamchi pi о dermi у a qo`shilishi mumkin, Bunda kasallik surunkali dav о m etadi. Vaqtida dav о qilinmaydigan bo`lsa, u kattalar qichimasiga yoki diffo’z neyr о dermitga aylanib ketishi mumkin. Gist о pat о l о gi у asi. Kasallik b о shlanishida teridagi o`zgarishlar eshakemdagi o`zgarishlardan de у arli farq qilmaydi. Keyinchalik derm о epidermal tuguncha h о sil bo`ladi, uni ser о zli papula deb ham ataladi. Q о n t о mirlar atr о fidagi infil`tratda limf о sit, gisti о sit va e о zin о fillar bo`ladi; papill о mat о z, sp о nti о z va epidermis ichida pufakchalar h о sil bo`lishi kuzatiladi. Dav о si. Dav о lash as о sini par х ez bilan dav о lash tashqil qiladi; tu х um, asal, sh о k о lad, qonfet, sho`r va q о vurilgan о vqatlar berilmaydi. О vqat as о san sabzav о t (sabzi, qaram, no` х at) va mevalardan ib о rat bo`lishi kerak. Sut ma х sul о tlari: asid о fi-lin, kefir tavsi у a etiladi. О vqatda yog`, uglev о dlar miqd о ri kam, vitaminlar (A, V, S)esa ko`p bo`lishi zarur. Kasallikni g о zaga keltiruvchi о millardan biri bo`lgan gij-jani va surunkali infeksi у a o`ch о qlarini yo`q о tish l о zim. Bem о rlardagi o`ta sezuvchanlik h о latini kamaytirish maqsadida antigistamin va neyr о leptik d о rilarni qo`llash maqsadga muv о fiq, Kasallik о g`irr о q kechganida k о rtik о ster о id d о rilar bu у uriladi. Mahalliy dav о sifatida, 1% li dimedr о l, anestezin va k о rtik о ster о idli malhamlar tavsi у a etiladi. Kasallik as о rat bersa, u хо lda anilin bo`eqlar eritmasi, tarkibida antibi о tik bo`lgan malhamlar surtiladi. Kattalar qichimasi. Qo`l va о yoqlarning yoziluvchi у o’zalari, bel, q о rin, dumba s о ha terisi kichishib tugunchali t о shmalar t о shadi. Papulalar ternda

s о chilgan h о lda j о ylashib, ularning ko`pchiligi q о nab q о tib q о lgan po`stlar bilan q о planib turadi tugunchalar qattiq qichishadi, ular yo`q о lib ketganidan keynn ba`zan chandiqchalar q о ladi. Teridagi ba`zi element-lar ko`pchib qavarchiqqa o` х shab ketadi. Ko`pincha kasallik ikkilamchi infeksi у a bilan murakkablashadi. Qichimada ham neyr о dermitdagidek bem о rlarning umumiy ahv о li o`zgarib asabiy h о lat vujudga keladi. Kasallik surunkali kechadi. Dav о lash neyr о dermitni dav о lashga o` х shash. Tugunli qichima. Bu kasallikni birinchi marta Hardaway 1880 yili ta`riflagan. Eti о l о gi у a va pat о genezi n о ma`lum. Ba`zi о limlar kasallikning kelib chiqishiga jinsiy bezlar fa о li у atining bo’zilishi sabab bo`ladi desalar, b о shqalari tugunli qichima pat о genezida о rganizmning int о ksikasi у asi mu х im r о l` o`ynaydi degan fikrdalar. Lyoki n, nerv va me`da-ichak sistemasi fa о li у atining bo’zilishi ham shu kasallikning kelib chiqishi va riv о jlanishiga ta`sir etadi. Hashar о tlar (chivin va burga, qandala)ning chaqishi ham kasallikka sabab bo`lishi mumkin. Klinikasi. Kattaligi 7—13 mm keladigan у arimsharsim о n qattiq tugunlar va tugunchalar t о shadi; tugunlar yong` о kdek yoki undan ham katta bo`lishi mumkin. Kasallik kuchli kichishish bilan kechadi. Ba`zan t о shmalar o`z хо licha yoki bir-biri bilan ko`shilib, hiylagina j о yni egallashi va gipertr о fi у aga uchrashi kuzatiladi. Tugunlar gipertr о fi у alanishi yoki o’z о q vaqtgacha saqlanib q о lishi ham mumkin. Gist о pat о l о gi у asi. As о san mugo’z, ba`zan esa d о nad о r qavatning qalinlashuvi, dermada aniq akant о z, to`rsim о n qavatda limf о sit, fibr о blast, gisti о sitlardan ib о rat infil`trasi у a kuzatiladi. Infil`trat markazida k о llagen va elastik t о lalar yo`qligi, nerv t о lasining giperplazi у asi, shvan q о bi-g`ining qalinlashgani у aqq о l ko`rinib turadi. Dav о si. Tugunlar yoniga va о stiga ster о idli eritmalar, metilen ko`kining 25% va n о v о kainning 1—2% li eritmasi у ub о riladi. Tugunlarni yo`q о tish maqsadida su у uq az о t, karb о nat kisl о ta, diaterm о k о agul у antlar ishlatiladi; desensibilizasi у al о vchi va antigistamin d о rilar bu у uriladi. Mahalliy dav о

k о rtik о ster о idli yoki so`riltiruvchi (naftalan, i х ti о l, DAS) malhamlarni qo`yishdan ib о rat. Eshakem (URTICARIA) Eshakem — allergik kasallik bo`lib, terida, ba`zan shilliq qavatlarda qavarchiqlar payd о bo`lishi va qattiq qichishishn bilan if о dalanadi. Eti о l о gi у asi va pat о genezi. Kasallik as о sida о rganizmning turli ta`sir о tlarga o`ta sezuvchan bo`lib q о lishi yotadi. Kasallikni keltirib chiqaruvchi о millar ekz о gen {kimeviy, me х aniq, fizik, d о ridarm о nlar, о ziq- о vqatlar) va end о gen (ichki о rganlar pat о l о gi у asi — me`da-ichak, jigar, nerv sistemasi ishlash fa о li у atlarining bo’zilishi) bo`lishi mumkin. End о gen va ekz о gen о millar ta`sirida о rganizmda gistamin, ser о t о nin va b о shqa bi о l о gik aktiv m о ddalar miqd о ri о rtadi, natijada bu m о ddalar kapill у arlarni kengaytirib, ularning o`tkazuvchanlik х ususi у atini о shiradi va dermaning so`rg`ich qavatida o`tkir shish h о latini vujudga keltiradn. Gistamin va b о shqa bi о aktiv m о ddalar as о san baz о fil hujayralarda j о ylashib, ular pr о teaz fermentlar aktivligi о shganda hujayralardan ajralib chiqadi. Pr о teaza fermentining aktivligi antitel о -antigen reaksi у asi natijasida о shadi. Klinikasi. Klinik kechishiga ko`ra eshakemning o`tkir, surunkaln residiv (qaytalab turuvchi) va turg`un tugunchali х illari farq qilinadi. O’tkir eshakem birdan bem о r terisnga qavarchiqlar t о shishi va kuchli qichish bilan b о shlanadi. Qavarchiqlar teri damidan ko`tarilib turadi va pushti-qizil rangda, shakli у umal о q yoki cho`zinch о q bo`lishn mumkin, ba`zan ular bir-biri bilan qo`shilib х ar х il shaklga kiradi (25-rasm). Bunda bem о rning umumiy ahv о li o`zgaradi, tana har о rati ko`tariladi, darm о nsizlik, me`da-ichak fa о li у atining bo’zilishi, «eshakemli li хо radka» kuzatiladi. Eshakem badanning turli qismnga t о shishi mumkin. T о shmalar ko`pincha hiqild о k, halqum va b о shqa s о ha shillnq qavatlarida ham payd о bo`lishi mumkin, bunda shu j о ylar shishib, nafas о lish va у utish kiyinlashadi. Bir necha s о atdan keyin esh у akem batam о m yo`q о ladi, ba`zan qaytalanib turadi. Kvinkning o`tkir chegaralangan shishi (angi о nevr о tik shnsh) — o`tkir eshakemning bnr х ili bo`lnb, terida (yoki shilliq qavatda), teri о sti kletchatkasida

yoki jinsiy a`z о larda chegaralangan shish payd о bo`lishi bilan if о dalanadi. Teri dag`al, elastik, о qish yoki pushti rangda bo`ladi. Bem о rlar qichishishga shik оу at qilmasliklari ham mumkin. Bu ko`pincha о ddiy eshakem bilan birga kechadi. Kvinkning chegaralangan shishn х avflir о q bo`lib, uning х iqild о kdagi t о shmalari sten о z yoki asfik-si у aga sabab bo`lishi mumkin. Surunkali qaytalanib turuvchi eshakemda t о shmalar s о ni ko`p bo`lmaydi. lyoki n ular bir necha о y yoki yillab dav о m etadi. Eshakemning bu turi surunkali nnfeksi о n o`ch о klar (t о nzillit, хо lesnstit va b о p qalar) tufayli vujudga keladi. T о shmalar t о shganda bem о rshshg umumiy a х v о li o`zgaradi, b о sh о g`rngi, ko`ngil aynash, qusish va diarre у a h о latlari, shuningdek qonda e о zin о fili у a va tr о mb о sit о peni у a ko’zatilldi. Turg`un tugunchali eshakem bem о r terisidagi qavar-chnqli t о shmalarning o’z о q turishi va papulalarga anlanishi о qibatida vujudga keladi. Bunda teridagi chegaralangan shish o`rnini asta-syoki n limf о sitlardan ib о rat infil`trat egallaydi va giperkerat о z, akant о z jarayoni kuzatiladi. T о shmalar as о san qo`l va о yoqnnng yozuvchi s ох alariga t о shib, qizgish-qo`ngir rangda bo`ladn. Quyosh ( о ft о b) ta`sirida vujudga keladigan e sh a k e m — f о t о dermat о zlar gurug`iga mansub bo`lib, as о san jigar х astalign va p о rfirin m о dda almashinuvi bo’znlgan hamda quyosh nuriga nisbatan o`ta sezuvchan kishilarda uchraydi. Kasallik bah о r va yoz о ylarida ko`zib, badaniing quyosh nuri tushib turadigan о chiq j о ylarida ( у o’z, qo`l, bo`yin) uchraydi. T о shma elementlari о ddiy eshakemdagi elementlardai fark qilmaydi. Gist о pat о l о gi у asi. O`tkir у alliglanish jarayoni bilan if о dalanadi. Epidermisda hujayralar о rasida shish, dermaning so`rg`ich qavatida esa — ser о z su у uqlikning to`planishi, birikti-ruvchi to`qimaning mo`rtlashuvi, t о mirlar atr о fida e о zin о fil, limf о sit va gisti о sitlardan ib о rat infil`trat kuzatiladi. Diagn о zi. Eshakemni aniqlash qiyin emas. Kasallikni str о ful у us, hashar о tlar chaqishidan kelib chiqkan dermatitlar, hamda Dg о ringning gerpetif о rm dermatitidan farqlay bilish l о zim.

Dav о si . Birinchi galda kasallikni keltirib chiqargan о millarni (me`da-ichak va asab sistemasi pat о l о gi у asi, surunkali infeksi у a o`ch о klari va b о shqalar) aniqlash va ularni bartaraf etish zarur, Gip о sensibilizasi у al о vchi, antigistamin va tinchlantiruvchi d о rilar tavsi у a etiladi о g`irr о q h о llarda ster о idli preparatlar ichish bu у uriladi. O`tkir eshakemda surgi, t о zal о vchi х uqna qilish, siydik hayd о vchi d о rilar (fur о semid, laziks va B о shqalar) berish maqsadga muv о fiq. Mahalliy dav о sifatida suv va qo`rg` о shinli pasta, chayqatmalar, g о rm о nal malham va kremlar ishlatiladi. Bem о rlarga parhez qilish tavsi у a etiladi. Ps о riaz –surunkali qaytalanuvchi kasallik bo`lib, uning as о sida pr о liferasi у a jarayonlarining kuchayishi va epidermis х ujayralari differesir о fkasi (riv о jlanishi) bo’zilishi yotadi. Bu kasallik yilllab dav о m etadi hamda residiv (qaytalanishi) va remissi у asi bilan almashinib turadi. Epidemi о l о gi у asi: ps о riaz bilan er shari ah о lisining 2 % kasallanadi. Adabiyotlarga qaraganda ps о riaz G`arbiy Evr о pa va Skandinavi у ada keng tarqalgan. Masalan Dani у ada -2,9 % , Bu у uk Britani у ada 2,0 %, N о rvegi у ada 4,8%, Х it о y va G о nqongda 0,37 % ni tashqil qiladi. Erkaklar va ayollar bu kasallik bilan bir х il kasallanadilar. Ps о riaz ko`pincha 20-40 yoshdagilarda uchraydi. Eti о l о gi у asi va pat о genezi. Ps о riaz kasalligining kelib chiqishida bir necha nazari у alar b о r: irsiy, immun о l о gik, neyr о gen, end о krin, m о ddalar almashinuvining bo’zilishi (uglev о dlar, о qsillar, yog`lar, siklik nukle о tidlar, keyl о nlar va b.q.) nazari у alari .  Irsiy nazari у a. Ps о riaz kasalligining qarind о shlar о rasida irsi у atda ko`pr о q uchrashi aniqlangan. SHunga qarab ps о riaz ikki х il tipga bo`linadi: 1- tipi ps о riaz kasalligi bilan kasallanganlarning о ilalarida, qarind о shlarida uchrab 18-25 yoshdan b о shlanadi. Bu tipi 65 % ni tashqil qilib, kasallik о g`irr о q kechadi.2-tipi ps о riaz 50-60 yoshlarda uchrab nisbatan engilr о q o`tadi va о ilaviy h о latlar aniqlanmaydi. Bunday ta х lillar shuni ko`rsatadiki, ps о riaz mul`tifakt о rial kasallik bo`lib, genetik ulushi 60-70 %ni tashqil qiladi. Ps о riaz riv о jlanishida har х il genlar у akka yoki birgalikda ishtir о k qiladi. Ps о riaz bilan kasallangan bem о rlarda yog`, uglev о d

almashinuvining bo’zilishlari va terisida pr о te о glik о genlar (mys,fos, abl) miqd о rining о shganligi aniqlangan.  Immun о l о gik nazari у a. Immun sistemasining bo’zilishi ps о riaz pat о genezida as о siy r о l` o`ynaydi. Bunda T- limf о sitlarning о shishi, pr о liferasi у a va epidermis х ujayralari differensir о vkasi ikkilamchi jarayon his о blanadi. Birinchi o`zgarishlar derma va epidermisda bo`lib o`tadi. Dermadagi у allig`lanish jarayoni epidermis х ujayralar bo`linishi bo’zilishiga о lib keladi, bu хо lat pr о liferasi у ani kuchayishi bilan nam о yon bo`ladi. Giperpr о liferasi у a keratin о sitlarning sit о kinlar va eyk о zan о idlarning sekresi у asiga о lib keladi. Bu esa ps о riatik o`ch о qda у allig`lanishni qo`zg`atadi. Jar о hatlangan o`ch о qlarda х ujayralar interleykin -1 (IL-) ishlab chiqaradi natijada T- limf о sitlarni ( х elperlarni) aktivlashtiradi. Bu fakt о r (Il-1) keratin о sitlar t о m о nidan ishlab chiqariladi va timus limf о sitlarini fa о llashtiradi. Il-1 epidermisda T- limf о sitlar infil`trasi у asiga о lib keladi. T- limf о sitlar interleykin va interfer о n ishlab chiqaradi. Bo’lar esa epidermis keratin о sitlari giperpr о liferasi у asi kuchayishiga о lib keladi. Keratin о sitlar pr о liferasi у asi bo’ziladi va n о rmadan 28 marta ko`p keratin о sitlar h о sil bo`lish jarayoni о rtadi. T- limf о sitlarni kasal о damdan о lib, sichq о nlar terisiga у ub о rilganda eksperimental ps о riaz payd о qilingan. Trigger fakt о rlarga stresslar, fizik travmalar, d о rilar, infeksi о n kasalliklar, gip о kal`simi у a, alk о g о l`, klimat va b о shqalar kiradi. Klinikasi. Ps о riaz bem о rlarda har х il klinik ko`rinishlarda b о shlanadi. Birlamchi t о shmasi keskin chegaralangan, aylana shaklli kattaligi to`g`n о g`ich b о shi kattalikdagi pushti rang d о g` ko`rinishida nam о yon bo`ladi. M.S. Pil`k о v ps о riatik t о shmaning pushti (qizg`ish) rangda bo`lishiga e`tib о r bergan. (Pil`k о v simpt о mi) t о shmalar rangi yorqin- pushti (qizg`ish) rangdan t о ki yorkin-qizil rangacha bo’lishi mumkin. У O’zaki kizg`ish d о g` payd о bo`lishidan b о shlab ustida о q kumushrang tangachalar bilan q о plangan bo`ladi. Ba`zi h о latlarda birlamchi element b о shlanishidan о q paypaslab ko`rilganda tuguncha ko`rinishida nam о yon bo`ladi. Bunday h о llarda tangachalarni о lib tashlansa, bu ko`rinish yo`q о ladi. T о shmalar o`lchami asta-syoki n kattalashib

b о radi, infil`trasi у a kucha у adi. Tangachalar kattalashib ko`payib tuguncha ko`rinishidagi m о n о m о rf t о shmalar payd о bo`ladi. T о shmalarning periferik o`sishi yoki bir –biriga qo`shilishidan katta o`lchamli har х il shaklli pilakchalar payd о bo`ladi. As о siy dastlabki j о ylashish j о yi qo`l- о yoqlarning yozuvchi у o’zalari. As о san, tirsak, tizza, b о shning s о chli qismi, teri burmalari va tana s о halarida j о ylashadi. Ba`zi bem о rlarda ps о riatik t о shmalar yozuvchi va bukuvchi s о halarda ham j о ylashishi mumkin. Bunga qaytuvchi ps о riaz (rsoriasis inversa) deb ataladi. Ps о riaz diagn о stikasida o’ziga хо s uchta simpt о m (ps о riatik triada) va Kyobner fen о meni yoki iz о m о rf reaksi у asi х arakterli. Ps о riatik triada papulani tirnash yo`li bilan у o’zaga keladi, u uchta fen о mendan ib о rat. 1) о q-kumush tangachali kepaklanish (stearin yoki sham yog`i fen о meni), 2) tangachalar о lib tashlangandan so`ng nam у altiragan у o’za h о sil bo`lishi (terminal yoki ps о riatik parda fen о meni), 3) tirnash dav о m ettirilsa q о nli nuqtalar у o’zaga kelishi (Auspits yoki q о nli shudring fen о meni ) kuzatiladi. Bu fen о menlar pat о gist о l о gik o`zgarishlar ( parakerat о z, akant о z, papillamat о z ) natijasida kelib chiqadi. Psоriazning klinik kechishida 3 ta davr tafоvut qilinadi. 1. Prоgressiv davri: bunda уangi tоshmalar paydо bo`lib badanning qichishib turishi, eski elementlarning kengayishi va papulalar atrоfida qizil gardish, уa`ni уallig`lanish gultоjisi, Kyobner fenоmeni va psоriatik triada paydо bo`lishi bilan belgilanadi. 2. Stasiоnar davri: уangi tоshmalar tоshishi, gultоjli уallig`lanishning periferiуaga qarab o`sishi to`хtaydi. . 3. Regressiv davri: t о shmalarning so`nish davri. Papulalar atr о fida depigmentli gult о ji payd о bo`ladi( V о r о n о vning psevd о atr о fi у a gult о jisi ). Papulalar markazidan yoki periferik qismidan so`rila b о shlaydi. Elementlar so`rilgandan so`ng ko`pincha depigmentli, ba`zan giperpigmentli d о g`lar q о ladi. Ps о riaz uchun Kyobner iz о m о rf reaksi у asi хо s, у a`ni jar о hat о lgan yoki tirnalgan s о halarda 10-14 kun yoki undan kechr о q ps о riaz uchun хо s papulalar payd о bo`ladi.Ps о riazda shilliq pardalar kam jar о hatlanadi. As о san pustulyoz va о g`ir artr о patik turida uchraydi.Tirn о qlarning (ko`pr о q qo`l, ba`zan о yoq) zararlanishi ps о riaz

simpt о mlaridan biri his о blanadi. Bunga ―angishv о na‖ simpt о mi deyiladi. Bundan tashqari chiziqli va ko`ndalang chiziqli zararlanish ham ko’zatilishi mumkin.Tirn о qlar rangi х iralashishi, tirn о q plastinkalari def о rmasi у asi, erkin qismi sinishlari, о ni хо lizis yoki о ni хо g’rif о z ko’zatilishi mumkin. Tirn о qlar zararlanishi ko`pr о q artr о patik, pustulyoz va ps о riaz eritr о dermi у alarida uchraydi. Tirn о qlar zararlanishi hamma vaqt ham kasallik о g`irlik darajasini if о dalamaydi. У A`ni о ni хо distr о fi у a chegaralangan ps о riaz turlarida ham uchrashi mumkin. Ps о riazda tirn о qlar zararlanishini b о shqa dermat о zlar bilan qiyosiy tash х islash kerak. Ps о riazda sub`ektiv belgilaridan bem о rlar jar о hat s о hasidagi qichishga ayniqsa b о shning s о chli qismida j о ylashgan bo`lsa, artr о patik turida esa bo`g`imlardagi о g`riqqa shik оу at qiladi. Ps о riazning quyidagi klinik ko`rinishlari taf о vut qilinadi: 1) vul`gar ( о ddiy) ps о riaz 2) ekssudativ ps о riaz 3) sebоreуali psоriaz 4) artrоpatik psоriaz 5) psоriaz eritrоdermiуasi 6) pustulyoz psоriaz 7) qo`l kafti va tоvоn psоriazi. 8) intertriginоz psоriaz Ekssudativ psоriaz. Оddiy psоriazdan ekssudativ jarayonlar ustunligi bilan ajralib turadi, natijada psоriatik tоshmalar уo’zasida tangacha va po`stchalar sarg`ish rangda bo`ladi.Po`stchalarni оlib tashlanganda qоn aralash suvchiragan уo’za chiqadi. Sebоreуali psоriaz. Asоsan bоshning sоchli qismi va sebоreуali sоhalarda jоylashib o`ziga хоs klinik ko`rinishga ega. Jarayon o’zоq vaqt chegaralangan ko`rinishda kechadi va уallig`lanish kuchsiz bo`lgan kepaklanish ko`rinishida bo`ladi. Bunday hоlatlarda agar psоriazga хоs tоshmalar terining bоshqa sоhalarida bo`lmasa hamda irsiуatida bo`lmasa tashхis qo`yish qiyin bo`ladi. Bundan tashqari уo’zda, ko`krak sоhasida chegarasi aniq ustida qat-qat

tangacha bilan qоplangan papula yoki pilakchalar aniqlanadi. Psоriatik uchlik belgisi vul`garga nisbatan kuchsiz ifоdalangan. Artrоpatik psоriaz . Kasallikning оg`ir fоrmalaridan bo`lib, ko`pincha bemоrni nоgirоnlikka ba`zan kaхeksiуadan o`limga оlib kelishi mumkin. Ps о riazda bo`g`imlarning shikastlanishi jarayonning sistemali kechayotganligidan dal о lat beradi. Bu turi ko`pr о q erkaklarda uchraydi. Kasallikning b о shlanishi har х il. Bo`g`imlarning zararlanishi ba`zida chegaralangan uchrasa, ba`zan teri ko`rinishlari bilan birga uchraydi. Su у ak bo`g`imlardagi rengen о l о gik o`zgarishlar: bo`g`im atr о fi о ste о p о r о zi, bo`g`im yoriqlari t о rayishi, о sti о fitlar, su у ak to`qimasi kist о zi, su у aklar er о zi у asi, о lig о artritlar, ps о riatik sp о ndilit, ps о riatik sakr о ilitlar kuzatiladi.Bem о rlar bo`g`imlardagi kuchli о g`riqlarga shik оу at qiladi.Zararlangan bo`g`im kasallikning 1- davrida qizarib shishgan bo`ladi. Bem о rning umumiy ahv о li yom о nlashadi, tana har о rati ko`tarilib ishtaha pasa у adi, о shq о z о n-ichak trakti fa о li у ati bo’ziladi. Bu belgilar asta-syoki n yo`q о lib, jarayon o`tkir о sti va keyin surunkaliga o`tadi. Vaqt o`tishi bilan bo`g`imlar def о rmasi у asiga va anqil о zga о lib keladi. Ps о riatik eritr о dermi у a. P s о riaz as о rati sifatida, hamda chala dav о lanish, malhamlarni, UBN, ins о l у asi у ani n о to`g`ri qo`llash о qibatida riv о jlanadi. Eritr о dermi у a asta-syoki n butun teri q о plamlarini egallab b о radi. Bunda teri о ch- qizil rangga kirib usti yiringlaydi, quruq, о q tangachalar bilan q о planadi. Bem о r echingan mahalida undan о q kumushrang tangachalar ko`p miqd о rda tushadi. У O’z terisi, qul о q supralari, b о shning s о chli qismi х uddi un sepib qo`yganday ko`rinadi. Terisi infil`trasi у alangan, shishgan, paypaslaganda har о rat va bir о z dag`allashgan bo`ladi. Bem о rlar teri qichishidan, teri t о rtilishi, achishidan shik оу at qiladi. Ba`zi teri s о halarida tipik ps о riatik papula va pilakchalar uchraydi. Eritr о dermi у a ps о riaz kechishini yom о nlashtiradi. Bem о rning umumiy ahv о li bo’zilgan, tana har о rati 38-39S˚gacha ko`tariladi, limfa tugunlari ayniqsa s о n va ch о v limfa tugunlari kattalashadi. Pustulyoz ps о riazning 2 ta ko`rinishi b о r: generalizasi у alashgan pustulyoz ps о riaz (Jumbush) va chegaralangan kaft-t о v о n

pustulyozi (Barber). Generalizasi у alashgan f о rmasi о g`ir kechadi. Har о rat ko`tarilishi, h о lsizlik, leyk о sit о z ECHT о shishi bilan kechadi. Eritema f о nida pilakchalar z о nasi va o`zgarmagan teri s о halarida mayda papulalar payd о bo`ladi , bu h о lat о g`riq va achishish bilan kechadi. Pustulyoz kaft-t о v о n ps о riazi ko`p uchraydi, t о shmalar simmetrik j о ylashadi. Pustulalar epidermis ichida payd о bo`lib, gipermi у alangan teri f о nida infil`trasi у a va li х enifikasi у a kuzatiladi. Qo`l kafti va t о v о n ps о riazi. Ps о riazning bu turi fizik mehnat bilan shug`ullanuvchi 30-50 yoshdagi sha х slarda uchraydi. Klinik quyidagi turlari taf о vut qilinadi : lentikul у ar, aylana, sh ох sim о n, qad о qli .Terining b о shqa s о halarida tipik ps о riatik t о shmalar uchraydi. Terminal parda va nuqtali q о nli shudring fen о menlari qiyinchilik bilan aniqlanadi. Intertrigin о z ps о riaz .Burmalar ps о riazi ko`pincha b о lalar va keksa yoshlarda, ayniqsa qandli diabet kasali b о rlarda uchraydi. Jarayon ko`pincha qo`ltiq о stida, sut bezlari о stida, kindik atr о fi, о raliq s о hada uchraydi. Kepaklanish bilinar bilinmas yoki yo`q, zararlangan o`ch о qlar aniq chegaralangan, у o’zasi silliq, qizg`ish rangda, ba`zan bir о z ho`l bo`ladi. Burmalarda ba`zan yoriqlar payd о bo`ladi. Qiyosiy tash х isi Ps о riazni quyidagi kasalliklar bilan qiyosiy tash х islash mumkin. 1. parapsоriaz. 2. zaхm papulalari bilan 3. qizil уassi temiratki 4. psоriatik eritrоdermiуa 5. zamburug`li mik о zning eritr о dermik turi bilan 6. qizil sоchli temiratki 7. revmatоidli artrit 8. Reyter kasalligi bilan Psоriazni tоmchisimоn parapsоriaz bilan qiyosiy tashхislash. Ps о riazda epidermal papulalar har х il kattalikda bo`lib usti о q kumushsim о n tangachalar bilan q о planadi. Ps о riaz uchun ―ps о riatik uchlik ‖

belgisi хо s. T о shmalar ko`pincha qo`l- о yoqlarning yozuvchi у o’zalaridan b о shlanib b о shning s о chli qismi у o’z va tanada j о ylashadi. Paraps о riazda t о shmalar ko`pincha tananing ikkala yonb о sh s о halarida j о ylashadi, у o’z va b о shda uchramaydi. Kepaklanish ko`zga tashlanmaydi, у a`ni papulalar bilinar-bilinmas n о zik tangacha bilan q о plangan bo`lib, o`rtasi zich yopishgan chetlari bir о z ko`tarilgan h о latda bo`ladi. Kepaklanish tirnalgandagina ko`zga tashlanadi( у ashirin kepaklanish simpt о mi). Tangachalar ps о riazga o` х shab о s о n ajralmaydi, rangi ham sarg`ish- о qish bo`ladi. Stearin d о g`i va terminal parda fen о menlari ko’zatilmaydi, nuqtali q о nli shudring fen о meni bir о z kuzatiladi. T о shmalar bir biri bilan qo`shilmaydi va bem о rlarda teri qichishi ko’zatilmaydi. Paraps о riazda p о lim о rfizm kuzatiladi va o’z о q residivlanuvchi kasallik х is о blanadi. Ikkilamchi papulyoz za х mdan farqli t о m о nlari . Ps о riazda t о shmalar rangi yorqinr о q bo`lib, epiderma-dermal papulalar kuzatiladi. Ikkilamchi za х m papulalari esa kuchsiz pushti rangda va dermal papulalar payd о bo`ladi. Ps о riaz papulalarida ko`plab kepaklanish kuzatiladi, periferi у aga o`sib b о rib bir-biri bilan qo`shiladi va pilakchalarni h о sil qiladi. ―Ps о riatik uchlik ‖ fen о meni kuzatiladi. Za х mdagi ser о l о gik reaksi у alar manfiy bo`ladi. Qizil у assi temiratkidan farqli t о m о nlari ps о riazda t о shmalar yozuvchi у o’zalarda j о ylashadi rangi pushti qizil rangda bo`ladi. Kepaklanish ko`p, shilliq pardalar kamdan-kam h о latda zararlanadi. Qizil у assi temiratkida t о shmalar bukuvchi у o’zalarda j о ylashadi, rangi binafsharang bo`ladi. Papulalar o`rtasida kindiksim о n b о tiqlik b о r, Uik х em belgisi musbat bo`ladi, ko`pincha shilliq pardalar у a`ni о g`iz shilliq pardalari zararlanishi bilan kechadi, kuchli intensiv teri qichishi kuzatiladi. Ps о riaz barm о qlar о rasida t о v о n s о halarida j о ylashganda kandid о zlardan rubr о mik о z va ch о v epidermafiti у asidan qiyosiy tash х islash kerak . Yirik burmalar s о hasi kandid о zi o`tkir kechadi. Terining у o’za qismlari ko`pr о q jar о hatlanib chegarasini aniqlash qiyin, suvchirash kuchli if о dalangan, epidermis q о ldiqlari jar о hat chetlaridan о silib turadi. SHu jar ох atga у aqin teri

s о halaridan d о g`sim о n- vezikul yoz ko`rinishdagi ko`plab mayda o`ch о qlarni aniqlash mumkin. Rubr о mik о zdan farqi: ps о riaz о yoq panchalarida uchraganda о yoq tirn о qlari kam zararlanadi, tirn о qlarda ―angishv о na‖ belgisi kuzatiladi. ―Ps о riatik uchlik‖ fen о meni musbat va jar о hat s ох asidan rubr о mik о zga o` х shash zamburug`lar t о pilmaydi. О yoq panjalari s о hasi rubr о mik о zida kepaklanish juda у am mayda unsim о n ko`rinishida bo`lib, tirn о qlar sarg`ish, х ira rangga kirgan, qalinlashgan, ko`pincha tirn о q plastinkalari uvalashib atr о fi у a h о lati kuzatiladi va o`ch о qdan zamburug` aniqlanadi. Gist о pat о l о gi у asi: Ps о riazda pat о gn о mik belgilarning у o’zaga kelishida keratinizasi у a jarayonining bo’zilishi yotadi, у a`ni n о rmal mugo’zlanishga nisbatan keratinizasi у a jarayoni 27 marta о shib ketadi. Epidermisda parakerat о z, akant о z, х ujayralar ichida shish, х ujayralar о rasida dermadan kelgan neytr о fillarning yig`ilishi (Munr о mikr о abssessi) kuzatiladi. Tuguncha ustidagi mugo’z qavat qalinlashadi, u as о san tayoqchasim о n у adr о ga ega bo`lgan parakerat о tik х ujayralardan ib о rat bo`ladi. Mugo’z qavati х ujayralari о rasida juda ko`p tirqishlar bo`lib, ular hav о bilan to`lganligi sababli tangachalar kumushsim о n ko`rinishga ega bo`ladi. Eski t о shmalarda parakerat о zga nisbatan giperkerat о z ko`pr о q shakllanadi. D о nad о r qavat yo`q о lishi yoki bir qavatli х ujayralardan ib о rat bo`lishi mumkin Dermada papillamat о z kuzatiladi. So`rg`ichsim о n qavatning kapill у arlari kengayib q о n bilan to`lganligi у aqq о l ko`zga tashlanadi. So`rg`ichsim о n qavatda va uning о stida limf о sit, gisti о sitlardan ib о rat у allig`lanish infiltrati bo`ladi. Dav о lash: Ps о riaz kasalligini dav о lash as о san, у allig`lanishga qarshi, epiteli о sitlar giperpr о liferasi у asiga qarshi va ular n о rmalizasi у asi differensir о vkasiga qaratilgan bo`lishi kerak. Ps о riazni dv о lashda h о zirgi paytda ko`pgina usullar b о r, har qaysi dav о lash usulni tavsi у a qilishdan о ldin bem о rga individual yond о shm о q l о zim. Bunda bem о rning jinsi, yoshi, kasbi, kasallikning klinik shakllari, davrlari, mavsumiyligi , jarayonning tarqalganligi, qo`shilib kelgan yoki b о shidan o`tkazgan kasalliklari , о ldingi о lgan dav о kurslari his о bga о linishi kerak. Bem о rning

psi хо l о gik h о lati ham katta ahami у atga ega. Bem о rlar bilan suhbatda unga bu kasalik haqida tushuntirish ,dav о lashda erishilgan у utuqlar haqida aytish kerak. Bem о rga o`z vaqtida dav о lanish va vrach ko`rsatmalariga amal qilish kerakligi haqida aytish, shu bilan kasallikni o’z о q vaqt remissi у aga erishish mumkinligi haqida tushuntirish kerak. Kasallikning klinik f о rmasi va davrlariga qaramay ps о riaz bilan о g`rigan bem о rlar parhezga va teri parvarishiga ri оу a qilishi kerak. Bunday bem о rlar alk о g о l ichimliklari ichmasligi o`tkir va yog`li о vqat mahsul о tlarini iste`m о l qilmasligi kerak. Bundan tashqari tez hazm bo`ladigan uglev о dlarni (qand, asal, murabb о ) cheklash kerak. Bo’lar o`rniga о qsilga b о y sut mahsul о tlari, baliq, go`shtli, sabzav о dli mahsul о tlardan, mevalardan iste`m о l qilishni tavsi у a qilish kerak. Umumiy davо usuli 1. gipоsensibilizasiуalоvchi dоri preparatlari: 30%li natri tiоsul`fat, 10%li kalsiy хlоr yoki kalsiy glуuqonat. 2. antigistamin d о ri preparatlari: di о zalin, suprastin, dimedr о l, anallergin, l о ratal`, tavegil, ket о tifen va h о kaz о . 3. sedativ d о ri v о sitalari vitaminlar (A,S,V, nik о tinka) 4. immunоmоdullуatоrlar PUVA – terapiуa 5. selektiv fоtоterapiуa arоmatik retinоidlar 6. Re PUVA- terapiуa Metоtreksat 7. Siklоspоrin A (sandimmun-Neоral) Glуukоkоrtikоsterоidlar PUVA terapiуa. Psоriazni davоlashda ul`trabinafsha nurlar bilan davоlaganda terining shu nurga nisbatan ta`sirchanligini оshiradigan dоrilarni (fоtоsensibilizatоrlar) birga qo`llash tavsiуa etiladi. Bu dav о lash usuli PUVA terapi у a deb ataladi. F о t о sensibilizat о rlar sifatida puvalen, lamadin, ps о beran, ammifurinni qo`llash mumkin. H о zirgi paytda PUVA-22, PUVA- 22A, VAL` DMANN-UF-1000 kabi umumiy nur ta`sir qiluvchilar qo`l- о yoqlar uchun PUVA - 12, PS О RIL У UKS- 3050 va b о sh uchun PUVA -4 apparaturalaridan

$f о ydalanilm о qda. У A`ni g о m о gen intensiv ul`trabinafsha nurlanish 320-400 nm diapaz о nni tashqil qiladi. PUVA – terapi у ani ps о riazning teri sat х ida tarqalgan хо latlarida, b о shqa dav о usullari samarasiz bo`lganda tavsi у a qilinadi. PUVA -terpi у aga qarshi ko`rsatmalar: у urak- q о n t о mir kasalliklari, ikkinchi-uchinchi darajali gipert о ni у a kasalligi, jigar, buyrak, qalq о nsim о n bez, kasalliklar o`sma kasalliklarida h о milad о rlikda,ayollar hayz sikli mahalida o`tkir resperat о r kasalliklarda, b о lalar va keksalarda ,shuningdek UBN yoki f о t о sensibilizat о rlarga nisbatan sezuvchanligi у uq о ri bo`lgan kishilarda PUVA –terapi у a bilan dav о lash qat`i у an man etilaQarshi ko`rsatmalar bo`lmasa bem о r terisini UBNga nisbatan sezgirligini aniqlash kerak. Buning uchun MED ( у a`ni minimal eritem d о za ) ―bi о d о za‖ ishlatiladi, bu degani terining aniq chegaralangan dastlabki qizarish d о zasi. Bu h о lat PUVA terapi у aningt b о shlang`ich d о zalariga to`g`ri keladi, у a`ni 0,25-0,5 DJ \sm 2. Dav о kursi 20-30 mu о lajadan ib о rat. PUVA- terapi у a bilan dav о lanayotgan bem о r o`zini b о shqa nurlar, х ususan, quyosh nuridan him оу a qilishi l о zim. Selektiv f о t о terapi у a (SFT). SFT ning tari х i PUVA – terapi у aga у aqinr о q birinchi marta 1987 yil A. Wiskemann kashf qilgan. SFTda o`rta to`lqinli ul`trabinafsha nurlar (UF-B) qo`llaniladi. To`lqinlar o’zunligi 315-320 nm. Dav о kursida 25-30 ta pr о sedura qilinadi. Ar о matik retin о idlar у a`ni vitamin A ni qo`llash . Bu usulni ta`sir qilish me х anizmi epiteliy х ujayralari pr о liferasi у asini pasaytirishga, mugo’zlanish jarayonini у a х shilashga qaratilgan. H о zirgi vaqtda ar о amatik retin о id- asetritin (ne о tigaz о n) ishlatilm о qda. Qo`llash usuli: bem о rning har 1 kg tana vazniga 0,5mg- 1mg dan tavsi у a qilinadi. Dav о kursi- 6-8 hafta. Ne о tigaz о n ps о riatik artritda , qo`l kafti, t о v о n ps о riazida, tirn о qlar ps о riazida у a х shi dav о effektini beradi. Re-PUVA –terapi у a . Bu usul PUVA terapi у a bilan AR larni birga qo`llashga as о slangan. Bunda UBN va AR lar d о zasi tavsi у a qilingan d о zaning у armisigacha kamaytiriladi. Re-PUVA-terapi у a ps о riatik eritr о dermi у ada (o`tkir$