Piyelonefrit - Tibbiyot - Referatlar

Piyelonefrit

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

32.5380859375 KB

Ko'chirib olish

Piyelonefrit Reja: 1. O’tkir piyelonefrit 2. O’tkir va surunkali piyelonefrit

Piyelonefrit — buyrak va buyrak jomining yallig’lanishi. Piyelonefrit mustaqil ravishda yoki siydik yurishini qiyinlashtiruvchi siydik-tanosil sistemasi kasalliklari natijasida vujudga kelishi mumkin. Prostata bezi adenomasi, siydik tosh kasalligi ana shunday kasallik. Piyelonefrit turli yuqumli kasalliklar oqibatida ham paydo bo’ladi. Bolalarda ko’pincha gripp, zotiljam va nafas organlarining boshqa kasalliklari natijasida paydo bo’ladi. Ko’p ma’lumotlar piyelonefrit bilan aksariyat 40 yoshgacha bo’lgan ayollar (ba’zan homiladorlik davrida, tug’ruqdan keyin), yoshi ulg’ayganda esa erkaklar ayollarga nisbatan ko’proq kasallanishi tasdiqlangan. Biroq piyelonefrit har qanday yoshda, hatto ko’pincha bolalarda, ayniqsa, 2—3 yoshda, o’g’il bolalarga nisbatan ko’proq qiz bolalarda (anatomik xususiyatlariga ko’ra) paydo bo’lishi mumkin. Binobarin, biz ayollarda xronik piyelonefritning klinikasi, kechishi va boshqa masalalarini birmuncha batafsil o’rganib chiqishimiz zarur. Statistika ma’lumotlariga ko’ra piyelonefritli bemorlar orasida ayollar soni tobora oshib bormoqda. Yangi tug’ilgan chaqaloqlar orasida piyelonefrit o’g’il bolalarga nisbatan qiz bolalarda ikki baravar ko’p aniqlangan. Piyelonefrit buyrak va siydik chiqarish yo’llari xastaliklari orasida eng ko’p tarqalgan kasallik hisoblanadi. Kasalxonalarni ichki kasalliklar bo’limida piyelonefrit bilan og’rigan bemorlar — 6%, buyrak kasalliklari bo’limida esa 30%ni tashkil qiladi. Piyelonefrit xastaligi bemorlarning yoshiga qarab uch turga bo’linadi. Birinchisi, 3 yoshgacha bo’lgan bolalar orasida qiz bolalarda o’g’il bolalardan 10 barobar ko’p uchraydi. Ikkinchisi, 18—30 yoshda, uchinchisi nafaqa yoshida, bunda piyelonefrit bilan og’rigan ayollar va erkaklar soni deyarli tenglashadi. Piyelonefrit — bir tomonlama yoki ikki tomonlama, o’tkir, surunkali, qaytalanuvchi bo’lishi mumkin. Alohida birlamchi asoratsiz yoki obstruktiv ikkilamchi piyelonefritlar ajratiladi. Ayollarda ko’pincha birlamchi, erkaklarda esa 90% hollarda ikkilamchi piyelonefrit uchraydi. O’tkir piyelonefrit Piyelonefrit — buyrakning nospetsifik infeksion yallig’lanish kasalligi bo’lib, bunda buyrak parenximasi va buyrak jomlari yallig’lanadi. Piyelonefritning

xarakterli belgisi buyrakning assimetrik zararlanishidir. O’tkir piyelonefrit to’g’ridan to’g’ri buyrak jomlari va buyrak to’qimasiga mikroblar o’tib qolishidan kelib chiqadigan infeksion allergik kasallikdir. Kasallik bir hamda ikki tomonlama bo’lishi mumkin. Bu kasallik birlamchi va ikkilamchi bo’ladi. Ikkilamchi piyelonefrit buyrak va siydik chiqarish yo’llari, boshqa kasalliklarning o’tishini og’irlashtirib qo’yadi. Etiologiya va patogenezi. Bu kasallik buyrak jomlariga mikroorganizmlarning o’tishi natijasida kelib chiqadi. Mikroorganizmlar siydik yo’li teshigi yoki buyrak jomlari va siydik yo’lining limfa sistemasi orqali o’tishi mumkin. O’tkir piyelonefrit paytida siydikda ichak tayoqchasi, streptokokk, stafilokokk va boshqa bakteriyalar topiladi. Infeksion yallig’lanish kasalligining kelib chiqishi mikrobning patogenligiga, organizmning reaktivligiga bog’liq bo’ladi. Buyrakda siydik turib qolishi piyelonefrit paydo bo’lishiga qulaylik tug’diradi. Erkaklarda ko’pincha buyrak-tosh kasalligi, prostata bezi adenomasi paytida buyrakda siydik turib qoladi. Ayollarda kasallik boshlanishiga homiladorlik ham qulay sharoit tug’diradi, bunda bachadon kattalashib, siydik yo’llarini bosib qo’yadi. Ta’sir etuvchi piyelonefrit kelib chiqishiga sabab bo’luvchi omillar quyidagilar: — buyrak va siydik yo’li anomaliyalari, siydik chiqib ketishining buzilishiga sabab bo’luvchi toshlar natijasida siydik yo’llarining torayishi, o’smalar, o’rinda uzoq yotish; — homiladorlik; — qandli diabet, podagra va boshqa kasalliklarda moddalar almashinuvining buzilishi (kateterlash, sistoskopiya); — o’tkir va surunkali infeksion kasalliklar, surunkali infeksiya o’choqlari, sovuq qotishlar. Patologik anatomiyasi. Buyrak kattalashib ketadi. Jom va kosachalarining bo’shliqlari kengaygan, shilliq pardalari qonga to’lib, shishib ketgan va qon quyilgan, yiringli fibroz bilan qoplangan bo’ladi. Mikroskopda tekshirib ko’rilganda tomirlarning qonga to’lib turganligi, epiteliyning nekrozlangani, buyrak jomlari bilan kosachalar devorlarida leykotsitlar infiltratsiyasi borligi

ma’lum bo’ladi. Yallig’lanish jarayoni interstitsial to’qimaga tarqaladi, keyin esa chandiqlanish boshlanadi. Klinik manzarasi. Umumiy va mahalliy simptomlar farqlanadi. Umumiy simptomlarga baland isitma, gektik tipi, qaltirash, quyilib keluvchi ter, bosh, muskullar, bo’g’imlardagi og’riqlar, ko’ngil aynishi, qusish kiradi. Ichki kasalliklar bobida ko’proq seroz piyelonefrit bilan, urologiyada esa yiringli piyelonefrit bilan to’qnash keladi. Piyelonefritning xarakterli belgisi buyrakning asimmetrik zararlanishidir. Kasalliklar ko’rinishida bakteriemik shok kelib chiqishi mumkin. O’tkir piyelonefritda mahalliy klinik belgilardan bel sohasidagi og’riq va bel sohasi muskullarining taranglashuvi qayd etiladi. Belda, odatda, simillagan og’riq kuzatiladi, odam o’zining holatini o’zgartirganda zo’rayadi. Bemorlar siyish paytida og’riq sezadilar, darmon qurib, bosh og’riydi, bo’g’im va muskullar og’rib turadi. Palpatsiya qilib ko’rilganda buyrak sohasining bezillab turganligi aniqlanadi, Pasternatskiy belgisi musbat bo’lib chiqadi. Ko’pincha siydik normal miqdorda kelib turadi, kamdan kam hollarda anuriya kuzatiladi. Siydikda sezilarli leykotsituriya, proteinuriya, 0,5 — 1,0 g/l (0,5 — 1,0 %) epitelial hujayralar, leykotsitlar va donador silindrlar hamda arzimas miqdorda gematuriya topiladi. Siydik bakteriologik yo’l bilan tekshirib ko’rilganda ko’pchilik kasallarda mikroflora borligi ma’lum bo’ladi. Qonda neytrofil leykotsitoz qayd etiladi, eritrotsitlarning cho’kish reaksiyasi tezlashadi. Ekskretor urografiya qilib ko’rilganda faqat ikkilamchi piyelonefritlardagina u yoki bu o’zgarishlar borligi aniqlanadi. O’tkir piyelonefrit tashxisini qo’yishda leykotsituriya, bakteriuriya (1 ml da 10 6 mikrob tanachalari) hisobga olinadi. Ultratovush rentgenografiya, zaruratga qarab, ekskretor urografiya (xromotsistoskopiya, retrograd piyelografi) qo’llanadi. Xromotsistoskopiya qovuqda yallig’lanish jarayoni borligi, bo’yoqni ajratib chiqarish susayib qolganligi ko’rinadi. Yiringli piyelonefritning o’tkir va juda o’tkir turlarida umumiy ahvol og’ir bo’lib, odam qaltiraydi, tana harorati yuqori bo’ladi, intoksikatsiya belgilari ko’rinadi (ko’ngil ayniydi, qayt qiladi, bo’g’imlar

og’riydi), qonda 50,0h10 9 /l gacha boradigan leykotsitoz topiladi, neytrofillar miqdori 95 — 97% gacha yetadi. Homiladorlarda piyelonefrit alohida kasallik turi hisoblanadi. U subfebril harorat va kam simptomli klinik manzarasi bilan ajralib turadi. Bel sohasida, odatda, og’riq va dizuriya bo’lmaydi. Simptomatikaning kam bo’lishi, tez-tez isitma chiqmasligi, og’riqlar va dizuriya bo’lmasligi diagnostikani qiyinlashtirib qo’yadi. To’g’ri tashxis qo’yish uchun homiladorlar siydigini takror- takror tahlil qilib ko’rish zarur bo’ladi. Davosi. O’tkir piyelonefrit bilan og’rigan kasallar bel sohasidagi og’riqlari yo’qolib, tana harorati asliga kelguncha va dizuriya hodisalari barham topguncha o’rnidan turmay yotishlari kerak. Ovqat oson singadigan, vitaminlarga boy bo’lmog’i zarur. O’tkir ziravorlar istisno qilinadi, siydik yo’llarini yuvish uchun bemorlarga kompot, kisel, meva sharbatlari, mineral suvlar ko’rinishida ko’p suyuqlik ichib turish tavsiya etiladi. Bir kechakunduzda iste’mol qilinadigan suyuqlik hajmi 2,5—3,0 litrni tashkil etmog’i lozim. Badanga shish kelib turgan bo’lsa yoki bel og’rig’i kuchaysa, suyuqlik miqdori kamaytiriladi. Tuz miqdori birmuncha cheklab qo’yiladi (kuniga 5—6 gramm). Buyrak sohasiga fizioterapevtik muolajalar qilinadi. Davoning asosiy usuli antibakterial terapiyadir. Antibakterial preparatni tanlashda mikrofloraning antibiotikka sezuvchanligi tekshirib ko’riladi. Kasallikning yengil turida bir hafta davomida 4—6 g dan sulfanilamidlar ishlatiladi. Naf bo’lmasa antibiotiklar — penitsillin, eritromitsin, tetratsiklin, levomitsetin va boshqalar buyuriladi. Nitrofuran birikmalari (furazolidon, furadonin, furazolin) ishlatiladigan bo’lsa, yaxshi natija beradi. Ular 7—10 kun davomida qo’llanilsa, kuniga 0,1—0,15 g dan 3—4 mahal buyuriladi. Antibiotiklar bilan birga negram, nevigramon, 5- NOK ham buyuriladi. Tana harorati bilan siydik o’zining asl holiga kelgan bo’lishiga qaramay, kasallik qo’zib qolishi mumkin. Dard, ayniqsa, homiladorlik vaqtida paydo bo’lgan bo’lsa, qaytalanishi mumkin. Profilaktikasi. Surunkali infeksiya o’choqlarini sanatsiya qilish va siydikning oqib ketishiga xalal beradigan sabablarni bartaraf etishdan iborat. Og’iz bo’shligi,

burun-halqum, me’da-ichak yo’li, jinsiy a’zolar sohasidagi infeksiya o’choqlarini yo’qotish katta ahamiyatga ega. Kolitlarga davo qilish, ayniqsa, homilador ayollarni o’tkir piyelonefrit profilaktikasida muhim ahamiyatga ega. Homiladorlarda simptomsiz o’tadigan bakteriyalar yomon oqibatlarga olib keladi. Bunday bemorlarning ko’pchiligida keyinchalik o’tkir piyelonefrit paydo bo’ladi. Siydik pufagiga kateter aseptikaning barcha qoidalariga amal qilgan holda qo’yiladi. Surunkali piyelonefrit Bu buyrak parenximasi, interstitsial to’qimasi, jom va kosacha birlashmalarining vaqt-vaqti bilan o’ziga xos bo’lmagan qaytalanib turuvchi yallig’lanish jarayonidir. Etiologiya va patogenezi. Ichak tayyoqchasi, stafilokokk, enterokokk, vulgar proteyi, mikroplazma, zangori yallig’lanish tayyoqchasi va boshqa mikroblar piyelonefrit xastaligini eng ko’p qo’zg’atuvchi hisoblanadi. 15% hollarda mikroblar assotsiatsiyaga uchraydi va 15% hollarda qo’zg’atuvchi mikroblarni topib bo’lmaydi, bir qism mikroorganizmlar protoplastlar va L shakllarga aylanishi mumkin. Ular o’zlarining hujayra pardasini yo’qotadilar, bu esa ularni umumiy bakteriologik usullar bilan topishni qiyinlashtiradi. Yuqorida qayd qilingan mikroblar siydik yo’llari epiteliysiga yopishib qolish (adgeziya) qobiliyatiga egadir va shuning uchun bakriyalarning siydik yo’llaridan siydik oqimi bilan yuvilib ketishi qiyinchilik bilan kechadi. Bundan tashqari, bakteriyalar tomonidan ajratiladigan endotoksinlar siydik naylarining peristaltikasini susaytiradi, bu esa, o’z navbatida, buyrak jomi ichidagi bosimni oshiradi va infeksiyaning yuqoriga ko’tarilishiga imkon beradi. Ayniqsa, siydik qobig’i — siydik naylari reflukslari bo’lgan hollarda piyelonefritning rivojlanishida infeksiya, asosan, urinogen yo’llar orqali tarqaladi. Nefrolitiazdagi urodinamikaning buzilishlari siydik yo’llarining strukturasi va anomaliyasi, nefroptoz, prostata adenomasi hamda homiladorlik davridagi gormonal buzilishlar, davolashni glukokortikosteroid bilan olib borish, kontratseptivlar qo’llanilayotgan davrlar — piyelonefritning rivojlanishiga zamin bo’ladi. Infeksiyani gematogen tarqalishida birinchi shikastlanish o’choqlari har

joylarda: kariyes tishlarda, tonzillit, gaymorit, o’t yo’llarining yalliglanish o’choqlarida va boshqa joylarda bo’lishi mumkin. Bunda gemodinamikaning buzilishi majburiy tarkibiy qism hisoblanadi. Yuqori siydik yo’llari siydik oqimining buzilishi o’tkir piyelonefrit patogenezidagi muhim qism hisoblanadi. Siydik nayi yoki jomlarining o’tkir okkluziyasi jom-kosacha gipertenziyasi holida namoyon bo’lib, jom-buyrak reflukslari bilan asoratlanadi va buyrak parenximasida bir qancha gemodinamik buzilishlarni keltirib chiqaradi. Bu esa, o’z navbatida, buyrakning po’stloq qavatini arterial gipoksiyasiga va asosiy medullar moddaning flebostaziga, interstitsial shishga olib keladi. Buyrak jomi kattalashib, fibroz kapsula bilan siqilib qolishi mumkin. Buyrak gipoksiyasi tobora oshib borib, yiringli yallig’lanish jarayonining rivojlanishiga qulay sharoit yaratib beradi. Sustlik bilan olib borilgan va asossiz to’xtatilib qo’yilgan davolash tadbirlari o’tkir piyelonefritning surunkali piyelonefritga o’tib ketishiga olib keladi. Morfologiyasi. Jarayonlarni polimorfligi va o’choqligi piyelonefrit uchun xos bo’lgan belgidir. Buyrak parenximasi kam o’zgargan joylar orasida yallig’langan infiltratlar va yiringlagan mintaqalar uchraydi. Naychalarning eng katta o’zgarishlari — bu epiteliylarning distrofiyasi, atrofiyasi va keyingi bosqichlarda esa uni bo’shab qolishidir, so’rg’ichlarning nekrozi rivojlanishi ham mumkin. Miya qavatining naychalararo joylarida leykotsitlar to’planishi infiltratsiyasi o’ziga xos bo’lgan belgidir. Jarayon boshlanishi o’choqli, keyin esa diffuz bo’lib, buyrak qisqarishi bilan tugaydi. Tasnifi. (A.Y.Pitel va boshqalar, 1997). I. Bir tomonlama, ikki tomonlama: a) birlamchi; b) ikkilamchi. II. Kasallikning kechishi bo’yicha: a) o’tkir (serozli, yiringli); b) surunkali; d) qaytalanuvchi. III. Kasallik tug’diruvchi mikroblarning kirish yo’llari bo’yicha:

a) gematogen (pastga tushuvchi); b) urinogen (yuqoriga ko’tariluvchi). IV. Bemorlarning yoshi, fiziologik holatining o’zgarishlari hamda patologik jarayon mavjudligi bo’yicha: a) chaqaloqlar, bolalar piyelonefriti; b) keksa bemorlarda; d) qand kasalligi bemorlarida; e) homilador ayollarda; f) orqa miya kasalligi bilan og’rigan bemorlarda.V. Urinogen piyelonefrit: a) siydik yo’llari o’tkazuvchanligi (o’tishi)ning buzilishi; b) buyragida toshi bor bemorlarda; d) buyrak sili bemorlarda; e) boshqa buyrak xastaligi bilan og’rigan bemorlarda. Klinikasi. Bir tomonlama surunkali piyelonefritning boshlanish davri belgilarsiz kechishi mumkin. Ko’pchilik hollarda kasallik ambulator tekshirishlarda tasodifan siydik tahlil qilinganda, arterial qon bosimi ko’tarilganda va hattoki buyrak yetishmovchiligi belgilari paydo bo’lganda aniqlanadi. Tez charchash, darmon qurishi, subfebril harorat, qaltirash, bosh og’rishi, ko’ngil aynashi, ishtahaning yo’qligi, ozib ketish kasallikning umumiy belgilaridir. Terining quruqligi, yuz rangining yer rangiga o’xshashligi umumiy tekshiruvlarda o’ziga jalb qiladigan belgilardir. Bel sohasidagi simillovchi og’riqlar, dizuriya, boshlang’ich davrdagi poliuriya, oxirgi davrida oliguriya kasallikning mahalliy belgilari hisoblanadi. Kasallik anamnezida 70% bemorlarni sistit bilan og’rigani aniqlanadi. Bir qism bemorlarda simptomatik arterial gipertoniya rivojlanadi, 30% bemorlarda kasallik boshidan yashirin kechadi. Kasallikning asosiy laboratoriya alomatlari: leykotsituriya, kichik proteinuriya, siydik nisbiy zichligining pasayishi. Nechiporenko sinamasida 1 ml siydikda leykotsitlarning miqdori 4000 dan oshadi.

Qon tahlilida: kamqonlik, leykotsitoz, eritrotsitlar cho’kish tezligining oshishi ko’zga tashlanadi. Haqiqiy bakteriuriya kuzatiladi, ya’ni siydik 3 marotaba tekshirilganda 1 ml da 100000 dan ortiq mikrob tanachalari topiladi. Buyrak naychalari funksiyasining erta buzilishi, buyrak konsentratsion funksiyasining pasayishi, siydik osmolarligining kamayishi, ammiak va vodorod ionlari konsentratsiyasining kamayishi kasallik uchun xos belgidir. Surunkali piyelonefritning erta rentgenologik belgilari quyidagilar: yuqori siydik chiqarish yo’llari tonusining pasayishi, fornikslarning yassilanishi va dumaloqlanishi, kosachalarning cho’zilganligi va qisqarganligi. Keyingi bosqichlarda esa kosachalarning keskin deformatsiyasi va bir-biriga yaqinligi, piyelorenal reflukslar, piyeloektaziyalar kuzatiladi. Radioizotop renografiyada ikkala buyrak funksiyasining asimmetriyasi aniqlanadi. Buyrak ultratovush bilan tekshirilganda: buyrakning tashqi ko’rinishi notekisligi, har xil kattalikdaligi, buyrak parenximasi qalinligining kengayganligi, piyeloektaziyalar hamda konkrementlar va tuzlarning borligini aniqlash mumkin. Jarayon rivojlanishi natijasida buyrak yetishmovchiligi belgilari paydo bo’ladi: kamqonlik, poliuriya, terining quruqligi, ishtahaning yo’qligi, ko’ngil aynash, qusish va boshqalar. Taqqoslash tashxisi. Piyelonefritni birinchi navbatda glomerulonefrit bilan taqqoslash tashxisi o’tkazish kerak. Glomerulonefrit uchun badandagi shishlar, gipo- va disproteinemiya, giperxolesterinemiya, giperlipidemiya, siydik tahlilida esa katta proteinuriya, eritrotsituriya, silindruriya xarakterli bo’ladi. Interstitsial nefrit bilan piyelonefritning farqi — interstitsial nefritda bemor anamnezida ko’p vaqt analgetiklar, sulfanilamidlar qabul qilganliklari o’zini e’tiborga jalb qiladi, qonda siydik kislotasining miqdori katta bo’ladi, tashxis qo’yishda quyidagi 3 xil belgi katta yordam beradi: 1) poliuriya; 2) buyrak naychalari asidozi; 3) „tuz yo’qotuvchi buyrak” sindromi. Gipertoniya kasalligi bemorda qon bosimining oshishi, o’zgarishlar siydikda oldin paydo bo’lgani, bemorning yoshi hamda ekskretor urogrammalardagi

xarakterli belgilar yo’qligi bilan farq qiladi. Gipertoniya kasalligi uchun rentgenogramma va radiozot renogrammalarda asimmetriya yo’qligi xosdir. Buyrak sili kasalligida siydik tahlilida ko’pincha leykotsituriya kuzatiladi. Kerak bo’lganda maxsus tekshirishlar olib boriladi. Surunkali piyelonefritni davolash. Davolash siydik oqimini tiklash, kasallik qo’zg’atuvchisini aniqlab, uning antibiotiklarga sezuvchanligini hisobga olgan holda antibiotiklar va uroseptiklar berish va mikrotsirkulatsiya jarayonlariga ta’sir qilishdan iborat. Arterial qon bosimi ko’tarilmagan va buyrak yetishmovchiligi belgilari bo’lmagan surunkali piyelonefritda bemorlarning parhezi sog’lom kishilarning har kunlik ovqatlanishidan farq qilmaydi. Arterial gipertoniya sindromida osh tuzi, buyrak yetishmovchiligi rivojlanganda oqsil kam iste’mol qilinadi. Antibakterial terapiya siydikning bakteriologik tekshiruvlari natijalarini hamda buyrak funksiyasini hisobga olgan holda olib boriladi. Koptokchalar filtratsiyasi miqdori 30% ga kamayganda antibakterial terapiyani ehtiyotlik bilan o’tkazish kerak, chunki dorilarning toksik ta’siri rivojlanishi mumkin bo’lganligi uchun ularni davolash konsentratsiyasini topish qiyin bo’ladi. Kasallikni davolash bosqichlarga bo’lingan bo’lib, antibakterial dorilarning katta dozasi va ularni tez-tez almashtirib turish taktikasi ishlatiladi va quyidagi antibiotiklar guruhlaridan foydalanish yaxshi natija beradi: penitsillinlar va yarim sintetik penitsillinlar, aminoglikozidlar, sefalosporinlar va tarivid, fosfomitsin, palin va boshqalar. I. 1—2 oy mobaynida uzluksiz antibiotiklar bilan davolash, bunda har 7—12 kun mobaynida antibiotiklar almashtirib boriladi. II. Uzluksiz 6 oy mobaynida davolash, bunda har oyda 10kun antibiotiklar yoki uroseptik dorilar bilan davolash olib boriladi, qolgan kunlarda esa har xil dorivor o’tlar bilan davolash davom ettiriladi: makkajo’xori popugi, suli, oq qayin kurtagi, yalpiz barglari qaynatib ichiladi va fitolizin suvda eritib, iste’mol qilinadi.

Mikroblar assotsiyasi bo’lganida quyidagi antibiotiklar kombinatsiyasi ishlatiladi, ampitsillin+gentamitsin, ampitsillin + oksatsillin, pefloksatsin+ampitsillin karbensillin + gentamitsin va boshqalar. Antibiotiklardan tashqari uroseptiklar ham ishlatiladi: 5NOK, nitroksolin, furagin, furodonin, urosulfan, bisseptol, nevigramon, negram, gramurin, nolitsin, palin. Buyrakning chiqarish funksiyasi buzilganda quyidagi antibiotiklarni qo’llash tavsiya etiladi: eritromitsin, penitsillin natriy tuzi, ampitsillin. Nitrofuranlar, nevigramon, tetratsiklin, gentamitsindan foydalanib bo’lmaydi. Qonning reologik holatini yaxshilash uchun trental yoki kurantil beriladi. Buyrak sohasiga diatermiya ishlatish foydali fizioterapiya muolajasidir. Kasallikning remissiya davrida sanatoriya va kurortlarda davolash tavsiya etiladi („Truskavets“, „Jeleznovodsk“, „Yessentuki“, „Toshkent mineral suvi“ va boshqalar). Profilaktikasi. Aholi o’rtasida vaqti-vaqti bilan o’tkazib turiladigan tekshiruvlarda bakteriuriyani aniqlash surunkali piyelonefrit profilaktikasida muhim ahamiyatga ega. Aniqlangan bakteriuriyaga qarshi kerakli davolash choralari qo’llaniladi va organizmdagi infeksion o’choq qidiriladi. Uzoq davom etuvchi bakteriuriyani yo’qotishda kolit, xoletsistit, gepatit, koprostazni davolash hamda og’iz bo’shlig’ini sanatsiya qilish muhim ahamiyatga ega. Ayniqsa, homilador ayollardagi piyelonefritda bakteriuriyani yo’qotish piyelonefrit profilaktikasida katta ahamiyatga egadir. Parvarishi. Tibbiyot hamshirasi bemorlarning ovqat va suyuqlik ichish rejimi, ayniqsa ovqatdan tuzni qat’iy chegaralash, turli xil dudlangan, tuzlangan mahsulotlar va marinadlarni mutlaqo iste’mol qilmaslik ustidan kuzatib boradi. Bemorlarga C vitamini miqdori yuqori bo’lgan 7 a- stol tayinlanadi. Sutkalik diurezni kuzatib turish kerak. Hamshira bu ma’lumotlarni kasallik tarixiga har kuni yozib boradi. Buyrak kasalliklari bo’lgan shaxslarning terisi quruq, yorilib turadi, infeksiya tushadi. Ularda yaralar va yotoq yaralar osonlikcha hosil bo’ladi. Ichi va qovug’ining o’z vaqtida bo’shalib turishiga e’tibor qilish zarur. Hamshira

shifokorning hamma ko’rsatmalarini o’z vaqtida puxta bajarishi zarur. Qovuqqa infeksiya tushishining oldini olish uchun hamshira kateterlarning sterilligini diqqat bilan kuzatib borishi kerak. Piyelonefrit — buyrak va buyrak jomining yallig’lanishi. Piyelonefrit mustaqil ravishda yoki siydik yurishini qiyinlashtiruvchi siydik-tanosil sistemasi kasalliklari natijasida vujudga kelishi mumkin. Prostata bezi adenomasi, siydik tosh kasalligi ana shunday kasallik. Piyelonefrit turli yuqumli kasalliklar oqibatida ham paydo bo’ladi. Bolalarda ko’pincha gripp, zotiljam va nafas organlarining boshqa kasalliklari natijasida paydo bo’ladi. Ko’p ma’lumotlar piyelonefrit bilan aksariyat 40 yoshgacha bo’lgan ayollar (ba’zan homiladorlik davrida, tug’ruqdan keyin), yoshi ulg’ayganda esa erkaklar ayollarga nisbatan ko’proq kasallanishi tasdiqlangan. Biroq piyelonefrit har qanday yoshda, hatto ko’pincha bolalarda, ayniqsa, 2—3 yoshda, o’g’il bolalarga nisbatan ko’proq qiz bolalarda (anatomik xususiyatlariga ko’ra) paydo bo’lishi mumkin. Binobarin, biz ayollarda xronik piyelonefritning klinikasi, kechishi va boshqa masalalarini birmuncha batafsil o’rganib chiqishimiz zarur. Statistika ma’lumotlariga ko’ra piyelonefritli bemorlar orasida ayollar soni tobora oshib bormoqda. Yangi tug’ilgan chaqaloqlar orasida piyelonefrit o’g’il bolalarga nisbatan qiz bolalarda ikki baravar ko’p aniqlangan. Piyelonefrit buyrak va siydik chiqarish yo’llari xastaliklari orasida eng ko’p tarqalgan kasallik hisoblanadi. Kasalxonalarni ichki kasalliklar bo’limida piyelonefrit bilan og’rigan bemorlar — 6%, buyrak kasalliklari bo’limida esa 30%ni tashkil qiladi. Piyelonefrit xastaligi bemorlarning yoshiga qarab uch turga bo’linadi. Birinchisi, 3 yoshgacha bo’lgan bolalar orasida qiz bolalarda o’g’il bolalardan 10 barobar ko’p uchraydi. Ikkinchisi, 18—30 yoshda, uchinchisi nafaqa yoshida, bunda piyelonefrit bilan og’rigan ayollar va erkaklar soni deyarli tenglashadi. Piyelonefrit — bir tomonlama yoki ikki tomonlama, o’tkir, surunkali, qaytalanuvchi bo’lishi mumkin. Alohida birlamchi asoratsiz yoki obstruktiv ikkilamchi piyelonefritlar ajratiladi. Ayollarda ko’pincha birlamchi, erkaklarda esa 90% hollarda ikkilamchi piyelonefrit uchraydi.

O’tkir piyelonefrit Piyelonefrit — buyrakning nospetsifik infeksion yallig’lanish kasalligi bo’lib, bunda buyrak parenximasi va buyrak jomlari yallig’lanadi. Piyelonefritning xarakterli belgisi buyrakning assimetrik zararlanishidir. O’tkir piyelonefrit to’g’ridan to’g’ri buyrak jomlari va buyrak to’qimasiga mikroblar o’tib qolishidan kelib chiqadigan infeksion allergik kasallikdir. Kasallik bir hamda ikki tomonlama bo’lishi mumkin. Bu kasallik birlamchi va ikkilamchi bo’ladi. Ikkilamchi piyelonefrit buyrak va siydik chiqarish yo’llari, boshqa kasalliklarning o’tishini og’irlashtirib qo’yadi. Etiologiya va patogenezi. Bu kasallik buyrak jomlariga mikroorganizmlarning o’tishi natijasida kelib chiqadi. Mikroorganizmlar siydik yo’li teshigi yoki buyrak jomlari va siydik yo’lining limfa sistemasi orqali o’tishi mumkin. O’tkir piyelonefrit paytida siydikda ichak tayoqchasi, streptokokk, stafilokokk va boshqa bakteriyalar topiladi. Infeksion yallig’lanish kasalligining kelib chiqishi mikrobning patogenligiga, organizmning reaktivligiga bog’liq bo’ladi. Buyrakda siydik turib qolishi piyelonefrit paydo bo’lishiga qulaylik tug’diradi. Erkaklarda ko’pincha buyrak-tosh kasalligi, prostata bezi adenomasi paytida buyrakda siydik turib qoladi. Ayollarda kasallik boshlanishiga homiladorlik ham qulay sharoit tug’diradi, bunda bachadon kattalashib, siydik yo’llarini bosib qo’yadi. Ta’sir etuvchi piyelonefrit kelib chiqishiga sabab bo’luvchi omillar quyidagilar: — buyrak va siydik yo’li anomaliyalari, siydik chiqib ketishining buzilishiga sabab bo’luvchi toshlar natijasida siydik yo’llarining torayishi, o’smalar, o’rinda uzoq yotish; — homiladorlik; — qandli diabet, podagra va boshqa kasalliklarda moddalar almashinuvining buzilishi (kateterlash, sistoskopiya); — o’tkir va surunkali infeksion kasalliklar, surunkali infeksiya o’choqlari, sovuq qotishlar. Patologik anatomiyasi. Buyrak kattalashib ketadi. Jom va kosachalarining bo’shliqlari kengaygan, shilliq pardalari qonga to’lib, shishib ketgan va qon

quyilgan, yiringli fibroz bilan qoplangan bo’ladi. Mikroskopda tekshirib ko’rilganda tomirlarning qonga to’lib turganligi, epiteliyning nekrozlangani, buyrak jomlari bilan kosachalar devorlarida leykotsitlar infiltratsiyasi borligi ma’lum bo’ladi. Yallig’lanish jarayoni interstitsial to’qimaga tarqaladi, keyin esa chandiqlanish boshlanadi. Klinik manzarasi. Umumiy va mahalliy simptomlar farqlanadi. Umumiy simptomlarga baland isitma, gektik tipi, qaltirash, quyilib keluvchi ter, bosh, muskullar, bo’g’imlardagi og’riqlar, ko’ngil aynishi, qusish kiradi. Ichki kasalliklar bobida ko’proq seroz piyelonefrit bilan, urologiyada esa yiringli piyelonefrit bilan to’qnash keladi. Piyelonefritning xarakterli belgisi buyrakning asimmetrik zararlanishidir. Kasalliklar ko’rinishida bakteriemik shok kelib chiqishi mumkin. O’tkir piyelonefritda mahalliy klinik belgilardan bel sohasidagi og’riq va bel sohasi muskullarining taranglashuvi qayd etiladi. Belda, odatda, simillagan og’riq kuzatiladi, odam o’zining holatini o’zgartirganda zo’rayadi. Bemorlar siyish paytida og’riq sezadilar, darmon qurib, bosh og’riydi, bo’g’im va muskullar og’rib turadi. Palpatsiya qilib ko’rilganda buyrak sohasining bezillab turganligi aniqlanadi, Pasternatskiy belgisi musbat bo’lib chiqadi. Ko’pincha siydik normal miqdorda kelib turadi, kamdan kam hollarda anuriya kuzatiladi. Siydikda sezilarli leykotsituriya, proteinuriya, 0,5 — 1,0 g/l (0,5 — 1,0 %) epitelial hujayralar, leykotsitlar va donador silindrlar hamda arzimas miqdorda gematuriya topiladi. Siydik bakteriologik yo’l bilan tekshirib ko’rilganda ko’pchilik kasallarda mikroflora borligi ma’lum bo’ladi. Qonda neytrofil leykotsitoz qayd etiladi, eritrotsitlarning cho’kish reaksiyasi tezlashadi. Ekskretor urografiya qilib ko’rilganda faqat ikkilamchi piyelonefritlardagina u yoki bu o’zgarishlar borligi aniqlanadi. O’tkir piyelonefrit tashxisini qo’yishda leykotsituriya, bakteriuriya (1 ml da 10 6 mikrob tanachalari) hisobga olinadi. Ultratovush rentgenografiya, zaruratga qarab, ekskretor urografiya (xromotsistoskopiya, retrograd piyelografi) qo’llanadi.

Xromotsistoskopiya qovuqda yallig’lanish jarayoni borligi, bo’yoqni ajratib chiqarish susayib qolganligi ko’rinadi. Yiringli piyelonefritning o’tkir va juda o’tkir turlarida umumiy ahvol og’ir bo’lib, odam qaltiraydi, tana harorati yuqori bo’ladi, intoksikatsiya belgilari ko’rinadi (ko’ngil ayniydi, qayt qiladi, bo’g’imlar og’riydi), qonda 50,0h10 9 /l gacha boradigan leykotsitoz topiladi, neytrofillar miqdori 95 — 97% gacha yetadi. Homiladorlarda piyelonefrit alohida kasallik turi hisoblanadi. U subfebril harorat va kam simptomli klinik manzarasi bilan ajralib turadi. Bel sohasida, odatda, og’riq va dizuriya bo’lmaydi. Simptomatikaning kam bo’lishi, tez-tez isitma chiqmasligi, og’riqlar va dizuriya bo’lmasligi diagnostikani qiyinlashtirib qo’yadi. To’g’ri tashxis qo’yish uchun homiladorlar siydigini takror- takror tahlil qilib ko’rish zarur bo’ladi. Davosi. O’tkir piyelonefrit bilan og’rigan kasallar bel sohasidagi og’riqlari yo’qolib, tana harorati asliga kelguncha va dizuriya hodisalari barham topguncha o’rnidan turmay yotishlari kerak. Ovqat oson singadigan, vitaminlarga boy bo’lmog’i zarur. O’tkir ziravorlar istisno qilinadi, siydik yo’llarini yuvish uchun bemorlarga kompot, kisel, meva sharbatlari, mineral suvlar ko’rinishida ko’p suyuqlik ichib turish tavsiya etiladi. Bir kechakunduzda iste’mol qilinadigan suyuqlik hajmi 2,5—3,0 litrni tashkil etmog’i lozim. Badanga shish kelib turgan bo’lsa yoki bel og’rig’i kuchaysa, suyuqlik miqdori kamaytiriladi. Tuz miqdori birmuncha cheklab qo’yiladi (kuniga 5—6 gramm). Buyrak sohasiga fizioterapevtik muolajalar qilinadi. Davoning asosiy usuli antibakterial terapiyadir. Antibakterial preparatni tanlashda mikrofloraning antibiotikka sezuvchanligi tekshirib ko’riladi. Kasallikning yengil turida bir hafta davomida 4—6 g dan sulfanilamidlar ishlatiladi. Naf bo’lmasa antibiotiklar — penitsillin, eritromitsin, tetratsiklin, levomitsetin va boshqalar buyuriladi. Nitrofuran birikmalari (furazolidon, furadonin, furazolin) ishlatiladigan bo’lsa, yaxshi natija beradi. Ular 7—10 kun davomida qo’llanilsa, kuniga 0,1—0,15 g dan 3—4 mahal buyuriladi. Antibiotiklar bilan birga negram, nevigramon, 5- NOK ham buyuriladi. Tana harorati bilan siydik o’zining asl holiga kelgan bo’lishiga qaramay, kasallik qo’zib qolishi

mumkin. Dard, ayniqsa, homiladorlik vaqtida paydo bo’lgan bo’lsa, qaytalanishi mumkin. Profilaktikasi. Surunkali infeksiya o’choqlarini sanatsiya qilish va siydikning oqib ketishiga xalal beradigan sabablarni bartaraf etishdan iborat. Og’iz bo’shligi, burun-halqum, me’da-ichak yo’li, jinsiy a’zolar sohasidagi infeksiya o’choqlarini yo’qotish katta ahamiyatga ega. Kolitlarga davo qilish, ayniqsa, homilador ayollarni o’tkir piyelonefrit profilaktikasida muhim ahamiyatga ega. Homiladorlarda simptomsiz o’tadigan bakteriyalar yomon oqibatlarga olib keladi. Bunday bemorlarning ko’pchiligida keyinchalik o’tkir piyelonefrit paydo bo’ladi. Siydik pufagiga kateter aseptikaning barcha qoidalariga amal qilgan holda qo’yiladi. Surunkali piyelonefrit Bu buyrak parenximasi, interstitsial to’qimasi, jom va kosacha birlashmalarining vaqt-vaqti bilan o’ziga xos bo’lmagan qaytalanib turuvchi yallig’lanish jarayonidir. Etiologiya va patogenezi. Ichak tayyoqchasi, stafilokokk, enterokokk, vulgar proteyi, mikroplazma, zangori yallig’lanish tayyoqchasi va boshqa mikroblar piyelonefrit xastaligini eng ko’p qo’zg’atuvchi hisoblanadi. 15% hollarda mikroblar assotsiatsiyaga uchraydi va 15% hollarda qo’zg’atuvchi mikroblarni topib bo’lmaydi, bir qism mikroorganizmlar protoplastlar va L shakllarga aylanishi mumkin. Ular o’zlarining hujayra pardasini yo’qotadilar, bu esa ularni umumiy bakteriologik usullar bilan topishni qiyinlashtiradi. Yuqorida qayd qilingan mikroblar siydik yo’llari epiteliysiga yopishib qolish (adgeziya) qobiliyatiga egadir va shuning uchun bakriyalarning siydik yo’llaridan siydik oqimi bilan yuvilib ketishi qiyinchilik bilan kechadi. Bundan tashqari, bakteriyalar tomonidan ajratiladigan endotoksinlar siydik naylarining peristaltikasini susaytiradi, bu esa, o’z navbatida, buyrak jomi ichidagi bosimni oshiradi va infeksiyaning yuqoriga ko’tarilishiga imkon beradi. Ayniqsa, siydik qobig’i — siydik naylari reflukslari bo’lgan hollarda piyelonefritning rivojlanishida infeksiya, asosan, urinogen yo’llar orqali tarqaladi. Nefrolitiazdagi urodinamikaning buzilishlari siydik yo’llarining

strukturasi va anomaliyasi, nefroptoz, prostata adenomasi hamda homiladorlik davridagi gormonal buzilishlar, davolashni glukokortikosteroid bilan olib borish, kontratseptivlar qo’llanilayotgan davrlar — piyelonefritning rivojlanishiga zamin bo’ladi. Infeksiyani gematogen tarqalishida birinchi shikastlanish o’choqlari har joylarda: kariyes tishlarda, tonzillit, gaymorit, o’t yo’llarining yalliglanish o’choqlarida va boshqa joylarda bo’lishi mumkin. Bunda gemodinamikaning buzilishi majburiy tarkibiy qism hisoblanadi. Yuqori siydik yo’llari siydik oqimining buzilishi o’tkir piyelonefrit patogenezidagi muhim qism hisoblanadi. Siydik nayi yoki jomlarining o’tkir okkluziyasi jom-kosacha gipertenziyasi holida namoyon bo’lib, jom-buyrak reflukslari bilan asoratlanadi va buyrak parenximasida bir qancha gemodinamik buzilishlarni keltirib chiqaradi. Bu esa, o’z navbatida, buyrakning po’stloq qavatini arterial gipoksiyasiga va asosiy medullar moddaning flebostaziga, interstitsial shishga olib keladi. Buyrak jomi kattalashib, fibroz kapsula bilan siqilib qolishi mumkin. Buyrak gipoksiyasi tobora oshib borib, yiringli yallig’lanish jarayonining rivojlanishiga qulay sharoit yaratib beradi. Sustlik bilan olib borilgan va asossiz to’xtatilib qo’yilgan davolash tadbirlari o’tkir piyelonefritning surunkali piyelonefritga o’tib ketishiga olib keladi. Morfologiyasi. Jarayonlarni polimorfligi va o’choqligi piyelonefrit uchun xos bo’lgan belgidir. Buyrak parenximasi kam o’zgargan joylar orasida yallig’langan infiltratlar va yiringlagan mintaqalar uchraydi. Naychalarning eng katta o’zgarishlari — bu epiteliylarning distrofiyasi, atrofiyasi va keyingi bosqichlarda esa uni bo’shab qolishidir, so’rg’ichlarning nekrozi rivojlanishi ham mumkin. Miya qavatining naychalararo joylarida leykotsitlar to’planishi infiltratsiyasi o’ziga xos bo’lgan belgidir. Jarayon boshlanishi o’choqli, keyin esa diffuz bo’lib, buyrak qisqarishi bilan tugaydi. Tasnifi. (A.Y.Pitel va boshqalar, 1997). I. Bir tomonlama, ikki tomonlama: a) birlamchi; b) ikkilamchi.

II. Kasallikning kechishi bo’yicha: a) o’tkir (serozli, yiringli); b) surunkali; d) qaytalanuvchi. III. Kasallik tug’diruvchi mikroblarning kirish yo’llari bo’yicha: c) gematogen (pastga tushuvchi); d) urinogen (yuqoriga ko’tariluvchi). IV. Bemorlarning yoshi, fiziologik holatining o’zgarishlari hamda patologik jarayon mavjudligi bo’yicha: c) chaqaloqlar, bolalar piyelonefriti; d) keksa bemorlarda; g) qand kasalligi bemorlarida; h) homilador ayollarda; i) orqa miya kasalligi bilan og’rigan bemorlarda.V. Urinogen piyelonefrit: c) siydik yo’llari o’tkazuvchanligi (o’tishi)ning buzilishi; d) buyragida toshi bor bemorlarda; f) buyrak sili bemorlarda; g) boshqa buyrak xastaligi bilan og’rigan bemorlarda. Klinikasi. Bir tomonlama surunkali piyelonefritning boshlanish davri belgilarsiz kechishi mumkin. Ko’pchilik hollarda kasallik ambulator tekshirishlarda tasodifan siydik tahlil qilinganda, arterial qon bosimi ko’tarilganda va hattoki buyrak yetishmovchiligi belgilari paydo bo’lganda aniqlanadi. Tez charchash, darmon qurishi, subfebril harorat, qaltirash, bosh og’rishi, ko’ngil aynashi, ishtahaning yo’qligi, ozib ketish kasallikning umumiy belgilaridir. Terining quruqligi, yuz rangining yer rangiga o’xshashligi umumiy tekshiruvlarda o’ziga jalb qiladigan belgilardir. Bel sohasidagi simillovchi og’riqlar, dizuriya, boshlang’ich davrdagi poliuriya, oxirgi davrida oliguriya kasallikning mahalliy belgilari hisoblanadi. Kasallik anamnezida 70% bemorlarni sistit bilan og’rigani aniqlanadi. Bir qism bemorlarda simptomatik arterial gipertoniya rivojlanadi, 30% bemorlarda kasallik boshidan

yashirin kechadi. Kasallikning asosiy laboratoriya alomatlari: leykotsituriya, kichik proteinuriya, siydik nisbiy zichligining pasayishi. Nechiporenko sinamasida 1 ml siydikda leykotsitlarning miqdori 4000 dan oshadi. Qon tahlilida: kamqonlik, leykotsitoz, eritrotsitlar cho’kish tezligining oshishi ko’zga tashlanadi. Haqiqiy bakteriuriya kuzatiladi, ya’ni siydik 3 marotaba tekshirilganda 1 ml da 100000 dan ortiq mikrob tanachalari topiladi. Buyrak naychalari funksiyasining erta buzilishi, buyrak konsentratsion funksiyasining pasayishi, siydik osmolarligining kamayishi, ammiak va vodorod ionlari konsentratsiyasining kamayishi kasallik uchun xos belgidir. Surunkali piyelonefritning erta rentgenologik belgilari quyidagilar: yuqori siydik chiqarish yo’llari tonusining pasayishi, fornikslarning yassilanishi va dumaloqlanishi, kosachalarning cho’zilganligi va qisqarganligi. Keyingi bosqichlarda esa kosachalarning keskin deformatsiyasi va bir-biriga yaqinligi, piyelorenal reflukslar, piyeloektaziyalar kuzatiladi. Radioizotop renografiyada ikkala buyrak funksiyasining asimmetriyasi aniqlanadi. Buyrak ultratovush bilan tekshirilganda: buyrakning tashqi ko’rinishi notekisligi, har xil kattalikdaligi, buyrak parenximasi qalinligining kengayganligi, piyeloektaziyalar hamda konkrementlar va tuzlarning borligini aniqlash mumkin. Jarayon rivojlanishi natijasida buyrak yetishmovchiligi belgilari paydo bo’ladi: kamqonlik, poliuriya, terining quruqligi, ishtahaning yo’qligi, ko’ngil aynash, qusish va boshqalar. Taqqoslash tashxisi. Piyelonefritni birinchi navbatda glomerulonefrit bilan taqqoslash tashxisi o’tkazish kerak. Glomerulonefrit uchun badandagi shishlar, gipo- va disproteinemiya, giperxolesterinemiya, giperlipidemiya, siydik tahlilida esa katta proteinuriya, eritrotsituriya, silindruriya xarakterli bo’ladi. Interstitsial nefrit bilan piyelonefritning farqi — interstitsial nefritda bemor anamnezida ko’p vaqt analgetiklar, sulfanilamidlar qabul qilganliklari o’zini e’tiborga jalb qiladi, qonda siydik kislotasining miqdori katta bo’ladi, tashxis qo’yishda quyidagi 3 xil belgi katta yordam beradi: 1) poliuriya; 2) buyrak naychalari asidozi; 3) „tuz yo’qotuvchi buyrak“ sindromi.

Gipertoniya kasalligi bemorda qon bosimining oshishi, o’zgarishlar siydikda oldin paydo bo’lgani, bemorning yoshi hamda ekskretor urogrammalardagi xarakterli belgilar yo’qligi bilan farq qiladi. Gipertoniya kasalligi uchun rentgenogramma va radiozot renogrammalarda asimmetriya yo’qligi xosdir. Buyrak sili kasalligida siydik tahlilida ko’pincha leykotsituriya kuzatiladi. Kerak bo’lganda maxsus tekshirishlar olib boriladi. Surunkali piyelonefritni davolash. Davolash siydik oqimini tiklash, kasallik qo’zg’atuvchisini aniqlab, uning antibiotiklarga sezuvchanligini hisobga olgan holda antibiotiklar va uroseptiklar berish va mikrotsirkulatsiya jarayonlariga ta’sir qilishdan iborat. Arterial qon bosimi ko’tarilmagan va buyrak yetishmovchiligi belgilari bo’lmagan surunkali piyelonefritda bemorlarning parhezi sog’lom kishilarning har kunlik ovqatlanishidan farq qilmaydi. Arterial gipertoniya sindromida osh tuzi, buyrak yetishmovchiligi rivojlanganda oqsil kam iste’mol qilinadi. Antibakterial terapiya siydikning bakteriologik tekshiruvlari natijalarini hamda buyrak funksiyasini hisobga olgan holda olib boriladi. Koptokchalar filtratsiyasi miqdori 30% ga kamayganda antibakterial terapiyani ehtiyotlik bilan o’tkazish kerak, chunki dorilarning toksik ta’siri rivojlanishi mumkin bo’lganligi uchun ularni davolash konsentratsiyasini topish qiyin bo’ladi. Kasallikni davolash bosqichlarga bo’lingan bo’lib, antibakterial dorilarning katta dozasi va ularni tez-tez almashtirib turish taktikasi ishlatiladi va quyidagi antibiotiklar guruhlaridan foydalanish yaxshi natija beradi: penitsillinlar va yarim sintetik penitsillinlar, aminoglikozidlar, sefalosporinlar va tarivid, fosfomitsin, palin va boshqalar. III. 1—2 oy mobaynida uzluksiz antibiotiklar bilan davolash bunda har 7 —12 kun mobaynida antibiotiklar almashtirib boriladi. IV. Uzluksiz 6 oy mobaynida davolash, bunda har oyda 10kun antibiotiklar yoki uroseptik dorilar bilan davolash olib boriladi, qolgan kunlarda esa har xil dorivor o’tlar bilan davolash davom ettiriladi: makkajo’xori popugi,

suli, oq qayin kurtagi, yalpiz barglari qaynatib ichiladi va fitolizin suvda eritib, iste’mol qilinadi. Mikroblar assotsiyasi bo’lganida quyidagi antibiotiklar kombinatsiyasi ishlatiladi, ampitsillin+gentamitsin, ampitsillin + oksatsillin, pefloksatsin+ampitsillin, karbensillin + gentamitsin va boshqalar. Antibiotiklardan tashqari uroseptiklar ham ishlatiladi: 5NOK, nitroksolin, furagin, furodonin, urosulfan, bisseptol, nevigramon, negram, gramurin, nolitsin, palin. Buyrakning chiqarish funksiyasi buzilganda quyidagi antibiotiklarni qo’llash tavsiya etiladi: eritromitsin, penitsillin natriy tuzi, ampitsillin. Nitrofuranlar, nevigramon, tetratsiklin, gentamitsindan foydalanib bo’lmaydi. Qonning reologik holatini yaxshilash uchun trental yoki kurantil beriladi. Buyrak sohasiga diatermiya ishlatish foydali fizioterapiya muolajasidir. Kasallikning remissiya davrida sanatoriya va kurortlarda davolash tavsiya etiladi („Truskavets“, „Jeleznovodsk“, „Yessentuki“, „Toshkent mineral suvi“ va boshqalar). Profilaktikasi. Aholi o’rtasida vaqti-vaqti bilan o’tkazib turiladigan tekshiruvlarda bakteriuriyani aniqlash surunkali piyelonefrit profilaktikasida muhim ahamiyatga ega. Aniqlangan bakteriuriyaga qarshi kerakli davolash choralari qo’llaniladi va organizmdagi infeksion o’choq qidiriladi. Uzoq davom etuvchi bakteriuriyani yo’qotishda kolit, xoletsistit, gepatit, koprostazni davolash hamda og’iz bo’shlig’ini sanatsiya qilish muhim ahamiyatga ega. Ayniqsa, homilador ayollardagi piyelonefritda bakteriuriyani yo’qotish piyelonefrit profilaktikasida katta ahamiyatga egadir. Parvarishi. Tibbiyot hamshirasi bemorlarning ovqat va suyuqlik ichish rejimi, ayniqsa ovqatdan tuzni qat’iy chegaralash, turli xil dudlangan, tuzlangan mahsulotlar va marinadlarni mutlaqo iste’mol qilmaslik ustidan kuzatib boradi. Bemorlarga C vitamini miqdori yuqori bo’lgan 7 a- stol tayinlanadi. Sutkalik diurezni kuzatib turish kerak. Hamshira bu ma’lumotlarni kasallik tarixiga har kuni yozib boradi. Buyrak kasalliklari bo’lgan shaxslarning terisi quruq, yorilib turadi,

infeksiya tushadi. Ularda yaralar va yotoq yaralar osonlikcha hosil bo’ladi. Ichi va qovug’ining o’z vaqtida bo’shalib turishiga e’tibor qilish zarur. Hamshira shifokorning hamma ko’rsatmalarini o’z vaqtida puxta bajarishi zarur. Qovuqqa infeksiya tushishining oldini olish uchun hamshira kateterlarning sterilligini diqqat bilan kuzatib borishi kerak.

Adabiyotlar : 1. O’. B. Sharapov. Ichki kasalliklar. Abu Ali ibn Sino. T., 1994. 2. K. Bahodirov. Ichki kasalliklarda tashxis va diagnostika. T., 1993. 3. L.S. Zalikina. Bemorlarning umumiy parvarishi. T., 1995. 4. N.M. Kamolov. Ichki kasalliklar. T., 1996. 5. V.A. Galkin. Ichki kasalliklar. T., 1989. 6. E.Y. Qosimov. Ichki kasalliklar propedevtikasi. T., 1998. 7. „Hamshira“ jurnali, T. 2000. 8. V.M. Majidov. Yuqumli kasalliklar. T., 1993. 9. V.I. Porkovskiy. Infeksion kasalliklar. T., 1990. 10. E.I. Salimov. Xatarli allergik holatlar. T.,1993.

O'xshashlar

Ayirish va tanosil a`zolari kasalliklari

Buyrak tosh kasalligi

O’tkir va surunkali glomerulonefrit

KAMQONLIK. GEMORRAGIK DIATEZLAR.

Qalqonsimon bez kasalliklari