Oits (spid) va jinsiy yo`l bilan yuqadigan kasalliklarning ijtimoiy-psixologik muammolari va ularning yechimi - Tibbiyot - Referatlar

Oits (spid) va jinsiy yo`l bilan yuqadigan kasalliklarning ijtimoiy-psixologik muammolari va ularning yechimi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

66.5 KB

Ko'chirib olish

Oits (spid) va jinsiy yo`l bilan yuqadigan kasalliklarning ijtimoiy-psixologik muammolari va ularning yechimi Reja: 1. Oits (spid) va jinsiy yo`l bilan yuqadigan kasalliklarni bilishning zarurligi 2. Jinsiy yo`l bilan yuqadigan kasalliklarning tarqalishi va unga sabab bo`ladigan omillar 3. Jinsiy aloqa orqali yuqadigan kasalliklarning oldini olish chora- tadbirlari

Jinsiy yo`l bilan yuqadigan kasalliklar hozirgi davrda o`ta jiddiy ijtimoiy va psixologik muammolardan biri bo`lib hisoblanadi. Bunday kasalliklar o`z ijtimoiy mohiyatiga ko`ra muayyan bir mamlakatda keng tarqalgach, shu mamlakat aholisi sog`lig`iga yetkazadigan zarari, ularning asoratlarini yo`qotishga ketadigan kuch va mablag`lar, jamiyatga yetadigan ma`naviy zararlar va uning eng ashaddiy oqibatlaridan biri yangi avlodni dunyoga keltiradigan jarayonlarga salbiy ta`siri bilan o`lchanadi. Tanosil kas alliklarining ijtimoiy muammolar turkumiga mansubligini va bu kasalliklarni tarqalish sabablarini ko`rib chiqish ularga yechim topishni osonlashtiradi. Bu borada bir qator fikrlarni aytib o`tish maqsadga muvofiqdir. Bunda bir-biri bilan bog`liq bir qancha sabablarni aytib o`tish joizdir. Bunday sabablarning eng ahamiyatga moliklaridan biri demografik o`zgarishlar bo`lib, bunda aholi sonining ortishi, jinsiy moyillikning erta yuzaga kelishi, bolalarni, yoshlarni ko`payishi va ular o`rtasida jinsiy ta`lim-tarbiyaning sust qo`yilganligidir. Yana bir muhim sabab xulq va axloqdagi o`zgarishlar hisoblanadi. Bunga me`yordagi jinsiy talab va shartlarning susayishi, taqiqlarning kamayishi, er-xotin o`rtasidagi o`zaro ishonchning buzilishi, jinsiy munosabatda ayollar ustunliklarining oshishi kiradi. Jinsiy tarbiyani to`g`ri va oqilona yo`lga qo`yilmaganligi ham muhim sabablardan biri hisoblanadi. Bunda ota-onalarning bolalarga ta`sirining susayishi, jinsiy aloqa to`g`risidagi tushunchalarning o`zgarishi, yoshlar o`rtasida alkogolizm, narkomaniya, fohishabozlikni avj olishi, oilalarning ajralishi va yuqorida bayon etilganidek, onalarni bir o`zi yashashni afzal deb bilishlari va yoshlar o`rtasida gomoseksualizm (besoqolbozlik) ni, orogenital jinsiy aloqalarning ko`payishi, turli-tuman milliy axloqiy tushunchalarga zid videofilmlarni yoshlar ichiga kirib kelishi hisoblanadi. «Sog`lom tanda sog` aql», — degan xalq hikmati juda o`rinli va topib aytilgan. Darhaqiqat, sog`lom inson to`g`ri fikrlaydi, o`zi va jamiyat uchun munosib xattiharakatlar qiladi, natijada bundan shaxsning o`zi ham, oilasi ham, jamiyat ham katta manfaat ko`radi. Agar inson

nosog`lom bo`lsa, uning ma`naviy, axloqiy fikrlashlari ham mantiqsiz, shuursiz, bema`ni bo`lishidan tashqari, uning ish qobiliyati (hatto fikrlash qobiliyati ham) susayadi. Oilaga va jamiyatga keltiradigan foydasidan ziyoni ko`proq bo`ladi. Tabiiyki, yuqorida bayon qilinganlarning barchasi ijtimoiy muammo bo`lib, bundan jamiyatga, shaxsning o`ziga va oilasiga manfaat kelmaydi. Ayni paytda yuqoridagidek Davlat va jamiyat talabi va ruhiga zid keladigan xatti- harakatlar, axloqsizliklar, benomusliklar, munofiqliklar sodir bo`ladiki, bularning barchasi yuqoridagi kasallikning kelib chiqishi, ildiz otishiga olib keladi. Hozirda tanosil kasalliklardan zaxm va so`zak davlat tomonidan tekin davolanadi. Ularning ovqati, dori-darmonlari ham kasalxonadagi o`rinlari, ko`rsatilayotgan tibbiy xizmatlar hammasi bepul bo`lib, davlat budjeti hisobidan bemorlar kasaldan (sanatsiya) «tozalanishadi». Agar kasallik ilk davrda aniqlansa, ularning asoratlaridan inson xoli qoladi, davolanish sifatli kechadi. Ammo kasalliklar kech aniqlansa yoki avlodlarga o`tsa, albatta bu holatlarda bemorni butkul va asoratsiz davolashni shubha ostiga qo`yadi. Bu holat mamlakat iqtisodiga, odamlar ruhiyatiga katta zarar yetkazadi. Masalan, bunday kasallikka chalingan odamlardan dunyoga kelgan bola tug`ma zaxm bilan tug`ilsa, u kelajakda jamiyatga foyda keltirish o`rniga, aksincha faqat ziyon yetkazishi mumkin, xolos. Uni davolash, kelajakda sog`lig`ini nazorat qilinishi uchun mamalakatning ko`plab mablag`i sarf qilinadi. Bemorlarning o`zi kasal bo`lishidan ko`ra boshqalarni zararlashlari eng ashaddiy ijtimoiy muammodir. Kasallikka chalinganlar ko`pincha o`zining ham, o`zganing ham sog`lig`I haqida qayg`urishmay tartibsiz jinsiy aloqa bilan shug`ullanishadi, bu esa o`z vaqtida jamiyat taraqqiyotiga putur yetkazadi. Ba`zi bir shaxslar 2 va undan ortiq tanosil kasalliklariga chalinib, ularni umr bo`yi o`zi bilan olib yurishi va boshqalarga ham yuqtirishi mumkin. Shunday bemorlar borki, jinsiy aloqalarda tartibsizlik tufayli bir vaqtning o`zida ularda 2—3 ta tanosil kasalliklar aniqlanadi. Bu esa jamiyatga juda katta ziyondir, kasallik soni qancha ko`p bo`lsa, ularning salbiy asoratlari ham shunchalik ayanchli bo`ladi va jamiyat uchun jiddiy ijtimoiy

muammolarni tug`diradi. Bundan kelib chiqadigan amaliy xulosa shuki, jinsiy kasallikni o`ziga yuqtirib olganlar eng avvalo davlat va jamiyatga, ikkinchidan oilasiga, atrofidagi odamlarga, eng mudhishi, o`zidan keyin sog`lom nasl qoldirishni xavf ostiga qo`yadilar. Shu boisdan ham joylarda fuqarolar, mahalla jamoatchiligi, o`quv muassasalari, davlat va jamoat tashkilotlari, sog`lom oilalar o`z say`-harakatlarini birlashtirgan holda yengiloyoqlar, takasaltanglar, alkogolizm, narkomanlar, fohishabozlar, qo`shmachilar, ayniqsa, jinsiy kasalliklarni tashuvchi kishilarni davlat va jamiyat manfaatlariga yot unsurlar sifatida ularga qarshi keskin kurashmoqlari kerak. Zotan bunday qilishni dinimiz va e`tiqodimiz manfaatlari ham talab qiladi. JINSIY YO`L BILAN YUQADIGAN KASALLIKLARNING TARQALISHI VA UNGA SABAB BO`LADIGAN OMILLAR Tanosil kasalliklariga turli-tuman omillar, o`z belgi va xususiyatlari bilan kechuvchi yuqumlilik jarayonlari kiritilgan. Bu kasallik tabiatini diqqat bilan o`rganilsa unda bitta umumiylik borligini ko`ramiz. Ya`ni bu kasalliklar asosan yuqish orqali ko`payadi. Boshqacha qilib aytganda, sog`lom kishining kasallikka chalingan kishi bilan loaqal bir marta kechgan jinsiy aloqasi muqarrar tarzda kasallikning yuqishiga olib keladi. Hozirda «venerologiya» fanida («venera» — sevgi toji demakdir) 20 dan ortiq shu guruhga kiruvchi turli kasalliklar ma`lum va ular asosan jinsiy aloqa orqali yuqadi. Shu turkum kasalliklariga venerologiyada zaxm (sifilis), so`zak (gonoreya), trixamoniaz, yumshoq shanker, venerik linfagranulomatoz, donovanoz xlamidioz, likomlazmaz, gardnerellioz, genital uchuq (gerpes), o`tkir uchli kondilimalar, kandidozlar, gepatit V, qo`tir, bitlilik, giardiaz, amerdiaz, amebiaz, yuqumli (kantagioz) mollyusk, sitemelegaliya va OITS (odamda immuntanqislik sindromi SPID) kiritiladi.

Jahon sog`liqni saqlash jamiyatining ma`lumotiga ko`ra zaxm, so`zak, trixamoniaz, xlamidioz dunyoda eng ko`p tarqalgan tanosil kasalliklari hisoblanib, epidemik jihatdan faqat gripp va bezgakdan so`nggi o`rinda turadi. Shu jamiyatning xabariga ko`ra har yili dunyo bo`yicha 200 mln odamda so`zak, 250 mln trixaminoz, 200—250 mln ida xlamidioz, 100 mln mikoplazmoz va 50 mln aholida zaxm kasalliklari qayd etilgan. Tanosil kasalliklari bir o`sib, bir kamayib turadi. Biz zaxm va so`zakning 50 yil ichida yurtimizda qanday tarqalganligi holatini tahlil qilganimizda, shu kasalliklarni bir xil sharoitda, yonma-yon tarzda 5 marta o`sgani va kamayganligining guvohi bo`ldik. Lekin ularning o`sib va kamayib borish jarayoniga turli vaqtlarda turlicha omillar sabab bo`lgan. Masalan, 1947—1953 yillardagi o`sishda ikkinchi jahon urushidan so`nggi jinsiy aloqalarning tartibsizligi sabab bo`lgan. Bu vaqtda erkaklarning kamligi va ayollarning ko`pligi ham ahamiyatga ega bo`lgan. Yana shunday misollarga 1966- yildan keyingi «Toshkent zilzilasi »dan so`nggi o`sishdagi holatga kelsak, bunda 1972-yilda shu o`sishning cho`qqisi kuzatilgan, ya`ni zaxmning o`sishi 100 ming aholiga 44ni tashkil qilgan, buni tibbiyotda intensive ko`rsatkich deyiladi. Bu paytda ham zilzila oqibatlarini bartaraf etish maqsadida hasharga kelgan odamlarning migratsion jarayoni kuchayganligi sabab bo`lgan. Bu vaqt turli-turli joydan kelgan ishchi-quruvchilar orasidagi «erkinlik», ya`ni jinsiy betartibliklar, ularning orasida esa tushuntirish ishlarining yetarli darajada olib borilmaganligi va ular kelgan vaqtlarida turli tibbiy tekshiruvlardan o`tkazilmaganligi yoki tekshiruvning to`liq bo`lmaganligi kasallik tarqalishining asosiy sabablaridan bo`lgan. Zaxm va so`zakning respublikamizdagi hozirgi 5-cho`qqisi avvalgilariga o`xshash bo`lmagan o`ziga xos sabablarga bog`liqligi aniqlandi. Bu 5-o`sish zaxm bo`yisha asosan 1991- yildan boshlangan bo`lib, bu vaqt yuqoridagi intensiv ko`rsatkich (har 100 ming aholiga) 1,8 ni tashkil etgan. Shu vaqt ichida 1997-yil shu ko`rsatkich 47,3 ga yetdi. Lekin 1998-yil hisobiga bu ko`rsatkich 45,5 gacha kamaydi. Ammo bu pasayish hech kimni xotirjam qilmasligi kerak. Agar so`zak

bo`yicha yuqoridagi ko`rsatkichni tahlil qilsak, 1997-yilda yurtimizda 100 ming aholiga 26,7 kasallik, 1998-yilda esa bu ko`rsatkich 27,5 taga o`sgan. Respublikamizda yuqorida qayd qilganimizdek, trixomoniaz ham o`sgan. Agar 1997-yili har 100 ming aholiga 85,5 bo`lgan bo`lsa, 1998-yilda bu ko`rsatkich 100 tagacha o`sgan. Bu kasallik ham o`zining ashaddiy asoratlari bilan jinsiy aloqa bilan yuquvchi kasalliklar turkumiga kiradi. Hozirda respublikada asosan mana shu kasalliklar yuqori darajada uchraydi. Ko`pincha shu turkumga kiruvchi kasalliklar, ya`ni venerologiya faniga ma`lum bo`lgan kasalliklarni barchasi ham yurtimizda uchramaydi. Yurtimizda xlamidioz, mikoplazmoz va gardnerellioz kasalliklarining diagnostikasi kam yo`lga qo`yilgan, lekin aniqlangan kasalliklar miqdori kamchilikni tashkil qilgan. XX asr «vabo»si deb yuritiladigan jinsiy yo`l bilan yuquvchi kasalliklardan biri OITS katta ijtimoiy muammoni tashkil etadi. Avvallari bu kasallik 1995-yilgacha yiliga bittadan qayd etilgan bo`lsa, 1996-yilda 3 ta, 1997-yilda esa 8 ta immunitet tanqisligi virusi mavjud bo`lgan odamlar topildi. Hozirda qo`shni MDH davlatlari tajribasi shuni ko`rsatib turibdiki, agar zaxmning har 100 ming aholiga bo`lgan ko`rsatkichi 150 dan o`ssa, unda OITSni ko`payish ehtimoli oshadi. Bu hozirda o`ziga xos indikatorlik vazifasini bajarayapti. Shu boisdan yuqorida qayd etib o`tganimizdek, har bir o`sishning o`ziga xos sabablari bo`ladi. Bu o`sishda jinsiy aloqa orqali yuquvchi kasalliklar uchun eng asosiy sabablardan biri migratsion jarayondir. Shu bilan birga kasallik o`sishida yangi omillar paydo bo`ldi. Bular mayda, o`rta biznes bilan shug`ullanuvchilar, olibsotarlar va ularning xotinlari hisoblanadi. Ya`ni bunda uy bekalari bo`lgan o`ynash va fohishalarning rolini alohida ta`kidlash kerak. Buni quyidagi raqamlar ko`rsatadi. Masalan, 15—17 yoshli bemorlarni Toshkent shahri bo`yicha 1998-yilda 44 tasi zaxm bilan kasallanishgan. Ular orasida 37 tasi qizlardir. 18—20 yoshli kasallarning 68%ini ayollar tashkil qiladi, 21—50 yoshlilarning esa 53%i ayollardir. Hozirda kasalliklarning aniqlanishi, asosan kech amalga oshirilmoqda.

Bu esa o`z vaqtida aholi o`rtasida tushuntirish ishlarining sust olib borilayotganligidan dalolat beradi. Masalan, zaxmning 67,4% (1998-yilda) respublikada kech aniqlangan. Yuqoridagi fikrlarni tasdiqlovchi misollardan yana shuni ta`kidlash joizki, avvallari kasalliklar asosan shaharliklar orasida ko`p uchragan bo`lsa, hozirda esa qishloq aholisi o`rtasida ham ko`paygan. 1998-yilda zaxm bilan qishloq aholisi orasida 34% dan ortiqrog`i kasallangan. Aholining shu qatlamida so`zak 30%ni tashkil etgan, lekin bular orasida ayollarning kasallanishi erkaklarga nisbatan kamchilikni tashkil etadi. Hozirda jinsiy aloqa orqali yuquvchi kasalliklarning tarqalishi avj olib turgan bir vaqtda har bir inson o`zining qadamini o`ylab bossa, o`rinli bo`ladi. Shundagina bu ixtimoniy kasalliklar tarqalishining oldi olinadi. JINSIY ALOQA ORQALI YUQADIGAN KASALLIKLARNING OLDINI OLISH CHORA-TADBIRLARI Keyingi yillarda tanosil kasalliklarining oldini olish borasida ko`pgina ishlar qilinganligiga qaramasdan, ularning yil sayin oshib borishi bir qator muammolarni keltirib chiqarmoqda. Kasalliklar past ko`rsatkichga ega bo`lgan paytda ularning oldini olish yuzasidan turkum ishlar susayganligi sababli kasallik kuchayganda bu sohadagi faoliyat ta`sirchanligini keng tahlil qilishni oshirish, bu sohada yangi ilg`or chora-tadbirlarni qo`llash zarur bo`lib qoladi. Hozirda tanosil kasalliklarining o`sishi boshqa vaqtdagilardan farq qilganligi sababli tushuntirish ishlarini, kasallikning oldini olish chora- tadbirlarining yangi yo`nalishlarida izlanish va taxminlar asosida tashkil etishni taqozo qiladi. Kundalik hayotda uchraydigan har xil vaziyatlar, pornografiya, ota- onalarning o`zaro munosabatlarining yomonligi, yoshlar o`rtasida narkomaniya, alkogolizm va fohishabozlikning rivoji, yoshlar o`rtasidagi gomoseksualizmni avj olishi, albatta shularga qarshi chora-tadbirlarni yangi yo`nalishlarini ishlab topishga undaydi.

Yuqoridagi sabablar, albatta bolalarning ruhiy holatiga ta`sir etadi va o`quv muassasalarida bu boradagi ta`lim-tarbiya ishlarini to`laqonli olib borilishiga xalaqit beradi. Ayni paytda bular milliy udumlarga rioya qilish chegarasidan chiqaradi. Bularning hammasi tanosil kasalliklari bo`yicha birlamchi profilaktikaning sustligidan dalolat beradi va bu kasalliklarning tarqalishidagi asosiy omillardan biri ekanligi isbot etiladi. Shuning uchun hozirda hech narsani ayamasdan, aholini tanosil kasalliklari haqidagi axborotlar bilan to`liq ta`minlash zarur. Bunda har xil yoshga va uning jinsiga mos adabiyotlar bilan ta`minlash kerak. Ularda kasalliklarni belgilari haqida, ularning yuqish yo`llari va ularning oldini olish chora-tadbirlari ko`rsatilishi hamda odam eng avvalo o`zini va atrofidagilarning sog`lig`i uchun qayg`urishi lozimligini tushuntirish zarur. Birlamchi profilaktikani hozirda yurtimizda past darajada hisoblashadi. Lekin respublikada keyingi paytlarda gazeta va jurnallarda maqolalar, radio va televideniyeda chiqishlar biroz avj olmoqda, ammo yoshlar o`rtasida har xil tanosil kasalliklari haqida maxsus eshittirishlar hozircha kam. Birlamchi profilaktika uchun yoshlarga, hatto o`quvchi va talabalar uchun mos adabiyotlar chop etish va tarqatish foydadan xoli bo`lmas edi. Adabiyotlarning yetishmovchiligi, albatta, yoshlarni boshqa nomunosib adabiyotlarga pornografiya va behayo videofilmlarga murojaat etishlariga majbur qiladi. Bular, albatta, yoshlar tarbiyasiga salbiy ta`sir qilib, yoshlarni erta jinsiy aloqaga berilishiga sabab bo`ladi. «Keyingi pushaymon o`zingga dushman», deganlaridek, agar yoshlar bu jinsiy xulq bilan hayot sahnasiga chiqsalar albatta kech bo`ladi. Shuning uchun bu borada jiddiy ishlar olib borish shart. Hozirgi vaqtda tanosil kasalliklarining oldini olish uchun barcha kuchlarni birlashtirish to`g`ri bo`ladi, bular hammasi bir-biri bilan chambarchas bog`liqdir. Bularga quyidagi yo`nalishlar kiritiladi: kasalliklarni tarqatish holatining targ`iboti, iqtisodiy omillarni izlash va ijtimoiy holatlarni tahlil etish va boshqalar birlashib tanosil kasalliklariga qarshi kurash samaradorligini oshiradi. Tanosil kasalliklarining oldini olishda har bir inson ongida shaxsiy gigiyena qoidalariga rioya qilish haqida tushunchalarni kengaytirish ham o`ziga

xos omillar hisoblanadi. Agar shu qoidalarga amal qilinsa, tanosil kasalliklarining oldini olishda shaxdam qadam qo`yilgan bo`lar edi. Buning uchun har bir inson begonalar bilan jinsiy aloqada bo`lgach, jinsiy organlarini tozalab, xo`jalik sovuni bilan yaxshilab yuvgach, margansovkali suyuq eritma bilan jinsiy organlarini yuvib, quritib, toza ichki kiyim kiyishi shaxsiy gigiyena qoidalariga kirishini tushuntirish lozim. Hozirda butun jahonda barcha yoshdagilar orasida «xavfsiz seks» targ`iboti keng avj olgan. Bunda har bir jinsiy aloqa oldidan eng qulay oldini olish yo`li — bu prezervativlardan keng foydalanish targ`ibotidir. Albatta, targ`ibot bilan birga ular keng savdo tizimida erkin bo`lishi va ularning baholari arzon bo`lishi lozim. YOSHLARDA JINSIY XULQ VA TANOSIL KASALLIKLARI Jinsiy aloqa orqali yuquvchi kasalliklarning bolalar va o`smirlar o`rtasida yil sayin o`sib borishi ularning ijtimoiypsixologik holatlari qay ahvolda ekanligidan dalolat beradi desak xato qilmagan bo`lamiz. Respublikamizda hozirgi vaqtda aholining 40%idan ko`pini 17 yoshgacha bo`lgan bolalar tashkil etadi. Bu esa o`z vaqtida tanosil kasalliklari tarqalishining oldini olish borasida yangidan yangi yo`l-yo`riqlar izlab topishni talab qiladi. Shulardan asosiysi, yoshlar orasida jinsiy xulq tarbiyasini yo`lga qo`yish hisoblanadi. Bu esa barchaning ishi bo`lib, hozirda bu ishda bir qancha kamchiliklar mavjud. Yoshlar orasida axloq normalarining talqini, avloddan avlodga o`tib kelayotgan milliy tarbiyamiz talablarining e`tibordan chetda qolayotganligi, ularga amal qilmaslik, ota-onalar orasidagi munosabatlar, oiladagi muhit, turli tashqi ta`sirlar, tabiiyki, bolalar va yoshlar orasida tanosil kasalliklarining o`sishiga sabab bo`ladi. Oxirgi paytlarda bolalar va o`smirlar orasida jinsiy aloqalar yo`li bilan tarqalgan kasalliklar holatini ko`rib chiqsak, juda achinarli holning guvohi bo`lamiz. Agar 1994-yilda 14 yoshli bolalar ichida 15 ta zaxm kasali qayd qilingan bo`lsa, 1995-yil 20 ta, 1996-yil 40 ta va 1997-yilda esa bu ko`rsatkich 61 taga

yetgan. 61 tadan 37 tasi 14 yoshgacha bo`lgan qizlarda qayd qilingan bo`lsa, shulardan 72,5% ini qizlar tashkil etishi yanada achinarli holdir. 1998-yilda 18—20 yoshlilar orasida zaxmning tarqalganligini ko`rsak, bunda yana «yoqa ushlashga» majbur bo`lamiz. Bu guruh yoshlarning 62,7% i ayol-qizlar ekanligi jinsiy tarbiyaning oilada, jamoatchilik orasida qanchalik oqsayotganligidan dalolat beradi. Shunday qilib, 1998-yilda zaxm bilan kasallanganlar orasida 14 yoshgacha bo`lganlar 0,5% ni, 15—17 yoshlilar 1,7% ni va 18—20 yoshlilar esa 77% ni tashkil qiladi. Agar zaxm kasalligini qishloq aholisi orasida tarqalganligini ko`rsak, boshqacha ko`rsatkichlarning guvohi bo`lamiz. Masalan, zaxm 14 yoshgacha bo`lganlarda barcha kasalliklarning 0,7% ini, 15—17 yoshlarning 1,5%ini va 18—20 yoshlilarning 6,5%ini tashkil qiladi. Agar shularni jinsiy tomondan ko`rib chiqsak, 14 yoshgacha bo`lgan yoshlarda zaxmning 65,5%ini qizlarda ko`ramiz. 15—17 yoshlilar orasida 62,2% ini va 18— 20 yoshlilar ichida esa 57,7% ni qizlar tashkil qiladi. Zaxmni uch guruh bolalar va yoshlar o`rtasida tarqalganlik holatini kuzatsak, shu narsa ko`rinib turibdiki, asosan jinsiy moyillikning erta uyg`onishi va fohishabozlikning avj olishi omil vazifasini o`tasa, asosiy sabab bu kasalliklar va ularning oldini olish haqidagi elementar tasavvurlarning yoshlarda yo`qligidir. So`zakni bolalar va yoshlar o`rtasida tarqalish darajasini kuzatsak, yuqorida aytib o`tilgan fikrlar o`z tasdig`ini topadi. So`zak 1998-yili har 100 ming aholiga nisbatan biroz o`sdi (1997-yilda 26,7%) va 27,5% ni tashkil qildi. So`zak umumiy kasallanganlar orasida 14 yoshgacha bo`lgan bolalarda 1,1% ni, 15—17 yoshlilar orasida 4,9% ni va 19—20 yoshlilarning 10,4% ini tashkil qiladi. 14 yoshlilar orasidagi kasallanganlarning 84,7% ini, 15—17 yoshlilarning 50,5% ini va 18—20 yoshlilarning 48,4% ini qizlar tashkil qilgan. Bunda shuni qayd etish lozimki, ayollarda so`zak diagnostikasi biroz qiyin, ya`ni ularda ko`pincha yashirin, surunkali so`zaklar uchraydi.

Qishloq aholisi orasida so`zak 1998-yilda barcha venerik kasalliklarning 33,8%ini tashkil qilgan bo`lib, 14 yoshgacha bo`lgan bolalar orasida 0,9%ni, 15— 17 yoshlilarda 1,3% ni va 18—20 yoshlilar orasida 8,3% ni tashkil qilgan. 14 yoshgacha bo`lgan bolalarning 81,8% ini qizlar tashkil qilgan. 15—17 yoshli bolalar ichida so`zak o`g`il bolalarda ko`proq qayd etilgan, ya`ni 66,6%ni tashkil qilgan. 18—20 yoshli o`g`il bolalar orasida ham so`zak ko`p aniqlangan, ya`ni 57,6% ni tashkil qilgan. Bu holat qishloq aholisi orasida so`zakning qizlar orasida kam aniqlanishi asosan u yerlarda jinsiy xulqning, qiz va o`g`il bolalarning o`zaro yaqin munosabatlarining cheklanganliligidan, kattalar tomonidan qattiq nazorat ostida ekanligi bilan belgilanadi. Shu yoshdagilar orasida jinsiy yo`l bilan yuquvchi kasalliklar haqidagi bilimlari ko`rib chiqilganda, qiziq natijalar olindi. Tanosil kasalliklari haqidagi bilimlarni sinash shuni ko`rsatdiki, har xil kasallik haqida o`quvchilar turlicha bilimga ega ekanlar. Eng yaxshi bilim shahar va qishloq yoshlari orasida odamlar immunitet tanqisligi sindromi (OITS) to`g`risidagi bilimlar ekanligi aniqlandi. Zaxm va so`zak haqida maktab o`quvchilari o`rtasida bilimlar past darajada bo`lib, shahar bolalari orasida qishloqdagi yoshlarnikidan ham pastligi isbot etildi. Bu esa shaharda maktab yoshlari orasida shu narsalar haqida axborotlar olish past darajada ekanligidan dalolat beradi. Nikohgacha jinsiy hayot tajribasiga ega bo`lish- bo`lmasligi haqida o`ziga xos natijalar olingan. YUNESKO loyihasi asosida qo`llanma mualliflari tomonidan maxsus o`tkazilgan ilmiy tadqiqot natijalariga ko`ra qishloq maktablaridagi 9-sinf qizlaridan 30%ga yaqini nikohgacha jinsiy hayot tajribasiga ega bo`lishlikka qarshi emasligini bildirgan. Shaharda bu ko`rsatkich 38%ni tashkil etgan. Shu raqamlardan kelib chiqqan holda, mazkur yoshda jinsiy hayotni rad etmagan va shu bilan birga jinsiy yo`l bilan yuqadigan kasalliklar va ularning oldini olish vositalari haqida bilimlarning o`ta sayozligi mazkur muammoni bugungi kunda nafaqat o`zga davlatlar, balki O`zbekistonda ham nihoyatda dolzarbligini ko`rsatadi. Shu sababli ham ta`lim va tibbiyot xodimlari yoshlar orasida zarur bo`lgan bilimlarni berib borishlari va tushuntirish

ishlarini keng tarmoqda olib borishlari hozirgi kunda ular oldida turgan eng muhim vazifalardan biridir. Bundan tashqari bolalarni shu tariqa bilimlarini oshirishda har xil jamiyatlar, jamoat turkumlari keng miqyosda tushuntirish ishlarini olib borishlari kerak. Shunday qilinganda bu kasalliklar soni kamaytirilib, inson salomatligiga putur yetkazishning oldini olgan bo`lar edik.

O'xshashlar

Oits (spid)

Jinsiy yo‘l bilan yuqadigan kasalliklar va jinsiy yetilish davrida istalmagan homiladorlikning oldini olish

Epidemiologiya

Jinsiy yo’l bilan yuqadigan infekstiyalar. So’zak va so’zaksiz uretritlar. Kasalligining umumiy kechishi, zamonaviy tasnifi

Jinsiy yo’l bilan yuqadigan infekstiyalar. Zaxm kasalligining umumiy kechishi, zamonaviy tasnifi