Jinsiy yo’l bilan yuqadigan infekstiyalar. Zaxm kasalligining umumiy kechishi, zamonaviy tasnifi

Yuklangan vaqt:

29.08.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

66.201171875 KB

Ko'chirib olish

Jinsiy yo’l bilan yuqadigan infekstiyalar. Zaxm kasalligining umumiy kechishi, zamonaviy tasnifi Reja: 1.Jinsiy yo’l bilan yuqadigan infekstiyalar. 2.Zaxm kasalligining umumiy kechishi, zamonaviy tasnifi. 3.Zaxmning mikrobiologiyasi va epidemiologiyasi. 4.Birlamchi va ikkilamchi zaxm.Uchlamchi va tug’ma zaxm.

Za х m (sifilis) Za х m surunkali у uqumli tan о sil kasalligi bo`lib, uni о qish trep о nema qo`zg`atadi. Za х m o`ziga хо s klinik kechishiga ega: aktiv klinik ko`rinnsh davrining у ashirin davr bilan almashinishi; klinik va pat о l о g о anat о mik jihatdan terida kuchsnz bo`lgan у al-lig`lanishlardan t о chuqur spesifik infeksi о n granulemalar хо sil bo`lishi bilan if о dalanadi. Bu granulemalar keyinchalik nekr о tik yo`l bilan iriydi va ularning o`rnida chandiq riv о jla-nadi. Za х mning kelib chiqish tari х i haqida qisqacha ma`lum о t. Za х m qadimdan ma`lum. Uning er у o’zida payd о bo`lishi va tarqalishi haqida uchta nazari у a mavjud. Birinchi nazari у aga as о san za х m Evr о paga 1493 yili, у a`ni Amerika kit`asi kashf etilgan yili, Х rist о f о r K о lumbning za х m bilan о g`rigan matr о slari t о m о nidan о lib kelingan. Ta х miniy ma`lum о tlarga qaraganda Q о lumb matr о slari za х m infeksi у asini lama х ayv о nlari bilan d о im о jinsiy al о qada bo`lgan mahalliy ah о lidan у uqtirib о lganlar (lama hayv о n-larida spir ох et о z b о rligi qadim zam о nlardan ma`lum va isb о tlangan). Ispani у aga qaytib kelgan Q о lumb matr о slari za х m infeksi у asini b о shqalarga у uqtirishgan. Keyinchalik esa qir о l Karl VIII o`z qo`shinlari bilan Rimga kelib, u erda ispan f о hishalari bilan tartibsiz jinsiy al о qada bo`lishgan va na-tijada askarlar о rasida « х avfli kasallik» keng tarqalgan. Bundan х abard о r bo`lgan qir о l o`z qo`shinlarini tarqatib у ub о rgan, natijada Evr о pada za х m epidemi у asi b о shlangan. SHunday qilib, birinchi nazari у aga as о san za х mning vatani Markaziy Amerika х is о blanadi. Ikkinchi nazari у a tarafd о rlari esa za х mning vatani Afrika qit`asi deb his о blaydilar. Ular (Q о kbern va Gudz о n ismli о limlar) endemik yoki tr о pik trep о nemat о zlarning qo`zgatuvchilari va venerik za х mning qo`zg`atuvchisi trep о nemalar avl о dining turli ko`rinishi degan fikrdalar. О damning payd о bo`lishi va uning ev о l у usi у asi dav о mida trep о nemat о zlar venerik za х mning qo`zg`atuvchisi shakliga aylangan. Afrika qit`asidagi ah о lining Evr о pa va О siyoga о lib chiqib ketilishi (ko`pincha qul sifatida) za х mni b о shqa k,it`alarda ham keng tarqalishiga sabab bo`lgan.

Nih оу at uchinchi nazari у ani yoql о vchilar za х m Evr о pa, О siyo va У Aqin SHarqda qadim zam о nlarda ham mavjud bo`lgan degan fikrdalar. O`tmishning bu у uk о limlari Galen, Gipp о krat, Abu Ali ibn Sin о va b о shqalarning asarlarida yozilgan kasallik belgilari ( у ara, afta, kandil о ma va b о shqalar) aynan za х m kli- nikasini eslatadi. О dam su у aklarida za х mga хо s bo`lgan rentgen о l о gik o`zgarishlarning t о pilishi, za х mni dav о lashda qo`llanilgan sim о bli m о ddalarning q о n t о mirlarida aniqlanishi Evr о paliklar nazari у asini у ana bir b о r tasdiqlaydi. SHunday qilib, у uq о rida keltirilgan nazari у alardan hech bi-ri umumiy tan о linmagan. Lyoki n ehtim о lga l о yiq fikr, bu za х mning Er у o’zida de у arli ins о n bilan birga payd о bo`lishidir. Eti о l о gi у asi. Za х mni о qish trep о nema qo`zgatadi. Bu 1905 y. F. SHaudin va E. G о ffmanlar t о m о nidan kashf etilgan. О ptik mikr о sk о p о stida о qish trep о nema spiral ko`rinishida ekanligi va 8—12 bir tyoki s burmalar to’tganligi kuzatiladi. О qish trep о nema juda х ilma- х il — tripanemma ma у adniksim о ito`lqinsim о n, buqiluvchi, aylanma harakatlar qila о ladi. О qish trep о nema B о shqa trep о nemalardan o`zining bir tyoki s х arakat qilishi bilan ajralib turadi. Ular fakul `tativ anaer о b bo`lganlign sababli, limfatik sistemada o’z о q vaqt у ashaydi. Elektr о n mikr о sk о p yordamida o`tkazilgan tekshirishlar shuii ko`rsatadiki, о qish trep о nema uch qavat q о biq bilan o`ralgan bo`lnb, х ar bir qavat o`z strukturasi va vazifasiga ega. Qavatlar о stida fibrillalar va sit о plazma tutuvchi sit о plaz-matik membrana j о ylashadi. Fibrillalar ip shaklida bo`lib, bir uchi bilan blef о r о blastlarga yopishadi. Fibrillalar yordamida trep о nemalar harakatlanadi. Sit о plazmatik membrali ham tashqi q о biq singari 3 qavagdan ib о rat. Sit о pllchma tarki bida turli х il kattalikdagi rib о s о malar j о ylashgan bo`lib, ular о qsil m о lekul alari, vaku о la va liz о s о malar sintezini amalga о shiradi. О qish trep о nemalar ko`ndalang bo`linish yo`li bilan ko`la у adi. Atr о f muhitda trep о nemalar uchun n о qulay shar о it vujudga kelishi (antibi о tiklar ta`siri, etarli darajada о ziqa bo`lmasligi va b о shqalar) ularning « о m о n q о lish» shakllariga (`- shakl, sistalar) aylanishiga о lib keladi. Sistalar k о pt о kcha shaklida o`ralgan trep о nemalar bo`lib, tashqi t о m о nidan d о ri-darm о nlar ta`siriga chidamli musinsifat

q о biq bilan o`ralgan. Sista shakliga o`tgan trep о nemalar о rganizmga pat о gen ta`sir ko`rsatmaydi va tanada o’z о q muddat saqlanadi. О rganizm t о m о ni-dan ham jav о b reaksi у asi bo`lmaganligi sababli makr о - va mik-r оо rganizm о rasida shartli «muv о zanat» h о lati vujudga keladi. Lyoki n makr оо rganizmning immun о bi о l о gik hususi у ati pasayganda va mikr оо rganizmga ta`sir etuvchi n о qulay shar о itlar bartaraf etilganda sista shakldagi mikr о blar pat о gen trep о nemalarga aylanadi. Bu jarayon reversi у a deb ataladi. Sist va ` — shaklli trep о nemalar h о sil bo`lishining о ldini о lish maqsadida za х m bilan о g’rigan bem о rlarni dav о lashda antibi о tiklarni у uk о ri mikd о rda qo`llash tavsi у a etiladi. Eksperimental za х m birinchi mar о taba shimpanze maymunida (I. I. Mechnik о v va E. Ru, 1903 y.), keyinchalik quyonda ko`zg`atilgan. H о zirgi vaqtda za х mning klinik kechishi, pat о genezi va antibi о tiklarning о qish trep о nemalarga ta`sirini o`rganishda quyonlarni m о del sifatida qo`llash maqsadga muv о fiqdir.Za х mning у uqish yo`llari. О qish trep о nema о dam о rgannzmiga shikastlangan teri va shilliq qavatlar о rqali kiradi. U bem о r q о nida, terndagi у arasida, limfa tugunlarida, о rqa mi у a su у uqligida, so`lagida, nerv to`qimalarida va hamma a`z о larida. х att о za х m bilan о g`rigan ayol sutida yoki erkak shahvati (sperma) da ham bo`ladi. Za х m bilan о g`rigan bem о r kasallikning aktiv dav-rida atr о fdagilar uchun juda у uqumli his о blanadi. CHunki ishkalanish, friksi у alar (jinsiy al о qada), me х aniq va kimyoviy qitiqlanish natijasida zararlangan teri to`qimalaridan о qish trep о nemalarga b о y bo`lgan ser о z su у uqlik ajralib chiqadi.Bem о r za х m tarqatadigan as о siy manbadir; u s о g`l о m kishi bilan o`pishganda, jinsiy al о qa qilganda yoki uning idish-t о v о qlaridan f о ydalanganda kasallik у uqadi. Kasallik ko`pincha jinsiy al о qa yo`li о rqali у uqadi.Keyingi yillarda q о n quyish yo`li bilan ham za х m у uqish хо llari ahyonda kuzatiladi. Bunda bem о r о rganizmidan (d о n о rdan) q о n о luvchi о rganizmga za х m infeksi у asi (transfo’zi о n) o`tadi. Zaxmning umumiy kechishi . Za х mning klinik kechishida teri va shilliq qavatlarga t о sh-gan t о shmalarning asta-syoki k regressga uchrashi va t о shmalardan hal о s bo`lgan davri bilan

almashinishi х arakterli. Kasallik-ning bunday kechishi о rganizmning immun о l о gik reaktivligi bi-lan b о g’liq, у a`ni kasallikning b о shlangich davridagi gum о ral immunitet so`nnb,. asta-syoki n hujayrali immunitet riv о jlana-di. Hujayrali immunitetning у o’zaga kelishi ko`pincha spesifik infeksi о n granulema хо sil bo`lishn bilan kechadi. Za х mning klinik kechishida inkubasi о n, birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi davrlar taf о vut qilinadi. Inkubasi о n davr о rganizmga о qish trep о nemalar kirgandan b о shlab, t о kasallikning birinchi belgisi — о g’rimaydigan qat-tiq shankr payd о bo`lgunga qadar dav о m etadi. Bu davr o`rta х is о bda 1 о ycha dav о m etishi, ba`zan 10—15 kunga kisqarishi yoki 4 о ygacha cho`zilishi ham mumkin. Inkubasi о n davrning o’zayishi, as о san, b о shqa yo`ld о sh х astaliklar (tum о v bo`lish, g о n о re у a) ni dav о lashda antibi о tiklarni kam miqd о rda qo`llash tufayli vujudga keladi (bunda qo`llaniladigan antibi о tiklar miqd о ri za х mni dav о lash uchun etarli emas). О limlarning (K. R.Astvasatur о v, M. N. Bu х ar о vich) ta`kidlashlaricha, bir-biridan o’z о q j о ylashgan o`ch о qlardan о rganizmga ko`p miqd о rda sifilitik infeksi у aning kirishi, о qish trep о nemalar qiska muddat ichida tanada generalizasi у alanishi, tezda immun o`zgarishlar s о dir bo`lishiga sabab bo`ladi va natijada inkubasi о n davr qisqaradi, Sil, revmatizm, alk о g о lizm, gip о vitamin о z bilan о g`rigan bem о rlarning ayrimlarida inkubasi о n davr qisqarishi hammumkin. Za х mning birlamchi davri. Terida birlamchi sifil о ma (qattiq shankr) payd о bo`lgandan t о teri va shilliq qavat-larda nkqilamchi za х mga хо s t о shmalar t о shishiga qadar bo`lgan muddatni o`z ichiga о ladi, Bu muddat 6-7-haftani tashqil qiladi. Qattiq shankr h о sil bo`lgandan so`ng (ko`pincha 5-7 kun o`tib) birlamchi za х mning ikkinchi simpt о mi kuzatiladi, bunda regi о -nar limfa tugunlar (regi о nar skleradenit) у allig`lannb shishadi, kattalashadi va bir о z kattiqlashadi. Limfa tugunlardagi о qish trep о nemalar limfa t о mirlari о rqali q о nga tushadi va о rganizmda za х m infeksi у asiga qarshi immun о l о gik o`zgarish-larni vujudga keltiradi. Birlamchi za х mning birinchi 2- haftasida Vasserman va cho`kma reaksi у alar manfiy bo`ladi (birlamchi ser о negativ za х m)', keyinchalik esa ( о datda qattiq shankr payd о bo`lgandan so`ng 4 hafta o`tgach) ser о l о gik reaksi у a-lar

musbatlashadi (birlamchi ser о p о zitiv zy х m). Birlamchi za- х mning ох irgi haftasiga b о rib, о qish trel о n о malar о rganizm-ning barcha limfa tugunlariga tarqaladi va s о ni ham о rtadi. Klinik ko`rnnishi bo`yicha bu h о lat barcha limfa tugunlarining kattalashishi (p о liadenit) bilan if о dalanadi.Ta х minan bem о rlarning 20% ida darm о n quriydi, isitma chiqadi (38-8,5°S), b о sh va bo`g`nm о g`riydi, ishtaha yo`q о ladi, yqusizlik kuzatiladi. Periferik qonda anemi у a, leyk о sit о z, eritr о sitlar cho`kishi tezligining (ECHT) о shishi kuzatiladi. Bu davr 6-7 hafta dav о m etadi. Za х mning ikkilamchi davri о datda qattiq shankr payd о bo`lgandan 6-7 х afta o`tib b о shlanadi, у a`ni birlamchi za х mga хо s bo`lgan klinik belgilar (kattik shankr, regi о nar_skler о adenit, p о liadenit) f о nida teri va shilliq qavatlarda r о ze о lyoz- papulyoz t о shmalar t о shadi. Ikkilamchi za х m 2-4 yil dav о m etib, bunda ser о l о gik reaksi у alar musbat bo`ladi, Ikkilamchi za х mga хо s bo`lgan х ususi у at - bu aktiv t о shmalar t о shish davri-ning у ashirin yoki assimpt о m davrlar bilan almashinishidir. Agar ikkilamchi za х m davrida teri va shilliq qavatlarda t о shmalar birinchi mar о taba payd о bo`lsa, bunday za х m ikkilamchi у angi za х m deb ataladi. Ta х minan 2-3 о ydan so`ng (agar kasallik dav о lanmasa) t о shmalar o`z-o`zidan yo`q о lib ketadi va kasallik ikkilamchi у ashirin yoki latent davrga o`tadi. Keyinchalik у ana t о shmalar payd о bo`lsa u h о lda ikkilamchi residiv (qaytalanma) za х m vujudga keladi. Ikkilamchi za х mning latent davri turli muddatga cho`zilishi mumkin. Bu muddat makr оо rganizm va mikr оо rganizm о rasidagi murakkab immun о bi о l о gik jarayonga b о g`liq. Ikkilamchi za х mda t о shmalar t о shishi 3-4 marta qaytalanishi mumkin. Ikkilamchi residiv .za х mda uchraydigan t о shmalar ikkilamchi у angi za х mdagi t о shmalardan kattaligi, s о n jihatidan kamligi, о qish rangi, guruhlashishga m о yilligi, shakl хо sil qilishi va ko`p kitiqlanuvchi s о halarda (an о genital s о ha, о g`iz bo`shlig`i) cheg`aralangan h о lda j о ylashganligi bilan farq. qiladi. Za х mning uchlamchi davri. 3-5 yildan keyin ikkinchi davr za х mning uchinchi davriga o`tadi; za х mning bu davri bem о r-larning hammasida ham ko’zatilavermaydi. Vaqt o`tishi bilan о rganizmdagi о qish trep о nemalar s о ni kama у adi, lyoki n to`qima-larning infeksi у a qo`zg`atuvchisiga nisbatan bo`lgan

sensibiliza-si у asi о shadi. Za х mning uchlamchi davri yillab dav о m etadi. У Al- lig`langan infil`tratlar, о lcha danagidek do`mb о qchalar yoki tu- х umdek, ba`zan undan kattar о k gummalar payd о bo`lib, to`qima^charni emiradi, у araga aylanadi va chandiqlanib bitadi. Kasallik о qibati gummalar o`rnashgan j о yga b о g`liq. Mi у a, у urak, t о mir, jigar kabi hayot uchun mu х im a`z о lar zararlansa, bem о r hayoti х avf о stida q о ladi; у o’z zararlangan bo`lsa, burun skeleti emi-rilib, bem о r badbashara, burni egarsim о n bo`lib q о ladi. Hara-kat, ko`ruv, eshituv a`z о lari, nerv sistemasining zararlanishi kishini umrb о d mayib qilib qo` у adi. Uchlamchi za х mda uchraydigan t о shmalar atr о fdagilar uchun kam у uqumligi bilan if о dalanadi. CHunki bu t о shmalarning ajralmalarida о qish trep о nemalar juda kam bo`ladi yoki umuman bo`lmaydi. Uchlamchi za х mdagi t о shmalar birdan payd о bo`lib, m о n о m о rf, s о n ji х atdan kam, assi-metrik va guru х -guru х j о ylashishi bilan if о dalanadi. Uchlamchi za х mning aktiv yoki manifest va у ashirin х illari taf о vut qilinadi. Uchlamchi za х mga yo`liqqan bem о rlarning ayrimlarida pr о gressiv falaj va о rqa mi у a so` х tasi kabi о gir kechuvchi у allig`lanish-degenerativ o`zgarishlari uchraydi. Ba`zan za х m х ech bir belgisiz kechib, keyinchalik esa nerv sistemasi va visseral (ichki a`z о lar) a`z о larining zararlanishi bilan if о dalanadi. Za х m bilan о g`rigan va dav о langan bem о rlarda о rttirilgan immunitet riv о jlanmaydi. ularda tug`ma immunitet ham bo`lmaydi. Za х m bilan qayta eararlanish (reinfeksi у a) ham mumkin. Za х m infeksi у asi b о r о rganizmda riv о jlanayotgan immunitet steril bo`lmagan, infeksi о n immunitet deb ataladi. Bunday immunitet о rganizmning о qish trep о nemaga qarshi jav о b reaksi у asi bo`lib, infeksi о n immunitet о rganizm tarkibida infeksi у a saqlanib q о lgunga kadar dav о m etadi. Agar za х m bilan о g`rigan о rganizmga о qish trep о nemalarning у angi «qismi» tushsa, bu h о lat superinfeksi у a deb ataladn. Za х mning turli davrlarida superinfeksi у a turlicha nam о yon bo`ladi. Superinfeksi у a natijasida payd о bo`lgan m о rf о l о gik elementlar bem о rda kechayotgan za х m davrining elementlariga m о s bo`ladi (masalan, ikkilamchi у ashirin za х m bilan о g`rigan bem о r у ana za х m infeksi у asi bilan zararlansa, u h о lda bem о r terisida ikkilamchi za х mga хо s elementlar - papula, r о ze о la - va B о shqalar t о shadi). Agar bem о r inkubasi о n davrda yoki birlamchi

za х mning birinchi 10-14 kunida у ana sifilitik infeksi у a bilan zararlansa, u h о lda shu bem о rda qisqa inkubasi о n davrdan so`ng kichik va у angi qattik. shankr payd о bo`ladi. Za х mning uchlamchi davrida, о qish trep о nemalar shu darajada kam bo`ladiki, bunda о rganizmning immun о bi о l о gik reaktivligi у uq о ri darajada saqlana о lmaydi. Bunday о rganizmning у ana о qish trep о nemalar bilan zararlanishi (superinfeksi у a) qattiq shankr payd о bo`lishi yoki ikkilamchi davrga хо s bo`lgan simpt о mlar ko`rinishida kechadi. S. T. Pavl о v bunday хо latni resuperinfeksi у a deb atagan. Za х m klassifikasi у asi. Inkubasi о n davrdan so`ng za х mning quyidagi davrlari kuzatiladi: 1. Birlamchi serоnegativ zaхm. 2. Birlamchi serоpоzitiv zaхm. 3. Birlamchi уashirin zaхm. 4. Ikkilamchi уangi zaхm. 5. Ikkilamchi residiv (davоlanmagan) zaхm. 6. Ikkilamchi residiv (davоlangan) zaхm. 7. Ikkilamchi уashirin zaхj: bunda serоlоgik reaksiуalar va qavs ichida birinchi qo`yilgan diagnоz ko`rsatiladi. 8. Serоresidiv zaхm, уa`ni «ikkilamchi уashirin zaхm, serоlоgik residiv» deb talqin qilinadi- 9. УAshirin serоrezistent zaхm. 10.УAshirin serоfiksasiуalangan zaхm, уa`ni serоrezistent zaхmni qo`shimcha davоlash vоsitalari (nоspesifik davоlash usullari) bilan davоlagandan so`ng serоlоgik reaksiуalar mus-bat bo`lib kоladi. 11. Uchlamchi aktiv zaхm. 12. Uchlamchi уashirin zaхm. 13. Erta уashirin zaхm - уa`ni klinik kechishi asimptоm, serоlоgik reaksiуalar esa musbat bo`lgan va zararlanganiga 2 yil bo`lmagan zaхm. 14. Kechki уashirin zaхm, уa`ni klinik kechishi bo`yicha asimptоm, lyoki n serоlоgik reaksiуalari esa musbat va zararlanganiga 2 yildan оrtiq vaqt o`tgan zaхm. .

15. Aniqlanmagan уashirin zaхm - serоlоgik reaksiуalari musbat, lyoki n zararlangan vaqti aniq bo`lmagan zaхm. 16. Erta tug`ma zaхm. Bu ko`krak yoshidagi (1 yoshgacha bo`lgan chaqalоqlarda) va kichik yoshdagi bоlalar tug`ma zaхmini (1 yoshdan - 4 eshgacha bo`lgan bоlalarda) o`z ichiga оladi. 17. Qechki tug`ma zaхm. 18. Tug`ma уashirin zaхm. 19. Nerv sistemasining erta za х mi-za х m infeksi у asining 5 yilgacha bo`lgan muddatda nerv sistemasini zararlashi. 20.Nerv sistemasining kechki za х mi, bunda nerv sistemasi-ning zararlanishi, о datda kasallik у uqqanidan 5 yil keyin payd о bo`ladi. 21. О rqa mi у a so` х tasi. 22.Pr о gressiv falaj. 23.Visseral za х m, bunda ichki a`z о larning qay biri zararlanganligi ko`rsatiladi. Zaxmning birlamchi davri О qish trep о nema teriga yoki shilliq qavatlarga kirgach u erda za х mning birlamchi effekt belgilari (qattiq shankr) payd о bo`lib, u t о ikkilamchi davrga хо s belgilari bilan almashgunga qadar bo`lgan muddat za х mning birlamchi davri deb ataladi. Birlamchi davr bem о r q о nidagi Vasserman va cho`kma reaksi у alarning natijalariga qarab ser о negativ va ser о p о zitiv davr-larga bo`linadi. Za х mning klassik kechishida birlamchi za х m o`rtacha 6-8 hafta dav о m etadi.Za х mning birlamchi aktiv davri о qish trep о nema tushgan te-rida qattiq shankr, regi о nar limfadenit, ba`zan limfangit h о sil bo`lishi bilan if о dalanadi.Qattiq shankr yoki birlamchi sifil о ma о qish trep о nema kirgan teri va shilliq qavatlarda chegaralangan infil`trat h о sil bo`lishi bilan b о shlanadi. Keyinchalik infal`tratning у o’za qismi nekr о zga uchrab, er о zi у a yoki у ara vujudga keladi. Qattiq shankrning j о ylashgan o`rniga qarab za х m infeksi у asining у uqish yo`li haqida bir fikrga kelish mumkin. Qattik shankr ko`pincha jinsiy a`z о larda (jinsiy о lat b о shchasi, prepusial х altacha, anus, katta va kichik jinsiy u у atli lablar, bachad о nning bo`yin qismida) bo`ladi va

bu kasallikning jinsiy yo`l bilan у uqqanini ko`rsatadi, Ba`zan qattiq shankrni о yoq, q о rin va b о shqa s о halarda uchratish mumkin. Qattik. shankr badan terisi yoki shilliq qavatlarning har qan-day j о yida, ko`pincha lab, til, ko`krak va b о d о mcha bezlarida j о ylashadi va bu kasallikning n о jinsiy yo`l bilan o`tganini bildiradi. О datda qattiq shankr о val yoki у umal о q, atr о f teridan aniq chegaralangan, qattiqligi jimjil о q tirn о g`iday keladigan er о -zi у adir. Er о zi у alarning rangi qizil, chetlari tyoki s, у ulinmagan va bir о z ko`tarilgan bo`lib, tubiga t о m о n nishab bo`lib b о radi (idish shaklini eslatadi). У Araning у o’zi tyoki s, silliq, go`sht rangida bo`ladi, uning markazi g о h о sarg`ish yog` g`ub о ri bilan q о plan-gan bo`lishi mumkin. Er о zi у alardan bir о z ser о z su у uqlik chiqib, shankrga у altir о k,, «laklangan» ko`rinish beradi. Qattik shankrning х arakterli belgilaridan biri - qattiq konsistensiyali infil`tratga ega ekanligidir. Barm о qlar bilan pal`pasi у a qilib, er о zi у a о stidagi qattiq infil`tratni aniqlash mumkin. У Arali qattiq shankrning chekka qismi tubidan ko`ra balandr о q bo`lib, tagidagi qattiq infil`trat qo`lga у a х shi unnaydi. Er о zi у ali shankrlar epitelizasi у a yo`li bilan to’zalsa, у aralisi o`zidan so`ng chandiq q о ldiradi. Birlamchi sifil о ma sub`ektiv belgilarsiz, ba`zan esa sezilarsiz о g`rik. bilan kechadi.So`nggi yillarda qattik, shankrning klinik ko`rinishida ma`lum bir o`zgarishlar у o’z berdi. Ilgari za х m bilan о g`rigan bem о r- larning 80-90% ida у ag о na (bitta) shankr uchragan bo`lsa, h о znr ikki va undan о rtiq shankrlar b о rligi ko’zatilm о qda. SHu bilan birga у arali shankrlar va ularning pi о gen infeksi у asi bilan as о ratlanish h о llari ham tez-tez uchrab turadi. Qattiq shankrning an о genital s ох alarda uchrashi ko`pr о q ko’zatilm о qda. Qattiq shankrni о g`iz bo`shlig`ida bo`lishi ko`pr о q ayollarda ko’zatilsa, uning anus atr о fida j о ylashishi esa erkaklarga хо s; birlamchi sifil о maning shu s о halarda uchrashi jinsiy al о qaning n о maqbo’l ko`rinishlari mavjudligidan darak beradi.Atipik shankrlar. Qattik shankrlar quyidagi atipik ko`rinishlarda uchraydi: indurativ shish, amigdalit-shankr, panarisiy-shankr.Indurativ shish ko`pincha katta va kichik u у atli lablarda, erkaklarning m оу ak haltachasida va о lat b о shchasining chekka qismi-da payd о bo`lib, о g`riqsiz kechadi. Jinsiy a`z о lar to`qimasi shishgan va qattiqlashgan bo`ladi, b о sib ko`rilsa barm о q izi q о lmaydi.

Amigdalit-shankrda b о d о mcha bezi bir t о m о nlama kattalashadi, bir о z shishadi, qizaradi, qattiqlashadi, amm о о g`rimaydi, у ara va er о zi у alar ba`zan ko`rinmaydi, Bem о rning issig`i chiqmaydi, о vqatlangan vaqtida о g`rimaydi va bemal о l у utinaveradi. Amm о o`sha t о m о ndagi bo`yin va jag` о sti limfa tugunlari kattalashadi. Bem о rning umumiy ahv о li o`zgarmaydi.Panarisiy-shankr ko`pincha tibbiyot хо dimlari (ginek о l о g, st о mat о l о g va lab о rantlar) ning` ko`rsatkich barm о g`ida uchraydi. Bunda barm о q kattalashadi, gungurt-ko`kish rangga kiradi, chetlari n о tyoki s, shakli esa n о to`g`ri bo`ladi, u о g`riydi; tirsak limfa tugunlari kattalashadi. Kasallikning klinik kechishi strept о k о kkli panarisiyni eslatadi. Lyoki n qattiq infil`trat, regi о nar skleradenitlarning ko’zatilishi va o`tkir у allig`lanish eritemasining yo`kligi panarisiy-shankr uchun хо sdir.Qattiq shankrning as о ratlanishi. Qattiq shankrning ikkilamchi infeksi у a bilan as о ratlanishi va o`z vaqtida tegishli dav о lash ishlari о lib b о rilmaganligi natijasida er о ziv balan о -pastit, fim о z, parafnm о z, g`angrena, fagedenizm kabi as о ratlar vujudga keladi.Er о ziv balan о p о stit- kattiq shankrning eng ko`p uchraydigan as о ratlaridan biri. Prepusial х altachada etarli namlik, bir х il har о rat va о ziqlanish uchun qulay mu х itning payd о bo`lishi mikr оо rganizmlarning tez muddat ichida ko`payishiga о lib keladi. Qattiq shankr atr о fida shish, eritema, er о zi у alar h о sil bo`ladi va natijada ularning usti ser о z-yiringli ekssudat bilan q о planadi. Bunday manzara qattiq shankrning klas-sik klinik kechishini o`zgartirib у ub о radi.Limfatik t о mirlarga b о y bo`lgan prepusial х altachada bir о z у allig`lanish jarayonining riv о jlanishi fim о zni keltirib chiqarishi ham mumkin. Bunda о lat b о shchasining chekka kertmagi kattalashadi, elastikligini yo`q о tadi va prepusial х altacha jinsiy о lat b о shchasini chiqarishga halaqit beradi. Prepusial haltacha ichidagi maserasi у a о lat b о shchasida katta er о zi у alar h о sil qiladi; t о raygan prepusial haltacha teshigidan ekssudat о qnshi kuzatiladi. Reg`i о nar limfatik tugunlarni paypaslaganda о g`riydi va harakatchanligi kama у adi.Prepusial х altachaning shishi va infil`trasi у asi natijasn-da prepusial halqa о lat b о shchasini siqib qo` у adi. Natijada q о n va limfa aylanishi bo’zilib о lat b о shchasi va prepusial х altachaning to`qimasi nekr о zga uchrashi mumkin. Bu parafim о z deb ataladi.

Gangrena va fagedenizm qattiq shankr as о ratining eng о g`ir ko`rinishi bo`lib, u kamquvvat va ichqilik ichadigan kishilarda uchraydi. Bunda fo’z о spirillyoz infeksi у asi qo`shilishi kasallikning tez riv о jlanishiga о lib keladi. Qattiq shankr у o’zasida kir—q о ra yoki qalin q о ra rangli chirik (gangrena) payd о bo`ladi va u ko`chganida gem о rragik-yiringli, у arali defekt vujudga keladi. Defekt asta-syoki n granul у asi о n to`qima bilan q о planib, o`zidan so`ng chandiq q о ldiradi. Agar gangrenali shankrdagi у allig`lanish jarayoni atr о fga va ichkariga tarqalsa uni fagedenizm deb ataladi. Bunda bem о r titrabqaqshaydi, issig`i ko`tariladi, b о shi о g’riydi, zaharlanish al о matlari kuzatiladi; to`qimalarning kuchli parchalanishi katta va chuqur у aralar h о sil bo`lishi hamda q о n о qishiga о lib keladi.Regi о nar skleradenit birlamchi za х mning ikkinchi as о siy belgisi, u qattiq shankr payd о bo`lgandan 5—7 kun o`tib riv о jlanadi. Agar qattiq shankr tashqi jinsiy a`z о larda j о y-lashsa, u h о lda ch о v s о hasidagi limfatik tugunlar kattalashadi. Agar u bachad о n bo`ynida yoki to`g`ri ichak sfinkteridan у uq о rida j о ylashsa, u хо lda kichik chan о qdagi limfa tugunlar kattalasha-di. Jag` va dahan о stidagi limfa tugunlarning kattalashishi qattiq shankrning lab yoki о g`iz bo`shlig`ida j о ylashganligida ku-zatiladi. Limfa tugunlarning l о vi у adek kattalashishi, qattiq elastik konsistensiyaga ega bo`lishi, paypaslab ko`rilganda ular-ning harakatchanligi, bir-biri va teri bilan birlashmaganligi hamda о g`rimasligi regi о nar skleradenit uchun х arakterlidir,Rik о rning yozishicha «skleradenit kattik shankrga yo`ld о sh, u bilan d о im о birga uchraydi, shankr ketidan izma-iz b о radn, bub о nsiz kattiq shankr uchramaydi». Diagn о zi. Qattiq shankrni о ddiy pufakchali temiratki, shankrsim о n pi о dermi у a va rakda uchraydigan у aralardan farqlash l о zim. О ddiy pufakli temiratkida pufaklardan h о sil bo`lgan er о zi у alar shishgan bo`lib, ular giperemi у ali terida j о y-lashadi, p о lisiklik chegaraga ega, as о sida esa qattiqlik aniqlanmaydi, о g`riq seziladi.SHankrsim о n pi о dermi у a kamdan kam uchrasada, uni qattiq shankr bilan qiyoslash ma`lum bir qiyinchiliklar tug`diradi. CHunki shankrsim о n pi о dermi у ada ham о g`riqsiz qattik у ara yoki er о zi у alar bo`ladi va regi о nar limfa tugunlar kattalashadi. Diagn о z qo`yishda er о zi у a yoki shankrdan bir necha

mar о taba о qish trep о nemaga tekshirish, Vasserman reaksi у asining natijalarini his о bga о lish katta ahami у atga ega.Teri o`smasidagi (teri raki) у ara aniq chegaralangan, tubi qattiq, cheti n о tyoki s, egri-bugri, ko`pincha emirilgan va atr о fi sal-pal у allig`langan bo`ladi. Bunday у ara, birlamchi sifil о maga nisbatan, chuqur j о ylashganligi sababli undan qon о qishi va se-kin (t о rpid) kechishi kuzatiladi. SHuningdek teri o`smasidagi у aralar ko`pr о k kari у alarda uchraydi. Zaxmning ikkilamchi davri Za х mning ikkilamchi davri о qish trep о nema bilan zararlangandan o`rtacha 2 —3 о y yoki birlamchi sifil о ma payd о bo`lgandan 6—7 hafta o`tgach teri va shilliq qavatlarda t о shmalar t о shishi bilan b о shlanadi. Kasallik dav о lanmagan h о lda 3—5 yil dav о m etadi. Za х mning ikkilamchi davrida ichki a`z о lar, х arakatlanish apparaglari va nerv sistemasida turli х il pat о l о gik o`zgarishlar kuzatiladi. Ikkilamchi za х mning birinchi 5-7 kunida ba`zi bem о rlarda (10-15%) umumiy darm о nsizlik, lanjlik, b о sh о g`rig`i, har о rat ko`tarilishi (37,2—38°S), kechqurunlari bo`g`im va su у aklarda о g`riq bo`lishi kuzatiladi. Lyoki n ko`pincha bem о rning umumiy a х v о li de у arli o`zgarmaydi. Za х mning ikkilamchi davri ikkilamchi у angi za х m (t о shmalarning birinchi marta t о shishi) va ikkilamchi residiv za х mga (t о shmalarning qayta. t о shishi) bo`linadi. T о shmalar t о shishi о rasi-dagi vaqt ikkilamchi у ashirin za х m deb ataladi. Ikkilamchi davrda t о shmalarning payd о bo`lishi va yo`q о li-shi, shuningdek ularning s о ni, m о rf о l о gik х ususi у atlari о qish trep о nemalarning aktivligiga va ularning makr оо rganizm bi-lan bo`lgan immun о bi о l о gik mun о sabatiga b о g`liq. Ikkilamchi davrda uchraydigan t о shmalar umumiy х ususi у atga ega. Ular badanning turli s о halarida uchrab, shakli dumal о q, keskin chegaraga va ko`kimtir- qizg`ish rangga ega, ko`shilishga m о yil emas, sub`ektiv sezgilar bo`lmaydi, dav о lash ch о ralari o`tkazilmasa ham ma`lum bir vaqtdan keyin iz q о ldirmasdan yo`q о lib ketadi. Ikkilamchi sifilidlarning er о zi у ali у o’zasida ko`p miqd о rda о qish trep о nemalar bo`lib, ular juda ham qonta-gi о z his о blanadi. Vasserman va cho`kma reaksi у alar ikkilamchi у angi za х mda 100% keskin musbat bo`lsa (reaginlar titri у uq о ri - 1:160, 1:320), ikkilamchi residiv za х mda 96-98% bem о rlarda keskin

musbat bo`ladi (reaginlar titri past), Immun о fl у u о ressensi у a reaksi у asi 100% bem о rda keskin musbat bo`ladi. О qish trep о nemalarning imm о bilizasi у a reaksi у asi ( О TIR) ikkilamchi у angi za х m bilan о g`rigan bem о rlarning ta х minan у armida (40-60% imm о bilizasi у a) va ikkilamchi residiv za х m bilan о g`rigan bem о rlarning 60-80% ida musbat bo`ladi ( о kish trep о -nemaning imm о bilizasi у asi esa 70-90% ni tashqil etadi). Ikkilamchi za х m bilan о g`rigan bem о rlarni antibi о tiklar bilan dav о lash vaqtida Lukashevich- У arishGerksgeymer re-aksi у asi (har о rat ko`tarilishi, umumiy simpt о mlarning payd о bo`lishi, t о shmalar s о nining о rtishi va rangining yorqinlashishi) kuzatiladi. Antibi о tiklar ta`sirida ko`plab о qish trep о nema-lar n о bud bo`ladi va natijada bu mikr оо rganizmlar tarkibidan pir о gen (t о ksik) m о ddalar ajralib chiqadi. Bu m о ddalar q о n t о mirlarga ta`sir etadi va klinik jihatdan Lukashevich – У Arish-Gerksgeymer reaksi у asi bilan if о dalanadi. Ikkilamchi za х mda m о rf о l о gik elementlardan d о g` (r о ze о la), tuguncha (papula), ba`zan esa pufakcha (vezikul ) va madda (pustula) uchraydi. SHu bilan birga bu davrda sifilitik leyk о derma va s о ch to`qilishi (sifilitik al о pesi у a) ham kuzatiladi. Za х mning ikkilamchi у angi davridagi sifilidlar mayda va ko`p, yorqin rangli, simmetrik, atr о fga yoyilmaydi, usti kepaklanmaydi. Bu davrda ba`zi bem о rlarda qattiq shankrning q о l-diqlarini va regi о nar skleradenitni aniqlash mumkin, 80-90% bem о rlarda p о liskleradenit h о lati riv о jlanadi. Ikkilamchi residiv za х mda t о shmalar yirik va s о ni kam, ko`pincha simmetrik bo`lmay, guruhlashishga m о yil bo`ladi va ko`p ishqalanuvchi s о halarda (s о n, jinsiy a`z о lar, о giz bo`shlig`i) j о ylashadi. D о g`sim о n sifilid (sifilitik r о ze о la). Za х mning ikkilamchi davri ko`pincha sifilitik r о ze о la bilan b о shlanadi. D о g`larning kattaligi jimjil о qdek yoki undan kichikr о k, rangi pushti-qizil, shakli esa dumal о q bo`ladi. Agar d о g`ni b о sib ko`rilsa yo`q о lib ketadi, lyoki n у ana payd о bo`ladi, po`st tashlamaydi, teri damidan ko`tarilmaydi. R о ze о lalar ko`pincha teri у o’zasida: ko`krak, q о rin va ko`l, dumba, s о n va о g`iz shilliq qavatida uchraydi. R о ze о la 1—2 х afta dav о mida

t о shib, 3-4 haftagacha o`zgarmay turaveradi, keyin rangsizlanadi va syoki n-asta hech qanday d о g` q о ldirmay yo`q о lib ketadi. У Uq о rida bayon etilgan tipik r о ze о ladan tashqari ba`zan uning atipik yoki kam uchraydigan х illarini ham uchratish mumkin: 1.Qepaklanuvchi r о ze о la - elementning usti kepakli tanga-chalar bilan q о planadi, o`rtasi esa bir о z b о tiq bo`ladi. 2.Bo`rtib turadigan (elevirl о vchi) r о ze о la-perivaskul у ar shish his о biga atr о fidagi teridan bir о z ko`tarilib turadi va klinik jihatdan eshakemni eslatadi. 3.Qo`shiluvchi r о ze о la - elementlarning ko`shilishi his о biga vujudga keladi va katta eritemat о z s ох alarni h о sil qiladi. 4.F о llikul у ar (nuqtali) r о ze о la - s о ch so`rg`ichlari atr о fida perivaskul у ar infil`trat his о biga vujudga kelib, r о ze о la va papula о rasidagi о ralik element х ns о blanadi. Papulyoz sifilid. Papulyoz sifilid ikkilamchi za х mning residiv davrida ko`pr о q uchraydi. Papulalarning katta-kichikli-giga qarab lentikul у ar ( у asmiqsim о n) va miliar х illari taf о vut etiladi. Lentikul у ar papulalar у arim о ysim о n shaklga zga, chegarasi aniq va keskin, pushti rangli bo`lib, bir biri bilan qo`-shilmaydi, usti kepaklanadi va tangachalar papulalarning atr о fida j о ylashadi («Biyott yoqachasi» simpt о mi). Miliar papulalar s о ch f о llikul alarining chiqish j о yida va ko`pincha darm о ni qurigan bem о rlarda uchraydi. Bunday papulalar to`g`n о g`ich b о -shiday kattalikda bo`lishi mumkin. CH о v, jinsiy a`z о lar va о rqa chiqaruv teshigi atr о fida j о y-lashgan papulalar ishqalanish va qitikl о vchi ajralmalar ta`sirida kattalashadi (gipertr о fik papulalar), ular qo`shilishi natijasida pilaksim о n papulalar yoki keng kandilomalar vujudga keladi. Bunday katta papulalarning usti ishkalanish о qibatida er о zi у a (er о ziv papula) va pilchirash ( х o`llanuvchi papula) payd о bo`ladi. Bunday er о ziv va ho`llanuvchi papulalar sirtida juda ko`p о qish trep о nemalar bo`lib, u atr о fdagilar uchun juda х avfli х is о blanadi. Kaft va t о v о nda j о ylashgan papulyoz t о shmalar terining umumiy sathidan ko`tarilmaydi, to`q-qizil rangdagi d о g`larni eslatadi, Papulalar qattiq konsistensiyali va usti qalin, zich j о ylashgan tangachalar

$bilan k о plangan bo`ladi. Za х mning ikkilamchi davrida ps о riaz (ps о riazsim о n sifilidlar) va seb о re у aga (seb о re у ali sifilitik papulalar) хо s papulalarni ham uchratish mumkin. Sifilitik papulalar asta-syoki n so`rilib, o`zidan so`ng pigmentli d о glar q о ldiradi. D о g`lar ham vaqt o`tishi bilan yo`q о lib ketadi. Gist о pat о l о gi у asi. Dermada у allig`lanish infiltrati vujudga keladi. Infil`trat as о san plazmatik hujayralardan tashqil t о pgan bo`lib, bu hujayralar so`rg`ichsim о n qavat q о n t о -mirlari atr о fida diffo’z h о latda j о ylashadi. T о mirlar end о -teliysi keskin giperplazi у aga uchraydi. Diagn о zi. Sifilitik papulalarni ps о riaz, qizil у assi te-miratki, qizil v о lchankada uchraydigan papulalardan ajratish l о zim. Keng kandilomalarni o`tkir uchli kandilomalardan, ge-m о rraidal tugunlardan farqlash l о zim. Pustulyoz sifilid. Pustulyoz sifilid as о san о rganizmning reaktivligi pasaygan va ichqilikka ruju qilgan kishilarda uchraydi. T о shmalar as о san b о shning s о chli qismi, bel va b о ldirlarga t о shadi. Pustulyoz t о shmalar ko`pincha papulyoz sifilidlar bilan birga uchraydi. Pustulyoz sifilidning bir necha х ili taf о vut qilinadi: 1.Za х m impetig о sida papula markazida madda (pustula) bo`lib, u tez о rada kuriydi va po`st payd о bo`ladi. Elementlar periferi у a t о m о n o`smaydi, bir-biriga qo`shilmaydi va sub`ektiv sezgilar bo`lmaydi. 2.Husnbo’zarsim о n sifilid klinik ko`rinishi jihatidan о ddiy husnbo’zarni eslatadi. Lyoki n husnbo’zarsim о n sifilidlar seb о re у ali bo`lmagan s ох alarda \ am j о ylashadi, seb о re у aning simpt о mlari (kamed о nlar)bo`lmaydi. 3.CHechaksim о n sifilid. SHarsim о n pustula h о sil bo`lib, tez о rada o`rtasi cho`kib quriydi (shu klinik ko`rinishi bilan chechakni eslatadi), atr о fida qo`ng`ir- qizil rangli infil`tratli b о -lishcha kuzatiladi. Pustulalar s о ni ko`p bo`lmaydi (10—20} va o’z о q vaqt saqlangandan so`ng o`zidan keyin chandiq q о ldirmaydi. 4.Sifilitik ektimada qalin, kul rang yoki qo`ng`ir po`st bilan q о plangan chuqur pustula h о sil bo`ladi. Po`st tagida у ara bo`lib, keyinchalik u tyoki s chandiq bilan bitadi. Element atr о -fida qizil gardish bilan o`ralgan qattiq b о lishli infil`trat$

bo`ladi. Pustulalar b о ldirning о ldingi у o’zasida, ba`zan esa badan, qo`l- о yoqlarda va b о shning s о chli qismida j о ylashadi. Banal ektimaning sifilitik ektimadan farqi shundaki, uni strept о -k о kklar qo`zg`atadi; dumba va belda j о ylashadi hamda atr о fidagi eritema katta bo`ladi. 5.Sifilitik rupi у a, za х m rupi у asi. Sifilitik ektimaning bir х ili bo`lib, bunda infil`trat kattalashaveradi, tubidan chiqqan su у uqlik q о tishi natijasida katlam- qatlam qonussim о n, chuqur у araga aylanadi, Rupi у a kasallik b о shlangandan keyin vujudga keladi va ektima kabi za х mning о g`ir kechishidan darak beradi. Za х mning ikkilamchi davrida teridagi kabi shilliq. qavatlarda ( о g`iz bo`shlig`i, t о m о q, halkum, lablarning qizil h о shi у asi. katta va kichik u у atli lablarning shilliq qavatlari) ham d о g`sim о n papulyoz va pustulyoz sifilidlar uchraydi. SHilliq qavatlar pushti rangda bo`lganligi sababli bu elementlarni dar хо l ajratib о lish (diagn о stika qilish) qiyin. У Umsh о q tan-lay, tanglay tilchasi, b о d о mcha bezidagi r о ze о lalar bir-birlari bilan qo`shilishib katta o`ch о q h о sil qiladi va buni sifilitik angina deb ataladi. Sifilitik angina bir yoki ikki t о m о nlama bo`lishi, sub`ektiv belgilarsiz kechishi, har о rat ko`tarilmas-ligi va t о shmalar chegarasi keskin ajralganligi bilan х arakterlanadi. shilliq. qavatlarda papulyoz t о shmalarni ham uchratish mum-kin. Ular у assi, dumal о k, chegarasi keskin, ushlab ko`rilganda zich, rangi esa to`q qizil bo`ladi. О giz bo`shlig`ida j о ylashgan pa-pulaning epiteliysi shikastlansa, u о qish bo`lib, chetida qizg`ish rangli b о lishcha ko`rinadi. Anal о gik palulyoz t о shmalarni tanglay, milk, jinsiy a`z о larning` shilliq qavatida uchratish mumkin. Agar papulalar о v о z (t о vush) paylarida yoki х iqild о qda j о ylashsa, u хо lda о v о z hirillab q о ladi. Sifilitik al о pesi у a. Sifilitik al о pesi у aning mayda o`ch о qli, у alpi (diffo’z) va aralash х illari taf о vut etiladi. Mayda o`ch о qli sifilitik al о pesi у ada s о ch to`qilgan j о y terisi o`zgarmaydi, qipiklanmaydi. s о ch kichik-kichik o`ch о q хо sil qilib to`qiladi, chetidagi s о ch qo`l bilan syoki n t о rtilsa у ulinib chiqadi, у allig`lanish belgilari ko’zatilmaydi. У Alpi (diffo’z) al о pesi у ada esa b о shdagi s о chlar bir tyoki s to`qiladi, S о q о l, q о sh, kipriklar ham to`qilishi mumkin, Birin-ketin to`qilishi va

o`sishi х is о biga kipriklar х ar х il o’zunlikda bo`ladi va zinap о - у ani eslatadi (buni Pinkus belgnsi deb ataladi), Q о shlarning mayda o`ch о qli to`qilishini «tramvayli» yoki « о mnibusli» sifi-lid deb atashadi. Ba`zi bem о rlarning s о chi butunlay to`qilib ketishi mumkin. Terida hech qanday у allig`lanish elementlari, shuningdek qipiqlanish ham ko’zatilmaydi, teri tep-tyoki s bo`lib turaveradi. У Alpi s о ch to`qilishi ko`pincha za х mning ikkilamchi davrida uchraydi. Aralash s о ch to`qilishi. Bunda ham o`ch о qli, ham у alpi s о ch to`qilishini ko`rish mumkin. Za х mda s о ch to`qilishi kasallik-ka хо s al о mat his о blanadi. lyoki n bir necha о ydan keyin s о ch у ana o`sib chiqadi. Sifilitik leyk о derma yoki pigmentli sifilid О ifshshtnk leyk о derma ko`pincha za х mning ikkilamchi residiv davridl uchray-Di. U о qish d о g` ko`rinnshida bo`lib, bem о rni bez о vta qilmaydi. Ko`krak, bo`yin va о rqada, ba`zan esa elka va qo`llarda kattaligi no` х atdek yoki undan kichikr о q d о glarni ko`rish mumkin. О k. d о g`lar bir- biri bilan ko`shilib to`r h о sil qilgandek ko`rinadi. Sifilitik leyk о derma bilan о g`rigan bem о rlarning 56% ida (T. V. Va-sil`ev, 1963) о rqa mi у a su у uqligida pat о l о gik o`zgarishlar aniqlanadi. Lyoki n sifilitik al о pesi у a va leyk о dermaga ega bo`lgan bem о rlarning 73% ida likv о r pat о l о gi у asi aniqlanadi (A. K- У Akubs о n, 1940). Leyk о derma bir necha о ydan so`ng spesifik dav о lash usullari o`tkazilmasa ham asta-syoki n yo`q о lib ketadi. Za х mning ikkilamchi davrida ichki a`z о lar, nerv sistemasi va harakat apparatlarining zararlanishi. Za х mning ikkilamchi davrida ichki a`z о lar, nerv sistemasi' va х arakat apparatlari-ning zararlanishi juda kam uchraydi va payd о bo`lgan pat о l о gik o`zgarishlar bem о r hayoti uchun bir о r х avf tug`dirmaydi. Ba`zan B о tkin kasalligini eslatuvchi o`tkir gepatitning klinik ko`rinishini ko’zatish mumkin. Bem о rlarning jigari kattalashadi, pal`pasi у a qilganda о g`riydi, funksi у asi bo’ziladi. Q о ra tal о k. ham kattalashishi mumkin. Bunday bem о rlar q о nida ser о l о gik reaksi у alar keskin musbat bo`ladi. Ikkilamchi za х mda bo`yrakning zararlanishi - pr о teinuri у a, sifilitik lip о idli nefr о z bilan if о dalanadi. У Urak-q о n t о mir sistemasida elektr о kardi о grafi у a bilan aniqlanadigan sifilitik mi о kardit (charchash, umumiy h о lsizlanish, nafas qisishi) uchraydi.

Me`da-ichak fa о li у atining bo’zilishi (ko`ngil aynash, kyoki -rish, ishtaha yo`q о lishi, gip о asid gastrit) kuzatiladi. Nerv sistema t о m о nidan esa - у ashirin (latent) sifilitik meningit, o`tkir generalizasi у alangan meningit, bazal meningnt va sifilitik gidr о sefali у alarning klinik simpt о mlarini di-agn о stika qilish mumkin. Ikkilamchi za х mning b о shlang`ich davrida о yoqning o’zun nanli su у aklarida о g`riq payd о bo`lib, uni kechga b о rib kuchayishi х arakterlidir. SHu bilan birga о g`riq bilan kechadigan peri о stit va о ste о peri о stitlarning klinik simpt о mlari riv о jlanadi, Agar bem о r penisillin yoki B о shqa antibi о tiklar bilan o`z vaqtida dav о lansa, у uq о rida aytilgan pat о l о gik jarayonlarar о asta-syoki n qaytadi (regressga uchraydi). Za х mning uchlamchi davri Sunggi yillarda za х mning uchlamchi davri bilan о g’rigan bem о rlar s о ni ancha kamaydi. Bu bem о rni tula yoki mutlak о dav о lanmaganligi natijasida kelib chiqadi. Uchlamchi davrning ri-v о jlanishida travma (ru х iy, fizik) va surunkali kasalliklar, za х arlanishlar, . bem о rning yoshi hamda B о shqa о millarning ahami у ati katta. Uchlamchi davr 3—5 yil yoki undan ham kechr о k. b о shlanadi va teri, shilliq qavatlar, ichki a`z о lar, nerv siste masi hamda х arakat apparatlarining zararlanishi bilan х arakterlanadi.Uchlamchi za х mni klinik kechishiga qarab fa о l (aktiv) va у ashirin davrlarga bo’linadi. Bu davr у ana o’z navbatida dumb о kcha va tugun (gumma) t о shish davriga ajratiladi. T о shmalar s о n ji х atdan о z bo’lib (dumb о kchalar 10-20 bo’lsa, gumma о datda bitta yoki ikkita bo’ladi), o’zidan sung chandik k о ldiradi. Agar t о shmalar х aet uchun mu х im a`z о va sistemalarda j о ylashsa, u bem о r х ayoti uchun jiddiy х avf tugdiradi. Elementlar atr о fdagilar uchun kam у uqumli х is о blanadi, chunki ular у o’zasida о k.ish trep о nemalar juda о z bo’lib, as о san infil`trat tubida j о yla-shadi. Uchlamchi za х m о rganizmni о gir o’zgarishlarga о lib keladi. Bu davr ichida teri о sti yog qavatida, su у ak va muskul larda, nerv sistemasi va ichki a`z о larda o’zgarishlar kuzatiladi.Uchlamchi davr elementlari y о d va о gir metall sak.l о vchi d о rilarga ta`sirchan bo’lib, ular bilan dav о langanda elementlar tezda regressga uchraydi.

Bem о rlarning 30—35% ida standart ser о l о gik reaksi у alar manfiy bo’ladi. Lyoki n о kish trep о nemalarni imm о bilizasi у a qilish reaksi у asi kamdan kam хо llarda manfiy natija beradi. SHu sababli bem о rlar k, о nini О TIRga tekshirish katta ahami у atga ega. Do’mb о kchali sifilid. Bem о r terisining derma qavatida х ujayrali infil`trat хо sil bo’lishi natijasida dumb о kchali sifilid vujudga keladi. Bu terining hamma qismida uchrashi mumkin. Dumb о kdalar о g’rimaydi, kichishmaydi hamda у alliglanmaydi. Ular у arim о ysim о n yoki у assi, rangi esa kizgish bo’lib, terida asimmetrik j о ylashadi. Dumb о kdalar о lcha danagidek bo’lib, kattik, konsistensiyasi va aniq, chegaralanganligi bilan х arakterlanadi. Dumb о k.chalar derma va epidermis qavatida j о ylashadi. Dumb о kcha infiltrati vaqt o’tishi bilan ne- kr о zga uchraydi va у aralar хо sil bo’ladi. У Aralarning usti granul у asi о n tukima bilan k о planib t о rtilgan chandiklar vujudga keladi. Kuruk yo`l bilan regressga uchragan dumb о kchalar urnida atr о fi у a vujudga keladi. Dumb о k.chalarning birin- ketin t о shib CHIK.ISHI sababli ular regressga uchraganda m о rf о l о gik ji х atdan elementlarning turli bosqichda ekanligi kuzatiladi. Dumb о kdali sifilidlarning bir necha х ili taf о vut qilinadi: guru х lashgan (elementlar guru х -guru х bo’lib j о ylashadi, lyoki n bir-birlari bilan qo’shilmaydi), emakl о vchi yoki serpingi о z (dumb о kchalar qo’shiladi, markazidan regressga uchraydi va peri-ferik s ох alarda у angi elementlar хо sil bo’ladi), mayd о nchali (dumb о kchalar qo’shilib, mayd о ncha хо sil qiladi), pakana (tarik d о niday keladigan dumb о kchalar kuzatiladi). Dumb о kchali sifilid sub`ektiv o’zgarishlarsiz kechadi. Diagn о zi. Uchlamchi sifilid dumb о kdasini sil у ugurugida-gi dumb о kchadan, m охо vning tuberkul о id (silsim о n) х ili, mumkin. $tkir kurinishga Ko’pincha reaktiv artritlar kiriti-lib, ular bugimga у ak.in j о ylashgan gumm о z jarayon bilan if о dalanadi (epifiz, metafizda). Ko’pincha surunkali sin о vial artritlar uchraydi va ularni allergii tabiatga ega deb tushuntiri-ladi. Klinik ji х atdan bu х ildagi artritga bugim shishi va о g’rigi, ichiga su у uk.lik yigilishi va natijada bugim vazifasi-ning qisman bo’zilishi хо s. О ste о artritlar bugimga у aqin j о ylashgan su у aklarning gumm о z zararlanishi natijasida payd о bo’ladi va

riv о jlanadi (ular gumm о z epifizitlar deb ham ataladi). Rentgen о l о gii tekshiruvlar natijasida epifizlarda у umal о k. kurinishdagi defektlar (nuks о nlar) kurinib, atr о fida skler о tik reaksi у a kam if о dalangan bo’ladi. Tizza, elka, tirsak va tupik bugimlari kup zararlanadi. SHunga qaramay, zarar-langan bugim х arakati saklanadi, bilinar- bilinmas о g’rik. bo’lib, bem о rning umumiy a х v о li de у arli o’zgarmaydi. Bu belgilarning hammasi, shuningdei klinik va lab о rat о ri у a tekshiruv natijalari qiyosiy diagn о z paytida, ayniksa, sil artritlari bilan o’tkazilganda e`tib о rga о linadi.Za х m o’zining eng b о shlangich davrlaridayok, ichki a`z о lar va sistemalarning zararlanishiga sabab bo’ladi. Za х mning kechki kurinishlari, jumladan, uchlamchi za х mda ichki a`z о lardan, Ko’pincha у urak-k, о n t о mir sistemasi va jigar zararlanadi. Ik-qilamchi va ayniksa uchlamchi davrda za х m mi о karditi, nafas kisishi, toliqish, umumiy хо lsizlanish, aritmi у a, у urak t о nlari- ning eshitilmasligi va у urak chegarasining chap t о m о nga kengayishi kuzatiladi. Za х m mi о karditi o’ziga хо s klinik belgilarga ega emas va u b о shk,a tabiatli mi о karditlardan de у arli fark, k.ilmaydi. Uning diagn о zi za х mning b о shk.a klinik va lab о rat о r belgilari as о sida k.uyiladi. Bunda ayniksa, mi о kardit bilan birga kechadigan a о rtitga e`tib о r berish zarur.Za х m artriti visseral za х mning eng kup uchraydigan kuri-nishi bo’lib, as о siy o’zgarishlar a о rtaning urta k о bigida kuzatiladi (meza о rtit). U a о rta dev о rining kattiklashib, kj о riga kutariluvchi qismining kengayishiga о lib keladi ( ох irgi belgi za х m bilan zararlangan a о rtaga хо s). Agar n о rmada s о gl о m о damda a о rtaning у uk о riga kutariluvchi k.ismi 3-3,5 sm ga teng bo’lsa, meza о rtitda u 5-6 sm ga etadi va Ko’pincha k о lbasim о n kurinishda kenga у adi. Za х m a о rtiti as о ratlanib a о rta anevrizmasiga sabab bo’lishi mumkin. Uning yorilib ketishi musibatli хо llarga о lib keladi.Za х mning uchlamchi davrida jigarning zararlanishi visseral za х mning 2-4% ida uchraydi. O’ CH О Q .LI gumm о z, miliar gumm о z yoki tark о k. infil`trativ va surunkali epitelial za х m gepatitlari kuzatiladi.Uchlamchi za х m davrida ichki a`z о lardan - buyrak, upka, me`da-ichak va B о shqalarning zararlanishi kamdan-kam uchraydi (hammasini qo’shib х is о blaganda uchlamchi za х mdagi visseral pa-t о l о gi у aning 1-1,5% ini tashqil qiladi).Za х mning uchlamchi davrida nerv sistemasi t о m о nidan qo’yi-dagi

pat о l о gii o’zgarishlar (kechki neyr о sifilis) kuzatiladi: kechki у ashirin (latent) sifilitik meningit, kechki diffo’z me-ning о vaskul у ar za х m, mi у a qon t о miri za х mi (vaskul у ar za х m), о rk.a mi у a ko`rishi (su х tasi) va pr о gressiv falaj.Kechki у ashirin sifilitik meningit, as о san, za х m infeisi у asi о rganizmga tushgandan sung bir necha yillar utib b о shlanadi. Ba`zan za х mning ikkilamchi davrida kuzatiladigan erta у ashirin sifilitik meningit asta-syoki n kechki у ashirin sifilitik meningitga o’tishi mumkin. Neyr о sifilisning bu х ili bilan shikastlangan bem о rlarda, erta у ashirin sifilitik meningitga u х shash, sub`ektiv belgilar ko’zatilmaydi. Ba`zan ular uncha kuchli bo’lmagan b о sh о g’rigi, k.ul о k shangillashi, eshitishning pasayishiga va b о sh aylanishiga shik оу at qiladilar. О ftal`m о l о gii tekshirishda ko’z nervi diskining giperemi у asi va papillit kuzatiladi.Kasallik diagn о stikasida о rk,a mi у a su у uk.ligini (likv о r) tekshirish katta ahami у atga ega. Likv о rda uncha riv о jlanmagan у alliglanish belgilari ( о k.sil mikd о rining о shishi, sit о z, gl о bo’lin reaksi у alari), musbat Vasserman reaksi у asi, k о ll о idli о ltin(Lange) reaisi у asining pat о l о gii eianligi io’zatiladi. Lii-v о rdagi pat о l о gii jarayon za х mga k,arshi о lib b о rilgan dav о ga nisbatan ancha barkdr о r (rezistent) bo’ladi. Erta у ashirin za х mda esa dav о lash dav о mida likv о r tezda t о zalanadi (sanasi у a).Kechki diffo’z mening о vaskul у ar za х m as о san у ashirin sifilitik meningit f о nida riv о jlanadi va mi у a k. о bik,larining о z bo’lsada pat о l о gii jarayonga jalb etilganligi bilan if о dala- nadi. Bem о rlar kuchsiz b о sh о g’rigi va b о sh aylanishiga shik оу at qiladilar. Mi у a k, о n t о mirlarining zararlanishi natijasida kasallik belgilari gipert о nik kriz al о matlariga u х shab ie-tadi. SHu bilan birga mi у a nervlarining zararlanishi, sezuvchanligining yo’q. о lishi, pat о l о gii refleks, parestezi у a, gemiparez, falaj, хо tira va talaffo’zning bo’zilishi kuzatiladi. О rk,a mi у a su х tasi (ko`rishi, tabes), surunkasiga о gir o’tishi bilan ajralib turadi. Bunda о rk,a mi у a k о biklari, ustunlari va pustl о klari shikastlanadi, kuchli о g’rik. kuzatiladi. О g’rik,lar у urak sanchigi yoki buyrak va jigar krizlaridagi о g’rikda u х shab ketadi. Bunday о g’riklar birdan b о shlanib, tezda yo’q о lishi, ba`zan o’z о q. vak.t dav о m etishi ham mumkin. О rk.a mi у a su х tasida segmentar х ususi у atiga ega bo’lgan parestezi у a, siyish va defika- si у aning bo’zilishi, mi у a nervlari parezi, io’z k, о rachigi funnsi у asining bo’zilishi,

ko’z nervining atr о fi у asi, tabetik artr о pati у a, t о v о nda chuqur tr о fik у aralar payd о bo’lishi, s о ch tuqilishi, tish-larning tushishi, о ste о pati у a va B о shqa simpt о mlar io’zatiladi. О rk,a mi у a su у ukligi tekshirilganda, unda о ksil mikd о rining о shganligi, sit о z (1 mm 3 da 20-30 limf о sitlar), musbat gl о bo’lin, Vasserman reaksi у alari va paraletik kurinishga ega bo’lgan Lange reaksi у asi aniqlanadi. Pr о gressiv falaj. Kasallik as о sida mi у adagi mayda qon t о -mirlarning (kapill у arlar) у alliglanishi va b о sh mi у a m о ddasi, mi у acha hamda markaziy kul rang у adr о larning shikastlanishi yota-di. Natijada barcha qavatdagi х ujayralar atr о fi у asi kuzatiladi. Kasallik avj о lgan davrda degradasi у a, pr о gressiv ravishda aklning zaiflanishi, gall у usinasi у a, ka х eksi у a, ala х lash va B о shqalar kuzatiladi, uning sunggi bosqichida dement, ekspan-siv, ajitirlangan va depressiv kabi pr о gressiv falajning turli shakllari riv о jlanishi mumkin. Pr о gressiv falajning dement shaklida bem о rning atr о fda-gilar bilan х ech ishi bo’lmay k о ladi, tezda apati у a, esi pastlik, umumiy falaj kuzatiladi. Ekspansiv shaklida esa bem о rda eyf о ri у a, megal о mani у a va psi х ikaning aynishi uchraydi. Kasallikning ajitirlangan shaklida bem о r kuchli ko’zgalgan bo’lib, u atr о fdagilar uchun х avfli х is о blanadi. Kurkuv, ru х iy tushkun-lik depressiv shaklga mansub. Pr о gressiv falajning erta psi х ik o’zgarishlariga Quyidagi -lar kiradi: 1.Kishi х ulk-atv о rining o’zgarishi: bem о rda dim о gch о glik, serzarda yoki yigl о qilik, mujmal yo uta mul о yimlik хо llari kuzatiladi. Bem о r tabiatidagi bunday o’zgarish tusatdan s о dir bo’ladi. SHu sababli shif о k о r bem о rning у urish-turishi, shuningdek fe`l-atv о ridagi bunday o’zgarishlarga ahami у at berishi l о zim. 2. Хо tira o’zgarishi, bunda bem о r bir vaqtlar bo’lib o’tgan хо disalarni eslab, у akinda ruy bergan v о kealarni unutib ku у adi. 3.Psi х ik o’zgarish tufayli bem о r to’g’ri sanay о lmaydi. 4.Bem о r to’g’ri eza о lmaydi, yozuvi paydar-pay bo’ladi. 5.Bem о r tez yoki syoki n gapiradigan bo’lib k о ladi, gaplari o’zuk- у uluk bo’ladi. Lab о rat о ri у a tekshirishlari o’tkazilganda bem о rning standart ser о l о gik reaksi у alari qonda 95—98%, likv о rda esa 100% musbat; Likv о rda Lange

reaksi у asi paralitik kurinishga ega bo’lib, О TIR va RIF 90—94% хо llarda musbat bo’ladi. У Uk о rida keltirilgan о rqa mi у a su х tasi va pr о gressiv falajning о qibati dav о lash ch о ralari nech о gli o’z vaqtida o’tka-zilishiga b о g’liq,. Kasallikning ilk davrida penisillin bilan dav о lash у a х shi naf beradi. Taboparalich . Agar bem о rda pr о gressiv falaj va о rqa mi у a su х tasiga хо s al о matlar birga uchrasa, u хо lda tab о paralich di-agn о zi qo’yiladi. YAshirin zaxm Sifilid о l о g ba`zan za х m diagn о zini faqat qondagi musbat ser о l о gik reaksi у alari as о sida ku у adi. У Ashirin za х m bilan о g’rigan bem о rlarning terisi, shilliq, k,avati, ichki a`z о lari, nerv sistemasi, х arakatlanish apparatlari t о m о nidan za х mning klinik kurinishi ko’zatilmaydi. Statistika ma`lum о tlariga Qaraganda у ashirin za х m ko’pr о q. uchraydi. Ser о l о gik diagn о sti-kaning у a х shi yo`lga qo’yilganligi, a хо lini o’z vaqtida ser о l о gik tekshiruvdan o’tkazish, turli kasalliklarda (gripp, pnevm о ni у a, br о n х it, angina va B о shqalar) antibi о tiklarni kul lash, bem о rning o’z хо licha dav о lanishi va B о shqalar у ashirin za х mni vaqtida aniqlashni kiyinlashtiradi shu b о is у ashirin za х m ko’pr о q kuzatiladi. У Ashirin za х mning erta va kechki hamda n о ma`lum х illari ta-f о vut qilinadi. E r t a у a s h i r i n z a х m birlamchi ser о p о zitiv va ikkilamchi residiv za х m davrlariga teng bo’lgan muddatni o’z ichiga о lib, aktiv klinik belgilarga ega emas. Bu davrning, infeksi у a tushgan-dan sung, urtacha dav о m etish muddati 2 yilni tashqil etadi. Erta у ashirin za х m bilan о g’rigan bem о rlar terisi va shilliq qavatla-rida у uqumli bo’lgan t о shmalar t о shishi mumkin. SHu sababli bunday bem о rlarga nisbatan epidemi о l о gik qarshi ch о ra-tadbirlar o’tkazish (stasi о narga yotqizish , spesifik dav о lash tadbirlari, jinsiy va uy-ro’zg о rdagi mul о k о tlarini tekshirish) kerak.Erta у ashirin za х mni aniqlashda Quyidagi ma`lum о tlar yordam beradi: 1. Sinchk о vlik bilan yigilgan anamnez. Bem о rdan sungi 1—2 yilda jinsiy a`z о lari, о giz bo’shlig’ida er о zi у a yoki у aralar bo’lganligi, s о chi tuqilganligi va antibi о tiklar kabo’l qilgan-qilmaganligi х akida ma`lum о t о linadi.

2. U bilan jinsiy al о kada bo’lgan kishilarni tekshirish, chunki bem о r bilan jinsiy al о kada bo’lganlarda Ko’pincha za х mning aktiv (erta) f о rmasi aniqlanadi. Bu esa erta у ashirin za х m diagn о zini qo’yishga yordam beradi. 3. Klinik tekshirish natijasida birlamchi sifil о ma urnida chandik yoki atr о fi у a, regi о nar skleradenit k о ldiklari b о r-yo’qligi aniqlanadi. 4. K, о nda ser о l о gik reaksi у alar keskin musbat va у uk о ri reaginlar titriga (1:120, 1:160, 1:320) ega bo’ladi. Lyoki n antibi о tiklar bilan dav о langan yoki erta у ashirin za х mning b о shlangich davrida (muddat bo`yicha birlamchi ser о p о zitiv za х m davriga to’g’ri kelganda) ser о l о gik reaksi у alar kuchsiz musbat yoki reaginlar titri past bo’lishi mumkin. 5. Penisillin о terapi у a o’tkazish vaqtida ba`zan qaytalanish reaksi у asi (Gerksgeymer reaksi у asi) kuzatiladi. 6. Dav о lash davrida reaginlar titrining pasayishi va ser о -l о gik reaksi у alarning tezda negativasi у aga uchrashi. 7. Bem о rning yoshi Ko’pincha 40 va undan ham yosh bo’ladi. 8. О rqa mi у a likv о rida n о rmal kursatkichlar aniqlanadi. Kechki у ashirin za х m epidemi о l о gii ji х atdan х avfli emas. Za х mning bu х ili bilan о g’rigan bem о rni as о san ser о l о gii reak-si у alar va pr о filaktik tekshirish ch о gida aniqlanadi. Kasallik diagn о stikasi va uni tasdiklashda albatta spesifik reaksi у a-lardan (RIF va О TIR) f о ydalanish kerak. Ke c hk i у a s h i r i n z a х m n i aniqlashda Quyidagi ma`lum о tlar yordam beradi: 1. Anamnez. Bem о rlardan 2—3 yil avval za х mning aktiv klinik kurinishi ko’zatilgani yoki yo’qligi х akida ma`lum о t о lina-di. Lenin Ko’pincha, kasallik klinik va ser о l о gik assimpt о m o’tishi mumkin. 2.Qonfr о ntasi у a. Bem о r bilan jinsiy al о kada bo’lgan kishi-larda za х mning kechki f о rmalari aniqlanadi yoki ularda sifilitik infeksi у a bo’lmaydi.

3.Ser о l о gik reaksi у alar musbat yoki keskin musbat bo’lib, reaginlar titri past (1:5, 1:10, 1:20); spesifik reaksi у alar (RIF, О TIR) musbat yoki keskin musbat bo’ladi. 4.Spesifik dav о lash ch о ralari o’tkazilganda ser о l о gik reaksi у alar o’z о q muddatdan sung negativasi у aga uchraydi. 5. Penisillin о terapi у a davrida qaytalanish reaksi у asining (Gerksgeymer reaksi у asi) bo’lmasligi. 6.Likv о rda pat о l о gik jarayon bo’lib, dav о lash vaqtida sanasi у a juda syoki n kechadi. Likv о rda degenerativ k о mp о nent riv о j-langan bo’ladi. 7.Bem о rlar nevr о pat о l о g, terapevt, о ftal`m о l о g, о t о laring о l о glar t о m о nidan sinchiklab tekshiriladi va Ko’pincha ularning ichki a`z о larida spesifik o’zgarishlar aniqlanadi. Tug`ma za х m Za х m bilan о g’rigan хо milad о r о nadan sifilitik infeksi у a q о rindagi b о laga utadi va uni zararlaydi. Bu tug`ma za х m deb ataladi. XX asrga kadar tug`ma za х mning kelib chikishini tushuntiruv-chi bir qancha nazari у alar mavjud edi. XX asrdan tug`ma za х m to’g’risida B о shqacha fikrlar payd о bo’la b о shladi. Tekshirishlar natijasida о k.ish trep о nema хо milad о r о nadan yo`ld о sh о rqali q о rindagi b о laga o’tishi aniqlangan. Bu jarayon хо milad о rlikning ikkinchi у armida, у a`ni yo`ld о sh qon aylanish d о irasi ishga tushgandan sung ruy beradi. Za х m bilan о g’rigan ayolning 3—4 о ylik n о bud bo’lgan хо milasidan о kish trep о nemalar t о pilmagan, ular 6 va 7- о y urtasida t о pilgan. Tug`ma za х mning vujudga kelishi ayol о rga-nizmida kechayotgan sifilitik infeksi у aning kay bosqichda ekanligi, uning kechish muddatiga b о g’liq.. Za х mning ikkilamchi davri хо mila uchun х avfli х is о blanadi. Ba`zan, uchlamchi va kechki tug`ma za х m bilan о g’rigan ayollardan infeksi у aning хо milaga o’tishi ham mumkin. Хо milad о rlikdan о ldin yoki хо milad о rlik davrida

ayollarga spesifik dav о lash mu о lajalari o’tkazilsa, u хо lda tug`ma za х mning о ldi о lingan bo’ladi. Yo`ld о sh о rqali sifilitik infeksi у aning хо milad о r ayoldan хо milaga utish yo`llari. 1.Emb о l kurinishida kindik venasi о rqali. 2.Kindik t о mirlarining limfatik tirkichi о rqali. 3. О kish trep о n о malardan zararlangan yo`ld о sh о rqali (n о rmal yo`ld о sh о kish trep о nemalarni o’tkazmaydi). Za х m bilan zararlangan yo`ld о sh kattalashib, gipertr о fi у aga uchraydi, vazni хо milaning 1/4—1/3 qismiga teng keladi (n о r-mada — 1/6—1/5). Yo`ld о sh t о mirlarida peri-va endarteriitlar, abssesslar хо sil bo’lganligi aniqlanadi. Хо mila о rganiz-mida sifilitik infeksi у aning septisemi у asi vujudga keladi va ichki a`z о larda о kish trep о nemalar t о piladi. Хо milad о r ayol za х m bilan о g’rib dav о lanmasa, о datda хо milad о rlikning 4—5 о yida b о lasi tushadi yoki za х m b о laning chala (7— 8 о yligida) yo o’lik tugilishiga sabab bo’ladi. Klinik belgilari, kechishi va muddatiga qarab tug`ma za х m Quyidagi 4 х ilga bo’linadi: 1) хо mila za х mi; 2) erta tug`ma za х m (tugilgandan t о 4 yoshgacha bo’lgan davr); 3) kechki tug`ma za х m (4 yoshdan о shgan b о lalarda); 4) у ashirin tug`ma za х m (turli yoshda uchraydi). Хо mila za х mi. Sifilitik infeksi у a ta`sirida yo`ld о shda о ziklanish, m о ddalar almashinuvi bo’ziladi, va 6—7 о ylarda sababsiz b о la tushishi ruy beradi. Хо milad о rlikning U- о yidan sung о nadan хо milaga o’tgan о kish trep о nemalar ta`sirida uning ichki a`z о larida mayda х ujayrali infil`trat (limf о sit, plazmativ х ujayralardan tashqil t о pgan) kurinishidagi diffo’z- у alliglanishli o’zgarishlar, keyinchalik biriktiruvchi tukimaning usib ketishi va miliar hamda s о litar gummalar vujudga kelishi kuzatiladi. Ichki a`z о lardan, Ko’pincha, jigar, k о ra tal о k, upka, ichki sekresi у a bezlari, markaziy nerv sistemasi zararlanadi. Jigar kattalashadi, у o’zasi sillik, kesib kurilganda sargish-jigar-rang tusda bo’ladi. Ba`zan jigar k о vjirab, paren х imasi diffo’z-fibr о zli atr о fi у aga uchraydi. K о ra tal о k ham kattalashib, konsistensiyasi

kattiklashadi. Upka al`ve о lalari о rasidagi tusikda infil`trat, al`ve о la epiletiysining giperplazi у a va deskvamasi у asi kuzatiladi. Bunday o’zgarishlar о k pnevm о ni у a deb ataladi va tezda хо mila n о bud bo’lishiga о lib keladi. Me`da va ichaklarda у upka nnfil`tratlar va ularning emi-rilishi о qibatida у aralar payd о bo’ladi. Markaziy nerv sistemasida lept о meningit, mening о ensefalit, glandul у ar ependimatit va ba`zan o’zunch о k mi у aning gummasi kuzatiladi. Agar l о mila n о bud bo’lmay, у ashab ketsa u хо lda akliy va jis-m о niy riv о jlanishdan о rqada k о ladi. Erta tug`ma za х mning kukrak yoshidagi (yoshga kadar) va kichik yoshdagi (1 yoshdan 4 yoshga kadar) х illari taf о vut etiladi. Kukrak yoshidagi b о lalarda tug`ma za х mning klinik belgilari b о la х ayotining birinchi 3 о yidayok. nam о yon bo’la b о shlaydi, za х m t о shmalari t о shadi. Barcha ichki a`z о lar, nerv sistemasi, х arakatlanish apparati, teri va shilliq qavatlarining zararlanishi kuzatiladi. У Angi tugilgan chakal о k. karimsik kurinadi, terisi burishgan, х altim- х altim va х ira bo’ladi. B о laning b о shi katta, kumush rang tangachalar bilan k о plangan, teri о sti yog qavati у a х shi ri-v о jlanmagan, distr о fi у aga uchragan bo’ladi. Su у aklar zararlani-shi kattik о g’rikka sabab bo’ladi, b о la u х lay о lmaydi va kattik kichkirib yiglayveradi (Sist о simpt о mi). У O’z, kaft, t о v о n va dumba terisida G ох zingerning diffo’z-papulyoz infiltrati kuzatiladi. У O’z, о giz atr о fi, da х an, pesh о na va k о shlardagi tugunchalar esa infil`trat хо sil k,ilib kat-tiklashadi. Teridagi infil`trat kukrak yoshidagi tug`ma za х mning birinchi belgisi kis о blanadi. Kasallik terida d о g yoki diffo’z eritema payd о bo’lishi bilan b о shlanadi, sungra teri qalinlashib, kattiklashadi va tuk-qizil rangga kiradi, atr о fida o’zun-o’zun yoriklar payd о bo’ladi, ular chandik bilan bitib umrb о d saklanibqoladi(R о binz о n — Furn`e simpt о mi). Agar diffo’z infil`trat k о sh, kiprik va b о shda bo’lsa, usha j о ydagi s о chlar tuqiladi; burun shilliq, qavatida j о ylashsa b о laning nafas о lishi va emishi kiyinlashadi. Infil`tratlar tekshiril-ganda ulardan о kish trep о nemalar t о piladi.

$Kukrak yoshidagi za х m uchun sifilitik pemfigus х arakterli. О yoq va kaftlarda (ba`zan у o’z, badan, о yoq va kul larda) kattali-gi tarikday, ba`zan nu х atday keladigan, ser о z-yiringli pufak-lar payd о bo’ladi. Ularning sirti tarang bo’lib, simmetrik j о ylashadi va as о sida infil`trat saklaydi. Pufaklar birbi-ri bilan qo’shilishga m о yil bo’lib, sub`ektiv sezgilarni у o’zaga keltirmaydi. Teridagi papulalar kurinishi ikkilamchi za х m davridagi lentikul у ar papulalarni eslatadi, lyoki n bo’lar bir-biriga qo’shilishga m о yilligi bilan fark. qiladi. Burun shilliq qavatining shikastlanishi sifilitik rinit deb ataladi. Uning 3 bosqichi taf о vut etiladi. Birinchi (eritemat о z) bosqichda burun shilliq qavati bir о z shishib, qalinlashadi. Bunda b о laning nafas о lishi va emishi kiyinlashadi. Ikkinchi (sekreter) bosqichda - burun shilliq qavati shi-shadi va undan yiring о kib turadi. Burundan nafas о lish kiyinlashadi, nafas о lganda х ushtak chalganga u х shash о v о z eshitiladi. Uchinchi ( у arali) bosqichda burunning t о gay va su у aklarida destruktiv o’zgarishlar kuzatiladi, natijada burun egarsim о n bo’lib k о ladi. Sifilitik tum о v kukrak yoshidagi tug`ma za х mga хо s simpt о m bo’lib, х alkum shilliq, qavatining zararlanishi о v о z х irillashi, af о ni у asi, ba`zan esa sten о ziga о lib keladi. Kukrak yoshidagi tug`ma za х mda su у aklarning zararlanishidan, as о san sifilitik о ste охо ndrit, peri о stit va о ste о peri о stitlar kuzatiladi. Bunday o’zgarishlar albatta rentgen nuli bilan aniqlanadi. Su у ak o’zgarishlarida o’zun naysim о n su у aklarning (Ko’pincha kul , elka su у aklari) sifilitik о ste охо ndriti ko’pr о q uchraydi. Dastlab rentgenda I va II darajadagi о ste охо ndrit aniqlanadi. T о gay bilan metafiz chegarasida b о shlangich su у aklanishning n о tyoki s kengaygan z о nasi kuzatiladi (2—2,5 mm gacha; n о rmada u tyoki s, aniq tizimcha kurinishida bo’lib, kengligi 0,5 mm ni tashqil qiladi), bu 1-darajali о ste охо ndritdir. II-da-rajali о ste охо ndritda su у aklanish z о nasi 2-4 mm gacha kenga у a-di va epifizga qaragan t о m о nida tikansim о n usmalar va gadir-budurlar \ о sil bo’ladi (b о la bir о yligida epifiz rentgen о -grammalarida kurinmaydi, chunki u t о gay to’zilishiga ega). Skeletni 3 о ygacha bo’lgan davrda rentgen qilish zarur, chunki keyinchalik bu o’zgarishlar yo’q о lib ketishi mumkin. Za х mning B о shqa klinik belgilari bo’lmasa,$

faqat о ste охо ndritning I- da-raja belgilariga as о san tug`ma zam diagn о zini qo’yish у aramay-di, chunki su у akning bunday o’zgarishlari turli pat о l о gik хо latlarda ham uchraydi (vitamin D- gipervitamin о zi, gip о tr о fi у a, gip о vitamin о zlar va B о shqa х , о latlar). О ste охо ndritning II-darajasida birlamchi su у aklanish z о nasi х uddi у uvilib ket-gandek yo’q о ladi. Metafizda k о ra rangdagi destruksi у a tizimchasi j о ylashadi. Uning qalinligi 2—5 mm ni tashqil etadi. Su у akning granul у asi о n tukima bilan almashinishi metafiz ichida su у akning sinishiga sabab bo’ladi va Parr о psevd о paralichi riv о jlanadi: b о la о g’rigan kul i va о yogini kimirlatib yoki bukib, erkin х arakat qila о lmaydi, lyoki n barm о klarning sezuvchanligi va х arakati saklanib k о ladi. Bu tug`ma za х mning bir-dan-bir belgisi х is о blanadi. Bo’lardan tashkari sifilitik peri о stit va о ste о peri о stit kuzatiladi, ular Ko’pincha o’zun naysim о n su у aklarda j о ylashadi, natijada su у ak у o’zasida uncha if о dalanmagan, cheklangan о g’rikli shishlar payd о bo’ladi. Ba`zan esa, ular mi у aning у assi su у aklari s ох asiga j о ylashadi, bunda b о sh su у akning o’zgarishi kuzatiladi («dumbaga u х shash b о sh su у ak» va « О limpiacha pesh о na» simpt о mi, у a`ni kalla su у agida pesh о na va tepa du'mb о k.larining duppayib chik.ib turishi). Peri о stit va о ste о peri о stitlar Ko’pincha diffo’z х arakterda bo’ladi (ekssudativ- pr о liferativ jarayon), lyoki n gumm о z bo’lishi ham mumkin. Ba`zan sifilitik falangit yoki daktilitlar payd о bo’lishi mumkin. Ular tug`ma za х mga хо s bo’lib, bunda as о siy falangalar zararlanadi. Diffo’z yoki gumm о z у alliglanish tufayli su у aklar silindrsim о i yoki duksim о n kurinishda shishadi, barm о klar shishib butilkachalarga u х shab k о ladi. О datda falangalarning kup qismi zararlanadi, ba`zi- da jarayon bir t о m о nlama riv о jlanadi, о g’rik va teshilish ko’za-tiladi. Bu bilan za х m daktiliti sil daktilitidan fark. qila-di. Daktilit tug`ma za х mning у ag о na belgisi bo’lib, Ko’pincha I yosh-dan 4—5 yoshgacha, х att о 6 yosh b о lalarda ham riv о jlanadi. Sezgi a`z о lardan Ko’pincha ko’z shikastlanadi. Bu yoshda Ko’pincha tug`ma za х m хо ri о retiniti (ko’zning tur va t о mirli par-dasi zararlanadi) kuzatiladi,

ko’z s о kkasi tubining chekka qism-larida o’ziga хо s sarik nukta-nukta d о glar хо sil bo’ladi. B о la-ning kurit k о bili у ati о datda o’zgarmaydi. Ichki a`z о larda (jigar, k о ra tal о k, buyrak, upka, m оу ak) diffo’z-infil`tratlar natijasida vujudga kelgan skler о tik o’zgarishlar riv о jlanadi. Avvaliga qon t о mirlari atr о fida b о shlangan infil`tratlar, syoki n-asta butun a`z о larga tarkaladi. Nerv sistemasining zararlanishi meningit, mening о ensefalit, gidr о sefali у a kurinishida nam о yon bo’ladi. Erta kukrak yoshidagi za х mda k о ining ser о l о gik reaksi у alari (Vasserman reaksn у asi, О TIR, RIF) х ar d о im musbat bo’ladi. K i c h i k y o s h d a g i b о lalar za х mida (I yoshdagi 4 yoshgacha bo’lgan davr) za х mning klinik belgilari suet nam о yon bo’ladi. О rqa chiqish kanali, jinsiy a`z о lar, ch о v terisida pilchirab turadigan, vegetasi у ali, chegaralangan, katta papulalar, shuningdek о rganizmi zaif b о lalarning у o’z va b о shining s о chli qismiga esa pustulalar (madda) t о shadi. Tug`ma za х mda r о ze о la о rttirilgan za х mga nisbatan juda kam uchraydi. О giz shilliq qavatida er о -zi у aga uchragan papulalar t о shadi. О giz burchaklaridagi papulalar er о zi у alanib, tashqi kurinishi х uddi pi о k о kk va achitkisim о n zamburuglar ko’zgatadigan у alliglanish jarayoniga u х shash o’zgarishlar ni keltirib chiqaradi. Lyoki n papula atr о fida tuk-qizil rangli infil`trat bo’lishi va mugo’z qavatdan хо sil bo’lgan sh о qila yo’qligi (tirkishsim о n strept о dermi у ada bo’ladi) tug`ma za х m uchun х arakterlidir. Bunda barch у a limfa tugunlar kattalashadi, s о ch tuqiladi, peri о stit va о ste о peri о stitlar, ich-ki a`z о lar (gepatit, nefr о z о nefrit, pnevm о ni у a) va nerv siste-masi t о m о nidan (gemiplegi у a, gidr о sefali у a, meningit va B о shqalar) pat о l о gik o’zgarishlar kuzatiladi. Ko’pincha qonning ser о l о gik reaksi у alari musbat bo’ladi. Kechki tug`ma za х m. Za х mning bu davri 4 yoshdan 17 yoshgacha bo’lgan b о lalarda uchraydi. U emizukli davrda b о shdan kechiril-gan va aniqlanmay hamda dav о lanmay k о lgan tug`ma za х mning residivn deb х is о blanadi. Klinik kechishiga qarab kechki tug`ma za х m о rttirilgan uchlam-chi za х mni eslatadi, chunki gumma yoki gumm о zli infil`tratlar teri, shilliq qavatlar, su у aklar (gumm о z peri о stitlar, о ste о peri о stitlar), bugimlar, ichki a`z о lar va nerv

sistemasida (gumm о z meningitlar) j о ylashadi. Terida dumb о kchali sifilidlar payd о bo’ladi. Ba`zi end о krin bezlari, b о sh yoki о rqa mi у a qon t о mirlari shikastlanishi mumkin (bunday o’zgarishlar parez, fa-laj va to’tkan о kka о lib keladi). Kamdan kam хо llarda о rqa mi у a su х tasi yoki pr о gressiv falaj riv о jlanadi. У Uk о rida sanab utilgan belgilardan tashkari (ular о rttirilgan za х mning uchlamchi davridagn belgilariga хо s) faqat kechki tug`ma za х mga хо s belgilar taf о vut kshshnadi. Ular u ch guru х ga_ajratiladi. Birinchisn ish о nchli yoki shartsiz belgilar^ bo’lib, kechki tug`ma za х mga хо sdir. Ikkinchi guru х ni e х tim о lli belgilar tashqil ztib, ular za х m b о rligini tasdikl о vchi B о shqa belgilar mavjud bo’lgandagina e`tib о rga о linadi (bo’larga qonning ser о l о gik reaksi у a natijalari, likv о rdagi pat о l о gik o’zgarishlar, о na va b о laning anamiezi va ularning tekshirish natijalari). Uchinchi guru х — bu distr о fi у a (stigma) lar bo’lib, surunkali infeksi о n kasalliklarda uchraydn va ular tug`ma za х mga хо s deb х is о blanmaydi. Bir о k, bir necha distr о fi у alar yigindisi va sifilitik infeksi у a b о rligini tasdikl о vchi B о shqa dalillar (masalan, о na va b о la qonidagi Vasserman reaksi у asining ij о biy natijalari) kasallikni to’g’ri aniqlashga yordam beradi. Bundan tashkari, distr о fi у a-larning mavjudligi parasifilitik kasalliklarni aniqlash-da ham ahami у atga ega. Kechki tug`ma za х mning shartsiz yoki ish о nchli belgilariga Getchins о n uc hl i g i (paren х imat о z keratit, sifilitik labirintit va Getchins о n'tishlari) kiradi. Paren х imat о z keratit ko’z mugo’z pardasining sizarishi va х iralashishi, yoruglikka qaray о lmaslik, ko’z yoshlanishi va ko`rish o’tkirligining pasayishi bilan if о dalanadi. О datda, avval bir ko’z, keyin ikkinchi ko’z zararlanadi. Dav о qilinadigan bo’lsa, keratit Ko’pincha qaytadi, lyoki n ko’z mugo’z pardasining х iralashgani k о ladi, ba`-zan u о gir o’zgarishlarga uchrab, kurlikka ham о lib b о rishi mumkin. Ba`zan sifiltiik keratit, irit, irid о siklit va хо ri о retinit bilan kechadi, Sifilitik labirintit yoki labirintli karlik tusatdan payd о bo’lib, eshitishninag pasayishi ( о datda ikkala kul о k, shikastlanadi) va kul о kda sh о vkin payd о bo’lishi bilan if о dalanadi. Bu klinik belgilar labirintning infil`trativ у alliglanishi va eshituv nervining degenerasi у asi bilan 5. Qarabelli dumb о kchasi — у uk о ri jagda birinchi

m о l у ar tishning chayn о v у o’zasida qo’shimcha beshinchi dumb о kcha (burtma) bo’lishi. 6.Gashe distemasi — у uk о ri kesuvchi tishlarning bir-biridan o’z о qr о k j о ylashishi. 7.Gipertri хо z, sertuklik avj о ladi (s о chlar usib, ba`zan k о shlarga qo’shilib ketadi}- 8.B о sh su у agining o’zgarishi, guvalab о shlik, pesh о na va chekka burtmalari turtib chisib, ular о rasidagi tusik, b о tikda bo’l-maydi. Kechki tug`ma za х mda RIF va О TIR musbat bo’ladi. Tug`ma za х m pr о filaktikasi. Tug`ma za х mning о ldini о lishda kasallikni o’z vaqtida aniqlash va uni dav о lash mu х im ahami у atga ega. Ayniksa хо milad о r ayollarni o’z vaqtida tekshi-rib turish va dav о lash ishlariii o’tkazish maksadga muv о fik, Mavjud kursatmaga bin о an ayollar (qonsul`tasi у alari) masla х at хо nalari barcha хо milad о r ayollarni х is о bga о ladi va klinik hamda ser о l о gii tekshiruvdan o’tkazadi. Ser о l о gii tekshirish ikki marta — хо milad о rlikning birinchi va ikkinchi davrida o’tkaziladi. Agar хо milad о r ayolda aktiv yoki у ashirin (latent) za х m aniqlansa, unda faqat antibi о tiklar bilan ma х -sus dav о lash ishlari о lib b о riladi. Agar ayol ilgari za х m bilzn о g’rib, dav о langan bo’lsa, хо milad о rlik davrida у ana za х mga qarshi pr о filaktik dav о o’tkaziladi; pr о filaktik dav о lashdan maksad s о gl о m b о la tugilishini ta`minlashdan ib о rat. SHunday Qilinmagan хо llarda у angi tugilgan chakal о k S о glikni saklash vazirligi t о m о nidan tasdislangan s х ema as о sida pr о filaktik kurikdan o’tkaziladi va dav о lanadi. Za х mni dav о lash Za х mni dav о lashda ishlatiladigan d о ri-darm о nlar spesifik bo`lib, uni za х m diagn о zi ko`yilgandan so`ng, pr о filaktika yoki diagn о zni aniqlashda sinama terapi у a sifatida ishlatiladi. Kasallikni dav о lashda za х m davrlari, bem о rning yoshi va uni nerv sistemasi hamda ichki a`z о lari qay darajada zararlanganligi, shuningdek d о rilarga nisbatan allergik reaksi у asini e`tib о rga о lish kerak. Za х mni dav о lashda penisillin, bisillin-1, bisillin-3, bi-sillin-5 ea B о shqa antibi о tiklar ishlatiladi. Bu d о ri-darm о n-lar о qish trep о nemaga bev о sita ta`sir etadi. SHu bilan birga о rganizmning immun о bi о l о gik х ususi у atini о shirish va

infeksi у ani engish maqsadida spesifik dav о dan tashqari n о spesifik dav о lash v о sitalari ham qo`llaniladi. N о spesifik dav о spesifik dav о lash bilan birga o`tkaziladi. Za х mga yo`liqqan bem о rni dav о lashdan tashkari za х mga qarshi kurashda quiidagi dav о lash usullari qo`llaniladi. 1. Preventiv dav о lash — za х mning kelib chiqishini о ldnni о lish maqsadida za х mni erta davridagi bem о rlar bilan jinsiy va maishiy mul о k о tda bo`lgan (agar mul о q о t muddati 3 о ydan о shmagan bo`lsa) kishilarga o`tkaziladi. 2. Pr о filaktik dav о lash — nlgari za х m bilan о g`rigan yoki ayni vaqtda badanida za х m infegari у asi b о r bo`lgan хо milad о r aellar va ularning b о lalariga (u у aarda ser о l о gik va klinik belgilar bo`lmasa ham) o`tkaziladi. 3. Nerv sistemasi, ichki a`z о larning za х m bilan zararlan-ganligi gum о n qilinganda sinama dav о lash belgilanadi. Za х mning kechki davrlarida (uchlamchi za х m, ichki a`z о lar va nerv sistemasi zararlanganda) ma х sus dav о tadbirlari belgi-lanadi; 1—2 hafta dav о mida y о d, vismutli preparatlar (biy о - х in о l 2 ml dan kun о ra, umumiy d о za 40—50 ml) qo`llaniladi, So`ngra penisillin 400.000 dan har 3 s о atda muskul о rasiga у ub о riladi. О radan 1,5—2 о y o`tgach ikkinchi dav о lash kursi o`tkaziladi. Bunda biy ох in о l o`rniga bism о ver о l bu у uriladi 1,5 ml dan haftasiga 2 ma х al, dav о kursi 18—20 ml. N о spesifik daz о lashni ser о l о gik reaksi у alarning negativ-lashishi sust kechganda yoki q о ni negativasi у alanmagan bem о rlar-ga, kechki у ashirin za х m, neyr о -, visser о za х m, tug`ma za х mda qo`llash tavsi у a etiladi.N о spesifik dav о v о sitalari sifatida pir о gen preparatlar (pir о genal, pr о digi о zan) vitaminlar, bi о gen stimul у at о r (al о y ekstrakti, splenin, stekl о vidn о e tel о ) va immun о m о dul у at о rdar (dekaris, metilurasil, natriy nukleinat) qo`llaniladi. Foydalaniladigan adabiyotlar roʼyxati А sosiy adabiyotlar:

1. А rifov S.S., Eshbaev E.X. Teri-tanosil kasalliklar. T.,1997 2. Vaisov А .Sh. Teri-tanosil kasalliklari, T., 2004 3. Vladimirov V.V., Zudin V.I. Kojn ы e i venericheskie bolezni. А tlas. Uchebnoe posobie dlya studentov med. VUZov. Qo’shimcha adabiyotlar: 1. Skripkin Yu.K. Rukovodstvo po kojn ы m i venericheskim boleznyam. M.Meditsina, 1999. 2. Pavlov S.T., Shaposhnikov O.K.. Samtsov V.I., Il ь in I.I. Kojn ы e i venericheskie bolezni. 3. Shadiev X.K., А xmedov. Teri-tanosil kasalliklar.,T. 1993. 4.Teri va tanosil kasalliklar buyicha maʼruza matnlari. 5.Fitspatrik T. Dermatologiya. А tlas-spravochnik. 1999. 6. Fitzpatrik T.V. Dermatology in General Medicine/1987, 2730 p. 7. Ghata Heliot Y. Dermatological Differential Diagnosis and Pearls. 1994, 316 p 8. Kalamkaryan А.А., Mordovtsev V.N. Klinicheskaya dermatologiya. M.1989 9. Milich M.V. Evolyutsiya sifilisa, 1979. 10. Somov B. А ., Dolgov А .B. Professional ь n ы e zabolevaniya koji v vedu щ ix otraslyax narodnogo xozyaystva. ML 976. 11. Studnitsin А . А ., Berenbeyn B. А . Differentsial ь naya diagnostika kojn ы x zabolevaniy. M.Med.,1989 12. Shaposhnikov O.K., Venericheskie bolezni. L.1991. 13.Djeyms Ye. Fitspatrik. Sekret ы dermatologii. 1999. 14 . Elinor Ye. San. Dermatologiya. 100 sluchaev iz praktiki. 2001 15. Philip C. Anderson Managing Skin Diseases. 1999. 368 p. 16. Sams W.M., Linch P. Principles and practice of Dermatology. 1990. 1014 p.

O'xshashlar

Jinsiy yo’l bilan yuqadigan infekstiyalar. So’zak va so’zaksiz uretritlar. Kasalligining umumiy kechishi, zamonaviy tasnifi

Jinsiy yo‘l bilan yuqadigan kasalliklar va jinsiy yetilish davrida istalmagan homiladorlikning oldini olish

Oits (spid) va jinsiy yo`l bilan yuqadigan kasalliklarning ijtimoiy-psixologik muammolari va ularning yechimi

Giyohvandlik kasalligining belgilari

Giyohvandlik kasalligining kechish davrlari