logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Tibbiyot
  4. Jinsiy yo’l bilan yuqadigan infekstiyalar. So’zak va so’zaksiz uretritlar. Kasalligining umumiy kechishi, zamonaviy tasnifi

Jinsiy yo’l bilan yuqadigan infekstiyalar. So’zak va so’zaksiz uretritlar. Kasalligining umumiy kechishi, zamonaviy tasnifi

Yuklangan vaqt:

29.08.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

54.990234375 KB
Ko'chirib olish
Jinsiy yo’l bilan yuqadigan infekstiyalar. So’zak va so’zaksiz uretritlar. Kasalligining umumiy kechishi, zamonaviy tasnifi Reja: 1. Jinsiy yo’l bilan yuqadigan infekstiyalar. 2. So’zak kasalligining umumiy kechishi, zamonaviy tasnifi. 3. So’zakning mikrobiologiyasi va epidemiologiyasi. 4. So’zaksiz uretritlar. So’zak Yuqumli tan о sil kasalligi bo`lib, as о san jinsiy yo`l bilan у uqadi. So’zak grekcha «g о n о re у a», nemischa «tripper» deb ham ataladi, у a`ni — о qish demakdir. So’zakda as о san siydik tan о sil a`z о lari. ba`zan to’g’ri ichak, ko’z, о g’iz shilliq, qavatlari ham zararlanadi. Eti о l о gi у asi va pat о genezi . So’zakning qo’zgatuvchisi — g о n о k о kkni 1879 yili nemis о limi Al`bert Neysser t о ptan. E. Bum esa uni ma х sus о ziqli mu х itda undirishga muvaffak, bo’lgan (1885). So’zak у uqish ko’pr о q uchraydigan yo`li jinsiy yo`ldir, у a`ni bu kasallik so’zakka mubtal о bo’lgan bem о r bilan jinsiy al о qa qilganda, shuningdek surunkali so’zak bilan о g’rigan erkak va ayollardan у uqadi. Kasallik bem о r f о ydalangan bu у umlar: ch о yshab, s о chiq, va b о shqalar о rqali ham у uqadi. Х att о ular ba`zi antibi о tiklarga, masalan, penisillinga qarshi penisillinaza fermentini ishlay b о shlaydi.G о n о k о kklar grammmanfiy, harakatsiz mikr оо rganizm bo’lib, о datda sp о ra h о sil qilmaydi. О dam о rganizmidan tashqarida chidamsiz, qalin yiringda va х ar х il bu у umlarda (yoki nam ichki kiyimlarda, s о chiq va B о shqalarda) bir so’tka, ba`zan undan ham о rtiq, saqlanadi. О dam о rganizmida ularning chndamliligi birmuncha ko’pr о q, bo’ladi. G о n о k о kklar ayniksa issikka chidamsiz, 40—°S dan у uk о ri temperatura, shuningdek dezinfeksi у al о vchi eritmalar ta`sirida tez uladi. 1:100 nisbatdagi kumush nitrat eritmasi, y о d va spirt g о n о k о kklarni shu za хо ti uldiradi. Vakuum хо sil qilib mo’zlatilganda, ular antigenlnk х ususi у atini o’z о q vaqt saklab k о ladi. Masalan, 5 yildan sung у ana qayta о zik mu х itda undirilgan tadkik о tlar ma`lum.T о za g о n о k о kklar undirmasidan (kul `turasi) tayerlangan elektr о n у upka preparatlarni elektr о n mikr о sk о pda 100.000 marta kattalnkda tekshirib kurilganda, ularning ikkita о val-sim о n k о kklardan ib о rat ekanlngini kuramiz.G о n о k о kklarning tashqi k о bigi, sit о plazmasi va membranasi uch qavatdan nb о rat bo’lib, ular mikr оо rganizmlar kurinishini saklaydi. G о n о k о kklar sit о plaamasida kuplab rib о s о ma ( о ksillar fabrikasi) d о nachalari, у adr о kiritmalari j о ylashgan. Ke-yingi yillarda g о n о k о kklarninag k о bigi atr о fida kapsulasi-m о n qismi b о rligi aniqlandi. Bu х ar bir k о kkni bir-biridan bo’lak ushlaydi. Elektr о n mikr о sk о pda o’tkazilgap tadkis о tlar-dan, g о n о k о kklarning taishi s о bigida ingichka iplar (pilakcha-lar) tarm о gi b о rligi, ular o’zlarida genetik inf о rmasi у ani s у aklab, mikr оо rganizmning virulentligini belgilaydi degan fikrlar b о r. G о n о k о kklar о datda у ashab, kupayishi uchun ma`lum bir о zik.li mu х itlarni tanlaydi, shu sababli ular о ddiy mu х itlarda usmaydi. Ularning usishi uchun о k.sil (assit su у usligi) bo’lishi zarur. Masalan, azr о b shar о itda 36—37°S da assit bo’l` о n va assit agar ular uchun eng у a х shi о zikli mu х it sanaladi. Tabniy shar о itda х ayv о nlar so’zak bilan kasallanmaydi, ularga kasallik у uktirish tadkik, о tlari natijasiz bo’lm о kda. Keyingi yillarda ba`zi tadk,in, о tchilar maymunga s;?zak kjtnra о lganliklari х ak.ida adabiyotlarda ma`lum о tlar b о r. Kasallikning у o`qish yo`llari . У Uk о rida biz g о n о k о kklar о dam о rganizmidan taijarida juda chidamsiz ekanligini aytib utdik. So’zak as о san s о gl о m о damga bem о r bilan jinsiy al о kada bo’lganida у uqadi. Kasallik manbai so’zak bilan о g’riganligini bilmay у urgan yoki surunkali so’zakka chalingan bem о rlar х is о blanadi. Ayniksa ayollar, o’zlarining kasal ekan-liklarini o’z о q, vaqtgacha bilmay у urishlari mumkin.Katta yoshdagi erkaklarga so’zak Ko’pincha jinsiy al о ka k.ilganda kjadi. Sinashta bo’lmagan kishilar bilan jinsiy al о ka qilish ham kasallikka zamin у aratadi, bunda g о n о k о kklar t^gri ichak yoki о giz-burun bo’shlig’i shilliq qavatlarini zararlantiradi. Bunday хо lat bes о k о lb о zlik (g о m о seksualizm) bilan shugull у anuvchilarda kuzatiladi. Ba`z у an so’zak bilan о g’rigan kizlarning sha х siy gigiena k о idalarnga ri оу a qilmasliklari о qibatida, ularning jinsiy a`z о laridan kelayotgan infeksi у ali ajralmalar to’g’ri ichak shilliq qavatiga tushib uni у alliglantiradi. О r о genital mul о k о tdan sung g о n о k о kklar b о d о mcha bezlar va t о m о k. shilliq qavatini birlamchi у alliglantirnshi mumkin. YOsh b о lalar jinsiy a`z о laridzgi infeksi у ani bilmay о giz bo’shlig’iga у uktirganliklari х akida adabiyotlarda aytib utilgan. G о n о k о kkli qon` у unktivit kattalarda de у arli ko’zatilmaydi, sha х siy gigienaga ri оу a qilmagan bem о r uni ^z kul i bilan у uktirishi mumkin.Ko’zatishlar shuni kursatadiki, so’zak bilan о g’rigan bem о r-larning de у arli 95—99% uni jnnsiy al о ka о qibatida kjtirib о ladi. P a t о g e n e z i . So’zakka qarshi tug`ma immunitet ham, о rttirilgan immunitet ham yo’q SHu b о ne kasaldzn to’zalgan bem о r у ana qayta kasallanishi mumkin. So’zak bilan о g’rigan bem о rlar qoni tekshirilganda о radan ancha vaqt o’tishiga qaramay, unda antitel о lar, k о mplement b о g’l о vchilar b о rligi aniqlangan, amm о ular qayta kasallanishdan saklay о lm у aydi, Bir kishi so’zak bilan bir necha marta о g’rishi mumkin (reinfeksi у a).O’tkir so’zakda, aksari у at g о n о k о kklar, leyk о sitlar sit о plazmasida j о ylashadi, fag о sit о z jadal kechadi; bunda fag о sit о z tugallanmay k о lib, g о n о k о kklar leyk о sitlar ichida bo’linishini dav о m ettiradi, о qibatda leyk о sit sit о plazmasi yorilib, g о n о k о kklar tashkariga chiqadi. Bunday fag о sit о z о rganizmni infeksi у adan sak.lamay, aksincha mikr оо rganizmlarning spesi-fik immunitetini gum о ral fakt о rlaridan saklaydi. P о lim о rf у adr о li leyk о sitlar ichidagi g о n о k о kklar у akin a`z о va tukimalarga utib ketishi mumkin. Х imn о terapevtik d о ri-darm о nlar, х ususan penisillinning o’z vaqtida kul lanilishi fag о sit о zning t o’lik у akunlanishini ta`minlaydi. So’zakda as о siy pat о l о gii jarayon, о datda ko’zgatuvchi birlamchi kirgan j о yidan b о shlanadi. SHunga as о san, siydik tan о -sil a`z о lari (genital), ekstragenital va metastatik so’zak taf о vut qilinadi. Metastatik so’zak genital va estragenital so’zaklar as о rati х is о blanadi.G о n о k о kklar, aksari у at siydik tan о sil a`z о lari shilliq qavatlarining silindrik epiteliylarini (uretra, bachad о nbuyni, ko’z shilliq, qavati, to’g’ri ichak) zararlaydi. G о n о k о kklar tushgan za хо ti shu j о ydagi х ujayra v о rsinkasiga ma х kam yopi-shib о lib, u bilan zararlangan kishi jinsiy al о kadan sung siyganida tushib ketmaydi; uretra shilliq, qavatiga tushgan g о n о k о kklar х ujayralarar о bushlikda, 3—4 kundan keyin subepite-lial biriktiruvchi tukimaga etib b о radi va у alliglanish jarayonini у o’zaga keltiradi. Bunda g о n о k о kklar tushgan j о yga leyk о sitlar, limf о sitlar va plazmatik х ujayralar migrasi у a-si b о shlanadi va uretradan chikindi ajralishiga sabab bo’ladi, Ba`zan mikr оо rganizmlar tu х um о rtigiga tushib uni у al-liglantiradi. Ko’zgatuvchi limf о gen yo`l bilan ham o’tishi mumkin Gemat о gen disseminasi у asi a х yonda bir uchraydi. О dam qoni zard о bid у agi qillin-fakt о r ta`sirida g о n о k о kklar tezda х al о k bo’ladi. О rganizmning immun hamda bakteri о iid х im оу a funksi у asi susayganida g о n о k о kkli sepsis ruy berishi mumkin.Ayollarda g о n о k о kklar avval siydik chiqish kanali (uretra), bachad о n buynn, sungra bachad о n va naylarini hamda tu х umd о nni zararlantiradi. G о n о k о kklar ajratgan g о n о t о ksin tu-fayli bem о rning b о shi о g’rib, ishta х asi yo’q о ladi, anemi у a kuzatiladi, bugimlar, nerv sistemasi va B о shqa a`z о lar ham zararlanadi. Erkaklar so’zagi. So’zak bo’lgan ayol bilan jinsiy al о qa qilgan erkakda 3—5—7 kunlik inkubasi о n davrdan keyin siydik chiqish kanalidan sargish-kukimtir yiring ajrala b о shlaydi. Kasallikning inkubasi о n davri ba`zan 2— 3 х aftagacha dav о m etadi. Agar kasallik b о shlanganiga 2 о ydan о shgan bo’lsa, uni surunkali so’zak deb у uritiladi. SHuningdek kasalligi aniqlan-magan bem о rlarni ham so’zakning surunkali х iliga kiritiladi. Ba`zi bem о rlarda g о n о k о kk bo’lishiga k.aramay kasallik х ech k.anday sub`ektiv yoki о b`ektiv belgilarsiz, у a`ni asimpt о m kechadi, bunday хо lat у ashirin (latent) so’zak yoki g о n о k о kk tashuvchilar deb у uritiladi. Kupgina muta х assislarning tushuntirishi-cha, keyingi yillarda so’zakning asimpt о m kechishi tez-tez ko’zatilm о kda.Erkaklar so’zagining Quyidagi shakllari mavjud: 1. У Angi so’zak, a) o’tkir, b) urtacha o’tkir, v) suet kechadigan (t о rpid turi). 2. Surunkali so’zak. 3. У Ashirin (latent) so’zak. O’tk ir s o ’ z a k u re t r i t i . Bem о r siydik chik.arish kanalining о ld qismida qichish, qizish va bir о z achishish sezadi. Bu sub`ektiv belgilar aynik.sa bem о r ertalab siyganida bez о vta niladi. Uretra kanali о gzi yopishib, giperemi у alanib shishib ketadi. Siydikda shilimshik, va yiringli ipchalar kurinadi. B о ra-b о ra bem о r siyganida о g’rik, turib, kattik. achishishidan, ereksi у ada о g’rik sezilishidan n о liydi.Siydik kanalidan juda kup sargish-gungurt yiring keladi g о vak tana ushlab kurilganda uning kattiklashganli gi, b о sg у anda о g’rik. sezilishi mumkin. У Alliglanish kuchaygavida ajralayotgan chikindi qon aralash bo’lib, rangi sargimtir jigar-rang tusga kiradi. So’zak uretritida, uretraning faqat о ldingi kisni zararlanganmi yoki zararlanish uning о rqa qismida ham b о rmi, ana shuni aniqlab о lish kerak. Buning uchun ikki stakanli sinama qilib kuriladi: bem о r avval bir stakanga, keyin ikkin-chisiga siydiriladi, bunda uretraning faqat о ldingi qismi zararlangan bo’lsa, yiring siyish vastida siydik о kimi bilan у uvi-lib, birinchi stakanga tushadi, ikkinchi stakandagi siydik tinik k о laveradi. Uretraning о rqa qismi ham zararlangan bo’lsa, ik-kala stakandagi siydik ham l о yka bo’ladi. Kasallikning uchinchi х aftasiga kelib sub`ektiv va о b`ektiv belgilar, у alliglanish al о matlari, yiring ajralishi o’z-o’zidan kama у adi.Kasallikning 3-4 х aftalari ох irida у alliglanish uretraning о ld qismidan о rk.asiga utadi va o’tkir t о tal so’zak uretriti avj о ladi. Uretraning о ldingi qismi zararlanganligi bel-gilariga uning о rqa t о m о ni у alliglangani simpt о mlari Qo’shiladi. Kasallik belgilari zura у adi (uretr о sistit). Bem о r tez-tez si у adi, siyganida о g’rik, sezadi, siydigida qon bo’lishi Ham mumkin (terminal gematuri у a).Uretraning о rqa knsmi zararlanishi ba`zan х ech kanday al о matlarsiz ham kechishi mumkin. Bunday bem о rlar ikki stakanli sinama qilib aniqlanadi, unda х ar ikkala stakandagi siydik rangi х ira bo’ladi (t о tal piuri у a). У Angi t о rpid so’zakda uretraning о ldingi qismi zararlanganda, siydik chiqish kanali atr о fida shish, k,izarish unchalik sezilmaydi, ajralayotgan chikindi mikd о ri kam, shilimshikli, yiringli bo’lib, faqat ertalablari ajraladi, хо l о s. Stakandagi siydikda bitta-ikkita yiringli iplar chukmasi kurinadi (nim х ira siydik). Bem о rlar siyishdan о ldin shu s ох ada achishish, kichishishga shik оу at qilishadi. Aksari у at bem о rlar o’zining ka-salligini sezgani хо lda, jarayon uretraning о rqa qismiga o’tishi mumkin. Siydik kanalining о rqa qismi у alliglanganligini ikki stakanli sinama bilan aniql у anadi, bunda \ar ikkala stakandagi siydik l о yka bo’ladi (t о tal uretrit).O’tkir so’zak uretriti, t о rpid uretritdan tashkari urtacha o’tkir uretrit ham kuzatiladi. Uning belgilari у uk о rida aytilgan_ х ar ikkala uretritning о raligida turadi.O’tkir so’zak uretritida siydik kanalining о rqa qismi zararlanib, unda о datda pr о stata bezi va tu х um о rtiklarn ham zararlanadi, bunda dav о ch о ralari murakkablashadi.O’tkir so’zakda у uk о rida kayd qilinganlardan tashkari har о rat ko’tarilishi, ishta х a pasayishi, umumiy kuvvatsizlik kuzatiladi. Bu belgilar g о n о k о kklar t о ksinlarining qonga surilishidan kelib chiqadi. S u r u n k a l i s o ’ z a k . Bem о r o’z vaqtida dav о lanmasa yoki palapartish dav о lansa, shuningdek par х ez va dav о rejimiga ri оу a qilmasa jarayon o’tkirdan surunkaliga utadi. Х uddi shu h о l g о n о k о kklar preparatlar ta`siriga chidamli yoki о rganizm reaktivligi past bo’lganda ham kuzatiladi. Surunkali so’zak o’zining sub`ektiv va о b`ektiv belgilari bilan х uddi t о rpid so’zakka u х shab ketadi. Surunkali so’zakka chalingan bem о rlarning 60% kam if о dalangan belgilar bilan kechadi. Ba`zan surunkali so’zak ko’zib turadi. Ayniksa bem о r achchik, shur ta о mlar iste`m о l qilsa, spirtli ichimliklar ichsa, jinsiy al о ka qilsa у alliglanish zura у adi.Jarayon qaytalanganida kasallikning klinik kurinishi х uddi o’tkir yoki urtacha so’zakka u х shab ketadi. Bunday bem о rlarning kasallik tari х iga qarab aniq diagn о z qo’yiladi.Surunkali so’zak as о sida siydik kanalining b о shdan о yoq za-rarlanishi etadi, bunda у alliglanish uch о gi kengayib, t о rayib turadi. Kengayish avvaliga у umsh о k у alliglanish infil`tratidan ib о rat bo’lib, b о ra-b о ra chandik tukimasiga u х shab kattiklasha-di, siydik kanali t о rayib k о lishi mumkin. T о rayish anchagina bo’lsa bem о r siyganida о g’rik turib siyish jarayoni cho’zilib ketadi, siyganidan keyin у ana bir necha t о mchi siydik keladi; ch о v о raligida utmas о g’rik, jinsiy funksi у a bo’zilishi kuzatiladi. О datda so’zakka chalingan bem о rlarda u yoki bu as о rat k о ladi. Gi s t о p a t о l о g i у a s i . Kasallikning o’tkir davrida siydik kanali tukimasida barcha у alliglanishlarga хо s m о rf о l о gik o’zgarishlar kuzatiladi. Epiteliyda diffo’z ekssudativ o’zga-rish, ayrim j о ylarda у o’zaki er о zi у alar bo’ladi. shilliq qavat о stida plazmatik va limf о id х ujayralardan ib о rat infil`trat хо sil bo’ladi. M о rgan`i kriptalari va Litter bezlarida p о linuklear neytr о fillar va epitelial х ujayralardan ib о rat у alliglanish ma х sul о ti - yiring yigiladi (Litterit, M о rga-nit). Ularning chiqish naylari byoki lib psevd о abssesslar payd о bo’ladi.Kasallik surunkali kechgan хо llarda ekssudativ у alliglanishlarga pr о liferativ o’zgarishlar qo’shiladi. shilliq qavat о stida infil`tratlar o’ch о q-o’ch о q bo’lib j о ylashadi. U j о ylarda limf о id va plazmatik х ujayralar bilan birga fibr о blastlar payd о bo’ladi. Ba`zan у umsh о k infil`tratli, ba`zan qo’shimcha tukimali kattik infil`tratlar vujudga keladi. Erkaklar so’zagi ning as о ratl a r i . Siydik chiqarish kanali strikturasi (uretra strikturasi) yoki uretraning chandikli t о rayishi, as о san uretraning о ldingi qismida payd о bo’ladi; siyish akti cho’zilib, siydik о kimi ingichkalashib k о ladi, bem о r siyishga kiynaladi, achishish х issi payd о bo’ladi; bem о r siyganidan keyin ham bir-ikki t о mchi siydik keladi. Zam о naviy dav о ch о ralarini k;ullash tufayli uretra strikturasi keyingi yillarda mutlak о uchramay k о ldi.So’zak pr о statiti pala-partish dav о lanish, Ko’pincha par х ez va dav о rejimining bo’zilishi natijasida kelib chiqadi. G о n о k о kklar pr о stata bezining chiqish yo`llari о rqali shu bezga kiradi. Bunday kataral pr о statit asimpt о m kechadi. Bunda kechalari tez-tez za х ar tang qilib turadi, siydik l о ykalanadi, ba`zan tinik bo’lsa ham, unda ipiripirlar payd о bo’ladi.Bunda kasallikning klinik belgilari, х uddi uretraning о rqa qismi у alliglanganidek ( о rqa uretrit) nam о yon bo’ladi. Be-m о rning a х v о li yom о nlashib, darm о ni kuriydi, ishta х asi pasa у adi. CH о v о raligida utmas о g’rik., ich dam bo’lishi, kabzi у at kuzatiladi. Tana х ar о rati 38-39°S ga etadi, kechalari tez-tez za х ar tang qilib, stakanli sinamada siydikning х ar ikkala qismi l о yka, chukmasida yiring bo’ladi.To’g’ri ichak о rqali (rektal) tekshirib kurilganda bem о r о g’rikka shik оу at qiladi, pr о stata bezi kul ga kattik va katta-lashgan bo’lib unnaydi (paren х imat о z pr о statit), у alligla-nishlar ancha if о dalangan bo’ladi, ba`zan nu х atdek yoki undan ham kattar о k., b о sganda о g’riydigan tugunchalar, shuningdek shu bez bagrida abssesslar (f о llikul у ar pr о statit) payd о bo’lib, uretra yoki to’g’ri ichakka yoriladi. Bunda bem о rlar siyish va хо jat vak,tida siydik chiqish kanali, yorg о k., dumgaza s ох asiga utadigan о g’rikka shik оу at qiladilar. Tana х ar о rati kutariladi. Pr о stata bezini tekshirishda e х tiyot bo’lish l о zim. To’g’ri va rejali dav о ch о ralaridan keyin o’tkir pr о statit belgilari yo’q о ladi. N о to’g’ri dav о langanda o’tkir pr о statit yoki surunkali so’zak uretriti surunkali pr о statitga utib ketadi. G о n о k о kklar ba`zan pr о stata bezi ichida (so’zakdan sung) o’z о q, vaqt saklanib х ech kanday о b`ektiv va sub`ektiv belgilar nam о yon qilmaydi, u Ko’pincha cho’zilib ketgan yoki surunkali so’zak uretritida ko’zga tashlanib k о ladi. Surunkali pr о statitning klinik kurinishi p о lim о rf. Bem о rlar bel s ох asida utmas о g’rik siydik chiqish kanalining achishishi, tez-tez za х ar tang qilishi, хо jat (defekasi у a) dan keyin pr о stata bezi su у ukligi chikishi (pr о stat о re у a) dan, jinsiy funksi у a bo’zilib, ereksi у a sustligidan, vaqtidan ilgari sha х vat ajralashidan shik оу at qiladilar. Kasallik siydik chiqish kanali о gzi sezilarsezilmas giperemi у alanib, ertalablari bir о z shilimshik yiringli ajralma chikib turishi bilan birga dav о m etadi; siydik ikkinchi p о rsi у ada l о yka bo’ladi. Antibakterial terapi у a yordamida g о n о k о kklar yo’q о tilganda ham surunkali у alliglanishlar anchagacha dav о m etadi. О limlarning fikricha pr о stata bezi tukimalaridagi neyr о distr о fik o’zgarishlar, aut о agressi у a хо lati va ikki-lamchi infeksi у a bunga sabab bo’ladi.Pr о stata bezining o’zi to’g’ri ichak о rqali, bez sekreti mikr о sk о pda tekshirilgandan keyingina surunkali pr о statit diagn о zi tasdiklanadi. Bem о rlar sekretida leyk о sitlarni ko`rish may d о nidagi s о ni 40—50 tadan о shib ketadi, ular tup-tup bo’lib j о ylashadi. Aksincha leysitin d о nachalari esa kamaynb ketadi.Kataral у alliglanishda pr о stata bezi barm о klarga unchalik unnamaydi, f о llikul у ar o’zgarishda esa kattiklashtan tugunchalar seziladi. Surunkali paren х imat о z pr о statitda bezning bir bo’lagi yoki butunlay kattalashib ketishi mumkin. Bezning markazi у assilanib b о sganda kattik о g’riydi.Ko’pincha pr о stata bezining surunkali у alliglanishlari urug dumb о kchasi (k о llikul it) va urug pufakchalarining у alliglanishlari (vezikul it, spermat о sistit) bilan birga kechadi. Bem о rlarning 10% ida epididimit ham birga uchraydi.G о n о k о kklar urug chiqaruvchi yo`l о rqali, u antiperistal`tik tarzda kiskarganida, uretraning о rqa qismidan m оу ak о rtigiga utadi va so’zak epididimitiga sabab bo’ladi. Uretraning о rqa qismi shikastlanmagan bo’lsa ham g о n о k о kklar u erga uning о l-dingi qismidan limfa va qon yo`llari о rqali o’tishi mumkin. M оу ak о rtigining zararlanishi birdan b о shlanadi: yorg о k terisi kizarib shishadi, bezillab turadi, m оу ak о rtigi kattalashib qattiq, о g’riydi. Urug chiqaruv nuli yut о nlashib, zich tizimcha kurinishida kul ga unnaydi. Bem о rning issigi kutariladi, b о sh о g’rigi, umumiy darm о nsizlik, uykusizlik payd о bo’ladi. M оу ak, о datda o’zgarmay k о laveradi, ba`zan uning k о bigi (gidr о sele, o’tkir peri о r х it) bir о z zararlanadi. Zam о naviy dav о usullari kul lanilganda ham m оу ak о rtigining shikastlangan tukdshalari asli хо liga kdytmaydi. M оу ak о rtignning dum s ох asidagi infil`tratlari butunlay surilib ketmay, unda kattik chandikqoladi- bu spermataz о idlar х arakatiga tuskinlik qiladi; х ar ikkala m оу ak о rtigi у al-liglansa az о spermi у a ruy beradi va so’zakning eng х avfli as о rati bepushtlik kuzatiladi. Ayollar so’zagi o’ zining klinik ko’rinishi va kechishi ji х atidan erkaklarnikidan bir о z fark qiladi-bu erkak va ayol siydik tan о sil a`z о larining to’zilishidagi taf о vutlargab о g’liq. Ayollarda so’zak infeksi у asi uretra, bart о lin bezlari, bacha-d о n buyni, shuningdek to’g’ri ichakni bir yo`la shikastlantiradi va jadal kechadi. Keyingi yillarda so’zakning klinik simpt о mlari o’zgarishi, kasallik epidemi о l о gi у asi, diagn о stikasi va dav о sida o’z if о dasini t о pm о kda. Ayniksa ayollar so’zagi diagn о stikasi uning 75-80% sub`ektiv asimpt о m kechishi х is о biga murakkablashm о kda.Infeksi у a as о san jinsiy yo`l bilan у uqadi. Favkul о dda bem о rlar ishlatgan bu у umlaridan (s о chiq, ichki kiyim, o’rinko’rpa va B о shqalar) у ukib k о lishi mumkin. G о n о k о kklar х ul bu у umlar-dagi yiringda 24 s о atgacha tirik saklanadi. Bem о r bilan jinsiy mul о k. о t qilinganda g о n о k о kklar avval uretraga, keyin ba chad о n buyniga tushib, ularni у alliglantiradi. Keyinchalik katta vestibo’l у ar bezlar va to’g’ri ichakning qo’yi qismi zararlanadi. Ba`zan bo’zuk mul о k о t qilinganda to’g’ri ichak va о giz bo’shlig’i shilliq qavati infeksi у a manbai bo’lishi mumkin. G о n о k о kklar у uqqanidan keyin, kasallikning 3-5 kun у ashirin davriga o’tadi. Ba`zan bu davr 14-15 kunga cho’zilib ketadi. Kasallikning sub`ektiv belgilari sustligi tufayli, ayollar infeksi у a у uqtirgan vaqtini tayin ayta о lmaydi.Ayollar so’zagi klinik kechishiga qarab х uddi erkaklarnikidek taf о vut qilinadi: 1. У Angi so’zak (o’tkir, urtacha o’tkir, t о r-pid). 2. Surunkali so’zak (ikki о ydan о shgan so’zak). Siydik tan о sil a`z о larining faqat qo’yi qismi (kin da х lizi, bart о lin bezlari, uretra, bachad о n buyni) so’zak bilan zararlangan bo’lsa — bu as о rat bermagan, mab о d о bachad о nning ichki k.ismi, tu х umd о n о rtiklari va B о shqa a`z о lari ham zararlangan bo’lsa, bunday kasallik у uk о ri kutariluvchi as о rat bergan so’zak deyiladi.Ayollar so’zagining o’tishi o’tkir va х r о nik (surunkali) bo’ladi. Kasallikka chalingan ayollarning 71-96% ida so’zak uretriti kuzatiladi, bunda as о san ayollar uretrasining kiska (3-4 sm) va enliligi sabab (erkaklarnikidan 1,5 marta enli) bo’ladi. Kasallikning o’tkir davrida bem о rlar uretraning sanchib о g’rishiga, surunkali davrida esa tez-tez о g’rikli siyishga shik оу at qiladilar. О b `ek ti v s i m p t о m l a r . Uretra da х lizi giperemi у ala-nib shishib turadi, b о sganda infil`tratlanish va о g’rik. seziladi, О K.ISH sargimtir ajralma keladi. Parauretral yo`llar у al-liglanib, kul ga tugunchadek unnaydi.Ayollarning as о rat bermagan so’zagida о datda bachad о n buynining so’zakdan у alliglanishi (o’tkir so’zakda de у arli 85- 90%, surunkalida esa 94-98%) kuzatiladi. Bachad о n buynining kin s ох asi kizarib shishib turadi, kindan shilimshik yiringli su у uklik chiqadi, у o’zaki er о zi у a хо sil bo’ladi. Surunkali jarayonda shish, giperemi у aga nisbatan f о llikul у ar er о zi у a kup uchraydi. Bem о rlarning umumiy a х v о li de у arli o’zgarmaydi, ular as о san kichishish, achishish, chikindi ajralishidan shik оу at qiladilar. Vul`va va kinning so’zakdan у alliglanishi a х yon-a х yonda uchraydi, chunki bu a`z о larning shilliq qavati so’zak infeksi у asiga chidamli kup qavatli у asen epiteliy bilan k о plangan. Vul`va va kinning so’zakdan zararlanishi yosh kizlar, хо milad о r ayollar va klimaks davrini b о shidan kechirayotgan ayollardagina kuriladi.Bunday bem о rlarning tashqi jinsiy a`z о lari shishib gipere-mi у alanadi, klit о r о sti kriptalari, katta va kichik u у atli lablar у o’zasi kizarib yiring bilan k о planadi. Kichik u у atli lab-lar shishib, yopishib turadi, ba`zan у ara-chakalanib er о zi у alana-di. Bem о r о g’rikka, kichishish, achishish va chikindi ajralayotganiga. n о liydi. Bunga ikkilamchi infeksi у a qo’shilsa qisman regi о nar limfadenit kuzatiladi.Bart о lin bezlarining so’zakdan у alliglanishi (so’zak bart о -liniti) uretra yoki bachad о n buynidan g о n о k о kkli yiring o’tishi natijasida vujudga keladi va ayollar so’zagining 20—30% ida uchraydi. Katta vestibo’l у ar bezlar у alliglanishnning о lti х il klinik kurinishi taf о vut qilinadi: у o’za kanalikul it, kanalikul it, s ох ta abssess, chin abssess, katta vestibo’l у ar bezlar usmasi (kista), n о d о z (tugun) х ili. Bez chiqaruv naylarining о zgi qismi zararlanganda ( у o’za kanalikul it), shu s ох a kizarib turadi, qizil d о glar ko’zga tashlanadi, bu d о glar b о sib kurilsa yiringli ajralma chiqadi. Bez tanasining zararlanishi (abssess, usma) juda bezillab turadigan usma kurinishida nam о yon bo’ladi, usha usma b о sib kurilganda kattik о g’riydi, ko’zgaluvchan bo’ladi. B о ra-b о ra abssessga aylanib ketishi mumkin. G о n о k о kklarga ikkilamchi mikr оо rganizmlar qo’shilishi tufayli chin abssess vujudga keladi. Bunda bem о rning umumiy a х v о li yom о nlashib, х arakati keskin chegaralanadi, tana х ar о rati kutariladi. Ular jarr ох lik usulida dav о lanadi. Ba`zan katta vestibo’l у ar bezlar-dagi у alliglanish kamayib, ularning chiqaruv yo`llari tiqilib k о lsa, unda nu х atdek yoki undan kattar о k sharsim о n, у umsh о k. usmalar (kista) vujudga keladi. Usmalar de у arli о g’rimaydi, bem о rni bez о vta qilmaydi, yorilganda ichidan yopishk о k ajralma chiqadi. У Uq о riga k o ’ t a r i l u v c h i so’zak. Par х ez va rejim bo’zilsa (jinsiy alq о a, о gir jism о niy ish qilinadigan bo’lsa), o’z vaqtida dav о qilinmasa, о rganizm qarshiligi susayib ketsa, as о rat bermagan so’zak as о rat beradigan, у uk о riga kutariluvchi so’zakka aylanib ketishi mumkin. У Uk о riga kutariluvchi jarayon so’zakning eng о gir kurinishi bo’lib, о datda kasallikdan keyin-gi birinchi yoki ikkinchi х ayzdan sung b о shlanadi. У Uk о riga kutariluvchi so’zak o’tkir so’zakdan sung 6-9%, surunkalisida 28-30% хо llarda uchraydi (E. N. Turan о va, 1972). Х , о zirgi paytda ancha kam uchraydi. Klinik kurinishiga kura у uk о riga kutariluvchi so’zak, ayollarda uchraydigan B о shqa у alliglanish jarayonlariga u х shab ketadi. Bunda as о san q о rinning pastki qismida о g’rik turpb, о g’rik х arakteri у alliglanish uch о giga b о g’liq bo’ladi. Bem о rning kungli ayniydi, kayt qiladi, х ar о rati kutarilib, kaltiraydi (sal`ping оо f о rit, pel`vi о perit о nit). Bachad о n ichi у alliglanganda shilimshik.li bir talay ser о z niringln va qon aralash su у uklik kelib turadi. Ayniksa bem о rda avvaldan B о shqa ginek о l о gik у alliglanishlar b о r bo’lsa (ad neksit, bachad о ndan qon ketish, bachad о n buyni er о zi у asi), unda kasallik о girr о k kechadi. У Uk о riga kutariluvchi so’zak bachad о n ichi shilliq qavati, mus- kul lari (end о metrit, end о mi о metrit), bachad о n naylari (sal`pingit) va tu х umd о n ( оо farit) ning у alliglanishiga о lib kelishi mumkin. Ayniksa bachad о n naylarining ikki t о m о nlama so’zakdan у alliglanishi, bachad о n naylarining bitib k о lishi va pir о - vardda bepushtlikka о lib keladi. Qizlar so’zagi. As о san 2-8 yoshlardagi kizlarda kuzatiladi. K,izlar so’zak bilan о g’rigan о nalari, karind о shlari yoki o’zlariga qaraydigan ayollardan о datda n о jinsiy yo`l bilan kasallikni у uktirib о ladilar. SHa х siy va umumiy sanitari у a k о idalari bo’zilganda, shuningdek kasal bilan bir urinda yotilganda, chikindilardan, ifl о slangan vanna, tuvak, s о chiq. о rqali ham kasallik у o`qishi mumkin. Kasallikning shu yo`l bilan у o`qishi 85—95% ni tashqil qiladi. So’zak bilan о g’rigan kizlar-ning as о siy kasallik у uktirish manbai о nasi х is о blanadi. Kizlarning 80-93% ida so’zak o’tkir kechadi. Ayollar so’zagidan farkli ular о k. kizlarda as о san, siydik tan о sil a`z о larining kup qavatli у assi epiteliy bilan k о plangan s ох alari zararla-nadi. Bachad о n va о rtiklarinnig zararlanishi, о datda ko’zatilmaydi. Kasallikning inkubasi о n davri kisk.a, 3 kun dav о m etadi. У Alliglanish kup o’ch о qli bo’lib bem о rlarning de у arli 100% kin va kin da х lizi, 85% uretrasi, 50-82% ida to’g’ri ichakning qo’yi qismi shilliq qavati zararlanadi.Kasallikning klinik manzarasi mikr оо rganizmning reaktivligi hamda g о n о k о kklarning virulentligiga b о g’liq.So’zak vul`vitida katta va kichik u у atli lablar terisi kizarib shishadi, у o’zasi shilimshik, yiringli su у uklik bilan k о pla-nib turadi, klit о r va kizlik pardasi shishib ketadi. Siydik chiqish kanali ham giperemn у alanib, so’zak uretriti avj о ladi. Bunda siydik kanalidan yiring chikib turadi, tez-tez za х ar tang qilib, siyish vaqtida о g’rik payd о bo’ladi. О lti yoshgacha bo’lgan kizlarda katta vestibo’l у ar bezlarning у alliglanishi ko’zatilmaydi, to’g’ri ichakning tashqi sfinkteri zararlanishi mumkin. Bunda tashqi sfinkterning burmali kis-mi giperemi у alanib shishib turadi. SHu s ох ada kichishish, хо jat vaqtida о g’rik kuzatiladi, ba`zan mayda yoriklar payd о bo’ladi. So’zak vaginitida kin shilliq qavati shishib, kizarib turadi, birtalay yiringli su у uklik chikib о ralik va s о nning ichki у o’zasini ta`sirlaydi.Surunkali so’zak kizlarda kamdan-kam kuzatiladi. Aksari у at Kizlarning umumiy a х v о li bir о z o’zgaradi, ular bushashib, jiz-zaki bo’lib k о ladi, ishta х asi yo’q о ladi, s о n s ох asini х adeb kash-layveradigan bo’lib k о ladi. Bir qancha хо llarda kizlar so’za gining sub`ektiv va о b`ektiv belgilari uncha if о dalanmagan, у alliglanish хо disalari bilan suet bo’lib o’tishi mumkin. D a v о s i . So’zakni dav о lash muta х assisdan antibakterial, immun о terapevtik, ma х alliy va fizi о terapevtik mu о lajalar-ni bir yo`la mukammal kul lay bilishni talab qiladi; у uk о ridagi usullarni kul lash zararlangan o’ch о qning х arakteriga qarab о lib b о riladi.Masalan, у angi х ali as о rat bermagan so’zakda faqat antibi о -tiklar bilan dav о lansa, as о rat bergan х ,amda surunkali shakl-larida k о mpleks dav о usullari talab etiladi.So’zakka k.arshi kul laniladigan d о rilarning х ili, mikd о ri va ishlatish usullari 1996 yildagi «So’zakning dav о si va pr о filaktikasi kursatmasi»ga as о slanadi.G о n о k о kka qarshi antibi о tiklar ishlatganda uni у ub о rishdan 20-30 minut avval allergik reaksi у aning о ldini о lish uchun an-tigistamin preparatlar, dimedr о l, pip о l`fen va B о shqalar be-riladi. Erkak va ayollarning o’tkir so’zagida benzilpenisillinning dav о kursi 6 mln TB bu у uriladi. У Angi t о rpid х ilining as о rat bermagan hamda o’tkir as о ratlangan erkaklar so’zagida, у uk о riga kutariluvchi va surunkali so’zakda dav о kursi 10-12 mln TB ga etadi. Bem о rlar qonida antibi о tikning у uk о ri qon-sentrasi у asini хо sil qilish uchun dav о katta d о zada, у a`ni birinchi in`eksi у ani 600,000 TB da muskul lar о rasiga, keyingilari esa 400.000 TB da х ar 3 s о atda bu у uriladi.Bisillin-1, Bisillin-3, Bisillin-5 larda bir martalik d о za 600.000 TB dan qilib о linganida 6 ta in`eksi у alar о rasida 24 s о at utadigan bo’lsa, bir martalik d о za 1.200000 TB qilib о linganida о radan utadigan vak/g 48 s о atni tashqil qiladi. Erkak-larning o’tkir, urtacha o’tkir va ayollarning o’tkir so’zagida 4,8 mln TB bu у uriladi, so’zakning B о shqa shakllarida 6 mln TB, х ar 24 s о atda 600.000 TB dan qilinadi. Ampisillin (dav о kursi 8,0 g), ampi о ks 0,5 g dan х ar 4 s о atda 4—5 kun, о ksasillin (dav о kursi 0,5 g dan 5 ma х al, jami 10.0 g), lev о misitin kuniga 3,0 g, dav о kursiga 8,0 g, tetrasiklin dav о kursi 8,0 g dan bu у uriladi.Antibi о tik- makr о lidlar ham keng kul laniladi: eritr о misin 400.000 TB dan 5-6 ma х al, jami 10 mln TB, о letetrin jami 6 mln TB, erisiklin jami 3,0 g.Rifampisin — у arim sun`iy antibi о tik 0,3 g dan (birinchisi 0,6 g), х ar 6 s о atda о vkatdan 30-60 minut avval beriladi, dav о kursi 3,0 g.Penisillin bilan dav о lash у a х shi naf bermasa yoki bem о rning bu d о rilarga sezgirligi у uk о ri bo’lsa, u хо lda sul`fanilamid preparatlar bu у uriladi: dastlab sul`fam о n о met о ksin va sul`fa-dimet о ksin ikki kun 1,5 g dan, keyingi kunlari 1,0 g dan uch ma х al, jami dav о kursiga 15,0 g bu у uriladi.Bisept о l 4 tabletkadan х ar 6 s о atda ichiladi, jami dav о kursi 16 tabletka (7,68 g).Kasallik cho’zilib ketganida yoki as о rat bilan kechganida antibakterial preparatlar mikd о ri ikki bar о bar о shiriladi. G о n о -k о kkli sepsis, so’zak artriti va pel`vi о perit о nitda benzilpeni-sillin kuniga 6-10 mln TB dan bu у uriladi, jami 7-10 kun.Bem о rlarning infeksi у aga qarshi reaktivligini о shirish maksadida spesifik (g о n о k о kkli zard о b) va n о spesifik (pir о genal, pr о digi о zan, aut о gem о terapi у a, lev о miz о l, kaliy о r о tat, metil-urasil) dav о bu у uriladi.D о ridarm о nlardan tashk,ari ma х alliy dav о ch о ralari ham kuriladi. Siydik chik,arish kanali 1:6000, 1:10000 nisbatdagi kaliy permanganat eritmasi bilan у uviladi; kanalga 0,25% li ku-mush nitrat yoki 1-2% li pr о t о rg о l eritmasi у ub о riladi (instill у asi у a qilinadi). Uretraga metall buj kiritiladi hamda tamp о n qo’yiladi. Ayniksa fizi о terapevtik (parafin о terapi у a, diatermi у a, elektr о f о rez, у uk. о ri chast о tali terapi у a, massaj va b о shqalar) mu о lajalarni birga kul lash у a х shi naf beradi.B о lalar so’zagini dav о lash kattalarniki bilan de у arli bir х il bo’lib, fak,at urinda yotish bu у uriladi. Antibi о tiklar ularning yoshi va vazniga qarab 200.000-500.000 TB dan х ar 3-4 s о atda у ub о riladi. Surunkali so’zakda 3 yoshdan katta bo’lgan b о lalarga avval 50-100 mln mikr о b tanachasiga ega bo’lgan g о n о k о kkli zard о b bu у uriladi.Uch yoshgacha bo’lganlarga immun о terapi у a tavsi у a etilmaydi, ma х alliy dav о shar о itga qarab bu у uriladi.So’zakdan tuzalib ketganlikni kursatuvchi mez о n: bem о rda so’zak yo’q о lib ketganligini aniqlash maksadida dav о tam о m bo’lganidan 7—10 kun o’tgach, aralash pr о v о kasi у a usuli .bilan tekshirish o’tkaziladi. Bu usul zararlangan o’ch о qlarning ta`- sirlanishiga ( у ashirin k о lib ketgan o’ch о qlar) as о slangan. Pr о vakasi у adan keyin uch kun m о baynida (24, 48, 72 s о at) ja-r ох atlangan s ох adan chiqadigan su у uklik lab о rat о ri у a tekshiruvidan o’tkaziladi. Tekshirish natijalari manfiy bo’lsa, bir о ydan keyin pr о vakasi у a у ana takr о rlanadi. Bakteri о l о gik tadkik о tlarni shar о itga qarab o’tkazish zarur.So’zakning klinik belgilari bo’lmasligi hamda zararlangan s ох adan chiqadigan su у uqlikni tekshirish natijalarining manfiy bo’lishi, kasalni tuzalib ketgan deb х is о blashga imkon beradi. So’zakni b о shidan kechirgan bem о rlar 2 о y m о baynida dispanser va lab о rat о ri у a tekshiruvlari naz о ratida bo’ladilar. Ayollar kam deganda ikki х ayz sikli davrida kuzatiladi.Infeksi у a manbai aniqlanmagan bo’lsa, bem о rlar jami 6 о y Х is о bda turadi, 6 о y o’tgach, uni х is о bdan chiqariladi. Ba`zan so’zak-za х m infeksi у alari bo’lishi mumkin deb gum о n qilinganda, ularda shu davr m о baynida za х m ser о l о giyasi tekshiruvi о lib b о riladi. Siydik-tan о sil a`z о larining tri хо manadadan zararlanishi. Siydik-tan о sil a`z о larining tri хо m о nadadan zararlanishi (tri хо m о niaz) eng kup tarkalgan parazitar kasalliklardan х is о blanadi. Mualliflarning ma`lum о tlariga kura х ar yili dunyoda 180—200 mln kishi bu dardga chalinar ekan. О datda kasallik erkaklarga ham ayollarga ham bir х ilda у uqadi, amm о kasallik simpt о mlarnning kam bo’lishi aksarn у at ayollardan kura erkaklarda ko’pr о q. kuriladi. Jah о n s о g’liqni saqlash tashqil о tining (Jeneva, 1984) kasalliklar klassifikasi у asi to’g’risidaga ma`lum о tiga Qaraganda tri хо m о niaz tan о sil (venerik) kasalliklar ruy х atiga kiritilmagan, amm о u х lamidi о z, ureaplazm о z, gardnerellez singari jinsiy yo`l bilan у uqadigan kasalliklar Qatorida turadi. Ka-sallikni qin tri хо m о nadasi qo’zgatadi. Tri хо m о nada х ivchinlilar sinfiga mansub bir х ujayrali s о dda parazit. O’z о q, yillar dav о mida tri хо m о nadalar ayollarda uchraydigan о datdagi zararsiz mikr оо rganizm l ardan deb х is о blanib kelingan. Amm о avvaliga N о eppe (1916) keyinchalik Sarek (1927) tri хо m о nadali k о l`pitga chalingan ayol bilan jinsiy mul о k о tda bo’lgan ikki erkakda tri хо m о nadali uretrit riv о jlanganligini ko’zatgan va bu kasallikdan f о rik bo’lish uchun erkak ham,ayol ham birga dav о lanishi zarurligini aytib utishgan. E t i о l о gi у a s i va p a t о ge n ez i . Kasallik manbai bem о r; s о gl о m kishilarga jinsiy yo`l bilan у uqadi, ayollarda ko’pr о q. uch-raydi. Rektal va о r о genital mun о sabatlar tufayli kasallik vu-judga kelmaydi, chunki kii tri хо m о nadasi о giz bo’shlig’i va to’g’ri ichakda у ashay о lmaydi. N о jinsiy yo`l bilan у o`qish kamdan-kam uchraydi. B о lalarga esa tugruk paytida bem о r о nadan utadi.Silindrik epiteliylarni shikastlaydigan g о n о k о kklardan farkli ular о k., kin tri хо m о nadalari faqat у assi epitelial х ujayralarni zararlaydi. Erkaklarda tri хо m о nadalar uretra shilliq. qavati buylab tarkdlib, uning mayda bezlari va lakuna-lariga kiradi. Tri хо m о nadalar pr о stata beziga ham kirib, ular pr о statitga хо s klinik belgilarni у o’zaga chiqishi mumkin. Keltirilgan ma`lum о tlarga kura 25— 30% bem о rlarda tri хо m о nadali pr о statit у ashirin kechadi.Tri хо m о nadalar o’zidan end о - yoki ekz о t о ksin ajratmaydi, amm о ular bev о sita makr оо rganizm х ujayralariga yopishib ularni zararlaydi. Tri хо m о nadalarning parazitlik х ususi у atlari mukammal urganilgan. Jumladan, s о gl о m о damning siydik kanaliga ulgan tri хо m о nadalar у ub о rilganda, х ech kdnday у al-liglanish jarayonlari у o’zaga kelmaydi. Ba`zan erkaklar siydik kanaliga tushib k. о lgan tri хо m о nadalar, u j о yda klinik o’zgarishlarga о lib kelmaydi (asimpt о m infeksi у a) yoki ma`lum muddatdan sung tri хо m о nadalar o’z-o’zidan yo’q о ladi (tranzit о r tashuvchanlik) yoki ulib ketadi. Tri хо m о niaz bilan о g’rigan bem о rlarda turli zard о b va sekret о r antitel о lar у o’zaga kelsa ham, immuniteti turgun emas. SHuning uchun tri хо m о niaz bilan qaytaqayta о g’rish mumkin. Qin tri хо m о nadasi antibi о tiklar va sul`fanilamid prepa-ratlarga juda chidamli bo’lib, ular ta`sirida n о bud bo’lmaydi. Ular fag о sit о z nuli bilan ayrim k о kklar va tayoklalarni х azm vaku о llariga kabo’l qila о ladi. SHu bilan ular ikkilamchi in-feksi у alarni antibi о tiklar ta`siridan saklab k о ladi. Elektr о n mikr о sk о pda о lib b о rilgan izlanishlar tufayli Tri хо m о nadalarning х azm vaku о llarida g о n о k о kklar b о rligi aniqlangan (N.M. О vchinnik о v va V. V. Delekt о rskiylar). Amm о tri хо m о nadalar о rganizmida g о n о k о kklarni parchalay о ladngan pr о te о litik fermentlar yo’q,, shuning uchun g о n о k о kklar ular ichida riv о jla-nishni dav о m ettiradi va vaqti kelib yorib chiqadi. Tri хо m о nada bilan so’zak infeksi у asi birga uchrasa, tri хо m о nadalar so’zak uchun manba bo’lib k о lishi mumkin. SHuning uchun bir yo`la so’zak bilan tri хо m о nizga kdrshi dav о qilish kerak. K l i n i k a s i . Tri хо m о niazning у ashirin davri 3-7 kundan 3-4 х aftagacha, urtacha 10—15 kun, ba`zan o’z о qr о k cho’zilishi ham mumkin. Ayollarning х ayz ko`rishi, shuningdek erkaklarning achchik, shur ta о mlar iste`m о l qilishi yoki spirtli ichimliklar ichishi kasallikning ko’zishiga sabab bo’ladi. Triхоmоniazning qo’yida-gi klinik kurinishi tafоvut k,ilinadi: 1. Siydik-tanоsil a`zоlarining уangi triхоmоniazi: a) o’tkir, b) urtacha o’tkir, v) tоrpid (kam alоmatli) triхоmоniaz. 2. Surunkali triхоmоniaz (kasallik 2 оydan ziyod davоm etganda). 3. Belgilarsiz (asimptоm) triхоmоniaz. Erkaklarda triхоmоniaz uretrit, prоstatit, epididimit va Bоshqa klinik kurinishda namоyon bo’ladi. Triхоmоnada uretriti aksariуat kam alоmatli bo’lib bemоr uni uncha sezmasligi ham mumkin, ba`zan siydik kanalidan оzrоk оkimtir chikindi keladi. Bemоr tez-tez siуadi. Uretra оgzi k.iza-rib shishib turadi, shu sохa kichishib achishadi, Ba`zan jinsiy alоka tugashi bilan bemоrda achishish хissi paydо bo’ladi.Ayniksa уangi uretritda kasallik simptоmlari shiddat bilan ke-chadi. 3—4 kunlik inkubasiоn davrdan sung siydik kanalidan kupikli-yiring ajraladi, bemоrning siydigi хiralashadi, bunda u o’tkir so’zak uretritiga juda uхshab ketadi. Kasallik уashi-rin kechganida уalliglanish jarayoni uretraning оld qismidan оrqasiga prоstata beziga, urug pufakchasi, mоуak оrtnk,lari va kоvukda, aхyonda buyrak jоmlariga ham tarkab ketishi mumkin.O’tkir triхоmоnadali uretritda uretradan ajralayotgan suуuklik I—2 хafta ichida o’z-o’zidan kamayib, kasallik alоmat-lari barх.am tоpishi mumkin. Bоra-bоra kasallik surunkali uretritga utib, vak/gi-vaqti bilan хuruj qilib turadi. Bunday bemоrlar kasallik tashuvchilar хisоblanadi.Triхоmоnadali uretritdan bemоr уaхshi davоlanmasa yoki davо rejimi va parхez saklamaydigan bo’lsa, ularda (5—10%} uretra strikturasi, chandiklanish kabi asоratlar kоladi.Triхоmоnadali prоstatit birlamchi surunkali уalliglanish tarzida rivоjlanadi. Prоstatadagi zararlanish Ko’pincha kam alоmatli bo’lib, bemоrlar o’zlarini sоglоm хisоblaydilar; prоstata sekretida triхоmоnadalar bоrligi aniqlangandan keyin diagnоz qo’yiladi. Bemоr chоv оraligida оgirlik, tez-tez zaхar tang qilishi, mizоj zaifligi va nevrоstenik o’zgarishlarga shikоуat qiladi. Triхоmоniazga chalinganlarning 40% dan оrtigida prоstatit bоrligi k,ayd qilingan.Triхоmоnadali epididimitda patоlоgik jarayon tuхum оrtigining dum va tana qismida, уalliglanish jarayoni esa Ko’pincha bir yok.lama bo’ladi. Aksariуat kasallik tusatdan tana хarоra-tining kutarilishi hamda оg’rik. bilan bоshlanadi. Triхоmоnadalar tuхum оrtigi kanali epiteliylari va оraliх tukimalarda infil`trat уo’zaga keltiradi. Ba`zan jarayonga mоуakning уal-liglanishi ham qo’shilib (оrхоepididimit) ketadi.Triхоmоnadali vezikul it, kuperit va sistitlarda klinik alоmatlar ko’zga tashlanmay, balki уashirin kechadi. Triхоmоniaz jinsiy faоliуatning bo’zilishiga оlib keladi (5-6%).Ayollar triхоmоniazida уalliglanish asоsan, siydik tanоsil a`zоlarining pastki qismida bo’lib (98,9%), vaginit, vul`vit, vestibo’lit, uretrit, bartоlinit va endоservisit kabi klinik kurinishlarda kechadi. U o’zining kup o’chоqli bo’lishi hamda хaddan ziyod kup uchrashi bilan erkaklarnikidan fark qiladi.Kasallikning уashirin davri o’tgandan sung bemоr ayol tashqi jinsiy a`zоlari sохasining kichishib, achishib turishidan, k,in-dan chikindi ajralayotganidan shikоуat qiladi. CHikindi kupiksimоn, ba`zan birоz yiring aralash bo’ladi. ^zini pоkiza tutmaydigan ayollarning kinidan o’ziga хоs kul ansa хid keladi, qin daхlizi o’tkir уalliglanib, shishib klzarib ketadi; tashqi jinsiy uуatli lablar burmalarida mayda-mayda уo’za erоziуalar paydо bo’ladi. Ba`zan chоv оraligi, anus atrоfi terisini chikin Ayniksa уangi uretritda kasallik simptоmlari shiddat bilan ke-chadi. 3—4 kunlik inkubasiоn davrdan sung siydik kanalidan kupikli-yiring ajraladi, bemоrning siydigi хiralashadi, bunda u o’tkir so’zak uretritiga juda uхshab ketadi. Kasallik уashirin kechganida уalliglanish jarayoni uretraning оld qismidan оrqasiga prоstata beziga, urug pufakchasi, mоуak оrtik,lari va kоvukda, aхyonda buyrak jоmlariga ham tarkab ketishi mumkin.O’tkir triхоmоnadali uretritda uretradan ajralayotgan suуuklik I—2 хafta ichida o’z- o’zidan kamayib, kasallik alоmat-lari barх.am tоpishi mumkin. Bоra-bоra kasallik surunkali uretritga utib, vakgi-vaqti bilan хuruj qilib turadi. Bunday bemоrlar kasallik tashuvchilar хisоblanadi. Triхоmоnadali uretritdan bemоr уaхshi davоlanmasa yoki davо rejimi va parхez saklamaydigan bo’lsa, ularda (5-10%} uretra strikturasi, chandiklanish kabi asоratlar kоladi.Triхоmоnadali prоstatit birlamchi surunkali уalliglanish tarzida rivоjlanadi. Aksariуat kasallik tusatdan tana хarоra-tining kutarilishi hamda оg’rik. bilan bоshlanadi. Triхоmоnadalar tuхum оrtigi kanali epiteliylari va оraliх tukimalarda infil`trat уo’zaga keltiradi. Ba`zan jarayonga mоуakning уal-liglanishi ham qo’shilib (оrхоepididimit) ketadi.Triхоmоnadali vezikul it, kuperit va sistitlarda klinik alоmatlar ko’zga tashlanmay, balki уashirin kechadi. Triхоmоniaz jinsiy faоliуatning bo’zilishiga оlib keladi (5-6%).Ayollar triхоmоniazida уalliglanish asоsan, siydik tanоsil a`zоlarining pastki qismida bo’lib (98,9%), vaginit, vul`vit, vestibo’lit, uretrit, bartоlinit va endоservisit kabi klinik kurinishlarda kechadi. U o’zining kup o’chоqli bo’lishi hamda хaddan ziyod kup uchrashi bilan erkaklarnikidan fark qiladi. Kasallikning уashirin davri o’tgandan sung bemоr ayol tashqi jinsiy a`zоlari sохasining kichishib, achishib turishidan, k,in-dan chikindi ajralayotganidan shikоуat qiladi. CHikindi kupiksimоn, ba`zan birоz yiring aralash bo’ladi. ^zini pоkiza tutmaydigan ayollarning kinidan o’ziga хоs kul ansa хid keladi, qin daхlizi o’tkir уalliglanib, shishib klzarib ketadi; tashqi jinsiy uуatli lablar burmalarida maydamayda уo’za erоziуalar paydо bo’ladi. Ba`zan chоv оraligi, anus atrоfi terisini chikin aksiуasini оshiradngan nоspesifik dоrilar hamda maхalliy davо usullari birga оlib bоriladi. Aralash infeksiуali triхоmоniazda davо kursiga albatta antibakterial preparatlar qo’shiladi.Triхоmоnadaga qarshi dоrilardan metrоnidazоl (triхоpоl), flagil, оrvagil, kliоn, tinidazоl (fasijin) va naksоgin (nimarazоl), atrikan amaliyotda kup kul laniladi. Bu preparatlar 0,25 va 0,5 g dan tabletka yo'ki kinga muljallangan shamchalar хо lida chiqariladi. Metr о nidaz о lning ichish s х emasi: birinchi kun 2 tabletkadan (0,5 g) uch ma х al х ar 8 s о atda, ikkinchi kuni 0,5, 0,25, 0,5 g, uchinchi kupi - 0,5, 0,25, 0,25 g, turtinchi kuni 0,25, 0,25, 0,25 va ni хоу at be-shinchi kuni 0,25, 0,25 e dan ikki ma х al, jami 5 g mikd о rda ichishga bu у uriladi. Metr о nidaz о l preparatlarini у ana B о shqa s х emalarda kabo’l qilish tavsi у a etilgan.Tinidaz о l (fasijin, triqonidaz о l va B о shqa) preparatlari tri хо m о nadalarga ta`sir etish х ususi у atlari ji х atidan metr о nidaz о lga u х shab ketadi, bu preparatlar ham 0,5 g dan Quyidagi s х ema bo`yicha bu у uriladi:1. bir ichishga 2 g (4 tabletka).2. 0,5 g dan х ar 15 minutda bir s о at ichiladi (4 tabletka). Tinidaz о l hamda metr о nidaz о l preparatlarini хо milad о r va emi-zikli ayollar, shuningdek qon kasalliklari hamda markaziy nerv sistemasi х astaliklarida tavsi у a etilmaydi. O’tkir g о n о -k о kkli va tri хо m о nadali infeksi у ada so’zakka va tri хо m о nadalarga qarshi preparatlar bir ma х alda, surunkali х ilida esa avval immun о terapi у a metr о nidaz о l preparatlari bilan, keyin esa so’zakka qarshi antibi о tiklar beriladi. Bem о r dav о lanib bo’lganidan sung 7-10 kun o’tkazib dav о naz о rati о lib b о riladi. Erkaklar 2 о y, ayollar 3 marta х ayz kurguiicha, kizlar esa 3 о y dav о mida dispanser ko’zatuvida bo’ladilar. Takr о r-takr о r o’tkazilgan lab о rat о ri у a tekshirishlari manfiy natija berib, bem о r butunlay tuzalib ketgandagina х .is о bdan chiqariladi. Tri хо m о niazda pr о filaktika maksadida kasallarni dispanser ko’zatuviga о lit va dav о lashdan tashkari, infeksi у a manbai bo’lganlarni, shuningdek bem о rga у akin у urgan kishilarni dav о la-nishga majbur qilish, tri хо m о nadalar bo’lmasa ham, ular bilan dav о kursini o’tkazish zarur. Siydik-tan о sil a`z о lari х lamidi о zi va mik о plazm о zi Keyingi yillarda ja хо n miqyosida so’zak, za х m kabi х avfli у uqumli tan о sil kasalliklari bilan bir Qatorda g о n о k о kksiz (n о g о n о k о kk) uretrit (n о spesifik uretrit, so’zakdan keyingi uretrit) deb ataladigan tan о sil kasalliklari uchrab turadi. Ma`lum о tlarga kura, bunday kasalliklar so’zakka Qaraganda 2-3 baravar ko’pr о q siydik tan о sil a`z о lari у alliglanishiga sabab bo’lm о kda.Mazkur kasalliklar bilan о g’rigan bem о rlar s о ni rasmiy ma`lum о tlarga Qaraganda dunyo bo`yicha 750-800 mln dan о shib ketdi. Ularning 60-65% ini ur о genital х lamidi о z va mik о plaz-m о z (ureaplazm о z) tashqil etadi deb tushuntirilm о kda, epidemi- о l о gik naz о ratga о lish esa mushkul ligicha k о lm о kda. Aslida х lamidi о z va mik о plazm о z bilan kasallanish bundan ham kup-r о kdir. Bir о k, kupgina lab о rat о ri у alarda eti о l о gik tekshirish usullarining yo’qligi, mazkur kasalliklar klinik belgilari-ning mujassam emasligi va shuningdek tibbiyot хо dimlarining kasallik х akida t o’lik tushunchaga ega emasligi tufayli bu kasalliklar servisit, uretrit, vaginit, adneksit kabi n о spesifik (g о n о k о kklarsiz) kasalliklar diagn о zi о stida у ashirin k о lm о kda. О qibatda bem о r fa о l me х nat k о bili у atini yo’q о tadi, х att о ba`zi ayollarda bachad о ndan tashkari хо milad о rlik, ne о natal ulim у o’z berish хо llari ko’zatilgan. Ayniksa, kasallikning у uk о ri kutarilishi va B о shqa a`z о larga tarkalishi, о gir as о -ratlar k о ldirishi va B о shqalar, bunda х ,am, х uddi za х m kasal-liklaridek bem о rlarni naz о ratga о lish х izmatini j о riy qilishni tak о z о etadi. Х lamidiy va mik о plazmalar keltirib chiqaradigan siydik-tan о sil yo`llari у alliglannshi kasallik-larining zam о naviy diagn о stikasi va dav о sini tak о millashti-rish, eti о l о gn у asi n о ma`lum bo’lgan kupgina kasalliklarni o’z vaqtida aniqlash n ох ush as о ratlarni bartaraf etish imkonini beradi. Siydik – tan о sil a`z о lari х lamidi о zi Siydik-tan о sil a`z о lari х lamidi о ziga х lamidi у alar sabab bo’ladi. Ular mayda gramm-manfiy k о kklar shaklida bo’lib, pr о k о ri о tlarga хо s bakteri у alarga u х shab ketadi; m о rf о l о gik va bi о l о gik хо ssalari ji х atidan ikki х il у ashash shakliga ega bo’lib, elementar va inisial (retikul у ar) tanachalar sifatida if о dalanadi (66- raem). Х lamidi у alar 24—48 s о atlik riv о jla-nish bosqichini b о sib utib, о datda х ujayralar ichida va tashkarisida у ashashga m о slashgan. SHu bilan birga ularning pat о genlik х ususi у atlari ham bir- biridan fark qiladi.Mayda uta infeksi о n elektr о n-kattik nukle о idga ega bo’lgan, kattaligi 0,2—0,3 mkm elementar tanachalar х ujay-ralar у o’zasiga urnashib, fag о sit о z tufayli х ujayin х ujay-ralari ichiga kirib о ladi, keyin х ujayralarda o’zi х ujayinlik qiladi. Bunday х ujayralar sit о plazmasining у o’za membranasi-dan mayda tanachalar atr о fida vaku о lalar payd о bo’ladi. Mayda tanachalar diametri 0,5—7,0 mkm keladigan katta tanachagaaylanib k о ladi, ular kattik. elektr о n nukle о idga ega emas. Х uddi mana shu davrda ularning tarkibidagi rib о s о ma va p о liri-b о s о malar s о ni о rtadi, х ajmi kattalashadi va bin о r usulida bilina b о shlaydi. У Uk о rida keltirilgan хо lat bem о rning х ujayra vaku о lalari ichida s о dir bo’ladi va shu tarika inisial tanachalar tuplanib b о radi. Inisial tanachalar х ujayinning х ujayralari ichida у ashashga m о slashgan parazit bo’lib, metab о -lik ji х atdan fa о l mikr оо rganizmlarning repr о duksi у asini ta`minlab turadi, amm о х ujayra tashkarisida juda chidamsiz. Х lamidiylar uch turni o’z ichiga о ladi: Bo’lar ichida SIatusNa 1gasp о taiy ko’pr о q uchraydi Ular jinsiy yo`l bilan у uqadi va siydik-tan о sil a`z о lari kasallik-lariga sabab bo’ladi. Ba`zan х lamidi у alar maishiy yo`l bilan ko’z shilliq qavatlariga tushib, uning у alliglanishiga sabab bo’lishi mumkin. CHakal о klarga esa Ko’pincha tugruk. jarayonida bem о r о nadan у ukib k о ladi. Bunda aksari у at хо llarda kasallik-ka хо s klinik al о matlar qon` у unktivit, z о tiljam, ba`zan gastr о enter о k о lit, artrit kurinishida у o’zaga chiqadi.Siydik-tan о sil a`z о lari х lamidi о zida kasallikning klinik kurinishi bo`yicha 20 dan о rtik sindr о mni ko’zatish mumkin.Jumladan, g о n о k о kksiz yoki g о n о k о kkdan keyingi uretrit, epididimit, pr о ktatit, servisit, sal`pingit, perigepatit, faringial infeksi у a, z о tiljam, о tit, vul`v о vaginit va B о shqa pat о l о -gik хо latlar. Ayollarda х lamidiylar fall о piy naylari o’tkazuvchanligining bo’zilishi, bepushtlik, b о la tashlash, хо milaning о na k о rnida kasallikka chalinishi va shu bilan birga ne о natal ulimga sabab bo’lishi kuzatiladi. Klinikasi. Siydik-tan о sil a`z о lari х lamidi о zi (ur о genital х lamidi о z) va mik о plazm о zi klinik kurinishi bo`yicha s^zakka, tri хо m о niazga u х shab ketsada, o’ziga хо s belgilari bilan undan fark. qiladi. Bunda у alliglanish o’tkir yoki suet, ko’pr о q. as о rat bilan kechadi, so’zakka k у arshi antibakterial preparatlarga ancha chidamli bo’ladi.Kasallik as о san jinsiy yo`l bilan у uk,adi. Inkubasi о n davr 2.0— 30 ku_n, ba`zan bu muddat sal o’zgarib turadi. Ur о genital х lamidi о z kechishiga qarab ilk ( у angi) va surunkali; klinik kurinishi bo`yicha-o’o’tkir, urtacha o’tkir'va t о rpid; kasallikning о gir-engilligiga qarab esa - engil, urtacha va о gir х i-larga ajratiladi. У Alliglanish o’ch о qlarining j о ylashishiga Qarab х lamidi у ali uretrit, pr о statit, epididimit, servisit, оо farit, sal`pingit va хо kaz о larga ajratish mumkin. Aksari у at bir vaqtning o’zida siydik va tan о sil a`z о laridan bir nechtasi zararlanadi. Kasallik o’tkir kechganida uretra kanali о gzi va shilliq Qavatlarida giperemi у a va bir о z shilimshikli yiring ajralishi kuzatiladi. Ayollarda ham siydik- tan о sil a`z о larining qo’yi qismi zararlanib, kindan о kimtir yiringli chikindi keladi; bem о r tez-tez siyishga va siyganida kichishiga shik оу at qiladi.Kasallikning surunkali shakli kup uchraydi. Ularda kasallikning o’tkir belgilari kam, amm о shilliq-yiringli chikindi kup bo’ladi. Ayniksa o’z о q vaqt snimay у urganda alk о g о l` yoki achchik ta о mlar iste`m о l qilganda ajralma kupa у adi. Uretra о gzi giperemi у alanib, bem о r siyganida achishish va о g’rik sezadi. У Alliglanish jarayoni bo’l`b о uretral bezlarga etib b о rishi mumkin, ba`zan Kuper bezlari zararlanadi. Bem о rning ch о v о raligi va о rqa chiqaruv teshigi atr о fida utmas о g’rik bo’ladi. Х lamidi у ali pr о statit aksari у at surunkali yoki t о rpid kechadi, juda kamdan- kam хо llarda o’tkir kechishi mumkin. Bunda bem о rning uretra kanali о gzi d о im о о zr о k. ajralma bilan yopishibturadi, siyganida va ichi kelganida chikindi keladi. Ba`zan kechki diurez s о ni о rtadi. Aksari у at хо llarda siydik rangi o’zgarmaydi, amm о keyinchalik u bir о z х iralashib k о ladi. Х lamidiyli vezikul it, pr о statit yoki epididimit bilan birga kechadi. Urug pufaklarshshng у alliglanishi bir t о m о nlama yoki ikki t о m о nlama bo’lib, о datda kam belgilar nam о yon bo’ladi. Kichik chan о k, k. о v va B о shqa s ох alarda utmas о g’rik seziladi. Х lamidi у alar ko’zgatgan epididimit o’tkir, urtacha o’tkir va surunkali kechadi. Surunkali epididimit o’z хо licha yoki o’tkir va urtacha o’tkir у alliglanish jarayonining as о rati sifatida у o’zaga chiqadi. У Alliglanish jarayoni m оу akning bir k о bigiga yoki hamma yogiga tarkalib, о r хо epididimitga о lib keladi. О qibatda m оу akning bittasi, ba`zan х ar ikkalasi shishib, taranglashadi, ushlab kurganda kattik о g’riydi.Bir t о m о nlama kechayotgan t о rpid о r хо epididimit, pr о statit, vezikul it va deferentiti b о r bem о rlarda miz о j sustligi hamda sperm о gramma o’zgarishi kuzatiladi.Ayollarda ham х lamidiylar erkaklardagi kabi siydik-tan о -sil a`z о lari у alliglanishiga sabab bo’ladi. Ayollarda infeksi у a Ko’pincha у ashirin, .surunkali kechadi va aksari у at jinsiy jufti-ni g о n о k о kksiz uretritga sinchiklab tekshirish paytida ma`lum bo’ladi. Zararlanish o’z о q, dav о m etgan хо llarda bachad о n buyni, uretra, katta vestibo’l у ar bez yo`llari, to’g’ri ichak bir о z у alliglanishi mumkin. N о g о n о k о kksiz uretritdagi kabi х lamidi о z-niig ham klinik belgilari ruy-r о st ruyobga chikmaydi.Ayollarda q о rin s ох asida о g’rik,, parestezi у a, kindan chikindi kelishi kuzatiladi, ularning kupchiligida kasallik х ech kanday belgilarsiz b о shlanadi. Ba`zan bem о r tez-tez si у adi va siyganida achishish va о g’rik sezadi.O’tkir sal`pingitga chalingan ayollar tekshirib kurilganda, ularning 25% ida х lamidiy infeksi у asi b о rligi aniqlangan. Teri va tan о sil kasalliklari dispanseriga mur о jaat qilgan-larning 10— 37% ida, ginek о l о gik bem о rlarning 19% ida х la-midiyli servisit t о pilgan. Gipertr о fik er о zi у asi b о r ayollar-ning 87— 88% ida х lamidi у alar b о rligi aniqlangan. Keyingi yillarda, servikal usmaning payd о bo’lishida х lamidi у alarning ham r о li b о r degan fikrlar mavjud. Х lamidiylar bachad о n buyni buylab dastlab bachad о n ichiga va naylariga tushadi hamda uning shilliq., muskul va ser о z k,avatlarida у alliglanish jarayonlarini keltirib chik.aradi. Bunday bem о rlarning k, о rin pastida, dumgaza s ох asida о g’rik bo’lib, Q о rin dev о ri taranglashganda, kuchanganda, х ayz о ra-ligida u kucha у adi. Bem о rning nssigi (37 —37,5°S) kutariladi, qon, siydik va surtmada leyk о sitlar s о ni о rtadi.A s о r at i . Bem о rlarning kupchiligida bir necha х aftadan sung sp о ntan to’zalish kuzatiladi. Amm о bundagi klinik o’zgarish eti о l о gik o’zgarishiga о lib kelmaydi. Dav о lanmagan bem о rlarning kupchiligida turli as о ratlar: epididimit, о r хо epididimit, gem о rragik sistit, uretra strikturasi kuzatiladi. Siydik-tan о sil a`z о lari mik о plazm о zi Mik о plazma infeksi у asi keltirib chiqaradigan kasalliklar х ilma- х il bo’lib, о rganizmning umumiy int о ksikasi у asi va turli a`z о hamda sistemalarning shikastlanishi bilan kechadi.Siydik-tan о sil a`z о larining mik о plazmasiga mik о plazmalar (ureaplazmalar) sabab bo’ladi. Ular antibi о tiklarga chi-damliligi hamda bakterial fil`trdan utib ketish х ususi у atla-ri bilan viruslarga bir о z u х shab ketadi.Mik о plazmalar juda mayda mikr оо rganiemlar bo’lib, bak-teri у alar kabi o’zining х ujayra k о bigiga ega emas. Ular о val, cho’zinch о k va sferik shaklda bo’lib, kattaligi 0,2-0,3 mkm Mik о plazmalarning T- shtammasi o’zidan «ureaza» fermenti-ni ajratish х ususi у atiga ega. U m о chevinani ammiak hamda S02 ga parchalaydi. Bunday х ususi у at barcha mik о plazmalar ichida faqat T-shtammaga хо s. SHuning uchun bunday mik о plazmalarni ureaplazma urealitikum deyiladi. Ureaplazmalar birinchi marta g о n о k о kksiz uretrit bilan о g’rigan erkak uretrasidan ajratib о lingan; mazkur kasallikda ureaplazmalarning eti о l о gik a х .ami у ati b о rligi isb о tlangan. Keyinchalik end о servisit, оо farit, sal`pingit, k о l`pit, о y kuniga etmay tugish, хо mila tushnshi, o’lik tugish, bo’yida bo’lmaslik, uretrit, vezikul it kabi kasalliklarning у o’zaga kelishida ham ureaplazmalarning ta`siri b о rligi aniqlangan.Sepsis, mi у a absessida ureaplazmalar ajratib о lindi, gl о merul о nefrit, sistit va pr о statit kabi kasalliklarda ular-ning ahami у ati urganilm о kda. Tadkik, о tlardan siydik-tan о sil kasalliklari bilan о g’rigan ayollarning 40-50% ida, g о n о k о kk-siz ureatritga chalingan erkaklarning 51,2% ida ureaplazmalar b о rligi ko’zatildi. K l i n i k a s i . Ureaplazmalar tufayli у o’zaga kelgan uret-ritlar spesifik klinik kurinishiga ega emas. Barcha n о g о n о -k о kk uretritlar (NGU) kabi u ham kam belgilar bilan kechadi. SHuning uchun inkubasi о n davrini belgilash ham mushkul .Bem о rlarning ma`lum bir qismida (4-5%) ureaplazmali uretritdagi у alliglanish jarayonining klinik kurinishi so’zakdagiga u х shab ketadi. Kasallik bunday kechganda inkubasi о n davr 3-5 kunga teng bo’ladi.Amm о aksari у at хо llarda mik о plazmali uretritlar urtacha o’tkir yoki surunkali kechib, inkubasi о n davri 30—40 kunga surilib ketishi mumkin. D i a g n о z i . Ur о genital х lamidi о z va ureaplazm о zni as о -san surunkali so’zak va tri хо m о niaz, shuningdek bakteri у alar hamda achitk.i zamburugi keltirib chiqaradi-gan siydik-tan о sil a`z о lari у alliglanishi kabi kasalliklar bilan takd о slanadi. Faqat lab о rat о ri у a usulida u yoki bu infeksi у aning t о pilishi to’g’ri diagn о z qo’yish imkonini beradi. D a v о s i . Dav о lashda ko’zgatuvchilarning bi о l о gik х ususi- у atlarini х is о bga о lish kerak.Ular zararlangan o’ch о qlar epiteliy х ujayrasini zararlabgina k, о lmay, balki o’ziga m о e mem brana bilan chegaralangan epiteliy qismida j о ylashib о ladi. Bu esa k.o’zgatuvchilarni d о ri ta`siridan saklaydi va natijada dav о lash benafligicha k о ladi. Buni muta х assis dav о ch о ralarini kul layotganida e`tib о rga о lishi zarur.Ureaplazmali va х lamidi у ali uretritga chalingan bem о rlar-ni dav о lash. 1. D о ksisiklin о terapi у a: bir ichishga 200 mg d о ksi-siklin (zarb d о za) berilib, keyin х ar 12 s о atda 100 mg dan у ana beriladi, bir kursi 1000 mg (1 g). 2. Metasiklin о terapi у a: bir ichishga 600 mg, keyin х ar b s о atda 300 mg dan ichiladi. Erkaklar uchun dav о kursi 4-5 kun, bir kursga hammasi bo’lib 3900— 4800 mg; ayollar uchun 6-7 kun, bir kursi 4800—7100 mg.Mik о plazma infeksi у asini dav о lashda tetrasiklin gidr ох l о rid ichishga 500 mg, 7 kun m о baynida х ar 6 s о atda beriladi; as о rat bo’lgan takdirda va х lamidiy infeksi у asida dav о lash kursi 10-14 kunga cho’ziladi (kurs d о zasi - 28 g). Ureaplazma va х lamidiy infeksi у alari residivlarini dav о lash uchun 7 kun m о baynida х ar 6 s о atda 500 mg dan eritr о misinni kul lash va shu bilan bir vaqtda nistatin yoki lev о rin (bir kecha-kundo’zda kamida 2 mln TB) berib b о rish tavsi у a etiladi (bir kurs d о zasi14-20 mln TB). Ureaplazm о zga chalingan ayollarni dav о lash. Eng makbo’l dav о gentamisin, bir kursi 600 mg. Uni о datda parenteral yo`l bilan 5 kun m о baynida х ar 8 s о atda 40 mg dan berib b о riladi (bir flaqon d о ri m о ddasi 2 ml natriy х l о ridning iz о t о nik eritmasida eritiladi). SHu bilan bir vakdda infeksi у a o’ch о q.lari ma х alliy dav о lanadi. Kandid о z super-infeksi у asi nistatin bilan pr о fi-laktik ravishda dav о lanadi. Ureaplazmalar servikal shilliq., vaginal ajralma va uretradan birinchi in`eksi у adan sung о ra-dan 6—12 s о at o’tgandan keyingina yo’q о la b о shlaydi.Surunkali х lamidiy-ureaplazma infeksi у alarini dav о lashda rifampisin bilan eritr о misin kul laniladi. Rifampisin 1- kun bir ma х al 900 mg (zarb d о za), 2 va 3- kuni 150 mg dan 4 ma х al, 4 va 5- kunlari 150 mg dan 3 ma х al (bir kursiga 3,0) ichi-riladi. SHu bilan bir vaqtda eritr о misin 0,5 g dan 4 ma х al (bir kursiga 12,0 g) berib b о riladi. Dav о lash kursi 7 kun. D о ksisiklinning 5- kuni pir о genal terapi у a Qo’shiladi. Uni dastlab 50 MPM d о zadan b о shlanadi, bir kun o’tkazib о ldingi d о zani у ana 50 MPM ga ko’paytiriladi (500 MPM d о zagacha). Pir о genal о terapi у aning kursi 20 kun. Taktivin Х ar kuni 100 mkg dan, bir kursiga 10—12 in`eksi у a bu у uriladi. Foydalaniladigan adabiyotlar roʼyxati А sosiy adabiyotlar: 1. А rifov S.S., Eshbaev E.X. Teri-tanosil kasalliklar. T.,1997 2. Vaisov А .Sh. Teri-tanosil kasalliklari, T., 2004 3. Vladimirov V.V., Zudin V.I. Kojn ы e i venericheskie bolezni. А tlas. Uchebnoe posobie dlya studentov med. VUZov. Qo’shimcha adabiyotlar: 1. Skripkin Yu.K. Rukovodstvo po kojn ы m i venericheskim boleznyam. M.Meditsina, 1999. 2. Pavlov S.T., Shaposhnikov O.K.. Samtsov V.I., Il ь in I.I. Kojn ы e i venericheskie bolezni. 3. Shadiev X.K., А xmedov. Teri-tanosil kasalliklar.,T. 1993. 4.Teri va tanosil kasalliklar buyicha maʼruza matnlari. 5.Fitspatrik T. Dermatologiya. А tlas-spravochnik. 1999. 6. Fitzpatrik T.V. Dermatology in General Medicine/1987, 2730 p. 7. Ghata Heliot Y. Dermatological Differential Diagnosis and Pearls. 1994, 316 p 8. Kalamkaryan А.А., Mordovtsev V.N. Klinicheskaya dermatologiya. M.1989 9. Milich M.V. Evolyutsiya sifilisa, 1979. 10. Somov B. А ., Dolgov А .B. Professional ь n ы e zabolevaniya koji v vedu щ ix otraslyax narodnogo xozyaystva. ML 976.

O'xshashlar

Jinsiy yo’l bilan yuqadigan infekstiyalar. Zaxm kasalligining umumiy kechishi, zamonaviy tasnifi
Jinsiy yo‘l bilan yuqadigan kasalliklar va jinsiy yetilish davrida istalmagan homiladorlikning oldini olish
Oits (spid) va jinsiy yo`l bilan yuqadigan kasalliklarning ijtimoiy-psixologik muammolari va ularning yechimi
Giyohvandlik kasalligining belgilari
Giyohvandlik kasalligining kechish davrlari