Oits (spid) - Tibbiyot - Referatlar

Oits (spid)

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

19.9736328125 KB

Ko'chirib olish

Oits (spid) Reja : 1. OITS (orttirilgan immunitet tanqisligi sindromi) 2. OITSning yaqqol ko’zga tashlanadigan simptomlari

OITS (orttirilgan immunitet tanqisligi sindromi) limfotrop viruslar qo’zg’atadigan va organizmda immunitet yetishmay qolishi oqibatida har xil kasalliklar paydo bo’lishi, xatarli o’smalar rivojlanishi bilan ta’riflanadigan xavfli yuqumli kasallikdir. Bu qo’rqinchli kasallikda odam organizmi o’zining himoya vositalaridan mahrum bo’ladi va u har xil kasalliklarga chalinaverib, nihoyat o’lib ketadi. Oxirgi yillar davomida OITS butun Yer yuzida hammaning diqqatini jalb qilmoqda. OITS yil sayin tarqalib, ko’payib bormoqda. Uni “XX asr vabosi” deb ham atashmoqda. U hech narsa bilan hisoblashmay, keng quloch yozib, tarqalib bormoqda. Rasmiy ma’lumotlarga ko’ra (1992- yil iyun oyi), Yer yuzida OITS 10—12 million kishiga yuqqanligi qayt qilingan. Ulardan 500 mingi bolalar. 1998-yilda OITS dan 2,7 million bola halok bo’ldi. 2000- yilda Rossiyada OITS bilan kasallanganlar soni 100 minga yetdi. Jahon sog’liqni saqlash tashkilotining ma’lumotiga ko’ra, XXI asrning boshlarida Yer yuzida OITS yuqqan odamlarning soni 40 milliondan ko’paydi. Tarixiy ma’lumotlar. 1981- yili AQSHda 5 ta yosh yigit pnevmoniya bilan kasallangani va tegishli antibiotiklar bilan davolashga qaramasdan hech tuzalmagani shifokorlar diqqatini jalb qiladi. Tekshirishlar natijasida bemorlarning hammasi gomoseksualist ekani, ulardan pnevmoniyani Pneumocystis carini qo’zg’atganligi va ularning hammasida immunitet so’nganligi, ya’ni yetishmaydigan bo’lib qolganligi aniqlandi. Ko’p o’tmay shunga o’xshash bemorlardan yana 26 tasi ma’lum bo’lgan. Ularning bir qismida pnevmoniyadan tashqari Kaposhi sarkomasi ham aniqlanadi. O’sha vaqtgacha Kaposhi sarkomasi keksaroq kishilarda uchrashi ma’lum edi. Pneumocystis carini saprofit sifatida sog’lom odamlar alveolalarida yashashi ham ma’lum edi. 1981- yil AQSH olimlari M.Gottlib, G.Mazur va F.Sigallar gomoseksualistlarda uchraydigan bu kasallik shu vaqtgacha noma’lum bo’lgan va immunitet tanqisligi oqibatida paydo bo’ladigan kasallik ekani haqida matbuotda axborot berdilar.

1983- yili los anjeleslik olim Robert Gallo va Parijdagi Paster institutining professori Montone OITSni qo’zg’atadigan virusni topdilar. Kelib chiqish tarixi. AQSH olimi R.Galloning fikricha, Markaziy Afrika o’rmonlarida yashovchi yashil maymunlarda xuddi OITS nikiga o’xshash virus topilgan. Bu virus o’z vaqtida odamlarga o’tgan va so’ngra afrikalik odamlar orqali AQSH ga keltirilgan va tarqab ketgan. Montone va boshqa ko’p olimlarning fikricha, OITS ning virusi AQSH da sun’iy yo’l bilan olingan. Bu nazariya bo’yicha Pentogon laboratoriyasida maxsus topshiriqqa binoan sun’iy yo’l bilan odam immunitetini so’ndiradigan virus topilgan. Bu virus xususiyatini tekshirish uchun u o’z ixtiyori bilan rozilik bergan odamlarga yuboriladi. Ularda hadeganda kasallik paydo bo’lavermaydi. Bu kishilarga ruxsat berib yuboriladi. Ular orqali OITS virusi tarqab ketadi. Jug’rofiy tarqalishi. OITS AQSH va Afrikada juda keng tarqalgan. Rasmiy ma’lumotlarga ko’ra Yer yuzidagi hamma bemorlarning to’rtdan uch qismi AQSHga to’g’ri keladi. OITS AQSHdan keyin Yevropa mamlakatlariga (Angliya, Fransiya, FRG, Italiya va boshqalarga) tarqaldi. Undan keyin Osiyo va Avstraliya qit’alariga o’tdi. Bir necha yil ilgari G’arbiy Germaniyada gemofiliya bilan og’rigan 6 ming bemorning 3 minggiga OITS yuqqan. Katta shovshuvdan keyin ma’lum bo’lishicha, ularga OITS qon orqali yuqqani va qon AQSHdan keltirilgani ma’lum bo’ldi. AQSHdagi donorlarning bir qismi narkomanlar ekanligi aniqlandi. Hamma bemorlarning to’rtdan uch qismi gomoseksualistlardir. Oxirgi yillarda Yer yuzidagi OITS bilan og’rigan kishilar soni har 8—9 oyda ikki barobar ko’paymoqda. Etiologiyasi. OITSni T limfotrop virus qo’zg’atadi. Bu virus odam qonidagi T limfotsitlarga, aniqrog’i T xelperlarga juda o’ch bo’ladi. OITS virusi ana shu T xelperlarni yemiradi. Bu virus tashqi muhitda tezda halok bo’ladi. Virus bemorlarning qonida, spermasida, so’lagida, ko’z yoshisida topilgan. Har xil dezinfeksiyalovchi moddalar ta’sirida tezda halok bo’ladi, 56 daraja issiq ta’sirida 30 minutda uning aktivligi kamayadi.

Epidemiologiyasi . OITSning eng xavfli manbayi gomoseksualistlar va narkomanlardir. Gomoseksualistlar infeksiyani jinsiy yo’l bilan, narkomanlar esa parentaral yo’l bilan (qon orqali) tarqatadilar. Gemofiliya bilan og’rigan bemorlar ham infeksiya manbayidir. Ma’lumki, ular qon quyish bilan davolanadilar. Bir necha marta qon quyish natijasida bittasiga bo’lmasa, ikkinchisiga OITS yuqishi mumkin. Eng muhim yuqish yo’li jinsiy kontaktdir. Gomoseksualistlar aktiv va passiv bo’ladilar, eng xatarlisi shundan iboratki, bitta gomoseksualistning juda ko’p mijozlari bo’ladi. Bir misol: Elista shahrida yuz bergan falokat hammaga ma’lum. Ana shu shaharda istiqomat qiluvchi bir gomoseksualist Afrikada komandirovkada bo’lib, OITS yuqtirib qaytib keladi. U OITS ni o’z xotiniga yuqtiradi. Xotinidan bolasiga yuqadi. U ayol hali kasal bo’lmasdan oldin shahar bolalar kasalxonasida davolanayotgan bir kasal bolaga qon beradi. Kasalxonadagi hamshiraning aybi bilan OITS 33 ta bolaga yuqqanligi qayd qilingan. Qon bergan ayol keyin kasallanib o’ladi. Bolasi ham, eri ham halok bo’ladi. OITS ona qornidagi bolaga platsenta orqali ham yuqishi mumkin. Patogenezi. OITS ning virusi odam organizmiga kirib T limfotsitlar — xelperlarga zararli ta’sir qiladi, natijada T xelperlarning faoliyati susayadi va keyin ular halok bo’ladi. Ma’lumki, T limfotsitlar— xelperlar— odam organizmi immun sistemasida hal qiluvchi rol o’ynaydi. OITS virusi aynan ana shu T limfotsit-xelperlarga hujum qiladi va ularni qirib, organizmda immunitet tanqisligi holatiga sabab bo’ladi. Natijada ilgari zarar qilolmayotgan har xil saprofit mikroorganizmda hujumga o’tadilar va turli-tuman kasalliklar rivojlanishiga sabab bo’ladilar. OITS virusi T limfotsit ichiga kirgach, u hujayra bilan bir butun bo’lib ketadi. Organizmda T limfotsitlar soni kamayib ketadi, qolganlarining faoliyati susayadi. OITS bilan og’rigan odam organizmida yuz beradigan immunitet tangligining mohiyati ana shundan iborat. Klinikasi. Inkubatsion davr 4—6 oydan 5—10 yilgacha cho’ziladi. OITSning klinikasi har turli opportunistik infeksiya va invaziyalar hamda xatarli o’sma

kasalliklarining simptomkomplekslari bilan xarakterlanadi. Ya’ni OITSning o’ziga xos alohida simptomlari yo’q. Organizmda qanday mikroorganizmlar hujumga o’tgan bo’lsalar, o’shalar qo’zg’atadigan kasalliklar simptomlari paydo bo’laveradi. OITSning yaqqol ko’zga tashlanadigan simptomlari paydo bo’lgunga qadar prodroma alomatlari ko’rinadi: prodroma isitma, diareya, limfoadenopatiya, darmon qurish, anemiya, depressiya, teri va shilliq pardalarda har turli yiringli kasalliklar rivojlanishi va bemorning ozib ketishi bilan ta’riflanadi. OITS umuman asta-sekin boshlanadi. Shu sababdan inkubatsion davr bilan prodroma alomatlari boshlangan kunni aniqlash qiyin. Shartli ravishda OITS ning quyidagi klinik formalari ajratiladi: 1. O’pka formasi. Ko’pincha bemorda pnevmotsista pnevmoniyasi rivojlanadi. Pnevmotsista pnevmoniyasi bemorlarning 60—80% da aniqlanadi. 15—20 % bemorlarda pnevmoniyadan tashqari Kaposhi sarkomasi bo’ladi. 2. Ichak formasi. Asosiy simptomi ich ketish (diareya) dir. 1—2 oydan boshlab bemorning shir-shir ichi ketadi, ozib ketadi. Odatda, ishlatiladigan antibiotiklar yordam qilmaydi. OITS ichak formasining asosiy simptomi—diareyaga ko’pincha ezafagit, kolitlar qo’shiladi. Ezafagitda disfagiyadan boshqa qizilo’ngach kengayadi, shilliq pardasida yaralar rivojlanadi. OITSning ichak formasi bilan og’riganlarning 10 % ida Kaposhi sarkomasi ham uchraydi. 3. Serebral formasi. OITSning bu formasida meningit, bosh miya abssessi, entsefalitlarga xos klinik alomatlar paydo bo’ladi. 4. Disseminatsiyalashgan formasi. OITS ning disseminatsiyalashgan formasida bir vaqtda har turli organ va sistemalarda patologik o’zgarishlar yuz beradi. Bu o’zgarishlarni toksoplazmalar, viruslar va turli-tuman shartli patogen bakteriyalar qo’zg’atadi. 5. Differensiallashmagan formasi. Bu formada umumiy simptomlar bo’lgani holda birorta organ yoki sistemasining zararlanganiga oid belgilar bo’lmaydi. Bunda ozgina harorat chiqadi, bemorning tinkasi qurib, ish qobiliyati kamayadi, limfa bezlari kattalashadi. Bemor oriqlaydi, bo’shashadi, depressiya holati yuz

beradi. Teri va shilliq pardalarida har xil yallig’lanishga xos o’zgarishlar rivojlanadi. Diagnostikasi. OITS diagnozi klinik simptomlari va laboratoriya tekshirishlari natijasiga asoslangan bo’ladi. Jahon sog’liqni saqlash tashkiloti tavsiyasiga ko’ra quyidagi dalillar topilgan holda OITS haqida o’ylamoq zarur: 1) 60 dan yosh odamlarda Kaposhi sarkomasi aniqlansa; 2) 1—2 oydan uzoqqa cho’ziladigan, xronik ichketar kasalligida enteropatogen mikroblar topilmagan va ko’p miqdorda kriptosporidium topilgan hollarda; 3) uzoq cho’ziladigan noma’lum isitma kuzatilganda; 4) markaziy nerv sistemasining limfomasi rivojlanganda; 5) odatdagi kimyoterapiya usuli bilan davolashda tuzalmaydigan va pnevmotsista qo’zg’atgan pnevmoniya aniqlanganda; 6) bemor sababsiz ozib, 10% dan ortiq og’irligini yo’qotganda; 7) noma’lum etiologiyali limfopeniya bo’lganda; 8) har xil bakteriyalar, zamburug’lar, viruslar, bir hujay- rali sodda jonivorlar qo’zg’atadigan va tez-tez qaytarilib turadigan ekzogen va endogen reinfeksiyalar kuzatilganda. Laboratoriya diagnostikasi . Laboratoriya usuli OITS virusini yoki unga qarshi paydo bo’lgan antitanalarni aniqlashga asoslangan. OITS virusiga qarshi paydo bo’lgan antitanalarni aniqlash usuli hozir juda keng qo’llanilmoqda. Eng keng qo’llanilayotgan usul immunoferment analizdir (IFA). Undan tashqari radioimmunologik analiz va radioimmunopretsipitatsiya usuli ham qo’llanilmoqda. Mamlakatimizda immunoferment analiz usuli uchun maxsus diagnostikum (test sistema) ko’p miqdorda chiqarilmoqda. OITS bilan og’rigan bemorlarning 90— 95 % da antitanalar topiladi. Bir necha bor tekshirish zarur. 3 ta tekshiruvning 2 tasi manfiy natija bo’lsa, natija manfiy deb hisoblanadi. Davosi. Davolash prinsipi quyidagicha: 1. OITS virusiga ta’sir qilish. 2. Organizmning immun holatini yaxshilash, ya’ni immunostimulatsiya usuli.

3. Paydo bo’lgan har turli oppartunistik kasalliklarga qaratilgan davo usullari. Baxtga qarshi hozir OITS virusiga kuchli ta’sir qiladigan dori vositasi yo’q. AQSH da OITS ni davolashda azidotimidin keng qo’llaniladi. Pnevmotsista pnevmoniyada pentamidin, piramentiamin, sulfametoksazol, bisseptol qo’llaniladi. Virusga qarshi preparatlarni immunostimulatorlar bilan birga tayinlanganda nisbatan yaxshi natija olinmoqda. OITS bilan og’rigan bemorlarda paydo bo’lgan har turli opportunistik infeksiyalarning xiliga va qay darajada rivojlanganligiga qarab tegishli davo choralari amalga oshiriladi.lekin bu choralar baribir bemorni OITS dan xalos qilmaydi. Profilaktikasi. OITS ga qarshi amalga oshirilayotgan choratadbirlar umumiy profilaktik tadbirlardan iboratdir. Avvalo, aholi orasida keng ko’lamda tushuntirish ishlarini olib borish kerak. Har bir fuqaro OITS haqida ma’lum bir minimum tushunchaga ega bo’lishi lozim. Televideniya, radio, gazeta va jurnallarda OITS to’g’risida, asosan, oqibatlari haqida to’liq ma’lumot berilishi shart va zarur. Shu munosabat bilan aholini seksual sohada tarbiyalash juda muhim ahamiyatga ega. Gomoseksualistlar, narkomanlar, fohishalar, tartibsiz, palapartish hayot kechiradigan odamlar bilan alohida tushuntirish ishlari olib borish va ayniqsa, ularning xalq oldida, jamiyat oldida, eng avvola o’z vijdoni oldidagi burchni tushuntirish kerak. Amerikada R.Gallo, Solk, Fransiyada Montane, Rossiyada akademik R.V.Petrov vaksina ishlab chiqarish ustida izlanishlar olib bormoqdalar. Kashf etilgan vaksinalar tekshirilmoqda. Yaqin kelajakda yaxshi immunogen vaksina topilishiga umid qilinmoqda. Tibbiyot xodimlari zararlanishining oldini olish choralariga amal qilish, har bir bo’limda OITS ga qarshi chora-tadbirlar ishlab chiqilishi zarur. Qon olishda bir marotaba ishlatiladigan xirurgik qo’lqop va niqobdan foydalanish lozim

Adabiyotlar 1. O’. B. Sharapov. Ichki kasalliklar. Abu Ali ibn Sino. T., 1994. 2. K. Bahodirov. Ichki kasalliklarda tashxis va diagnostika. T., 1993. 3. L.S. Zalikina. Bemorlarning umumiy parvarishi. T., 1995. 4. N.M. Kamolov. Ichki kasalliklar. T., 1996.

O'xshashlar

Oits (spid) va jinsiy yo`l bilan yuqadigan kasalliklarning ijtimoiy-psixologik muammolari va ularning yechimi

Tеrining virusli kаsаlliklаri. OITS

OIV Infeksiyasi va OITS ning oldini olish

Orttirilgan immunitet tanqisligi sindromi (OITS) haqida ma’lumot. OITS ning klinik belgilari, tashxisi, davolash va oldini olish

Sog’lom turmush tarzini metodologik asoslari Zaharli odatlar- insonlarnnig sog’lig’ini buzg’unchilaridir. OITS, gipotet kasalligining kelib chiqishi, alomatlari va oldini olish chora-tadbirlari