Bolalarda uchraydigan o’tkir gerpetik stomatit (O’GS) - Tibbiyot - Referatlar

Bolalarda uchraydigan o’tkir gerpetik stomatit (O’GS)

Yuklangan vaqt:

26.12.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

160.734375 KB

Ko'chirib olish

Bolalarda uchraydigan o’tkir gerpetik stomatit (O’GS) Reja: 1. Bolalarda uchraydigan o’tkir gerpetik stomatit (O’GS) 2. Bolalarda O’GS kechishining o’ziga xos xususiyatlari 3. Tashxis qo’yish va qiyosiy tashxiy o’tkazish 4. Og’iz shilliq qavatidagi o’tkir yallig’lanish jarayonlarini qiyosiy tashhislash 5. O’GSni umumiy davolash 1

Bolalarda uchraydigan o’tkir gerpetik stomatit (O’GS) Epidemiologiyasi. Gerpetik infeksiyani hozirgi vaqtda tabiatda keng tarqalgan odam infeksiyalari qatoriga kiritiladi. Bu infeksiya terini, ko’z shilliq qavatini, oshqozon-ichak yo’li, jinsiy a ʼz olari shilliq qavatini shikastlaydi va shu bilan bir qatorda homila patologiyasida va baʼzi onkologik kasalliklar rivojlanishida sababchi bo’lishi eʼtiborlidir. Bolalardagi barcha stomatitlarning 70% ini o’tkir gerpetik stomatit tashkil etadi. O’GS da o’ziga xos ravishda immunitet hosil bo’ladi va kasallikdan so’ng ko’p xollarda retsidiv tus olishi kuzatiladi (har 7-8 bemordan birida) O’GS bilan hamma yoshdagi, ayniqsa 6 oydan 3 yoshgacha bo’lgan bolalar ko’proq og’riydi. Kasallik ko’proq kuz va bahor oylarida bola organizmi reaktivligi pasayganda va iqlim sharoiti o’zgarganda ko’proq namoyon bo’ladi. Infeksiya o’tishi kontakt va xavo-tomchi yo’li bilan bo’ladi. Etiologiyasi. O’tkir gerpetik stomatitni qo’zg’atuvchisi oddiy gerpes (Herpes Simplex) bo’lib, u tabiatda keng tarqalgan va ko’pgina sog’lom odamlar uning tashuvchisidir. Kasallik yuqish havo-tomchi hamda kontakt yo’l orqali bo’ladi. Bolalarga virus o’tish tashuvchi yoki qaytalanuvchi retsidiv gerpes bilan bemor bo’lgan kattalar orqali bo’lishi mumkin. Gerpetik infeksiya tabiatda keng tarqalganligi va gerpes infeksiyasidan so’ng odam organizmida o’ziga xos immunitet hosil bo’lishi ahamiyatlidir. Oddiy gerpes virusiga qarshi himoya mexanizmlari bu-terining va shilliq qavatining fiziologik barʼer funksiyalari, hamda interferon hosil qilish jarayonlaridir. “Insonning butun hayoti mobaynida bu jarayonlarning borishi darajasi turlicha bo’lib, erta bolalik davrida ularni taraqqiy etishi boshlanadi. Shuning uchun bu davrda fiziologik immunitet yetishmasligi holati bo’lishi mumkin. O’tkir gerpetik stomatit bilan yosh bolalarni, ayniqsa 6 oylikdan 1 yoshgacha bo’lgan bolalarni ko’proq og’rishi bu davrda interplatsentar yo’l bilan olingan antitelalarni yo’qolishi va bolaning o’zida maxsus himoya vositalari xali to’liq taraqqiy etmaganligi bilan tushuniladi. Og’iz bo’shlig’i shilliq qavatida virusli stomatitlar rivojlanishida 2

shilliq qavat butunligining buzilishi va morfologik jihatdan yetilmaganligi ham muhim o’rin tutadi” 1 . O’GS yuqumli kasalliklar qatoriga kirib, klinik kechishi 5 davrdan iborat: inkubatsion (yashirin), prodromal, kasallik rivojlanishi davri, klinik belgilarning so’nishi va klinik sog’ayish davri. Inkubatsion yoki yashirin davri 2-6 kundan 17 kungacha bo’lishi mumkin. Gerpes virusi organizmga tushgandan so’ng shilliq qavatlarda nerv tolalari va gangliylariga o’tib, ko’z, lablar, og’iz va burun shilliq qavatida og’ir jarayonlarni qo’zg’aydi. Bu vaqtda organizm virus angigenlariga qarshi hamma (tug’ma va hosil qilingan) himoya mexanizmlarini virus agressiyasiga sezuvchi hujayralarda qo’zg’atuvchini ko’payishiga qarshi yo’naltiradi. Immunologik himoya virus agressiyasini nospetsifik va gumoral mexanizmlar orqali aynan: 1. Virus kirgan hujayralar fagotsitozi 2. Interferon hosil qilish 3. Harorat ko’tarilishi reaksiyasi 4. Antitela hosil bo’lish yo’li bilan amalga oshiriladi. Fagotsitoz mexanizmlari har-xil bolalik davrlarida turlicha bo’lib, bu reaksiyalarni moxiyati nisbatan kattaroq bo’lgan hujayra zarralarini qamrab olib lizisga uchratish xususiyatidir. Fagotsitozga viruslar o’zi uchramaydi, balki viruslar kirib olgan hujayralar fagatsitozlanadi. Interferon hosil qilish funksiyasi bola organizmining virusga qarshi muhim katta faktorlaridan biridir. Bolalarda interferon hosil qilish funksiyasi yetilmagan va to’liq bo’lmasligi tufayli virus infeksiyalari bilan bolalar ko’plab xastalanishi kuzatiladi. Interferon hosil bo’lishi funksiyasi qancha sust bo’lsa, kasallik shuncha og’irroq o’tadi. Masalan, og’iz suyuqligida interferon bo’lmagan bolalarda O’GS og’ir turda o’tadi. O’rta og’ir O’GS bilan og’rigan bolalarda 25%, yengil turida esa 33% da og’iz suyuqligida interferon aniqlanadi. Kasallik oxirida, sog’ayish davrida gumoral immunitet ko’rsatkichlari ortadi, yengil 1 S.N.M а xsud о service. 2008. 3

kasallik turida 58,3%, o’rta og’ir turida 55% da og’iz suyuqligida interferon topiladi. Og’ir darajasida kasallik ohirida ba ʼz an interferon bo’lishi aniqlanadi. Oddiy gerpes virusi DNK tutuvchi neyrotrop viruslar qatoriga kirib, organizmga toksik taʼsiri nerv tizimidagi intoksikatsiya-neyrotoksikoz belgilarida: uyquchanlik, bexalovatlik, bo’shashish, injiqlik, harorat ko’tarilishi, ko’ngil aynashi, qusish, ishtaha yo’qolishi kabi belgilarda namoyon bo’ladi. Hamma yuqumli kasalliklar singari O’GS yengil, o’rta va og’ir turlarda o’tadi. Patogenezi. Terida va shilliq qavatlardagi travmalar bola organizmida gerpetik infeksiyani biron turi rivojlanishi faktori hisoblanadi. Infeksion agent bola organizmiga tushgandan so’ng mahalliy hujayralar va limfa hosil alarida virus ko’payishi boshlanadi. Bu jarayonlar kasallik klinik ko’rinishining xususiyatlaridan bo’lib, og’iz shilliq qavatidagi yallig’lanish jarayonlarini elementlari hosil bo’lishi va turli xildagi limfadenitlarni rivojlanishida kuzatiladi. O’GS da limfadenit kasallik davrida og’izdagi element hosil bo’lishi bilan boshlanib, epitelizatsiya jarayonidan so’ng 7-10 kun davomida ham kuzatiladi. Kasallik rivojlanish davrida 2 faza kuzatiladi: kataral va shikastlanish elementlarini hosil bo’lishi. Virus bola organizmiga tushgandan so’ng himoya vositalari yetishmasligi bo’lgan vaqtda inkubatsion davrdayoq-birlamchi virusemiya-virusni qonga o’tishi ro’y beradi. Keyin esa virus jigar, taloq va boshqa organlarda tez ko’payib, bu organlarda nekroz o’choqlarini hosil qiladi. Ikkilamchi virusemiya-organlarda virus ko’payib, katta miqdorda yana qonga tushishi bilan harakterlanadi va bu prodromal va kasallik rivojlanishining birinchi kunlarida namoyon bo’ladi. Bu vaqtda virus teri va shilliq qavatlar tomon yo’naladi. U yerdagi hujayralarda ham ko’payish davom etadi. 4

Bolalarda O’GS kechishining o’ziga xos xususiyatlari Klinik ko’rinishi. O’GS bilan bog’cha yoshidagi va maktabgacha yoshdagi bolalarda uchraydi. Kasallik asosan og’iz bo’shlig’ida bo’lganligi uchun kasallik bilan bog’liq o’zgarishlar darajasi kasallik bilan bog’liqdir. Yengil kasallik turida organizm intoksikatsiyasi simptomlari tashqi tomondan kuzatilmaydi. “ Prodromal davr ham kuzatilmaydi. Kasallik bemor bola haroratini 37-37.5 0 gacha ko’tarilishi bilan boshlanadi. Bolani umumiy holati o’zgarmaydi. Og’iz shilliq qavatida, burun va nafas yo’llarida yengil kataral o’zgarishlar bo’lishi fonida og’izda milk sohasida giperemiya, bir oz shish (kataral gingivit) kuzatiladi. Bu o’zgarishlar 1-2 kun davom etadi. Baʼzi (atipik) xollarda giperemiya ko’payib, milklardan qon oqishi va og’izda toshmalar bo’lmasligi kuzatiladi. Bunday holat O’GS ni kataral turi hisoblanadi. Ko’p xollarda esa giperemiya kuchayishi bilan og’iz bo’shlig’i shilliq qavatida epiteliyning yuza qavatlari nekrozi, pufakchalar ko’rinishidagi 3-5 ta toshma elementlari hosil bo’ladi. Bu toshmalar bir marta hosil bo’ladi va 1-2 kun ushlanib turadi. O’tkir gerpestik stomatitni hamma turlari uchun ikkilamchi toshma elementlarini-aftalarni hosil bo’lishi harakterli bo’lib, aftalar pufakchalarni yorilgan o’rnida paydo bo’ladi. Aftalar-epiteliyni butunligi buzilish elementi bo’lib yumaloq yoki oval shaklda, qizargan xoshiyali bo’ladi. Ular bittadan yoki guruhiy joylashishi, ba ʼz an (og’ir turlarda) qo’shilib ketishi kuzatiladi. Aftalar juda og’riqli bo’ladi, shuning uchun kasal bola yig’laydi, ovqatdan bosh tortadi va yomon uxlaydi. Aftalar yuzasi fibrinoz karash bilan qoplangan bo’ladi. Fibrinoz karash qon – tomirlari o’tkazuvchanligi ortishi bilan fibrinogen ajralib chiqib fibrin tolalari to’planishi oqibatida hosil bo’ladi” 2 . Kasallikni so’nish davri davomliroq bo’lib, 1-2 kun davomida toshmalar rangi oqarib, chegarasi va markazi kichrayib, atrofida giperemiya xoshiyasi hosil bo’ladi va oddiy afta holatiga o’tadi. Toshma elementlari nekroz massasidan tozalangandan so’ng aktiv epitelizatsiya jarayoni boshlanadi. Bu vaqtda bola harorati meʼyoriga kelib, toshmalardagi og’riq yo’qoladi. 2 5

Epitelizatsiya jarayonidan so’ng 2-3 kun davomida kataral gingivit saqlanib turadi (ayniqsa pastki va yuqori frontal tishlar sohasida). Limfadenit ham 7-10 kun mobaynida ushlanib turadi. Kasallikning yengil turida bolalar qonida o’zgarishlar bo’lmaydi. Ba ʼz an kasallik so’nggida limfotsitoz kuzatilishi mumkin (1-3 yoshli bolalarda normada limfotsitlar 50 % ni tashkil etishini hisobga olish kerak). Yengil O’GS turi bilan og’rigan bolalarda so’lakning himoya mexanizmlari yaxshi rivojlangan bo’ladi. Klinik sog’ayish davrida gumoral immuntitet faktorlari ko’rsatkichlari meʼyoridan oshadi. Stomatitning yengil turida, ayniqsa kasallik boshida so’lakdagi IgA va IgC fraksiyalari ortishi kuzatiladi. Shunday qilib, O’GS yengil turida tabiiy immunitet ko’rsatkichlari kam o’zgaradi, klinik sog’ayish davrida boladagi himoya kuchlari sog’lom bolalardagi kabi meʼyoriga o’tadi, bu esa O’GS yengil turi bilan og’rigan bemor bolalar sog’ayishi organizm himoya kuchlarini to’liq tiklanishi bilan davom etadi. O’rta og’irlikdagi O’GS kasallikni barcha davrlarida aniq namoyon bo’luvchi umumiy toksikoz (zaharlanish) va og’iz bo’shlig’i shilliq qavatida toshmalar rivojlanishi bilan xususiyatlanadi. Bemorning umumiy holati prodromal davrdayoq yomonlashib, bo’shashish, injiqlik, ishtaha yo’qolishi, kataral angina yoki o’tkir respirator kasallik simptomlari paydo bo’ladi. Jag’ osti limfa tugunlari shishib, og’riqli tus oladi. Tana harorati 37-37.5˚S ga ko’tariladi. 6

8-rasm. O’tkir gerpetik stomatit. Kasallik rivojlanishi bilan tana harorati ko’tarilib, 38-39˚S ga yetadi, bosh og’riydi, ko’ngil aynashi, teri qoplami oqarishi kuzatiladi. “Tana harorati ko’tarilgan vaqtda og’iz shilliq qavatida giperemiya va shish kuchayib, toshma elementlar hosil bo’lishi kuzatiladi. Toshmalar og’iz oldi terisi, lablarga ham toshadi. Og’iz bo’shlig’ida 5-10 dan 20-25 tagacha toshmalar bo’lishi mumkin. Bu vaqtda salivatsiya kuchayib, so’lak yopishqoq, cho’ziluvchan bo’ladi. Yaxshi namoyon bo’luvchi gingivit va milklar qonashi kuzatiladi. Ko’pincha toshmalar retsidiv tus oladi, og’iz bo’shlig’i shilliq qavatini ko’rganda har xil klinik va morfologik rivojlanish davrida bo’lgan toshma elementlarini ko’rish mumkin. Birinchi bor toshma elementlari hosil bo’lgandan so’ng tana harorati 37-37.5S ga tushadi va keyingi toshmalar hosil bo’lishi haroratning yana ko’tarilishi bilan davom etadi. Bemor bola yomon uxlaydi, ovqatdan bosh tortadi va natijada ikkilamchi toksikoz simptomlari ortadi” 3 . Kasallikni so’nish davri davomiyligi bola organizmining qarshilik kuchlari holatiga bog’liqdir. Bunga qo’shimcha og’izdagi karioz kasal tishlar, olib borilayotgan davo jarayoni ham taʼsir etadi. Samarasiz davolash toshma elementlarini qo’shilib, katta-katta nekrotik o’choqlarni hosil bo’lishiga olib keladi va natijada frontal tishlar qatorida nekrotik gingivit rivojlanadi. Toshma 3 7

elementlarining epitelizatsiyasi 4-5 kungacha cho’ziladi. Gingvit, milklarni qonashi va limfadenit uzoqroq davom etadi. O’rta og’ir O’GS turida qonda SOE ni 20 mm/soatgacha ortishi, leykopeniya, leykotsitoz, tayoqcha yadroli leykotsitlar va monotsitlarni ortishi, limfotsitoz va plazmatsitoz bo’lishi kuzatiladi. Kasallikni rivojlanish darvdida tabiiy immunitet ko’rsatkichlarini o’zgarishi kuzatiladi. Gumoral himoya faktorlarida keskin kamayish yuz beradi. Qon zardobining bakteritsid aktivligi ham kamayadi. O’rta og’ir O’GS turida oshqozon-ichak yo’lida funksional holatlarni sezilarli buzilishi ro’y beradi. Shunday qilib, o’rta og’ir turdagi O’GS turida bemor bola organizmida hamma a ʼz o va sistemalarda o’zgarish yuz beradi. Klinik sog’ayish-davrida gumoral va hujayra immunitet tizimi va boshqa himoya kuchlari xali to’liq tiklanmagan bo’ladi. O’GS og’ir turi boshqa turlarga nisbatan kam uchraydi. Prodromal davridayoq bemorda boshlanayotgan o’tkir infeksion kasallik belgilari namoyon bo’ladi: apatiya, adinamiya, bosh og’rig’i, teri-muskul giperesteziyasi, artralgiya, hamda yurak – qon tomir sistemasidagi o’zgarishlar: bradi va taxikardiya, yurak tovushlarini pasayishi, arterial gipotoniya. Ba ʼz an bolalarda burundan, og’izdan qon oqishi kuzatiladi. Ko’ngil aynashi, qusish bo’ladi. Yaxshi namoyon bo’luvchi limfadenit jag’ osti va bo’yin limfa tugunlarida kuzatiladi. Kasallik rivojlanish davrida tana harorati 39-40S gacha ko’tariladi. Bolada xafaqonlik alomatlari, burun oqishi, yo’talish, ko’z konʼyuktivasi qizarib shishi holatlari bo’ladi. Lablari qurib, to’q pishgan tus oladi. Og’iz shilliq qavatida yaxshigina shish va qizarish, kataral gingivit belgilari ko’rinadi. “1-2 kun o’tgandan so’ng og’izda toshma elementlari (20-30 tagacha) paydo bo’ladi. Ko’pincha ular tipik gerpetik pufakchalar bo’lib, og’iz atrofi terisiga, qovoqlariga, quloq terisiga, barmoqlariga (paranixiya) toshadi. Og’izda toshmalar bir necha marotaba toshadi, shuning uchun kasallik rivojlanish davrida og’ir bemor bola og’iz bo’shlig’ida 100 gacha turli rivojlanish davridagi toshmalarni ko’rish mumkin. Elementlar bir-biriga qo’shilib, katta nekroz 8

yuzalarni hosil qiladi. Lablar bilan bir qatorda lunjlar, til, qattiq va yumshoq tanglay, milklar sohasida ham toshmalar hosil bo’ladi. Kataral gingivit yarali – nekrotik gingivitga o’tadi va u ko’pincha total tusda bo’ladi. Og’izdan juda noxush xid keladi, so’lak qon aralash ajralishi kuchayadi. Burun bo’shlig’ida, nafas yo’llarida, ko’zda yallig’lanish belgilari ko’payadi. Burundan va xalqumdan keladigan ajralmalar qon aralash bo’ladi, burun oqishi kuchayadi” 4 . O’GS og’ir turida qonda leykopeniya, qon formulasini chapga surilishi, eozinofiliya, bir necha plazmatik hujayralar, yosh neytrofillardan toksik donadorlik belgilarini ko’rish mumkin. Bemor bola siydigida oqsil va uni izlarini ko’rish mumkin. Toshma elementlari davrida IgA, IgC, IgM va SIgA meʼyoridan oshishi kuzatiladi. Klinik belgilari so’nish va sog’ayish davrida IgC ortadi va IgA, SigA meʼyoridan kamayadi, IgM meʼyoriga o’tadi. Tabiiy himoya vositalarining gumoral faktorlariga kasallik avj olgan vaqtda keskin kamayadi. Shunday qilib, O’GS og’ir shaklida bemor bolada a ʼz o va sistemalarda gomeostazdagi chuqur o’zgarishlar rekonvalessensiya davrida ham to’liq tiklanmaydi. Tashxis qo’yish va qiyosiy tashxiy o’tkazish O’tkir gerpestik stomatitga tashxis qo’yish kasallik klinik ko’rinishi, anamnezga va epidemiologik vaziyatga asoslangan holda qo’yiladi. Laboratoriya tashxislash usullaridan virusologik, serologik, gistologik va immunnoflyuoressent usullar qo’llaniladi. O’GS ni tashxislashda sitologik usulni qo’llash ahamiyatli bo’lib, unda og’izdagi toshma elementlaridan olingan surtmalar o’rganiladi. Sitologik usulni qo’llashda afzallik tomonlari shuki, toshma elementlari qaysi morfologik rivojlanish davrida ekanligi haqida maʼlumot beradi. “Degeneratsiya yoki xujaraylarni tiniq o’zgarishlari davrida 4 . 9

preparatlarda ko’plab epitelial hujayralar bo’lishi kuzatiladi. O’zgarmagan hujayralar qatorida protoplazma bo’laklari va alohida yadrolar, degenerativ o’zgarishli hujayralar, ko’pincha simplastlar va gigant ko’p yadroli hujayralarni ham ko’rish mumkin. Gigant hujayralar boshqa hujayralarga nisbatan katta xajmli bo’lib, epitelial shakli noto’g’ri yoki oval, sitoplazma moviy yoki binafsha tusda, ulardagi yadrolar soni 2 va undan ortiq. Gigant ko’p yadroli hujayralar teri va shilliq qavat virusli kasalliklari uchun patognomonik hisoblanadi va ularni topish kasallik virus tabiatiga xosligidan darak beradi” 5 , lekin virusni qaysi turga kirishidan maʼlumot bermaydi. Og’iz shilliq qavatidagi o’tkir yallig’lanish jarayonlarini qiyosiy tashhislash Diagnostik belgilar O’GS Ko’p shaklli va ekssudativ eritema Medikamentoz stomatit Bolaning yoshi 1 yoshdan 3 yoshgacha Maktab va o’smirlik yoshida Yoshi oshgan sari ko’proq uchraydi Hayot anamnezi Asoratsiz LOR organlari va oshqozon-ichak sistemasi surunkali kasalliklari Dori allergiyasi Prodromal davri 1-3 kunda harorat ko’tarilishi, intoksikatsiya Mushak, bo’g’imlar bosh og’rig’i, harorat ko’tarilishi Yallig’lanish jarayoniga xos simptomlar 5 10

Asosiy toshma elementlari Yuz, lablarda va og’iz shilliq Tarqalgan va dog’li eritema, Kataral yallig’lanish, qavatidagi vezikulalar, yumaloq yoki qo’shilib ketgan eroziyalar noto’g’ri shakldagi eritemalar noto’g’ri shaklli eroziyalar, pufaklar Polimorfizm Soxta Xaqiqiy Mono va polimorf toshmalar Joylashuvi (lokalizatsiya) A) terida Og’iz atrofidagi vezikula, eroziya va po’stloqlar Qo’l barmoqlari, bilaklar va boldirlarda – ko’kish-qizil, markazida pufakcha bo’lgan papulalar Yuzda, tanada, har xil toshmachal (tez o’tib ketuvchi) pufakchalar B) og’iz bo’shlig’ida Hamma yuzalarda o’tkir gingivit Lablar, og’iz bo’shlig’i oldingi bo’limlari, o’tuvchi burmalar Til yuzasi, tanglay, til ostida va boshqa joylar Toshma davrining muddati 1-2 kun yengil turida, 2-4 kun o’rta og’ir turida 5 kun va undan ortiq og’ir turida 5-7 kun, baʼzan 11-13 kun Allergen yo’qotilganda yangi toshmalar bo’lmaydi 11

Ulardan baʼzilarida epitelial fagotsitozni-mikroorganizmlarni qamrab olish xususiyatini ko’rish mumkin. Leykotsitlarni (1-3) asosan neytrofil bo’lgan, eritrotsitlarni, ko’plab mikroorganizmlarni ko’rish mumkin. Hujayralarni soni, holati, fagotsitar aktivligi, mikroorganizmlarni soni-bu qizargan shilliq qavatdan olingan preparatlarni o’rganilganda kasallik klinik kechish davri va og’irlik darajasiga bog’liqligi isbotlangan. “Oxirgi yillarda tibbiyotning turli sohalarida immunoflyuoressensiya usulini qo’llash ahamiyatli bo’lib, bu usul olingan tekshirish materialida maxsus giperimmun zardoblar yordamida flyuroxrom bilan bo’yalgan antigenlarni topishga asoslangan. O’GS ni qiyosiy tashhislashda medikamentoz stomatitdan, ko’p shaklli ekssudativ eritemadan, difteriyadan va boshqa o’tkir infeksion stomatitlardan farqlash lozim (jadval)” 6 . O’GSni umumiy davolash Bolalarda virusli infeksion kasalliklarni davolash kompleks ravishda olib borilishi lozim. “Virus rivojlanishiga to’sqinlik sifatida virusga qarshi davobanafton (0,025 gr-3-4 maxal) bola yoshi va kasallik og’irligiga qarab tavsiya etiladi. Oxirgi yillarda atsiklovir, viroleks kabi yangi virusga qarshi preparatlar ham paydo bo’ldi. Virusga qarshi davo vaqti O’GS davri va bolani umumiy ahvoliga qarab belgilanadi. Prodromal davr 2-4 kungacha, harorat 39- 40 0 S gacha ko’tarilgan bo’lsa, gerpetik toshmalar ko’plab bo’ladi. Bu vaqtda qo’shimcha DNK-aza 50 mg dan 1 maxal tavsiya etiladi. DNK-aza virusga qarshi omil bo’lib, virus DNK si redublikatsiyasini yo’qotib, ko’payishini to’xtatadi” 31 . Hamma bemorlarga antigistamin dorilar yoshiga mos ravishda tavsiya etiladi. O’rta-og’ir turdagi O’GS mahalliy va umumiy immunitet yetishmovchiligi fonida rivojlangani uchun immunitet ko’taruvchi omillar: metiluratsil (0.15-0.25); pentoksil (0.05-0.1); salitsilat natriya tavsiya etiladi. Bu preparatlar kuniga 2-3 maxal 3-5 kun davomida qabul qilinadi. Gamma-globulin 1.5-2 ml 1 mahal 3-4 kun davomida inʼeksiya usulida qo’llaniladi. Lizotsim- 6 12

75100 mg kuniga 1 maxal 5-7 kun tavsiya qilinadi. Oshqozon-ichak faoliyatini meʼyoriga keltirish zarur hisoblanadi. Tozalovchi sifonli klizmalar qilish yaxshi natijalar beradi. Quruq bifidobakterin va laktobakterin samarali davo-profilaktik omil hisoblanib, ularni taʼsir qilish mexanizmi ichak mikrobiotsenozini 13

normallashtirishga-avvalo bifido va laktobakteriyalarni himoya darajasini tiklashga qaratilgan. Bu preparatlar ovqatdan 30 minut oldin, kuniga 2 maxal 3 dozadan qabul qilinadi. “O’GS bilan og’rigan bemorlarda to’g’ri ratsional ovqatlanish ham muhim ahamiyatga ega, vitaminlarga boy, tez xazm bo’luvchi, yumshoq va suyuq ovqatlar, meva sharbatlari, quruq mevalardan damlamalar, ko’proq suyuqlik ichirish juda foydali bo’lib, bolani tezroq tuzalishiga yordam beradi. S va V guruh vitaminlari berish tavsiya etiladi” 7 . Og’riqlar bo’lganda amidopirin, analgin, panadol bolani yoshiga qarab beriladi. 7 S.N.M а xsud о service. 2008. 14

Ko’ruvda til, lab, lunj, tanglay shilliq qavatining qizarganligini, shilliq qavatlar yuzalarida 1-1,5 mmli, dumaloq shakldagi yaltiroq dog’larning paydo bo’lganligini ko’rish mumkin. Zamburug’larning ko’payishi natijasida yallig’lanish sohalari hajm jihatidan kattalashib shilliq qavat yuzasidan ko’tarilib turuvchi oq karash hosil bo’lib, baʼzi hollarda karash qalin suzmasimon, psevdomitseliy, epiteliy, leykotsit, ko’payuvchi zamburug’ hujayralarini o’zida tutadi. Karash rangida o’zgarishi mumkin. Zamburug’ boshida yuza joylashadi, shuning uchun oson ko’chiriladi, vaqt o’tgan sari epiteliyning chuqur qavatlarigacha o’sib kiradi va qiyin ko’chiriladi. Bunday karash ko’chirishdagi shifokor urinishi shilliq qavat yuzasini qonatish bilan yakunlanadi. Zamburug’ dissiminatsiyalanib, shilliq qavatining biriktiruvchi to’qimalariga, qon to’qimalarigacha o’sib kirib generalizatsiyalanishi mumkin. Zamburug’ gematogen, limfogen va kontakt yo’llari orqali tarqalib bolaning boshqa organlarida ham asorati kuzatilishi mumkin. Qiyosiy tashxis: Og’iz bo’shlig’i shilliq qavat kandidamikozini o’tkir gerpetik stomatit bilan qiyosiy taqqoslanadi. 9-rasm. Og’iz bo’shlig’i shillik kavatining kandidamikozi (Molochnitsa). Davolash. Mahalliy davo choralari: 15

1. Og’iz bo’shlig’ini ishqoriy eritma bilan chayish 1-2% NaCO 3 eritmasi. 2. Yodli suv, yodinol yoks eritmasi bilan chayish 3. Zamburug’li karashlarni tozalab tashlash 4. Nistatin qatoridagi mazli preparatlar bilan ishlov berish. Funistatin suspenziyasini mahaliy qo’llash. Agar og’iz bo’shlig’ida kandidamikoz ko’p sohani egallagan bo’lsa, katta qarashlar paydo bo’lgan bo’lsa, unda umumiy davo usuli qo’llaniladi: 1. Nistatin, fungikeyr, flukozol tabletkalari. 2. Parxez, yaʼni bolaning ovqatlanish ratsioni oqsillarga boy, uglevodlar chyegaralangan bo’lishi lozim. Profilaktikasi: I. UASH tomonidan homilador va yosh onalarga chaqaloqlarni parvarishi, umumiy va shaxsiy gigiyena qoidalari, bola organizmini chiniqtirish, bunda tabiiy ovqatlantirish, yaʼni ona ko’krak suti roli haqida tushuntirish ishlarini olib borishi kerak. IV. Bakterial allergiya natijasida kelib chiquvchi yallig’lanish: surunkali qaytalanuvchn aftoz stomatit. Etiologiya: Bakterial forma -L-forma α -gemolitik streptokokk Streptococcus Sangvis. Autoimmun reaksiya -og’iz bo’shlig’i shilliq qavatining autoimmun reaksiya ko’rinishi deb hisoblanadi. Bu kasallik ko’pincha maktab yoshidagi bolalarda, o’smirlarda kuzatiladi. Vaqt o’tishi bilan bu kasallik qaytalanishi tezlashadi. Sinchiklab anamnez yig’ilganda bu bolalarda surunkali infeksiya o’choqlari borligi yoki boshdan o’tkazilganligi qayd etiladi (surunkali otit, rinit, tonzillit, dizenteriya, gepatit, xolangit, tuburkulyoz, intoksikatsiya) SQAS organizmning bakterial floraga sensibilizatsiyasi hisoblanadi. 16

Klinik kechishi: Ko’ruvda: og’iz bo’shlig’i shilliq qavatining turli sohalarida hajmi 7-8 mmli, atrofi giperemiyalangan, chegaralari noaniq bir yoki ikkita afta aniqlaniladi. Surunkali kechishi sababli organizm reaktivligi pastligi hisobiga ko’pincha bemorlarning umumiy holati buzilmagan. Og’iz bo’shlig’i shilliq qavatida ko’pincha epiteliy butunligi buzilgan, nekroz chuqurligi turlicha. Bakteriologik tekshiruvda yallig’lanish reaksiyasi kuzatiladi. Bunday eroziya, aftalar chandiqsiz epitelizatsiyalanadi. Aftalar og’iz bo’shlig’ining turli sohalarida joylashishi mumkin: lab, lunj, til, o’tuv burmaning shilliq qavatida. Afta toshishining qaytalanish davri vaqt o’tishi bilan qisqaradi va chuqurligi chuqurlashadi, bitishi qiyinlashadi. SQAS ni og’iz bo’shlig’i shilliq qavatini travmatik stomatitlaridan shu jumladan Bednar aftasidan kiyosiy taqqoslash o’tkaziladi. Mexanik stomatitlar anamnezida surunkali infeksiya o’choqlari kuzatilmaydi, mexanik stomatit shakli taʼsir qilgan shikastlovchi omil shaklini qaytaradi. 10-rasm. Surunkali qaytalanuvchn aftoz stomatit. Davolash. Umumiy davolashda organizm surunkali infeksiya o’choqlarini sanasiya qilish, immunitetni ko’tarish tavsiya qilinadi. Mahalliy davolashda og’iz 17

bo’shlig’ini antiseptiklar va neratoplastiklar bilan ishlov berish, og’izda mahalliy immunitetni ko’tarish maqsadga muvofiq. Profilaktikasi. Organizm surunkali infeksiya o’choqlarini sanatsiya qilish, tishlarni o’z vaqtida davolash, stomatolog ko’rigida yiliga ikki marta bo’lish, ovqatlanish qoidalariga rioya qilish, zararli odatlarni yo’q qilish, immunitetni ko’tarish maqsadga muvofikdir. V. Dori moddalarini qabul qilish natijasida chaqirilgan stomatitlar. Dori moddalarning samaradorligi omili o’sib bormoqda, shu jumladan, O’zbekistonda ham allergik kasallikni muntazam o’sib borishi aniqlanmokda. Hozirgi sharoitda barcha mutaxassislik shifokorlari chuqur nazariy va amaliy bilimlarga ega bo’lishi, allergik holatlarda shoshilinch yordam ko’rsata berishi kerak. Medikamentoz stomatitlarni patogenezi, har xil dorilarning toksik taʼsiri, ularning kimyoviy strukturasiga bevosita bog’liqdir. Masalan, streptomitsin quloq va ko’z nerviga, levomitsitin jigarga, suyak to’qimalariga taʼsiri, amidopirin guruhi esa qon aylanish tizimiga taʼsiri aniqlangan. Dorilarning nojuya taʼsiri o’zida boshqa allergik kasalliklar, allergiyaga moyillik bo’lgan (ovqat, chang, mikrob) bolalarda kuzatilishi mumkin. Ko’p hollarda antibiotik qabul qilish natijasida allergik reaksiyalar qayd etiladi, chunki ularning organizmdagi oqsillar bilan birikmasi kuchli antigenlik xususiyatiga egadir. Bu holatlarda og’iz bo’shlig’i shilliq qavatining shikastlanishi kuzatiladi. Klinik manzarasi. Og’iz bo’shlig’i shilliq qavatining qizarishi, shishidan tashqari pufak va pufakchalar paydo bo’ladi. Ular yorilib fibrin karash bilan qoplangan eroziyalarni hosil qiladi. Bu manzara ko’p shaklli ekssudativ eritemani eslatadi. Ko’pincha qattiq, yumshoq tanglay, til osti sohalari qavatlari shikastlanadi. Til shishgan silliq, sezuvchan (sayqallangan til), og’iz bo’shlig’idagi o’zgarishlardan tashqari tana terisida toshmalar, mushaklarda, bo’g’imda og’riq, 18

dispeptik uzgarishlar, og’ir holatlarda anafilaktik shok reaksiyalari yuzaga kelishi mumkin. Dori moddalarning nojo’ya taʼsiri disbakterioz hisobiga ham yuzaga kelishi mumkin. Bunday holatlarda og’iz bo’shlig’ini shilliq qavatini o’zgarish turlicha: yengil kataral shaklidan-og’ir yarali-nekrotik shakllari kuzatilishi mumkin. Disbakterioz natijasida og’iz bo’shlig’i shilliq qavati yallig’lanishiga ikkilamchi infeksiya qo’shilib kandidamikozga uchrashi holati ham kuzatiladi. Medikamentoz stomatitni ko’p shaklli ekssudativ eritema, O’TS bilan qiyosiy tashxis o’tkazish kerak. Medikamentoz stomatitda ko’p shakli ekssudativ eritmadan farqli ravishda, terida eritema, papulalar bo’lmaydi, yaralarning qonashi kamroq, shu sababli lablarda qalin qonli po’stloq hosil bo’lmaydi. Preparat (allergen) qabul qilishni to’xtatilsa yangi toshmalar toshmaydi. O’TS da og’iz bo’shlig’ida o’ziga xos mayda pufakli toshmalar o’tkir gingivit kuzatiladi til osti sohasi shikastlanmaydi. Toshma davri kasallik og’irligiga bog’lik bo’lib, dori preparatlarni qabul qilish esa bog’lik emas. Davolash: Bu kasallik rivojlanishida dorining rolini aniqlab, uni qabul qilishni to’xtatish kerak. Agar asosiy kasallik rivojlanishi dori preparatini qabul qilishiga ko’rsatma bo’lsa, unda allergik, biologik sinamalar o’tkazib boshqa preparatlarga almashtiriladi. Undan tashqari desensibilizatsiyalovchi moddalar tavsiya etiladi. Mahalliy: Antiseptiklar bilan og’iz bo’shlig’ini chayish, og’riqsizlantiruvchi modda va aralashmalar, epitelizatsiyani tezlashtiruvchi preparatlar qo’llash tavsiya etiladi. Antibiotiklarni uzoq muddat qo’llash davomida zamburug’larga qarshi chora tadbirlar qo’llaniladi. Ishqoriy eritma bilan og’izni chayish, shikastlanish o’choqlariga malham sifatida funistatin suspenziya klotrimazol 1% surtmasi buyuriladi. Ota onalar, bolalar qaysi dori preparatlaridan allergiya chaqirilganini eslab qolishlari va keyinchalik bu preparatlardan foydalanmasliklarini yodda tutishlari kerak. 19

VI. Organizm turli xil umum somatik kasalliklarida og’iz bo’shlig’idagi yallig’ o’zgarishlar. Gripp – dunyodagi eng tarqalgan infeksion kasallik. Gripp kasalligi bilan barcha insonlar kasallanish mumkin. Uni gripp virusi chaqiradi. Infeksiya manbai b щ lib, gripp kasalligi bilan og’rigan bemor yoki ushbu kasallikdan sog’aygan inson 5-7 kun ichida tashuvchi bo’lib hisoblanadi. Yuqish yo’li havo – tomchi, kontakt. Grippning xavfli tomoni bu asoratidir: • bakterial pnevmoniya, bronxit • rinit, sinusit, otit • yurak-qon tomir tizimi tarafidan asoratlar • og’iz bo’shlig’idagi o’zgarishlar • surunkali infeksiya o’choqlarining o’tkirlashuvi. Klinikasi: Tana harorati ko’tarilishi, bezovtalanish, bosh va mushaklarning og’rishi, burun bitishi, tamoq qirilishi, yo’tal kuzatiladi. Og’ir shaklida tana t 0 40-45 0 S gacha ko’tariladi, asab tizimi tarafidan shaytonlash, gallyusinatsiya, burundan qon ketishi, shilliq qavatlarga qon quyilishi, qusish kuzatiladi. Og’iz bo’shlig’idagi o’zgarishlar: Og’iz bo’shlig’i shilliq qavatining qizarishi va shishi bilan harakterlanadi. Ayniqsa milk va milk so’rg’ichlarining yallig’lanishi juda yorqin ifodalangan. Yumshoq to’qimalarning shishi hisobiga til va lunj shilliq qavatlarida tishlarning izi aniqlanadi. Ovqat qabul qilganda og’iz bo’shlig’ida og’riq paydo bo’lishi mumkin. Bu esa bolani ovqat qabul qilishdan bosh tortishiga sabab bo’ladi. Salivatsiya kuchayadi, shilliq qavat yopishqoq, karash bilan qoplanadi. Jag’ osti limfa tugunlari shishgan. Tana temperaturasi subfebril. Agar organizm kurashuvchanligi pasayib ketsa, davo muolajalari vaqtida olinmasa jarayon yarali- nekrotik turiga o’tib ketishi mumkin. Davolash. 20

• albatta vrach ko’rigidan o’tish • ko’p suyuqlik isteʼmol qilish • virusga qarshi preparatlar (grippostad, anaferon, atsiklovir) • og’iz bo’shlig’ini antiseptiklar bilan ishlov berish • o’tli damlamalar, elyudril, maraslavin preparatlari bilan og’izni chayish • milkka davolovchi bog’lam qo’yish (kamestad gel, anasept, metrogel-D, parodium) • vitaminoterapiya V 1 , V 2 , S • shishni kamaytirish maqsadida 1-5% SaSl 2 eritmasi 1-5% SaSl 2 eritmasi yoshga bog’liq holda kuniga 3 mahal • kalsiy glbkonat 0,25-1,0 kuniga 3 mahal • ratsional ovqatlanish (yog’siz suzma, pishirilgan tuxum, go’sht, go’shtli sho’rva, qatiq, pishloq, mevalar, bug’da pishirilgan sabzavotlar). Profilaktika • jamoat joylariga vaqtinchalik qatnovni to’xtaish (bog’cha, maktab, korxona) xonalarni dezinfeksiyalash, shamollatish • namli tozalov • og’iz bo’shlig’ini sanatsiyasi Shunday qilib, grippda stomatitni davolash og’iz bo’shlig’idagi yallig’lanish jarayonini yo’qotadi, asoratning oldini oladi va organizmning qarashilik kuchini oshirali. VII. Xeylit – lab terisi, shilliq qavati qizil hoshiyasining yallig’lanishi bo’lib, turli xil omillarning taʼsiri: biologik, mexanik, kimyoviy yoki organizmning umum somatik kasalliklari natijasida kelib chiqishi mumkin. Atopik xeylit – allergik surunkali kasallik bo’lib, boshqa nomi ekzematoz xeylit deb ham nomlanadi. Ko’pincha bolalarda ovqatdan hosil bo’ladigan allergiya, og’ir yoki o’rta og’ir darajadagi ekssudativ diatez ko’rinishida namoyon bo’ladi. Bu kasallik 3-7 yoshlarda yoki katta yoshdagi bolalarda uchrashi mumkin. 21

Klinik manzarasi: Lab qizil hoshiyasi va terisi shishgan, infiltratsiyalangan, lab yuzasi ko’ndalang yorilgan. Yoriqlar ichra mayda pufaklar paydo bo’lib, ular yorilib, qatqaloq, po’stloqlar bilan qoplanadi. Mayda eroziyalar infeksiya o’chog’i hisoblanib, ular ko’p sonli. Bolalarning o’smirlik davriga o’tish vaqtida kasallikning tuzalishi yoki yaxshilanishi kuzatiladi. 11-rasm. Xeylit. Davolash. Atopik xeylitni davolash chorasi kasallikning asoratini oldini olishga, yallig’lanish jarayonini susaytirishga, ikkilamchi infeksiyaning profilaktikasiga qaratilgan. 2-3 hafta davomida bola ovqat ratsionidan allergik reaksiya chaqiruvchi harqanday mahsulotni isteʼmol qilishdan voz kechishi kerak. Bolaning onasi ovqat ratsioniga yangi mahsulotni kiritilishi bilan bola terisini kuzatish kerak. Diyetoterapiya fonida A, V 1 , V 2 , V 6 foliy kislota ichishga tavsiya etiladi. Tozalovchi huqna, ko’mir preparatlarini berish yaxshi natijalar beradi. Piodermiya bilan asoratlanmagan bo’lsa mahallik glyukokortikoid mazlar, (ftororokort, flutsinar, lorinden va boshqa) tavsiya etiladi. Kasallik boshida kuniga 6 marta applikatsiya (2-3 kun), keyinchalik 2-3 martagacha kamaytiriladi va teri elastikligini oshiruvchi, epitelizatsiyani tezlashtiruvchi gellarga almashtiriladi (kamestad gel, dentinoks gel va boshqalar). 22

Bu kasallik ovqat allergiyasidan tashqari, kimyoviy moddalarning taʼsiri, zararli odatlar natijasida, mexanik taʼsirot natijasida (masalan: ruchka, qalamni tishlab o’tirish, doimo lab burchaklarining zararlanishi) kechishi mumkin Infeksion xeylit – kasallik lab bichilishi ko’rinishida namoyon bo’ladi. Streptokokk tabiatli lab bichilishida lab burchagidagi yarachalar sarg’ish rangli po’stloqlar bilan, zamburug’li lab bichilishlarida oq rangli po’stloqlar bilan qoplangan bo’lib, lab terisi ham bu jarayonida ishtirok etib, jag’ osti limfadeniti kuzatiladi. Kasallik yuqumli, bitishi qiyin. Bu kasallikda lab burchagi doimo harakatlanganligi bois shikastlangan namlangan, infiltratsiyalangan. Sababi: prikus patologiyasi, yuz nervi parezlari va boshqa og’iz burchagi arxitektonikasini buzuvchi sabablari bulishi mumkin. Davolash. Bolaning yoshi va kasallikni etiologik omilni hisobga olgan holda davolash rejasini tanlash maqsadga muvofiqdir. Leykopoez buzilishida, surunkali leykozda og’iz shilliq pardasida turli giperplastik buzilishlar ro’y beradi. Yarali gingivit hukm suradi. Nekrotizatsiya tezlashadi (yutqindan tortib to lablarni shilliq pardasigacha)” 8 . V bob Yuz-jag’ sohasidagi noodontogen yallig’lanish kasalliklari: furunkul, saramas, kuydirgi, noma. Mavzuning maqsadi: Furunkul, saramas, kuydurgi, noma haqida maʼlumot berish. Kasalliklar klassifikatsiyasi, etiologisi, klinikasi, diagnostikasi, davosi va oldini olish choralari to’g’risida tanishtirish. Mavzuning vazifasi: Noodontogen yallig’lanish kasalliklarining etiologiyasi, patogenezi, klinik ko’rinishi, ularni davolash va asoratlarining oldini olish to’g’risidagi bilimlarni shakllantirish, mutaxassislarga to’g’ri yo’llanma berishni o’rganishdir. 8 S.N.M а xsud о v, G.R. Shukur о v а , B о l а l а r st о m а t о l о giy а si о 'quv q о 'll а nm а . T о shkent. Y а ngiyul p о ligr а ph service. 2008. 23

Yuz furunkul va karbunkuli – teri osti yog’ to’qimasining kasalligidir. Etiopatogenez. Infeksiya manbai – streptokokk va stafilokkoklardir (asosan tilla va oq rangli stafilokokklar). Yallig’lanish yog’ bezlari yo’llari yoki soch xaltachasi orqali tarqaladi. Yallig’lanish jarayonning rivojlanishida teri qatlami holati va organizmning infeksiyaga qarshi himoya darajasi ahamiyatlidir. Patalogik anatomiyasi. Furunkulda – soch xaltachasi (follikula) va atrofidagi yog’ bezi hamda to’qimalarining o’tkir yiringli nekrotik yallig’lanishi yuzaga keladi. Dastlab follikulada neytrofil leykotsitlar, mikrob, fibrindan iborat konussimon, dumaloq qizg’ish tuguncha paydo bo’ladi. Yallig’lanish jarayoni follikula orqali, yog’ bezlari yo’li orqali biriktiruvchi to’qimagacha borib tarqaladi. Tugunchaning markaziy qismida nekrotik o’choq paydo bo’lib, atrofi yiring boylaydi. Hosil bo’lgan tuguncha kattalashadi, uch beradi va yoriladi. Yorilgan o’choqdan nekrotik sterjen va yiringli ajralma chiqib, hosil bo’lgan bo’shliq keyinchalik granulyasiyalanib chandiq hosil bo’ladi. Klinikasi. Umumiy holat qoniqarli, lanj, temperaturasi 37,5 – 38 0 S, intoksikatsiya. Kasallik terida qizarish uchastkasi yuzaga kelib, og’riq va sanchish bilan boshlanadi. 1-2 kun ichida qattiq, og’riqli, dumaloq shakldagi, markazida teridan ko’tarilib turuvchi tuguncha bo’lgan infiltrat hosil bo’ladi. Infiltrat ustidagi teri qizil yoki qizg’ish-ko’kish rangda bo’lib, ostki qavatlari bilan bog’langan. Keyinchalik tuguncha kattalashib, yoriladi va infiltrat markazidan soch va uning atrofidagi yiringli to’qimalardan iborat furunkul «o’ligi” chiqadi. O’choqdan ajralmalar chiqqandan so’ng yallig’lanish belgilari so’nadi. Yuzda furunkul ko’pincha yuqori va pastki labda, kam hollarda – burun, lunj, engak, peshona sohalarida joylashadi. Dif.diagnostikasi. Furunkul ko’pincha kuydirgi kasalligi bilan qiyoslanadi. Buning uchun o’choq ajralmasi bakteriologik tekshiriladi. 24

Davolash. Statsionar sharoitida o’tkaziladi. Umumiy davolash: antimikrob, desensibilizatsiyalovchi, dezintoksikatsiyalovchi, umumquvvatlovchi terapiya, gemostaz va almashinuv jarayonlarni tiklash. Mahalliy: o’choq atrofini blokada, ultrafiolet nurlantirish, gipertonik eritma, Vishnevskiy maz surtmalari samaralidir. Yuz saramasi. Bu infeksion kasallik bo’lib, teri va shilliq qavatning o’tkir seroz va serozgemorragik yallig’lanishi hisoblanadi. Etiopatogenez. Saramas qo’zg’atuvchisi beta-gemolitik streptokokk. Bu kasallik ko’pincha organizm sensibilizatsiyasi hamda umum va mahalliy himoya reaksiyalarining sustlashgan vaqtida rivojlanadi. Bu omillarga sovuqda qolish, charchash, stress holatlari, surunkali kasalliklarning teridagi o’tkirlashuvi misol bo’ladi. Kirish darvozasi shikastlangan teridir. Hamda bu kasallik nasliy moyillikka ega. Organizmda immun reaktivlikning buzilishi va sensibilizatsiya holati, buning natijasi va gipergistaminemiya va gistolik inaktivatsiya faoliyati buzilishi saramas kasalligi rivojlanishida faol muhit hisoblaniladi. Pat anatomiya. Terining so’rg’ichsimon qavatida seroz va sero- gemorragik yallig’lanishi va retikulyar qismida shish bilan rivojlanadi. Qon va limfa tomirlari kengayib, mikrobli ekssudat bilan to’ladi. Perivaskulyar limfoid va retikulogistatsitar hujayralardan iborat hujayraviy infiltratsiya kuzatiladi. Hosil bo’lgan ekssudat fibrinli pufak hosil qiladi. Gemorragik va bullyoz o’zgarishlarda elastik tolalarning lizisi va dezorganizatsiyasi, endoteliy shishi, tomir devorlaridagi fibrinoid o’zgarishlar kuzatiladi. Ekssudat qo’shni to’qimalarga tarqalib, flegmonali yallig’lanishni chaqiradi. Klinikasi. Inkubatsion davri bir necha soatdan -4-5 kunga qadar. O’tkir boshlaniladi. Dastlab bosh og’rig’i, ishtaha yo’qolishi. kuchsizlik, subfebril temperatura. Kasallikning 2-3 kuni simptomlar kuchayib, tana harorati 38 0 C gacha 25

ko’tariladi, ko’ngil aynishi, qayt qilish hollari, titrash, gemodinamikaning buzilishi namoyon bo’ladi. Bemorda alahlash, eslay bilish qobiliyatining pasayishi mumkin. Mahalliy klinik simptomlar ko’pincha umumiy simptomlar bilan birga boshlanishi mumkin. Yuzda saramas burun va lunj sohalarida kapalak nusxa sifatida joylashadi. Keyinchalik yallig’lanish qovoq, boshning sochli qismiga, bo’yinga, quloqqa tarqalishi mumkin. Ba ʼz an jarayon OBSHQ ga o’tishi mumkin, bunda kasallik og’ir kechadi. Limfa bezlarining shishi, infiltratsiyasi kuzatiladi. Kasallikning eritematoz, eritematoz – bullyoz, eritematoz – gemorragik shakllari farqlanadi. Asorati - nekrotik va flegmonoz shakllaridir. Mahalliy saramasning tarqalishiga ko’ra: lokal, tarqalgan, metastatik shakllari ajratiladi. Yallig’lanish jarayoni darajasiga ko’ra: yengil, o’rtacha og’ir va og’ir hamda birlamchi, qaytalanuvchi (bir necha oydan 1-2yoshgacha) va qaytalangan(2 yildan va so’ng). Dif.diagnostikasi: jag’ oldi abssess iva flegmonasi, limfodenit, yuz venasi flebit, aktinomikoz, kuydirgi kasalliklari bilan o’tkaziladi. Davolash . Eritematoz shaklida sulfanilamid preparatlar, desensibilizatsiyalovchi preparatlar vitaminlar tavsiya etiladi. Tinchlik, ultrafiolet 26

nurlar samarasi yuqoridir. Boshqa shakllarida antibiotiklar va yallig’lanishga qarshi kompleks davolash ko’rsatmalidir. Qolgan eritematoz-bullez, eritematoz-gemorragik, flegmonoz, nekrotik shakllarida pufaklar, yiringli o’choqlarni ochish, agar o’choq sochli qismda joylashgan bo’lsa nekroektomiya o’tkaziladi. Shikastlangan joyga Vishnevskiy surtmasi qo’yiladi. Asorati: meningit, sepsis. Kuydirgi – o’tkir infeksion kasallik odamga hayvonlardan yuqadi: teri, meʼda-ichak yo’li va o’pkaga zarar yetkazadi. Kuydirgi qo’zg’atuvchisi sporalar hosil qiluvchi batsillalar. Sporalari juda chidamli, suvda yillab, tuproqda o’n yillab o’lmaydi. Kasallikdan o’lgan hayvonlar ko’milgan joy, kasal hayvonlarning ahlati bilan ifloslangan joylar uzoq yillargacha kuydirgi sporalari bilan zararlangancha qoladi. Kuydirgi bilan ko’pincha qoramol, ot, qo’y, eshak, kamroq cho’chqa kasallanadi. Ulardan mushuk, yirtqich hayvonlar yuqtiradi. Kuydirgi bilan asosan chorvadorlar, cho’pon, veterenarlar hamda hayvon hom ashyosini qayta ishlovchilar (qo’nchilar) kasallaniladi. Joylashganiga ko’ra: teri, o’pka, ichak kuydirgilari farqlanadi. Teri kuydirgisida kasallik yuqqanidan so’ng 2-3 kun o’tgach mikrob kirgan joyda qizil dog’cha paydo bo’ladi. Dog’ teridan ko’tarilib, infiltrat hosil bo’ladi. U ko’pincha badanning ochiq joyiga (yuz, bo’yin. qo’lga) chiqadi. Tana harorati 39- 40 0 S gacha ko’tarilishi mumkin, bosh og’rig’i, ishtahasi yo’qolishi, ko’ngil aynishi, qusish kuzatiladi. 5-6 kunda temperatura tushishi kuzatiladi, bemor o’zini ancha yaxshi sezadi. 2-4 haftaning oxirida qora qo’tir tushadi, o’rni chandiqlanadi. Asorati-meningit. Profilaktikasi: qishloq xo’jalik hayvonlari kasallanishining oldini olish uchun ular emlanadilar. Karantin belgilanadi. Emlash, shaxsiy gigiyena qoidalariga rioya qilish tavsiya etiladi. 27

Noma – tarqaluvchi namli gangrena, ko’pincha organizm himoya omillarining kuchsizlanishida kuzatiladi. 2-15 yoshli bolalar og’ir infeksion kasallikni boshdan o’tkazgandan so’ng ushbu kasallikka chalinadilar. Ko’pincha nomadan oldin yarali-nekrotik stomatit o’tkazilgan bo’ladi. Klinikasi: Og’iz burchagi shilliq qavatida loyqa yoki gemorragik suyuqlik pufakchalar paydo bo’lishi bilan yuzaga keladi. Atrof to’qima shishi, tana harorati 40 0 S ko’tarilishi mumkin. Bir necha kundan keyin jarayon tezda teriga, lunj, lab to’qimalariga tarqaladi. O’choq atrofidagi teri oqish yaltirab turuvchi, shishasimon tus oladi Keng ko’lamli yallig’lanishga qarshi choratadbirlar o’tkazilgandan so’ng demarkatsion chiziq paydo bo’ladi. So’ngra nekrotik to’qimalar ajralib, nuqsonlar hosil bo’ladi. Davolash: kompleksli antibiotikterapiya, umum quvvatlovchi, asosiy kasallikni davolash. Yaralarni tiklash 2-3 yildan keyin ko’rsatilgan. 28

Foydalaniladigan adabiyotlar : 1. M . N . Muminova , M . A . Maksumova « Kasbiy etika va etiket », uslubiy qo ’ llanma , T .,2006. 2. I. A. Karimov «Istiqlol va ma’naviyat» T.,1994. 3. I. A. Karimov «O’zbekiston buyuk kelajak sari» T.,1998. 4. N. E. Muhammadiyev «Kasb etikasi va estetik madaniyati»- Toshkent,1998 y. 5. M. Abdullayev, E. Xakimov «Vvedeniye v etiku»-Namangan, 1998. 6. Abdulla SHer «Axloqshunoslik» Ma’ruzalar matni, Toshkent, 2000 7. V.G. Fedsov «Kultura servisa» Uchebno-prakticheskoye posobiye - M., «PRIOR», 2001. 8. A.A. Avloniy «Turkiy guliston yohud ahloq», T. 1992. 9. Y. Y. Petrunin, V.K. Borisov «Etika biznesa» M., «Delo»,2000. 10. S. S. Gulomov «Tadbirkorlik va kichik biznes» - T., «Shark», 2002. 29

O'xshashlar

Og’iz bo’shlig’i shilliq qavatinng kasalliklari

Turli yoshdagi bolalarda uchraydigan oshqozon ichak kasalliklari

Bolalarda uchraydigan havo tomchi yo’li bilan tarqaladigan yuqumli kasalliklar

O’tkir allergozlar

O’tkir va surunkali glomerulonefrit