- Bosh sahifa
- Referatlar
- Tarix
- Rim hokimiyat uchun kurash. Imperiyaning o`rnatilishi Sezarni Rimda hokimiyatni bosib olishi. Plutarx Sezar to`g`risida
Rim hokimiyat uchun kurash. Imperiyaning o`rnatilishi Sezarni Rimda hokimiyatni bosib olishi. Plutarx Sezar to`g`risida
Yuklangan vaqt:
20.09.2019
![www.arxiv.uz III … Sezar, xabar berishlaricha va tabiatan ham davlat ishlarida oliy darajada qobilyatlarga va chiroyli so`zlashga ega edi, o`z qobilyatlarini sidqidildan mashq qilar edi, so`zsiz unga 1 [126] bu sanatda ikkinchi o`rin tegishli edi: Hokimiyat va qurol kuchi bilan birinchi bo`lish uchun ko`proq g`amg`o`rlik qilib, biroq chiroyli so`zlashda birinchi bo`lishdan bosh tordi; Harbiy va fuqarolik ishlari bilan mashg`ul bo`lib, ularni yordami bilan u o`ziga davlatni bo`ysindirib, notiqlik san`ati unga tabiat ko`satgan chegaragacha bormadi … IV. … Rimni o`zida Sezar sudlarda o`zining ajoyib himoya nutqlari bilan yorqin yutuqlarga erishdi, o`zining xushmuomalaligi, yumshoq mulozamati bilan oddiy xalqni yaxshi ko`rishiga erishdi, chunki uning yoshidan kutilgandan ko`ra, har bir kishiga e`tiborli edi. Ha, uning ziyofat, bazmlari va umuman yorqin turmush tarzi davlatda uni ta`sirini sekin - asta o`sishiga olib keldi. Boshda Sezarning xasadchilari mablag`lari tugashi bilan birdaniga unitiladi deb, bunga e`tibor bermadilar. Faqat kech bo`lganda, bu kuch shunday o`sib, unga qarshi biror nimani qarshi qo`yish qiyin bo`lganda va mavjud tuzumni inkor qilishga yo`nalganda, ular tushundilar har qanday ishda boshlanishni ahamiyatsiz deb hisoblash mumkin emas. Boshlanishda yo`q qilinmagan narsa tez o`sadi, chunki o`ziga e`tiborsizlikda to`siqsiz rivojlanishiga shart – sharoit topadi. Sitseron, ehtimol Sezarni faoliyatini shubhali xavf tug`diradigan deb hisoblagan birinchi odam edi, u tashqi ko`rinishi bo`yicha sokin dengizga o`xshab osoyishta bo`lgan bu kishida yumshoqlik va quvnoqlik niqobi ostida dadil va qat`iy xarakterni ko`rdi. U Sezarning barcha fikr o`ylari, faoliyat tarzida tiranning niyatlarini ko`rayotganini aytgan edi. “Lekin, - qo`shib qo`ydi u - uni sochlari puxta yotqizilgani va u boshini bir barmog`i bilan qashib qo`yishini ko`rib, menga bu odam shunday jinoyatni rim davlat tuzumini yo`qotishni o`ylamaydi” deb doimo fikrlayman . Lekin bu to`g`risida keyinroq … 1](/data/documents/46161f05-ad00-4712-a6e8-9aa95fe801f3/page-2.png)
![www.arxiv.uz XI. … Hikoya qilishlaricha, Sezar Al`p orqali oshib, juda kam sonli varvar aholisi bo`lgan kambag`al shaharcha yonidan o`tayotganda, uni do`stlari kulgi bilan so`radilar: “Nahot, bu yerda ham mansablar uchun musobaqalar bor, birinchilik to`g`risida munozaralar, zodagonlar o`rtasida kelishmovchiliklar: bor? “Menga kelganda” - deb to`la jiddiylik bilan javob berdi Sezar - “Rimda ikkinchi bo`lgandan ko`ra, bu yerda birinchi bo`lishni afzal ko`rar edim”. Boshqa safar, endi Ispaniyada Sezar bo`sh vaqtida Iskandarni faoliyati to`g`risida nimanidir o`qib, uzoq vaqt hayolga botib qoldi va hatto ko`ziga yosh aylandi. Shunda hayron bo`lgan do`stlari buni sababini so`raganlarida “ Iskandar meni yoshimda qancha xalqlar ustidan hukmronlik qildi, men esa haligacha biror ahamiyatli ish qilmadim, nahotki siz uchun bu g`amgin bo`lish uchun yetarli sabab bo`lmasa - deb javob berdi. XVII … Uni xavf – xatarlarni sevishi, uni shuhratparastligini bilganlar uchun ajablanarli emas edi, qanday qilib u, go`yoki o`zini jismoniy kuchidan oshiq bo`lgan qiyinchiliklarga chidagani, lekin barchani hayratga qoldirar edi, chunki u oq va nozik teri bilan zaif jismoniy tuzilishga ega bo`lib, bosh og`riqlar va tutqanoqdan azob chekar edi, aytishlaricha unda birinchi tutqanoq Kordubada yuz beradi, lekin o`z kasalmandligini huzur-halovatdagi hayot uchun bahona sifatida foydalanmadi Lekin harbiy xizmatni sog`ayish vositasi qilib, o`zini zaifligini yengish va o`z tanini mustahkamlash uchun, to`xtovsiz oshib o`tishlar, kam ovqat, ochiq havoda muntazam bo`lishga va qiyinchiliklar tortishlarga harakat qildi. Dam olish soatlaridan ish uchun foydalanish maqsadida, ko`p vaqt aravada yoki taxtiravonlarda uxladi. Kunduzi u shaharlarni, qorovul qismlari va qal`alarni aylanib chiqar edi, shu bilan birga yonida, yozishni biladigan qul, orqasidan qilichi bilan bir askar turar edi. U shunday tezlik bilan yurar ediki birinchi marta Rimdan Rodangacha 2 [128] yo`lni sakkiz kunda bosib o`tdi. Yoshligidan u uchun otda yurush odatdagi ish edi. U qo`lini orqaga qilib va ularni yelkasini orqasiga qo`yib, otni to`la 2](/data/documents/46161f05-ad00-4712-a6e8-9aa95fe801f3/page-3.png)
![www.arxiv.uz choptirishi mumkin edi. Bu yurish paytida u yana otda o`tirib, xat yozdirish, bir vaqtni o`zida ikki, yoki Appiyni aytishicha, ko`p sonli kotiblarni band qilishni mashq qiladi. Aytishlaricha, Sezar birinchi bo`lib, shaharni kattaligi va ish bilan favqulodda bandlik, shaxsan uchrashishga imkon bermagani sababli, orqaga tashlab bo`lmaydigan ishlar yuzasidan do`stlari bilan xatlar vositasida suhbatlashish fikriga keldi … Plutarx. Galliyani istilosi to`g`risida XV. … O`sha yo`la bo`lmagan o`n yil shu yillar davomida u Galliyada urush olib bordi, u qat`iy hujum bilan sakkiz yuzdan ko`p shaharlarni oldi, uch yuz xalqni bo`ysundirdi, uch million kishi bilan jang qildi, ulardan bir millionini janglar vaqtida yo`q qildi va shunchasini asir oldi. Хрестоматия по истории древнего мира. М ., 1991. 243-246 стр Plutarx buyuk Gall qo`zg`oloni to`g`risida (er. avv. 54 – 52 yillar) XXV. … Lekin tezda, qachonlardir Galliyada bo`lib o`tgan eng katta va xavfli urush belgilari paydo bo`ldi. Uni rejasi allaqachon yetilgan edi va ta`siri kuchli odamlar orqali maxfiy ravishda jangovar qabilalar orasida tarqatilgan edi. Ularning ixtiyorida ko`p sonli qurolli kuchlar, urush uchun to`plangan katta pul mablag`lari va mustahkamlangan shaharlar va o`tish qiyin bo`lgan joylar bor edi. Qish vaqti daryolar muz bilan o`rmonlar qor bilan qoplanib, vodiylar toshqin osti edi, so`qmoqlar ba`zi joylarda qalin qor qirovi ostida yo`q bo`lgani uchun, boshqalari botqoqlik va toshqin suvlar sababli, ishonchsiz bo`lgani uchun, qo`zg`olon ko`targanlar bilan Sezar hech narsa qila olmaydi deb go`yoki yaqqol bo`lib ko`rinar edi. Ko`p qabilalar ko`tarildi, lekin qo`zg`olonning o`chog`i arvern va karnutlarning 3 [129] yeri edi. … XXVII … Shuningdek jangda tirik qolgan ko`pchilik varvarlar o`z podsholari bilan Aleziya shahriga kirib yashirindilar. O`zini baland devorlari, 3](/data/documents/46161f05-ad00-4712-a6e8-9aa95fe801f3/page-4.png)
![www.arxiv.uz Gay Svetoniy Trankvill (70 - 160 yillar) advokat, imperator Adrianning kotibi, “o`n ikki Sezarlar hayoti tasviri” asarini yozib, bu asarda Sezardan Domisiangacha bo`lgan imperatorlar tarjimai holini yozdi. 45. Aytishlaricha, u baland bo`yli edi, oq tanli, yaxshi shakllangan, yuzi sal to`laroq, ko`zlari qora, jonli, ajoyib sog`lig`i bilan ajralib turar edi: hayotini oxirida unga qo`qisdan xushdan ketish, tungi qo`rquvlar yopirildi … o`zini badan parvarishi bilan juda ham sinchkovlik bilan shug`ullandi … 54. Beg`arazlikni u, na harbiy na fuqarolik lavozimlarida ko`rsatdi. Ispaniyada prokonsul bo`lganida tilanchi kabi ittifoqchilardan o`z qarzlarini to`lashga pul so`radi, luzitanlarda 4 [131] bir necha shaharlarni, ular uni talablariga rozi bo`lsalarda va uni oldiga darvozalarini ochgan bo`lsalarda, urushdagidek talon- taloj qildi. Galliyada tortiqlar to`la bo`lgan ziyoratgoh xudolarni ibodatxonalarini ship – shiydom qildi, shaharlarni jazolashgan ko`ra o`lja olish uchun talon – taroj qildi. Ana shundan unda shuncha oltin to`planib qoldiki u oltinni Italiya va provinsiyalarda og`irligi bo`yicha funti 5 [132] uch ming sestersiydan sotdi. Birinchi konsulligi davrida u Kapitoliy ibodatxonasidan o`rniga shuncha tilla suvi yuritilgan mis qo`yib, uch ming sestersiy oltinni o`g`irladi. U ittifoqlar va podsholiklar bilan savdo qildi: U birgina Ptolemeydan 6 [133] o`zi va Pompey uchun olti ming sestersiy atrofida oldi. Oqibatda ochiqdan – ochiq talonchilik va svya shakoklik tatstva 7 [134] unga fuqarolik urushlari xarajatlarini, zafarlar va tomoshalarni sarflarini chiqarish imkoniyatini berdi. 55. Chiroyli so`zlash va harbiy san`atda u ularni bilimdonlaridan kam bo`lmagan shuhrat qozondi. 57. Qurol va otni mahorat bilan egalladi, uni chidamligi har qanday narsadan oshib tushdi. Yurishda u qo`shinni oldida yurdi, odatda piyoda, 4 5 6 7](/data/documents/46161f05-ad00-4712-a6e8-9aa95fe801f3/page-6.png)
![www.arxiv.uz o`zi sharafiga qarorlar qabul qildi: senat va sudda oltin kreslo, sirk namoyishlarida muqaddas arava va taxtiravon, ibodatxonalar qurbonlik joylari, xudolar bilan bir qatorda haykallar, xudolarga ovqat qilinadigan joy, kohinlar, yangi luperklaruni ismi bilan oyni aytilishi; bu barcha unvonlarni u shaxsan o`zini o`zboshimchaligi bilan oldi va tarqatdi. 78. U mana bu qilmishi bilan eng katta va halokatli nafratni o`ziga qaratdi. Ko`pgina oliy faxriy qarorlarni unga taqdim qilmoqchi bo`lgan, to`la tarkibda kelgan senatorlarni u Venera 8 [136] ibodatxonasi oldida o`tirib qabul qildi … 79. O`zini ochiq mensimasligi bilan senatni cheksiz haqorat qilib u bunga boshqa qilmishini qo`shdi. Bir kuni u Latin o`yinlaridan qurbonlikdan qaytib, kelayotganda xalqni misli ko`rinmagan qarsaklari orasida olomon ichidan qandaydir odam uni boshiga oq lenta bilan o`raglan lavr gulchambarini kiygizdi. Lekin xalq tribunlari Epidiy Marull va Sezetiy Flav gulchambardan lentani yulishini bu odamni qamoqga tashlashga buyruq berdilar. Sezar podsho hokimiyatiga ishora muvaffaqiyat qozonmagani uchunmi, yoki uni gapiga qaraganda undan o`zi bosh tortgani sharafidan mahrum qilinganidanmi tribunlarga qattiq xayfsan berib, ularni vazifasidan mahrum qildi. (2) Lekin shu vaqtdan u bir kuni uni podsho deb ulug`lagan plebeyga “Sezarman, podsho emasman” deb javob berishiga qaramasdan, o`zidan podsho unvoniga intilish sharmandaligini olib tashlay olmadi, boshqa safar Luperkaliyda rostral tribuna oldida konsul Antoniy unga bir necha marta tojni kiydirishga uringanda, u undan bosh tortdi va Kapitoliyga Yupiter ibodatxonasiga qaytarib yubordi. Buning ustiga tez – tez mish – mishlar tarqaldi, go`yoki u Iskandariyaga yoki Ilionga ko`chib o`tish niyatida va u yerga barcha davlat vositalarini ko`chirmoqchi, Italyani harbiylar olish bilan holsizlantirib, Rimda boshqaruvni do`stlariga va senatning yaqindagi kengashida kvindesemvir 9 [138] Lusiy Kota Sezarni podsho deb e`lon qilishi taklifini kiritadi, chunki bashorat kitoblaridaparfiyaliklarni faqat podsho 8 9](/data/documents/46161f05-ad00-4712-a6e8-9aa95fe801f3/page-8.png)
![www.arxiv.uz yengishi mumkin deb yozilgan. 80. Bu fitnachilarni bunday taklifga ovoz berishga to`g`ri kelmasligi uchun o`ylangan harakatni tezalashtirishga majbur qildi. U yer va bu yerlarda ikki – uch kishi uchrashgan maxfiy yig`inlar bo`ldi, endi hammasi birga qo`shildi. Xalq ham davlatdagi ahvoldan xursand emas edi: yashirin va ochiq yakka hokimlikdan norozi bo`ldilar, u xaloskorlarni qidirdi. (4) Unga qarshi fitnaga oltmishdan ko`p kishi ishtirok etdi; uning boshida Gay Kassiy Mark Brut va Desim Brut turdilar. Boshda ular taraddudlandilar, uni qachon u saylovlarda tribunlarni ovoz berishga chaqirganda, Mars maydonidagi o`ldirish kerakmi, ikki guruhga bo`linib ular uni ko`prikdan tashlab yuborib, pastda uni ushlab qolib pichoq urushni istadilar, yoki teatrga kirish vaqtida, yoki Muqaddas yo`lda unga hujum qilish. Lekin Mart ida 10 [140] sida Pompey kuriyasida senat majlisga to`planadi deb e`lon qilinganda, hamma bu vaqt va joyni ma`qul ko`rdi. 82. U o`tirdi va fitnachilar go`yoki uni olqishlash uchun o`rab oldilar. Birinchi rolni o`ziga olgan Tilliy Simbr shu vaqtni o`zida, go`yoki iltimos bilan unga yaqinroq keldi va qachon u bosh tortib, unga kutib turish ishorasini qilganda, tog`asini tirsagini yuqorisidan ushlab tortdi. Sezar zarb bilan qichqirdi: “Bu zo`ravonlik”- va bunda Kaska orqadan tomog`ini ostidan yarador qildi. Sezar Kaskani qo`lidan ushlab grifel bilan uradi va sakrab turishga urinadi, lekin ikkinchi zarba uni to`xtatadi. Shunda u hamma tomondan unga xanjarlar yo`naltirilganini ko`rdi, boshiga togasini tashladi va oyog`ini uchigacha o`ralib, munosib yiqilish uchun chap qo`li bilan uni qatlarini tizzasidan pastga rushirdi; shunday qilib u yigirma bir zarba yedi, faqat birinchisida hatto qichqiriq emas, inqilladi, ba`zilarni aytishicha unga tashlangan Mark Brutga “Va sen hammi, meni bolam (“Va sen hammi, meni bolam”- Sezarni na faqat Brutga mehribonligi, balki Brutni Sezar va Serviliya (xotini emas) o`g`li deb hisoblanishiga ishora. Brut Sezarni o`g`li hisoblanar edi”) deydi. Hamma qochib ketdi; jonsiz, yotib qoldi uch qul uni qo`llari osilganicha zambilga 10](/data/documents/46161f05-ad00-4712-a6e8-9aa95fe801f3/page-9.png)
![www.arxiv.uz solib, uyiga olib ketdilar. Shuncha jarohatlardan biri, vrach Anistiyning fikricha, ikkinchisi ko`krakga urilgani uni o`limiga sabab bo`lgan. O`ldirilganni jasadini, fitnachilar Tibrga tashlashga chog`landilar, mulkini musodara qilish, qonunlarini bekor qilish, lekin konsul Mark Antoniy va otliqlar boshlig`i Lepiddan qo`rqqanlari uchun bunga botina olmadilar. Sezarni o`limidan keyin hokimiyat uchun kurash Sezarga qarshi partiyani ahvoli D. Brutning M. Brut va Kassiyga xati Ahvolimiz haqida xabar beraman. Kecha kechqurun menda Girsiy bo`ldi. U Antoniy qanday kayfiyatda ekanini ochiq tushuntirdi. Afsus, eng yomon va eng umidsiz Girsiyni aytishicha, Antoniy menga provinsiya 11 [142] ni bera olmaydi va butun Rimda biz tomonda hech kim yo`q, hatto askarlarni va oddiy xalqni kayfiyati bizga qarshi norozi. Men o`ylaymanki, siz tushunasizmi oxirgisi yolg`on, faqat bir narsa to`g`riroq: Antoniy qo`rqyapti, hatto sezarchilarda bizni ozgina qo`llash va unda respublikada bitta ham partiya qolmaydi. Meni xavfli ahvolim tufayli, menga va barcha biznikilarga Italyadan chiqib ketishga ketishning qandaydir faxrli sababi bo`lishi uchun, elchi huquqlarini berilishiga qat`iy turishga qaror qildim. U bunga erishishga va`da beradi, biroq men ishonmayman. Ularda bizga nisbatan qahr – g`azab va dushmanlik juda katta, agar hatto Antoniy bizni iltimosimizga rozi bo`lganda ham, ozgina vaqt o`tgandan so`ng, bizni vatan dushmani deb hisoblab hatto quvg`in qilishga harakat qiladi. Shunday qilib, meni qarorim qanday deb so`raysan? Ishni taqdirga berish zarur. Meni o`ylashimcha Italyani tashlab ketish lozim, Rodosga yoki qandaydir boshqa joyga ko`chib borish zarur. Agar yana qulayroq hodisa bo`lib qolsa, Rimga qaytamiz. Noqulay hollarda quvg`inda qolamiz. Eng yomon paytda – eng oxirgi himoya - qurolga murojaat qilamiz. 11 [142] Brut aytayotgan provinsiya, Sezar unga bergan Sizal`n Galliyasi edi.](/data/documents/46161f05-ad00-4712-a6e8-9aa95fe801f3/page-10.png)
![www.arxiv.uz Хрестоматия по истории древнего мира . М ., 1991. 250 стр Mark Antoniy, Oktavian va Emiliy Lepid ittifoqi (II triumvirat – er. avv. 43 – yil) Dion Kassiy Rim tarixi XVI, 55 – 56 yillar Dion Kassiy Kokkeyan (eramizning 155 – 235 yillari atrofi) Vifiniya provinsiyasida tug`ilgan, imperator Kommod davrida senator bo`ldi va boshqa mansablarni egalladi. Dion Kassiy “Rim tarixi” asarini yozib, voqealarni shaharni boshlanishidan eramizning 229-yiligacha bayon qildi. Bizgacha 80 kitobdan, to`la faqat 36-60 kitob yetib kelgan. Muzokaralar uchun ular 12 [143] bir o`zlari emas, teng sonli askarlar bilan uchrashdilar … va qo`ltig`i ostida, qandaydir xanjar yo`qmi deb, bir –birlarini tintuv qildilar, sekin ovoz bilan nimadir to`g`risida gaplashib oldilar. Muzokaralarning mazmuni o`zlarini hukmronliklarini mustahkamlash va dushmanlarni yo`q qilish bo`yicha o`zaro qasamyod to`g`risida edi. Lekin ular oligarxiyaga intilayotganlarini ko`rsatmaslik uchun va bu bilan boshqalarni hasadi va dushmanlik niyatlarini o`zlariga tortmaslik uchun, ular shunday shartlashdilar; uni tashkil etish va boshqarish uchun davlat boshida rasmiy turadilar, albatta abadiy emas, besh yilga, barchasiga o`zlari egalik qiladilar, hatto bu haqda senat va xalqga hisobot bermasdan; keyin ular o`zlari barcha provinsiyalarni egallab olishni istamayotganlarini ko`rsatish uchun, lavozim va unvonlarni o`zlariga kim ma`qul kelsa, xususiy tarzda berishga qaror qildilar. Oktavianga boshqaruvga eski va yangi Afrika, Sardiniya va Sitsiliya, Lepidga butun Ispaniya va Narbon Galliyasi, Antoniyga Al`pning va uni orqa tomoniga yotgan, qolgan butun Galliya … O`zlari kuchli provinsiyalarni olish uchun va boshqalarga go`yoki, ular hammasini bosib olishga intilmayotganliklarini ko`rsatish uchun shunday qur`a tashkil qildilar. Bundan tashqari, ular o`rtasida barcha dushmanlarni yo`q qilishga kelishildi, Desim Brutni o`rniga konsul bo`lgan Lepid Rim va butun 12 [143] Antoniy, Oktavion, Lepid.](/data/documents/46161f05-ad00-4712-a6e8-9aa95fe801f3/page-11.png)
