Мустақиллик йилларида Ўзбекистондаги ижтимоий-иқтисодий тараққиёт - Tarix - Referatlar

Мустақиллик йилларида Ўзбекистондаги ижтимоий-иқтисодий тараққиёт

Yuklangan vaqt:

25.02.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

155.5 KB

Ko'chirib olish

Мустақиллик йилларида Ўзбекистондаги ижтимоий-иқтисодий тараққиёт Режа: 1. Тараққиётнинг ―Ўзбек модели. Иқтисодий ислоҳотлар. 1. Хусусийлаштириш. Кўп укладли иқтисодиёт. Тадбиркорликнинг ривожланиши. 2. Иқтисодиётда юз берган таркибий ўзгаришлар, бозор инфратузилмасининг шаклланиши. 3. Аграр ислоҳотлар.

Тараққиётнинг “Ўзбек модели”. Иқтисодий ислоҳотлар. Тарихдан маълумки, ўз мамлакати миллий манфаатларини ҳисобга олмай, Ватан тараққиёти ва халқ фаровонлигини таъминлаш мумкин эмас. Турли хорижий мамлакатлар тараққиёт моделига кўр-кўрона таяниб, иш тутган МДҲ доирасидаги айрим мамлакатларда ислоҳотларда депсиниш ҳоллари, ташқи қарзга ботиш, жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози шароитида очилиб, ўзининг заиф томонларини кўрсатди. Дунёда ХХ асрнинг бошларида мамлакатлар иқтисодий ривожланишининг Америка ва Европа моделлари, Иккинчи жаҳон урушидан кейин эса ўзига хос Германия ва Япония моделлари шаклланди. Кейинчалик ўзини тўлиқ оқлаган Жанубий Корея, Жануби-Шарқий Осиё мамлакатларида тараққиёт моделлари юзага келди. Шунингдек, мустақилликка эришган Осиё ва Африка мамлакатларида кўпроқ бошқа моделлардан андоза олинган йўллар танланди. Лекин ушбу давлатлар тажрибаси бирон бир давлатнинг ривожланиш йўлини тўғридан- тўғри қабул қилиб бўлмаслигини амалда исботлади. Юқорида кўриб чиқилган бозор иқтисодиётига ўтишнинг турли моделлари барча мамлакатларни битта манзилга - эркин бозор иқтисодиёти тизимига олиб келади. Аммо, бозор муносабатлари шаклланишининг ижтимоий-иқтисодий, тарихий, миллий ва халқаро шароити ҳар хил бўлганлиги туфайли, унга ўтишнинг миллий хусусиятлари ҳам мавжуд бўлади. Шу нуқтаи назардан бирор мамлакатнинг тараққиёт йўлини ёки тараққиёт моделини борлигича қабул қилиб бўлмайди. Францияда чоп этиладиган «Либерасьон» газетаси мухбирининг «Туркия модели» хусусида берган саволига Ўзбекистон Республикасининг Биринчи Президенти Ислом Каримов қуйидагича жавоб берган эди: «Туркия бозор муносабатлари йўлига ўтиб эришган туб ўзгаришлари билан ҳам ҳурматга лойиқдир. Бироқ, мустақил Ўзбекистон Туркия йўлидан кўр-кўрона нусха кўчирмоқчи эмас. Одамзод бировнинг бўйига қараб ўзига тўн бичмайди». Жорий йилнинг 8 сентябрида Ўзбекистон Республикасининг Президенти Шавкат Миромонович Мирзиёев Олий Мажлис Қонунчилик палатаси ва Сенатининг қўшма мажлисидаги нутқида

хақли равишда таъкидлаганидек: «Замонавий Ўзбекистоннинг тарихи - бу мамлакатимизнинг ҳақиқий мустақилликка эришиш йўлида Ислом Абдуғаниевич Каримов раҳнамолигида олиб борилган ўта мураккаб ва оғир курашлар тарихидир». Чорак аср мобайнида умрбоқий моделга айланиб улгурган, жамиятимизни ислоҳ этиш, демократлаштириш ва либераллаштириш, мамлакатимизни модернизация қилиш ҳамда туб таркибий ўзгаришларни амалга ошириш бўйича пухта ўйланган, дунёда «ўзбек модели» номи билан тан олинган тараққиёт стратегиясини амалга ошириш орқали Ўзбекистон замонавий жадал ва барқарор ривожланиб бораётган давлатга айланди. Шундай қилиб, Ўзбекистоннинг ўзига хос тараққиёт йўли назарий ва амалий жиҳатдан белгилаб олинди. Амалий ислоҳотлар жараёнида, хусусан ХХ I аср арафаси ва унинг дастлабки йилларида мамлакатимизнинг ривожланиш стратегияси, ислоҳотларни чуқурлаштириш ва жамиятни янгилаш борасидаги фаолиятимизни жадаллаштириш мақсадида бу тамойиллар Олий Мажлиснинг Х IV сессиясида (1999-йил 14- апрел) қуйидаги олтита устувор йўналиш билан тўлдирилди: 1. Мамлакат сиёсий, иқтисодий ҳаётини, давлат ва жамият қурилишини янада эркинлаштириш. 2. Жамият маънавиятини янада юксалтириш. 3. Кадрлар масаласи 4. Халқ турмуш даражасининг изчил ва барқарор ўсиши, аҳолини янада кучли ижтимоий ҳимоя қилиш. 5. Иқтисодиётда таркибий ўзгаришларни таъминлаш. 6. Жамиятдаги барқарорлик тинчлик, миллатлар ва фуқаролараро тотувликни сарҳадларимиз дахлсизлигини, малакатимиз яхлитлигини таъминлаш. Янги иқтисодий муносбатларга ўтиш тамойиллари асосида ғоят масъулиятли ва мураккаб вазифа-иқтисодий ислоҳотлар стратегияси ишлаб чиқилди. Иқтисодий стратегиянинг бошланғич нуқтаси ижтимоий-иқтисодий

ўзгаришларнинг пировард мақсадини белгилаб олишдан иборатдир. Бу вазифа марказлаштирилган, маъмурий буйруқбозликка асосланган иқтисодиётдан бозор муносабатларига, бир сифат ҳолатидан иккинчи сифат ҳолатига ўтишдан иборатдир. Бозор ислоҳотларини амалга ошириш дастурига кўра устувор вазифалар босқичма-босқич ҳал қилинади. Биринчи босқичда тоталитар тузумдан ҳозирги замон бозор муносабатларига ўтиш давридаги бир-бирига боғлиқ икки вазифани бир вақтда ҳал қилишга тўғри келди: маъмурий буйруқбозлик тизимининг оғир оқибатларини тугатиб, иқтисодни барқарорлаштириш ва бозор муносабатларининг негизини шакллантириш. Бу босқич жараёнида иқтисодий ислоҳотнинг асосий йўналишлари Ўзбекистоннинг Биринчи Пезиденти томонидан белгилаб берилди: -ўтиш жараёнининг ҳуқуқий асосларини шакллантириш, ислоҳотларнинг қонуний-ҳуқуқий базасини мустаҳкамлаш ва ривожлантириш; -қишлоқ хўжалигида мулкчиликнинг янги шаклларини вужудга келтириш; -ишлаб чиқаришнинг пасайиб боришига барҳам бериш. Дастлабки вақтнинг ўзида иқтисодий муносабатларнинг ҳуқуқий негизини барпо этадиган 100 га яқин асосий қонун хужжатлари қабул қилинган бўлиб, уларни мазмун-моҳияти жиҳатидан қуйидаги йўналишларга бўлиш мукин: 1. Мулкчилик муносабатлари ва кўп укладли иқтисодиётни шакллантирувчи қонунлар. Бу йўналиш доирасида мулчилик тўғрисида, мулкни давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш тўғрисида, ер тўғрисида, ижара тўғрисида, давлат уй-жой фондини хусусийлаштириш тўғрисида ва бошқа қонунлар қабул қилинди. 2. Хўжалик юритишни тартибга солувчи қонунлар, яъни хусусийлаштириш, мулкчилик, тадбиркорлик, корхоналар, фермер

хўжалиги, деҳқон хўжалиги, ширкат хўжалиги тўғрисида қонунлар қабул қилинди. Бозор инфратузилмасини яратувчи ва унинг фаолиятини тартибга солиб турувчи банклар ва банк фаолияти, пул тизими, тадбиркорлик, суғурта, биржалар ва биржа фаолияти тўғрисида, қимматли қоғозлар ва фонд биржаси тўғрисида ва бошқа қонунлар қабул қилинди. Корхона билан давлат ўртасидаги, корхоналар ўртасидаги муносбатларни тартибга солувчи, солиқ кодекси, божхона кодекси, монополистик фаолиятни чеклаш, корхоналарнинг банкрот бўлиши ҳақидаги қонунлар қабул қилинди. Ўзбекистоннинг ташқи иқтисодий фаолиятини белгилаб берувчи ҳуқуқий нормалар яратилди. Ташқи иқтисодий фаолият тўғрисида қабул қилинган қонунлар, халқаро пакт ва битимлар, уларнинг Ўзбекистон томонидан белгиланиши мамлакатимиз ташқи алоқаларининг ривожланиши тарихида янги саҳифа очди. Ўзбек моделининг ҳаётга изчил татбиқ этилиши юртимизнинг иқтисодий ва ижтимоий қиёфасини тубдан ўзгартириб юборди. Бугун Ўзбекистон иқтисодиёти изчил, барқарор ва жадал ўсаётган жаҳондаги жуда кам сонли мамлакатлар сафидан мустаҳкам ўрин олди. Ижтимоий, маданий соҳаларда эришилаётган улкан ютуқлар нуфузли халқаро ташкилот ва экспертлар томонидан кенг эътироф этилиб, юксак баҳоланмоқда. Берлиндаги Халқаро иқтисодиёт академияси директори, профессор Ханс Йоахим Кнаупе бу хусусда шундай фикр билдиради: «Ўзбекистоннинг ғоят мукаммал, тўғри ва аниқ ишлаб чиқилган Инқирозга қарши чоралар дастури бўҳрон шароитида иқтисодий ислоҳотларни қамраб олиш баробарида, келгусида — инқироздан кейинги даврда ҳам тараққиёт сари элтувчи муҳим устувор йўналишларни, чора-тадбирларни акс эттирган. Унда белгиланган вазифалар кўпгина мамлакатлар учун истиқболли дастур сифатида хизмат қилиши шубҳасиз». Ҳақиқатан ҳам, мамлакатимизда ЯИМ ишлаб чиқаришнинг ўсиш суръатлари глобал молиявий-иқтисодий инқироз даврида ҳам 8 фоиздан юқори бўлгани жаҳон аҳлида, жумладан, халқаро экспертлар, машҳур

иқтисодчиларда ҳам катта ҳайрат ва ҳавас уйғотмоқда. Жумладан, Халқаро валюта жамғармасининг мамлакатимизга келган миссиялари баёнотида Ўзбе - кистон изчил ўсишга эришгани ва глобал молиявий инқирозга қарши муваффақиятли чоралар кўраётгани қайд этилди, шунингдек, ўрта муддатли истиқболда иқтисодий ўсишнинг юқори суръатлари сақланиб қолиши ҳақида ижобий прогноз билдирилди. Бу давлатимиз раҳбарининг Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2012 йилда мамлакатимизни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш якунлари ва 2013 йилга мўлжалланган иқтисодий дастурнинг энг муҳим устувор йўналишларига бағишланган мажлисидаги маърузасида ҳам алоҳида таъкидланди. Жаҳонда умумэътироф этилган ривожланишнинг «ўзбек модели» жаҳон иқтисодиётида юз бераётган инқирозли ҳолатларга қарамай, 2012 йилда мамлакатимиз иқтисодиётини ўстиришнинг юқори суръатлари барқарорлиги ва макроиқтисодий мувозанатни тўла таъминлади. Хусусан, ўтган йилда мамлакатимиз ЯИМнинг ўсиши 8,2 фоизни, саноат маҳсулотлари ишлаб чиқариш ҳажми ўсиши 7,7 фоизни, қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари етиштириш ҳажми ўсиши 7,0 фоизни ташкил этди. Давлат бюджети ЯИМга нисбатан 0,4 фоиз миқдорида профицит билан ижро этилди. Инфляция даражаси белгиланган прогноз кўрсаткичидан ошмади. Тараққиётнинг ўзбек модели юксак замонавий техника ва технологиянинг мавжудлиги, ишлаб чиқаришнинг индустриал тавсифи, ривожланишда ахборот технологияларининг ўрни ва аҳамиятининг юқорилиги, хизмат кўрсатиш соҳасининг муттасил ўсиб бориши, иқтисодий ўсишнинг интенсив йўли устуворлиги, иқтисодиётнинг очиқлиги, давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш, рақобат муҳитини яратиш, эркин тадбиркорликка кенг йўл очиш орқали бозор муносабатларини чуқурлаштириш, иқтисодиётнинг ижтимоий йўналтирилганлиги, халқ фаровонлигининг изчил юксалиши, миллий иқтисодиётнинг глобал

иқтисодиёт билан интеграциялашувининг кучайиши тенденциялари билан тавсифланмоқда. Тараққиётнинг ўзбек модели қотиб қолган статик тушунча эмас, албатта. Унинг характери ва шакл-шамойилини белгилайдиган асосий тамойиллар сақланиб қолган ҳолда доимо янги вазифа ва қоидалар билан бо-йитилиб, такомиллаштирилиб борилмоқда. Зеро, ҳаёт барча тартиб- қоидаларга ўз тузатишларини киритиб бораверади. Жамият ҳаётининг барча жабҳаларини модернизациялаш, ишлаб чиқаришнинг таркибий тузилишини диверсификациялаш, инновацион технологияни изчил ривожлантириш, саноат маҳсулотлари етказиб беришни янада кенгроқ маҳаллийлаштириш — «ўзбекча тараққиёт» нинг мантиқий давомидир. Юқорида қайд этилган Вазирлар Маҳкамаси мажлисидаги давлатимиз раҳбари маърузасида Ўзбекистонни жорий йилда ривожлантиришнинг 6 та энг муҳим устувор йўналиши орасида иқтисодиёт ва унинг етакчи тармоқларини модернизация қилиш, техник ҳамда технологик янгилашни жадаллаштириш, ишлаб чиқаришни диверсификация қилиш марказий ўринга қўйилди. Шу мақсадда 370 дан ортиқ стратегик лойиҳани кўзда тутадиган инвестиция дастури ишлаб чиқилган. Барча инвестицияларнинг тўртдан уч қисми ички манбалар ҳисобидан молиялаштирилиб, улар янги қувватларни яратиш, реконструкция ва модернизация қилишга йўналтирилмоқда. Буларнинг ҳаммаси охир-оқибатда миллий иқтисодиётимиз ривожланишини сифат жиҳатдан янги босқичга кўтариш, ўзбек моделининг ҳаётбахш кучини бутун дунёга яна бир бор намойиш этиш имконини беради. Хусусийлаштириш. Кўп укладли иқтисодиёт. Тадбиркорликнинг ривожланиши. Бозор муносабатларига ўтишнинг асосий шартларидан бири мулкни давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштиришни амалга оширишдир. Шу боисдан Ўзбекистонда мулкни давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш, мулкдорлар табақасини иқтисодий ислоҳотларда биринчи ўринда турди.

Ўзбекистон Республикасининг Конституциясида иқтисодиёт хилма-хил мулк шаклларидан иборат бўлиши, ҳар бир шахс мулкдор бўлишга ҳақли эканлиги, иқтисодий фаолият, тадбиркорлик ва меҳнат қилиш эркинлиги, барча мулк шаклларининг тенг ҳуқуқли эканлиги белгилаб қўйилган. Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепциясида ишлаб чиқилиши алоҳида қайд этилган ҳужжатлардан бири ―Хусусийлаштириш тўғрисидаги қонун лойиҳасидир. Аввало шуни таъкидлаш керакки, ―Давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш тўғрисидаги амалдаги қонун 1991 йилда қабул қилинган бўлиб, у республикамизда иқтисодий ислоҳотлар амалга оширилишининг бошланишига кўмак берган ҳамда хусусийлаштириш бўйича норматив-ҳуқуқий базанинг яратилишида муҳим аҳамият касб этган ҳужжат саналади. 1991-2009 йиллар мобайнида хусусийлаштиришнинг ҳуқуқий ва институционал асослари кўп маротаба ўзгартирилди 43 . Масалан, Ўзбекистон Республикасининг 1991 йил 19 ноябрдаги "Давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш тўғрисида"ги Қонуни, Узбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Вазирлар Маҳкамасининг ―Тошкент шаҳрида давлат уй-жой фондини хусусийлаштиришни жадаллаштиришнинг кўшимча чора- тадбирлари тўғрисидаги Қарори, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг ―Ўзбекистон Республикасида давлат уй-жой фондини хусусийлаштиришни давом эттириш тўғрисидаги Қарори, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1995 йилдаги ―Ўзбекистон Республикасида хусусийлаштириш жараёнларини чуқурлаштириш чора- тадбирлари тўғрисидаги Қарори хусусийлаштиришни очиқ шаклдаги акциядорлик жамияти қуриш, корхоналар акциясини чиқариш, аукцион савдоси орқали давлат мулкини шахсларга сотиш, қимматбаҳо қоғозларни чиқариш ва хусусийлаштришни ёппасига олиб бориш учун шароит яратиш йўли билан амалга оширишга қаратилган эди.

Давлат мулкини хусусийлаштиришнинг дастлабки босқичлари Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1994 йил 21 январдаги ―Иқтисодий ислоҳотларни янада чуқурлаштириш, хусусий мулк манфаатларини ҳимоя қилиш ва тадбиркорликни ривожлантиришнинг чора- тадбирлари тўғрисидаги Қарори, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1996 йил 27 декабрдаги ―Хусусийлаштириш ва тадбиркорликни қўллаб-қувватлаш жараёнларини янада ривожлантириш тўғрисидаги Қарори, Ўзбекистон Республикаси Президентининг ―Ҳудудларда аҳолини тадбиркорликка кенг жалб қилиш ва оилавий тадбиркорликни ривожлантиришга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисидаги Қарори, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1998 йил 9 апрелдаги ―Хусусий тадбиркорлик, кичик бизнесни ривожлантиришни янада рағбатлантириш чора-тадбирлари тўғрисидаги Фармони, Ўзбекистон Республикасининг 2000 йил 25 майдаги ―Тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг кафолатлари тўғрисидаги Қонунлари асосида олиб борилди. Республикада кичик ва хусусий тадбиркорликни шакллантириш ва ривожлантиришни таъминловчи зарурий ҳуқуқий асос яратилди. Биринчи Президент фармонларида хусусий тадбиркорликдан солиқ олиш, унга молиявий ёрдам кўрсатиш борасида имтиёзлар бериш, имтиёзли кредитлар ажратиш, моддий техника ва хом ашё ресурслари билан таъминлаш борасида кўмаклашиш назарда тутилган. Хусусийлаштиришнинг янги механизмлари амалиётга татбиқ этила бориши билан мазкур қонуннинг қоидаларини аниқлаштириб берувчи бир қатор норматив ҳуқуқий ҳужжатларни ишлаб чиқиш зарурати пайдо бўлди 45 . Ҳозирги пайтда давлат мулкини хусусийлаштиришнинг турли тартиб- таомиллари ва масалаларини тартибга солувчи 80 дан зиёд норматив-ҳуқуқий ҳужжатнинг кўпчилигида амалдаги қонунда мавжуд бўлмаган янги нормалар бор. Иккинчи босқичда Биринчи Президент И.А.Каримовнинг ―Ўзбекистон ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида асарида қўйилган масалалар, хусусан,

хусусийлаштириш ва рақобатчилик муҳитини шакллантириш жараёнларини чуқурлаштириш, макроиқтисодий барқарорликка эришиш, миллий валютани мустаҳкамлаш, иқтисодиёт таркибий структурасини тубдан ўзгартириш чора- тадбирлари амалга оширилди. 2000 йилда хусусийлаштириш давлат дастури бўйича кўзда тутилган 167 объект ўрнига 374 объект хусусийлаштирилди. Уларнинг негизида 152 та ҳиссадорлик жамияти, 103 та хусусий корхона ташкил этилди. Шу йили давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштиришдан 14,3 миллиард сўм маблағ тушди. Бу 1999 йилги кўрсаткичдан 1,6 баробар кўпдир. 2004-2008 йиллар давомида 3904 та давлат объекти хусусийлаштирилиб, бунинг натижасида тушган маблағларнинг жами 471,1 млрд сўмни ташкил этган 46 . Умуман олганда 2000-2010 йилларда бозор муносабатларини шакллантиришда туб ўзгаришлар юз берди. Ҳозирги пайтда 87,4 фоиз мулк нодавлат, 12,6 фоизи давлат мулки кўринишида иш юритмоқда. Республикада жами 60 мингга яқин корхонадан 50,5 мингга яқини хусусийлаштирилган корхоналардир. Мулкнинг таркиби жиҳатидан 19,5 мингга яқини давлат, 105 мингга яқини хусусий, 3,4 мингдан ортиқ чет эл инвесторлари иштирокида, шундан 442 қўшма корхона, 3,3 мингга яқин акционерлик жамияти, 1,2 мингга яқин жамоа ва 34 мингдан ортиқ бошқа корхоналардир. Иқтисодий ислоҳотларнинг боришида ўрта ва кичик бизнесни ривожлантиришга алоҳида аҳамият берилмоқда. 2012 йилга келиб 180 мингдан ортиқ ўрта ва кичик бизнес субъектлари ва 200 мингга яқин якка тартибдаги тадбиркорлар фаолияти йўлга қўйилди. 2011 йилнинг тўққиз ойида мамлакатимиз ялпи ички маҳсулотининг ўсиш суръати 8,2 %, саноат маҳсулотлари ишлаб чиқариш ҳажми 7% ва қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари етиштириш ҳажми эса 6,8% га кўпайгани шундан далолат беради. «Бу ҳақда гапирганда, авваламбор, соҳа ривожи учун мустаҳкам қонунчилик ва ҳуқуқий база шакллантирилгани ва мунтазам такомиллаштириб борилаётгани, бизнес учун имтиёз ва преференциялар бериш, ишлаб

чиқаришни техник ва технологик қайта жиҳозлаш ҳамда модернизация қилиш масалаларида давлат томонидан тизимли равишда ёрдам кўрсатилаётганини таъкидлаш лозим». Мазкур соҳани давлат томонидан тартибга солиш, жумладан, унинг ялпи ички маҳсулот ишлаб чиқариш ва бандликни таъминлашдаги улушини ошириш, технологик таркибий тузилишини такомиллаштириш, кредит ресурсларига бўлган эҳтиёжини қондириш ва қулай ишбилармонлик муҳитини яратиш каби йўналишларда тизимли чора-тадбирлар амалга оширилди. Шу каби муҳим ислоҳотлар натижасида 2015 йил якунига кўракичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг улуши ялпи ички маҳсулотда 56,5 фоиз, саноат маҳсулотлари ҳажмида 40,6 фоиз, қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ҳажмида 98,4 фоиз, асосий капиталга киритилган инвестициялар ҳажмида 35,8 фоизга етди. Иш билан банд жами аҳолининг 77,9 фоизи мазкур тармоқда меҳнат қилмоқда. 2000-2016 йилларда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг ЯИМдаги улуши 31,0 фоиздан 56,9 фоизга ўсиб, 25,9 фоиз бирликка ортган. Ушбу кўрсаткични ривожланган мамлакатлар билан таққослайдиган бўлсак, кичик бизнеснинг ЯИМдаги улуши Францияда 62 фоизни, Италияда 60 фоизни, Японияда 55 фоизни, Германияда 54 фоизни, Буюк Британияда 53 фоизни, А ҚШ да 52 фоизни, Қозоғистонда 25,6 фоизни, Россияда 20,0 фоизни ташкил этади. Бундан ташқари оилавий тадбиркорлик тури ҳам кенг ривожланмоқда. Ўзбекистонда бизнеснинг оилавий тадбиркорлик шаклига тааллуқли айрим масалалар дастлаб умумий ҳолда Ўзбекистон Республикасининг 2000 йил 25 майдаги «Тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг кафолатлари тўғрисида» ги Қонуни ҳамда Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2009 йил 29 июлдаги 216-сон қарорига илова - «Оилавий тадбиркорликни ҳамда ҳунармандчилик фаолиятини амалга ошириш тартиби тўғрисида Низом» да ўз ифодасини топган эди. 2012 йил 26 апрелда Ўзбекистон Республикасининг «Оилавий тадбиркорлик тўғрисида» ги Қонуни 51 ни, 2018 йилда Ўзбекистон

Республикаси Президентининг «Ҳар бир оила-тадбиркор» дастурини амалга ошириш тўғрисидаги Қарори қабул қилиниши мамлакатда оилавий тадбиркорликнинг ҳуқуқий асосини белгилаб берди. Ушбу қарорга кўра Қуйидагилар Дастурнинг асосий йўналишлари этиб белгиланган: - тадбиркорлик билан шуғулланиш истагида бўлган аҳолининг тадбиркорлик ташаббусларини ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш, уларга имтиёзли кредитлар ажратиш ҳамда тадбиркорлик фаолиятини ташкил этиш ва амалга оширишнинг ҳар бир босқичида мутасадди идоралар томонидан тизимли амалий ёрдам кўрсатилишини таъминлаш; - тадбиркорлик ва даромад келтирадиган меҳнат фаолияти билан шуғулланмаган аҳолига тадбиркорлик кўникмаларини ўргатиш ва тегишли фаолият турини ташкил қилишга амалий ёрдам кўрсатиш; - тадбиркорлик субъектлари фаолиятини кенгайтиришга амалий ёрдам бериш орқали қўшимча иш ўринлари яратиш; - касаначилик ва кичик ҳажмда ишлаб чиқарувчи субъектларни (микрофирмаларни) ташкил этиш учун молиявий ёрдам бериш орқали аҳолига қўшимча даромад ишлаб топиш имкониятини яратиш; - қишлоқ ва маҳаллаларнинг ихтисослашувини (ҳунармандчилик, тикувчилик, қишлоқ хўжалиги маҳсулотларининг айрим турларини етиштириш, ихчам иссиқхоналар ташкил қилиш ва бошқалар) ҳисобга олган ҳолда мазкур соҳада ижобий натижаларга эришган ишбилармонлик тажрибасига эга тадбиркорларни маҳаллаларда янги бизнес фаолияти билан шуғулланишни бошлаган оилаларга бириктириш — мини-кластерлар ташкил этиш; - жойларда оилавий тадбиркорликка кўрсатиладиган хизматлар кўламини тубдан кенгайтириш, тадбиркор оилаларнинг ишлаб чиқарган маҳсулотлари савдосини ташкил қилувчи бозор инфратузилмаси объектлари, хизмат кўрсатиш ва сервис шохобчаларини барпо этиш; - қишлоқ ва маҳаллаларда бўш турган ер майдонларини янги ташкил

этилаётган оилавий тадбиркорлик субъектларига бериш орқали аҳоли учун қўшимча иш ўринлари ва даромад манбаларини яратиш; - вақтинчалик молия-хўжалик фаолиятини амалга оширмаётган ҳамда давлат рўйхатидан ўтмасдан фаолият юритаётган тадбиркорларни аниқлаб, улар фаолиятини тиклаш ва қонунийлаштириш юзасидан аниқ чора- тадбирларни амалга ошириш 52 ни назарда тутади. Яна таъкидлаш жоизки, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 14 майдаги ―Тадбиркорлик фаолиятини қўллаб-қувватлаш ва ҳимоя қилиш тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисидаги Фармони тадбиркорлик фаолиятини замон талаблари асосида ривожлантиришда катта аҳамиятга эга бўлди. Ушбу норматив хужжатда таъкидланишича, ―2019 йилнинг I чораги якунлари бўйича лойиҳаларни амалга оширишга 16,4 трлн сўм ҳажмда кредитлар ажратилди, иқтисодиётда инвестицияларни ўзлаштириш ҳажмлари 1,3 бараварга, янгидан ташкил этилган тадбиркорлик субъектлари сони 2,3 бараварга ўсди. 2020 йил 8 январда Вазирлар Маҳкамасининг ―Республика ҳудудларида тадбиркорликнинг ривожланганлик даражасига баҳо бериш тизимини жорий этиш чора-тадбирлари тўғрисидаги Қарорининг қабул қилиниши Республикамизда тадбиркорлик фаолиятини янада ривожлантирилишига хизмат қилди. Ушбу қарорга кўра Республика ҳудудларида тадбиркорликнинг ривожланганлик даражасини баҳолаш тартиби тўғрисида низом тасдиқланди. Энди тадбиркорликнинг ривожланганлик даражасига баҳо бериш бўйича маълумотларнинг ўз вақтида тақдим этилиши ва ҳаққонийлиги учун манфаатдор вазирликлар , идоралар ва бошқа ташкилотлар раҳбарлари шахсан жавобгар эканлиги белгилаб қўйилди . Адлия вазирлиги Иқтисодиёт ва саноат вазирлиги билан биргаликда : бир ой муддатда ҳудудларда тадбиркорликнинг ривожланганлик даражасини баҳолаш бўйича тадбиркорлик субъектлари ўртасида ўтказиладиган сўровнома шаклларини ҳамда ўтказиш муддатларини ишлаб чиқади ва тасдиқлайди ;

- 2020 йил 1 мартга қадар ҳудудларнинг тадбиркорликнинг ривожланганлик даражаси кўрсаткичларини ҳисоблаш ва баҳолаш бўйича ―BUSINESS INDICATOR автоматлаштирилган онлайн ахборот тизими ишлаб чиқилишини ва ишга туширилишини таъминлайди ; - баҳолаш натижалари бўйича тегишли ҳудудларда тадбиркорликни ривожлантиришга қаратилган чора - тадбирларни белгилаш юзасидан Қорақалпоғистон Республикаси , вилоятлар ва Тошкент шаҳар ҳокимликларига таклифлар бериб боради ; Низомга асосан баҳолаш якунлари бўйича тегишли ҳудуддаги назарда тутилган ташкилотларнинг раҳбар ва бошқарув ходимларини , шунингдек , Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши раисининг , вилоятлар , Тошкент шаҳар , туман ( шаҳар ) лар ҳокимларининг иқтисодиёт ва тадбиркорлик масалалари бўйича биринчи ўринбосарларини намунали кўрсаткичга эга бўлганда - рағбатлантириш ҳамда қониқарсиз кўрсаткичга эга бўлганда - интизомий жавобгарликка тортиш юзасидан ҳар ярим йиллик якунлари бўйича 15 августга кадар , йил якунлари бўйича 15 мартга қадар Вазирлар Маҳкамасига таклифлар киритиб боради . Бу каби чора - тадбирларнинг амалга оширилаётгани мамлакатда тадбиркор ва ишбилармонларга , айниқса , кичик бизнес вакилларига эркин ва самарали иш юритиш , иқтисодиётимиз ривожига муносиб ҳисса қўшишда янги имкониятлар яратмоқда . Иқтисодиётда юз берган таркибий ўзгаришлар , бозор инфратузилмасининг шаклланиши . Собиқ СССРнинг тарқатиб юборилиши билан республикалар ўртасидаги иқтисодий алоқалар узилди , оқибатда Ўзбекистоннинг бир қанча саноат корхоналари тўхтаб қолди ва маҳсулот ишлаб чиқариш камайди . Эндиликда иқтисоднинг таркибий тузилишини янгидан қуриш керак эди . Жаҳон бозорида рақобатга бардош бера оладиган ва аҳолининг истеъмол

талабларини қондирадиган маҳсулот ишлаб чиқаришни ташкил қилиш зарур бўлди . Бозор инфратузилмаси - бу бозор алоқаларини ўрнатиш ва уларнинг бир маромда амал қилишга хизмат кўрсатувчи муассасалар тизимидир . Унга омбор хўжалиги , транспорт , алоқа хизматлари кўрсатувчи корхоналар , товар ва хизматлар муомаласига хизмат қилувчи муассасалар ( биржалар , аукционлар , савдо уйлари , савдо - сотиқ идоралари ва агентликлари кабилар ), молия - кредит муносабатларига хизмат қилувчи муассасалар ( банк туридаги муассасалар , кредитлаш идоралари , суғурта ва молия компаниялари , солиқ идоралари ) ва ижтимоий соҳага хизмат кўрсатувчи муассасалар ( уй - жой ва коммунал хизмат идоралари , аҳолини ишга жойлаштириш фирмалари ) киради . Ахборот хизмати идоралари ҳам бозор инфратузилмасининг алоҳида бўғинини ташкил қилиб , уларга маълумотларни тўплаш , умумлаштириш ва сотиш билан шуғулланувчи компания ва фирмалар киради . Ўзбекистон иқтисодиётида таркибий ўзгаришларни амалга ошириш йўлида республикада ғоят йирик қурилишлар амалга оширилди ва мамлакатнинг ёқилғи мустақиллигига эришишга алоҳида эътибор қаратилди . Ўзбекистон ҳудудида 2 триллион кубометрга яқин газ заҳиралари, 160 дан ортиқ нефть кони мавжуд. Бироқ мамлакат нефть маҳсулотлари ишлаб чиқариш бўйича қарам бўлган. Хусусан ХХ асрнинг 90-йиллари бошларида четдан 6 миллион тоннага яқин нефт маҳсулотлари келтирилар, 600 минг тонна пахта толаси Россия ва бошқа малакатларга нефть маҳсулотлари учун бериларди. Шу боисдан малакатимизда нефт мустақиллиги учун кураш бошланди. Мамлакатимизнинг ёқилғи мустақиллигига эришиш сиёсати изчиллик билан амалга оширилди. Истиқлолга эришган Ўзбекистон тарихда илк бор 1995 йилда нефт мустақиллигига эришди. Мамлакат эндиликда нефт маҳсулотларига бўлган ўз ички эҳтиёжларини тўла қондирибгина қолмай, катта салоҳиятга эга бўлган истиқболли ва ишончли экспортёр сифатида жаҳон бозорига йул олди.

1992 йилда ―Ўзбекнефтгаз концерни ташкил этилган бўлса, 1998 йилда ―Ўзбекнефтгаз нефть ва газ саноати миллий корпорациясини "Ўзбекнефтгаз" миллий холдинг компаниясига айлантирилди. Натижада табиий газ ишлаб чиқариш суръати ўсди. Табиий газ ишлаб чиқариш 1990 йилги 40,8 млрд. кубометрдан 1998 йил салкам 54 млрд. Кубометрга купайди. 1998 йилда "Ўзбекнефтгаз" миллий холдинг компаниясининг мустақиллик йилларида амалга оширган энг яхши лойиҳаларидан бири Шўртангазкимё мажмуаси 2001 йилда ишга туширилди. 2002 йил 15 августда биринчи полиетилен олинди. Мажмуа қурилишида АҚШнинг " ABB Lummus Global ", " Honeywell ", Германиянинг " Fisher ", " Ermafa ", Канаданинг " Nova Chemicals ", Италиянинг " Renco ", " ABB Soimi ", Япониянинг " Mitsui ", " Nisho Ivai ", Франциянинг " Upedex ", Россиянинг " Soyuzvneshtrans ", VNIIGaz фирма ва компаниялари фаол қатнашди. Шунингдек, АҚШ нинг " Eksimbank ", " Cheyz Manxetten Bank ", Франциянинг " Pariba ", Германиянинг " Kommersbank ", Япониянинг " Eksimbank ", " Germes " суғурта агентлиги ўз инвестициялари билан иштирок этди. Лойиҳа қувватига кўра, мажмуа бир йилда 4,2 млрд. м³газни қайта ишлайди, 125 минг т полиетилен гранулалари, 137 минг т суюлтирилган газ, 103 минг тонна газ конденсати, 4 минг т донадор олтингугурт, шунингдек, 4,2 млрд. м³товар газ (ёқилгʻи) ишлаб чиқаради. 2004 йилда 100 минг т полиетилен, 85 минг т суюлтирилган газ, 88 минг тонна газ конденсати, 2,6 млрд. м 3 товар газ, 100 тонна олтингугурт ишлаб чиқарилди. Мажмуа маҳсулотининг 60% дан ортиғи хориж — Украина, Россия, Қозоғистон, Болтиқбўйи, Полша, Венгрия, Австрия, Греция, Туркия, Эрон, Покистон, Хитой ва бошқа мамлакатларга экспорт қилинади. Аҳолини табиий газ билан таъминлаш юзасидан катта ютуқларга эришилди. 1995-2000 йилларда тармоққа 1,5 млрд АҚШ доллари миқдорида хориж сармояси жалб этилди. Натижада республикамизнинг Устюрт, Бухоро- Хива, жануби-ғарбий Ҳисор, Сурхондарё, Фарғона минтақаларида газ, нефт ва газ конденсати қазиб олувчи 92 та корхона кенгайтирилди, янги техник

ускуналар билан жиҳозланди. Хусусан, мустақиллик арафасида шаҳар аҳолисининг 43 фоизи, қишлоқларда эса 17 фоиз аҳоли табиий газ билан таъминланган бўлса, бу кўрсаткич 1997 йили 64 ва 48 фоизни ташкил қилди. Мамлакатни иқтисодий-ижтимоий ривожлантириш дастурини амалга ошириш учун ишончли энергетик базаси яратилган. Республика саноати барқарор, жадал ва мос равишда ривожланишини, қайта ўзгартиришлар структурасини чуқурлаштириш, соҳа комплекслари ва саноат корхоналарини модернизациялаш, ишлаб чиқаришни техник ва технологик янгилаш асосида унинг асосий соҳаларини диверсификациялашга, ҳамда экспорт салоҳияти, самарадорлиги, рақобатбардошлигини оширишга йўналтирилган асосий вазифалар 2011-2015 йилларда республика саноатини ривожлантиришнинг муҳим йўналишларида белгилаб берилган, Ўзбекистон Республикаси Биринчи Президентининг 15 декабр 2010 йилдаги «2011-2015 йилларда Ўзбекистон Республикаси саноатини ривожлантиришнинг устувор йўналишлари тўғрида»ги ПҚ-1442 сон Қарори қабул қилинган у бугунги кунда «Ўзбекнефтгаз» МХК нефт-газ соҳасининг барча фаолият йўналишларини таъминлайдиган уч поғонали холдинг компаниясига айлантирилди. Ушбу жараённинг мантиқий давоми сифатида Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 30 июндаги «Нефть-газ соҳасининг бошқарув тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида» ги Қарори билан ― Ўзбекнефтгаз акциядорлик жамияти фаолияти такомиллаштирилди. Углеводород хомашёсини қазиб олишни кўпайтиришнинг 2021 йилгача бўлган дастури ва уни амалга ошириш механизмлари тасдиқланди. 2019 йилда 63 миллиард куб метр табиий газ, 3 миллион тонна нефть ва конденсат қазиб олишни таъминлаш учун 255 та янги қудуқ ва 26 та янги технологик объектни қуриш ишларини якунлаш, 76 та қудуқни капитал таъмирдан чиқариш вазифлари қўйилди. ―Ўзбекнефтгаз АЖ томонидан 2 миллиард 756 миллион долларлик 24 та инвестиция лойиҳаси амалга оширилиши режалаштирилди. Бу маблағлар Жиззах нефтни қайта ишлаш заводини бунёд

этиш ва замонавий технологиялар билан таъминлаш, Қандим газни қайта ишлаш комплексининг 2-навбати ва Қандим конлар гуруҳини жиҳозлаш, Шўртан газ-кимё мажмуасида синтетик суюқ ёқ илғи ишлаб чиқариш, Сурхондарёдаги ―Мустақилликнинг 25 йиллиги конида қидирув ишларини олиб бориш ва техник-иқтисодий асосларини ишлаб чиқиш каби лойиҳаларга йўналтирилди. Ҳозирги кунда республика энергетика тизими 37 иссиқлик гидравлик электростанциялардан иборат бўлиб, уларнинг умумий қуввати 11 миллион киловаттни ташкил этади. У йилига 55 миллиард киловатт-соатгача энергия ишлаб чиқариш имкониятига эга. Йирик иссиқлик электростанциялари, жумладан, қуввати 3 миллион киловатт-соат Сирдарё ГРЭСи, қуввати 2,1 миллион киловатт янги Ангрен, қуввати 1,86 миллион қиловатт Тошкент, қуввати 1,25 миллион киловатт Навоий ГРЭСлари республикамизнинг асосий электроэнергетика манбаи ҳисобланади. Иссиқлик электростанцияларидан ташқари, нисбатан арзон ва экологик тоза электр энергиясини етказиб берувчи гидроэлектростанциялар, жумладан, Чорвок, Хўжакент, Фарғона, Ғазалкент ва бошқа бир қанча электростанциялар ишлаб турибди. Ўзбекистон энерготизимининг Марказий Осиё Бирлашган энерготизимидаги улуши 40 фоизни ташкил этади. Республикамиз электр тармоқлари орқали электр энергияси Қозоғистон, Қирғизистон, Тожикистон ва Туркманистонга узатилмоқда. «Ўзбекэнерго» давлат акциядорлик компанияси мустақиллик йилларида иссиқлик ва гидравлик электр станцияларини таъмирлаш ва улар таркибида янги блоклар барпо этиш ишларини амалга оширди. Сирдарё, Янги Ангрен, Тошкент, Навоий ГРЕС лари энергетика блокларида технологик жараёнларни бошқаришнинг автоматлаштирилган тизимлари ишга туширилди. Ўзбекистон истиқлоли машинасозлик саноатини, айниқса унинг муҳим тармоғи автомобилсозликнинг ривожланишига боғлиқ. 1992-йил 24-августда

Тошкентда Жанубий Кореянинг «ДАЕ W ОО MOTORS » корпорасияси ва Ўзбекистоннинг «Автоқишхўжмаш» давлат концерни ўртасида Андижон вилоятининг Асака шаҳрида йилига 180 минг автомобил ишлаб чиқарадиган «ЎзДАЕWОО авто» қўшма корхонасини қуриш тўғрисида шартнома имзоланди. 1996 йилнинг март-июл ойларида «ЎzДАЕWОО» автокорхонаси « NEXIA », « TIKO », « DAMAS » енгил автомашиналарини чиқара бошлади. 1999 йилнинг 1 июнига қадар, уч йил давомида 87 мингдан кўпрок « NEXIA », 51 мингдан кўпрок « TIKO », 40 мингдан ортиқ « DAMAS » автомашиналар ишлаб чиқарилди. 1993 йилда ГФРдаги « MERSEDES BENZ А G » корпорацияси билан Хоразмда юк автомашинасини чиқариш учун шартнома тузилди. 1994 йили «Дўстлик» автомобил заводида дастлабки 350 « MERSEDES BENZ А G » юк автомобили ишлаб чиқилди. 1995 йили «Ўзавтосаноат» уюшмаси билан Туркиянинг машҳур « KOCHOLDING » компанияси ўртасида тузилган шартнома асосида Самарқанднинг Суишёна мавзесида қад кўтарган автобус заводи 1999 йил март ойида ўзининг маҳсулотини бера бошлади. 1999 йил март ойида « SAM KOCAVTO » қўшма корхонаси ишга туширилди. Ўша йили фойдаланишга қулай, ихчам 163 та ва 302 та юк автомбили, 2000 йилда эса 483 та автобус ва 102 та юк автомбили ишлаб чиқарилди. Республика аҳолиси учун ― OTAYO L русумли автобуслар асосий транспорт воситасига айланди. Истиқлол йилларида иқтисодиётда амалга оширилган таркибий ўзгаришлар қуйидаги жаҳоншумул аҳамиятга эга бўлган натижаларга олиб келди: - ёнилғи-энергетика ресурсларига бўлган эҳтиёжини Ўзбекистон ўзини- ўзи таъминлайдиган бўлди; - ғалла мустақиллигига эришилди; - ишлаб чиқаришда саноат маҳсулотлари ҳиссаси ошган; - саноатда юксак технологияга асосланган истиқболли тармоқларнинг ҳиссаси ошди.

Натижада Ўзбекистонда макроиқтисодий барқарорлик давом этди. Ҳатто, 1998 йили ички ялпи маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажми 4,4 фоиз, шу жумладан, саноат ишлаб чиқариши 5,8 фоизга ортди. Истеъмол молларини ишлаб чиқариш 7,2 фоиз купайди. Аввалги йиллардаги каби қатъи молия- кредит сиёсати амалга оширилди. Натижада инфляция даражасининг пасайишига олиб келди. 1991-2010 йиллар мобайнида ЯИМда саноат улуши 2,2 баробар, яъни 11%дан 24%га ўсди; товар ва хизматлар экспорт ҳажми 2000- 2010 йиллар давомида 4,1 баробарга ўсиши таъминланибгина қолмай, 1991 йилда экспорт таркибининг қарийиб 90%ни хом-ашё маҳсулотлари ташкил этган бўлса, ҳозирги кунда қарийиб 70% ни тайёр маҳсулотлар ташкил этишига эришилди. Иқтисодиётда позитив ўзгариш кузатилмоқда. Тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар 4,2 млрд долларни ташкил этиб, 2018 йилга нисбатан 3,1 миллиард долларга ёки 3,7 баробар ўсди . Инвестицияларнинг ЯИМдаги улуши 37%га етди. Иқтисодий ўсиш 5,6%ни ташкил этди, саноат маҳсулоти ишлаб чиқариш ҳажми 6,6%га, экспорт 28%га кўпайди, олтин-валюта захираларимиз 2,2 млрд долларга ортиб, 28,6 млрд долларга етди. Бизга хос бўлган машҳур тамойиллар доирасида кечаетган тараққиёт ўз самарасини кўрсатиши билан баробар, мамлакатимиз модернизацияси борасида амалга оширилаётган ислоҳотлар борасида кенг миқёсда илмий изланишлар ва амалий ишлар давом этиб бормоқда. Аграр ислоҳотлар. Мустақилликнинг дастлабки йилларида қишлоқни устун даражада ривожланишини таъминламасдан, қишлоқ хўжалигини сифат жиҳатидан янги асосларда кайта тикламасдан туриб мамлакатда иқтисодий ислоҳотлар самарадорлигига эришиб бўлмас, мамлакат аҳолисининг кўпчилигини ташкил килувчи қишлоқ меҳнаткашлари турмушини янада тўкинроқ қилиш вазифасини бажариб бўлмасди». Айни чоғда мамлакат иқтисодиётида қишлоқ хўжалиги салмоғи юқори эди. Шунинг учун иқтисодий

ислоҳотларнинг ҳал қилувчи бўғини сифатида қишлоқ хўжалигида ислоҳот ўтказиш, уни жадал ривожлантиришга алоҳида эътибор берилди. Бунга сабаб Ўзбекистон аҳолисининг 64 фоиздан кўпpoғини қишлоқда яшаши, яъни ички маҳсулотнинг 24 фоиздан кўпроғи аграр секторга тўғри келиши ва қишлоқда истиқомат қилганларнинг 37 фоизга яқини қишлоқ хўжалиги билан бандлигида эди. Мустақилликнинг дастлабки қадамларидан бошлаб қабул қилинган меъёрий хужжатларда, хусусан «Ер тўғрисида»ги (20 июн 1990 йил) ва бошқа қонунларда, Президент фармонларида қишлоқ хўжалигидаги туб ислоҳотларнинг ҳуқуқий асослари яратилди 62 . Аграр сиёсатда янгича ёндашувнинг амалга оширилиши натижасида қишлоқ хўжалигидаги юзага келган таназзулни маълум маънода тўхталиб туриш имконини берди . 1992 йил 224 та давлат хўжалиги иқтисодий аҳволи ночор бўлганлиги учун жамоа хўжаликларига , уларнинг мулки эса жамоа мулкига айлантирилди . 1993 йилдан бошлаб жамоа ҳамда давлат мулкига асосланган хўжаликларнинг мулки ширкат мулкига айлантирилди . 1998 йилдан бошлаб зарарга ишлаётган жамоа ва ширкат хўжаликлари мустақил фермер хўжаликларига мустақил фермер хўжаликларига танлов асосида айлантирилди . Бугунги кунда давр талабидан келиб чиқиб , ― Фермер хўжалиги тўғрисидаги Қонунга қўшимча ва ўзгартишлар киритилмоқда . Мазкур лойиҳада кўп тармоқли фермер хўжалигининг ҳуқуқий мақоми белгиланмоқда . Унга кўра , кўп тармоқли фермер хўжалиги - қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини етиштириш билан боғлиқ бўлган фаолияти билан биргаликда қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини қайта ишлаш , сақлаш ва сотиш , саноат ишлаб чиқариши , ишлар бажариш , хизматлар кўрсатиш ва қонун ҳужжатларида тақиқланмаган бошқа фаолият билан шуғулланувчи фермер хўжалигидир . Экин экиладиган майдонларда таркибий ўзгаришлар қилиниб , хўжаликлар ҳар қандай экин экиш соҳасида мустақил бўлдилар . Суғориладиган ерларда ғалла экиш кенгайди . Умумий экин майдонларида

донли экинлар салмоғи 1991- йилда 18,8% ни ташкил этган бўлса , 1998- йилда 36% га ўсди , натижада ғалла етиштириш сезиларли даражада ошди . Дон экинлари учун ажратилган майдонлар 1990 йилдан 1998 йилгача бўлган давр мобайнида асосан пахта экинлари майдонини қисқартириш ҳисобига 1,7 баробар ошди . Дон ишлаб чиқариш икки баробардан кўпроқ ошиб, 4,15 млн. тоннани ташкил қилди. Агар 1991 йилда 1,9 млн тонна дон, шу жумладан 600 минг тонна буғдой етиштирилган бўлса, 2002-йилда 5,4 млн тоннага яқин дон, шу жумладан 5,0 млн тоннадан ортиқ буғдой, 2007-йилда 6,25 млн тонна ғалла етиштирилди. Суғориладиган ерларда ўртача ҳосилдорлик гектарига 48,0 центнерни ташкил этди. Андижон вилоятида эса рекорд натижага эришилди - ҳар гектардан 75 центнердан ортиқ хирмон кўтарилди. Бу соҳада ислоҳотларнинг янги босқичи сифатида Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 9 октябрдаги ―Фермер, деҳқон хўжаликлари ва томорқа ер эгаларининг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш, қишлоқ хўжалиги экин майдонларидан самарали фойдаланиш тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисидаги ПФ-5199-сон Фармони қабул қилинди. Фармонга асосан, эндиликда фермер хўжаликлари фаолиятида тубдан ўзгариш, яъни фермер хўжаликларида босқичма-босқич кўп тамоқли фаолият йўлга қўйиш ишлари амалга оширилади. Унга кўра, фақатгина қишлоқ хўжалиги маҳсулоти ишлаб чиқариш билан шуғулланган фермер-тадбиркорларимиз бозор талабларидан келиб чиқиб ўзларида қўшимча йўналишларни жорий қилади. Ушбу талабга жавоб бермайдиган, кўп тармоқли фаолиятни йўлга қўймаган субъектлар 2022 йилнинг 1 январидан бошлаб янгилик ва янгиланишга интилувчан, янги ғоялар асосида иш юритишга қобилиятли, тадбркорлик қилиш, нафақат ўзининг, балки бутун халқимиз дастурхонини тўкин бўлишига ҳисса қўшишга тайёр бўлган шахслар, айниқса ёшларга жойларини бўшатиб берадилар. Шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 10 октябрдаги ―Фермер, деҳқон хўжаликлари ва томорқа ер эгалари фаолиятини янада ривожлантириш бўйича ташкилий чора-тадбирлар

тўғрисидаги ПҚ-3318-сон қарори билан Ўзбекистон фермер, деҳқон хўжаликлари ва томорқа ер эгалари кенгаши ташкил этилиб, унинг асосий вазифалари ва фаолият йўналишларидан бири этиб кўп тармоқли фермер хўжаликларини ривожлантиришга ва ҳар томонлама қўллаб-қувватлашга кўмаклашиш, улар учун қулай ишбилармонлик муҳитини яратишда бевосита иштирок этиши белгилаб қўйилди. Мазкур Фармон ва қарорларда белгиланган вазифалардан келиб чиқиб, ҳозирда ишчи гуруҳи томонидан чорвачилик, паррандачилик, асаларичилик, балиқчилик, боғдорчилик- узумчилик, сабзавот полизчилик ва қишлоқ хўжалигининг бошқа муҳим йўналишларини янада ривожлантириш, фермер хўжаликларининг бу борадаги фаолиятини мувофиқлаштириш ва унинг самарадорлигини оширишга қаратилган Ўзбекистон Республикаси Президентининг тегишли қарорлари лойиҳалари ҳамда ҳар бир йўналиш бўйича алоҳида ер участкасини узоқ муддатли ижарага олиш бўйича намунавий шартнома лойиҳалари ишлаб чиқилмоқда. Ўзбекистон улкан қишлоқ хўжалик ресурсларига эга мамлакат унинг асосий қишлоқ хўжалик экинларидан яна бири пахта ҳисобланади. 2011 йилларда бутун Марказий Осиё мамлакатлари 2 миллион тонна пахта толаси етиштирган бўлса, биргина Ўзбекистон 1 миллион 400 минг тонна пахта толаси етиштирган. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 27.12.2018 й. ПҚ-4087-сон "Пахта хомашёсини етиштиришда томчилатиб суғориш технологияларидан кенг фойдаланиш учун қулай шарт-шароитлар яратишга оид кечиктириб бўлмайдиган чора-тадбирлар тўғрисида"ги Қарори, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг ― Ингичка толали пахта етиштиришни самарали ташкил қилиш, янги навларни кўпайтириш ва рағбатлантириш механизмини жорий этиш тўғрисидаги Қарори асосида Ўзбекистон Республикаси Инновацион ривожланиш вазирлиги, Фанлар академияси, Қишлоқ хўжалиги вазирли-ги ҳузуридаги Қишлоқ хўжалиги ва озиқ-овқат таъминоти илмий-ишлаб чиқариш маркази ингичка толали ғўза

навлари генетикаси, селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологияларини ва ингичка толали пахта хомашёсини тозалаш ускуналарини такомиллаштириш бўйича давлат илмий дастурлари грант лойиҳаларини ишлаб чиқишга ҳамда пахтачиликни ривожлантиришнинг янги инновацион илмий ечимини топишга алоҳида аҳамият қаратилмоқда. Республика сабзавот, мева, узум етиштириш бўйича ҳам салмокли ўринга эга. 2012 йилда Ўзбекистонда йилига 5 миллион тоннага яқин мева сабзавот етиштирилган бўлса, 2019 йилга келиб 1,5-2 миллиард доллар миқдорида мева-сабзавот маҳсулотлари экспорт қилинмоқда. Лекин ушбу соҳада йилига 10-15 миллиард доллар маҳсулот экспорт қилиш имконияти мавжуд. Маҳсулот тайёрлаш ва экспорт қилишда ―Ўзагроэкспорт акциядорлик жамияти, биржалар, агрофирмалар ва улгуржи компаниялар катта роль ўйнамоқда. 2005 йилда Республикада пилла етиштириш ҳажми 60 минг тоннани, 2010 йилда 70 минг тоннани ташкил қилган. 2019 йил 31 июль куни Пиллачилик тармоғида чуқур қайта ишлашни ривожлантириш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисидаги Президент қарори қабул қилиниши пиллачиликни ривожлантиришда янги босқични бошлаб берди. Ушбу қарорга кўра 2022 йил 1 августгача пиллачилик корхоналарига 8 турдаги маҳсулотларни АҚШ, Европа Иттифоқи давлатлари ва Туркияга экспорт қилишда ҳаво ва темир йўллари транспортида ташиш харажатларининг 50 фоизгача миқдорини давлат бюджетидан компенсация қилиш учун субсидия бериш, лизинг асосида қишлоқ хўжалиги техникасини харид қилиш, минерал ўғитлар ва бошқа материал ресурсларини етказиб бериш бўйича фермер хўжаликлари учун назарда тутилган шартлар ва тартибни пиллачилик корхоналарига ҳам татбиқ этиш, 2020 йил 1 январдан тут дарахтларини ғайриқонуний кесганлик, шикастлаганлик ёки йўқ қилганлик учун ундирилган жариманинг 50 фоизи ҳуқуқбузарлик содир бўлган ҳудудда янги тут кўчатлари экиш учун йўналтириш масалалари назарда тутилган.

Бундан ташқари Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев 6 сентябрь куни 2020-2030 йилларда қишлоқ хўжалигини ривожлантиришнинг устувор йўналишларига бағишланган йиғилиш ўтказди . Ушбу йиғилишда қишлоқ хўжалиги ерларининг аниқ ҳисобини юритиш , улардан фойдаланишни такомиллаштириш муҳимлиги қайд этилди . Шундан келиб чиқиб , ― Давергеодезкадастр қўмитасига 2021 йил охирига қадар республиканинг барча ҳудудларида ерни ҳисобга олиш ишларини якунлаш , ер ҳисобини юритиш бўйича ягона электрон базани яратиш , соҳанинг экспорт салоҳиятини ошириш ва қўшимча қийматга эга маҳсулотлар ишлаб чиқариш ҳажмини кўпайтириш масалаларига алоҳида аҳамият қаратилиб , бу борадаги жаҳон тажрибаси таҳлил қилинди . Шундай қилиб , иқтисодиёт таркибидаги туб ўзгаришлар , янги корхонларнинг бунёд этилиши саноат маҳсулотлари ишлаб чиқариш соҳасида самарали натижалар берди .

Адабиётлар: 1. Каримов И.А. Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиѐт йўли // Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиѐсат, мафкура. 1-жилд. Тошкент: Ўзбекистон, 1996. 2. Каримов И.А. Озод ва обод ватан, эркин ва фаровон ҳаѐт пировард мақсадимиз. Тошкент: Ўзбекистон, 1998. 3. Ислом Каримовнинг референдум куни сайлов участкасида берган интервьюсидан. 2002 йил 27 январь. Ўзбекистон Республикаси Президенти Матбуот хизмати жорий архиви, 2002 йил учун хужжатлар тўплами. 4. И.А. Каримов. Ўзбекистон мустақилликка эришиш остонасида. - Тошкент: «Ўзбекистон», 2011. 5. Мирзиѐев Ш.М. Эркин ва фаровон, демократик Ўзбекистон давлатини биргаликда барпо этамиз. -Тошкент: Ўзбекистон, 2016. 6. Мирзиѐев Ш.М. Танқидий таҳлил, қатъий тартиб интизом ва шахсий жавобгарлик –ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак. - Тошкент: Ўзбекистон, 2017. 7. Mирзиѐев Ш.М. Қонун устуворлиги ва инсон манфаатларини таъминлаш юрт тараққиѐти ва халқ фаровонлигининг гарови. - Тошкент: Ўзбекистон, 2017.

O'xshashlar

Мустақиллик йилларида фан ва маданиятнинг ривожланиши

Иқтисодий барқарорликнинг таъминланиши. Кучли ижтимоий сиёсат

Мустақиллик маршлари

Узбекистоннинг маънавий, маданий тараккиёти

Инсон, унинг ҳуқуқ ва эркинликлари ҳамда манфаатларини ҳимоя қилишнинг долзарблиги