Милодий I-II асрларида Рим империяси - Tarix - Referatlar

Милодий I-II асрларида Рим империяси

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

110 KB

Ko'chirib olish

Милодий I-II асрларида Рим империяси Режа: 1.Римда Ю. Клавдий сулоласи ҳукумронлиги 2.Рим империясида сиёсий инқироз ва фуқоролар уруши 3.Рим империяси бирлигидан тикланиши ва унинг ташқи сиёсати 4.Рим имериясининг " Олтин даври" 5.Милодий И -ИИ асрларда Рим империясининг ижтимоий- иқтисодий ва сиёсий аҳволи 6.Христиан динининг вужудга келиши ва империя ҳудудига тарқалиши

Римда Ю. Клавдий сулоласи ҳукумронлиги Сенат Тиберийни принцеас лавозимида Августнинг вориси деб тан олган бўлсада, унинг аҳволи оғир бўлган. Римнинг баъзи патрицийлари давлат тўнтариши қилишга тайёрланишган . Ўзини Августнинг ўлмай қолган невараси Агриппа - ман деб аталган сохта қаллоб тахт давогарлари ҳам чиққан . Агриппа эса ҳақиқатда қатл этилган эди . Германия ва Иллирикада маоши тўламаганлиги учун легионерларнинг қўзғолони ҳам бўлмаган эди . Қўзғолончиларнинг бир қисми Тиберийнинг жияни Германияни принцепа эълон қилмоқчи бўлишади , лекин у рози бўлмайди . Тиберий қисман ён берию бу қўзғолонни бостиради . Германик Германиянинг ғарбий облатларини Римга бўйсундира бошлаб , Альба дарёсига борган , лекин римликлар Германияда мухтаҳкам сақлаб қола олмаганлар . Қаллоблар қўлига қийин бўлган Ғ алаёнчиларнинг бир қисми бошлиқлари қатл этилган . Тиберий Римга приторий кагорталарини тўплаб , ўз мавқеини тиклаган . У комиция йиғилишларини чақирмай , магистратларни сенатда сайлайдиган қилган . Аҳолига бериладиган ҳар хил енгиллик , совға саломларни камайтирган , жон солиғини оширган . Бу эса қуйи табақалар норозилигига ва вилоятларда қўзғолонлар кўтарилишига сабаб бўлган . Римликлар эрамиз 17-24 йилларида африкада қўзғолончиларга қарши курашган . Эрамизнинг 21 йилида Галлия ва Фракияда қўзғолонлар бўлган . Бу қўзғолонлар қулдор задагонлар ёрдамида бостирилган . Рим аристократларининг айрим намояндаларини Тибрийга қарши чиқишиб , Германикни унга қарши қўйишга уринишган . Германик Сурияда уруш олиб бораётганда ўлиб қоладт. Унинг хотини Агриппина Августнинг невараси эрини император заҳарлаб ўлдирган деб айб қўяди. Тиберий уни жазолайди, аввал сургун қилинади, кейин қатл эттиради. Тиберий умрининг сўнгги йилларида Каприда яшаган у давлатни бошқариб туришни гравдияси префети Сеянга топширган, унинг ўзи исён қилган, лекин у қўлга туширилиб қатл этилган. Унинг тарафдорлари қатл этилган. Тиберий эрамиз 37- йилида вафот этган.

Сенат Тиберий ўрнига Германиикнинг тирик қолган кичик ўғли Гай Цезарни тахт вориси деб эълон қилган . У давлатни тўрт йил идора қилган. У ўз обрўсини ошириш учун кўп ином- эҳсонлар бериб турган. Гражланлик ҳуқуқларини кўп кишиларга берган. Гай Цезар тезда касал бўлиб қолган. 41 йилда Гай Цезар циркдан саройга қайтиб келаётганда Платин тепалигида ўлдирилган. Римнинг сенат республика деб эълон қилишга уринган , лекин приторий ҳарбийлари бунга қарши чиққан ва улар Германикнинг укаси Клавдийни император деб эълон қилган. Клавдий тарих ва филология илми билан шуғулланган киши эди. Сенаторлар уни тан олишдан бош тортган, лекин уларнинг қариндошлиги бостирилган. Сенаторлар таслим бўлгач, эрамизнинг 42- йилида Иллирика ноиби Камилл Скрибиан исён кўтариб, Римга юриш қилган, лекин ўз қўшини томонидан ўлдирилган. Унинг , тарафдорлари бўлган сенаторлар жазоланган. 41-42 йил воқеалари ҳарбийлар ҳам, камбағаллар ҳам, қулдор аристакратлар ҳам республика тузумини тиклашга қарши бўлганлигини кўрсатади. Клавдий сенат ичида ўз мавқеини мустаҳкамлаш учун армия ва қулдорлар аристократиясига таянган. Клавдий идора тартибларини такомиллаштирган. Вилоят пракратураларига суд қилиш ҳуқуқини берган. Камбағалларга ҳадиялар берган, Римда яхши сув қувури қурдирган. Клавдий даврида Мавритания ва Британия босиб олиниб Римга қўшилган. Босфор подшолиги Римга қарам қилинган. Парфия билан уруш чўзилиб кетган. Клавдийнинг ички ва ташқи сиёсатидан норози бўлганлар республика тузумини ўрнатишга уринишган. Клавдийнинг хотини Мессилина фитначиликда айланиб қатл этилган. Клавдий Германистнинг (ўз акаси) қизи Агриппинага ўйланган. Бу аёл аввалги эридан бўлган ўғли Неронга Клавдийнинг қизи Октавияни олиб берган. Неронга Клавдий Цезарь номи берилган. Агреппина Клавдий яқинларини давлатдан четлата борган. Клавдий ўз хатосини кч англаган. Ўз ўғли Британикни тахт вориси

қилмоқчи бўлган , лекин Клавдийни Агреппина заҳарлаб ўлдирган. Шундай қилиб, Нерон ўз обрўсини ошириш учун сенатнинг функцияларини кенгайтирган. Қулларга и нисбатан шавқатсиз сиёсат олиб борган. Нерон давлат ишларига аваллари кам аралашган. Ўйин- кулги , ашула айтиш, артистлик қилиш, шеър ёзиш билан шуғулланган. Шу орада ҳокимият учун кураш бошланиб кетган. Натижада Британик, Агреппина, хатто хотини ҳам ўлдирилган.Эрамизнинг 64- йилида Римда қаттиқ ёнғин бўлган. Шаҳарнинг катта қисми ёниб кетган. Перон уни тиклашга уринган. Маблағ тўплаш учун кўплаб мулкдорларга қарши тадбирлар кўрган, натижада сенат билан Перон ўртасида низолар келиб чиққан. Парфия билан бўлаётган уруш чўзилиб ктеган. Парфия Арманистон подшолигига ўз номзоди Вологузни чиқаришга эришган, лекин Нерон тож кийдирилиши керак бўлган. Сенат билан алоқасининг бўзилиши , Арманистнинг қўлдан кетиши, Британияда қўзғолон бўлиши, Римдаги ёнғин ва ҳоказолар Нероннинг аҳволини оғирлаштирган. Эрамизнинг 65- йилда фитна бошлаган. Нерон фитначиларни жазолаган. Эрамизнинг 66 йилида Яҳудияда қўзғолон бошланган. Эрамизнинг 67 йилида Римда юқумли касаллик тарқалган. Нерон Грецияга кетиб қолган. Рим империясининг аҳволи оғирлашган. Империянинг кўп жойларида исён ва қўзғолонлар бошланиб кетган. Нерон қўзғолонларнинг бостиришга уринган. Легионларда ҳам қўзғолон бошланган. 68 йилнинг ёзида саратдан қочган ва ўзини озод қули вилласида ўзини- ўзи ўлдирган. Нероннинг ўлими билан Юлий – Клавдийлар сулоласи деб аталган императорлар ҳукмронлиги тугатилган. Нероннинг ҳалокати Рим империясининг қадам қўйган чуқур сиёсий кризисининг биринчи босқичи бўлган. Империянинг турли жойларида императорликка даъвогарлар кўпайиб кетган. Испанияда Сульпиций гальба император деб эълон қилинган. Бошқа жойда Отон деган киши қуйи Германияда Вителий император деб эълон қилган. Сенат аввал Отонни тан

олган. Иккала орасидаги курашда Виталий енгиб чиққан. Кейин Виталийни сенат тан олган. Нерон шарқдаги Рим қўшинига қўмондонлик қилиб тайинланган лашкарбоши Веспасион императорликка интилиб, кураш бошлаган. Виталийни мағлуб қилган. У империяда тартиб ўрнатган. 70- йилда империяга гражданлар уруши тугаган. Веспсион 70-79 йилларда императорлик қилган , у қўзғолонларни бостирган давлатда тартиб ўрнатган. Унинг ўғли Домициан императорлиги даврида империя территорияси кенгайтирилган. Кавказ ҳам ерлар босиб олиб, Каспий денгизи қирғоқларигача етиб келган, лекин Апшерон ярим оролидан улар ҳайдаб чиқарилган. Дамицианга қарши қўзғолонлар бўлиб турган .У 96 – йилгача императорлик қилган. Домацион ўлгандан кейин кекса сенатор Кокцей Нерва император деб эълон қилинган. Приторийлар ва ҳарбийлар бундан қаттиқ норози бўлган. Невра ўз атрофидагиларнинг маслаҳати билан юқори Германия легионларининг легати Марк Траянни ўзига ўғил қилиб олган. Траяннинг асли миллати испан бўлиб, у Рим тахтига ўтирган биринчи ажнабийдир. Траян икки йил , яъни 96-98 йилларда Нервага ҳокимдош бўлган. 98-117 йилларда империя ҳокими бўлган. Троян сенат билан яқин алоқада бўлган . Сенат аъзолари бу даврга келганда кўпроқ чекка вилоятлардан ташкил топган. Троян Рим армиясининг пасайиб кетган обрўсини тиклаш учун урушга тайёрланган. У эрамизнинг 101 йилида қуйи Дунайда жойлашган. Дакия подшолигига юриш бошлаган. Римликларнинг катта армияси Дунайни кечиб ўтиб, Дакияликларнинг қаттиқ қаршилигини синдириб, уларнинг пойтахти Сармизегетузага борадиган йўлдаги истеҳком Апула қўрғонини эгаллагач, Дания троянга таслим бўлган. Дакия оғир шартлар асосида сулҳ тузган. Дакия подшо Децебал Парфия билан иттифоқ тузмоқчи бўлган, қулай фурсат пойлаган. Троян улардан кўз-қулок булиб турган. Троян дамашқлик машҳур архитектор Аппаладорга Дунай дарёсига кўприк қуришни буюрган. Ҳозирги

Темир дарвоза ёнида Дунай тикка қояли қирғоқлардан оқиб кетаётган жойга ғоят катта кўприк қурдирган, кўприк қаттиқ қўриқланган. 105 йил Даклар катта куч билан келиб, бу ердаги римликларга хужум қилган, лекин эгаллай олмаган. 106 йилда Троян кўп қўшин билан Дакияга юриш қилган. Пойтахтини эгаллаган қўл бўлишдан қўрқиб кўп далар жумладан Децебал ҳам ўзини-ўзи ўлдирган. Дакия Рим вилоятига айлантирилган. Троян бу ғалаба шарафига Римда янги катта форум солдирган. Форум ва Марс майдони орасидаги тепаликни олиб ташлатган, ўрнига кутубхона қурдирган. Майдонга бандалиги 40 метрли устун ўрнатдирган. Траян Дакияни забт этгач, Парфияга қарши урушга тайёрлана бошлаган. Рим қўшинлари аввал Синй ярим оролини ва Арабистоннинг шимолий-ғарбий қисмини босиб Траян 114-йилда Парфиянинг вилояти Арманистонга бостириб кирган уни эгаллаб, бу ерни Рим вилояти деб эълон қилган. Уруш 115 йилда ҳам давом этган. Рим қўшини Дажла дарёси бўйлаб бориб, Парфиянинг пойтахти Ктезифонни эгаллаган. Троян армияси Форс қўлтиғига бориб етган, бу ерда римликлар кемалар қурган. Оссурия, Бобил Месопатамия Рим вилояти деб эълон қилган. Римликлар бу вилоятларга ўз идора тартибларини жорий этган. Маҳаллий аҳоли қаттиқ ғазабланган . Траянга сенат янги фахрли унвонлар берган. Рим империяси шон-шухрат чўққисига чиққан. Лекин кутилмаган империяни турли жойларида қўзғолонлар бошланган. Яҳудий, Миср, Кипр, Киренанка ва бошқа жойларда ёйилган Траян армиясининг бир қисмини қўзғолонни бостиришга юборган. Парфияликларнинг яғнги армияси ва Иккидарё оралиғи қўзғолончилари рим қўшинининг бир қисмини қириб ташлаган. Рим қўшини Фротнинг орасига чекиниб ўтиб кетган. Траян 117-йилда Римга кетаётиб, Киликияда касалланиб йўлда ўлади. Траян гарчи шарқда мағлуб бўлган бўлсада, янги принципс лақабини олган. Траяна яқин бўлган, хотинининг қариндоши Публий Эмимий Адриан унга ўғил қилинган, вориси деб эълон қилинган. Янги Император парфияликларга қарши урушни давом эттириш мумкин эмаслигини

тушунган. Миср, Киренанка, Яҳудий, Кипр, Британия ва Мавританияда ғалаёнлар бостирилмаган эди. Дунай чегараларида бостирилмаган эди. Дунай чегараларида сарматлар ва раксонлар хавф солиб турган эди. Адриан ўз аҳволини тўғри баҳолаб, чегарани Фрот дарёси бўйлаб ўтказган. Адрианга қарши фитна уюштирилган, фош этилиб, фитначилар шафқатсиз жазоланган. Адриан империяси идора қилган даврда 117-138 йилларда ҳукмронлик урушлари олиб бориш тактикасидан қатъий назар бош тортган, стратегик мудофаа йўлини тутган. Адриан осойишталик сақлаш, жанжалларни музокаралар билан ҳал қилишга уринган. У ҳарбий қисмларни мустаҳкамлаган, мустаҳкам қўрғонлар қурдир. Имперяининг узоқ чеккаларига сафарга чиққин. Давлат аппаратини мустаҳкамлаб, у Рим давлат муассасаси сифатида принцепс кенгашни расмий йўлга қўйган. Кенгаш император фармонлари ва бошқа хужжатларни тайёрлаган. Сенаторлар билан бир қаторда кучли қонуншунослар ҳам шу кенгашга киритилган. Суд ишларини яхшилаш учун «Абадий эдикт» нашр этилган. Унга бутун Империя амал қилган эди. Қуллар суд ҳукми билан жазаоланадиган бўлган Марказ билан давлат ўртасидаги алоқани мустаҳкамлаш учун давлат почтаси ташкил этган. Солиқ тўловчилар, судьялар, ва бошқа маъмурият вакиллари устидан назорат ишлари олиб бориш учун. Адриан вилоятларга кураторлар («мураббийлар») тайинланган. 132-135 йилларда Яҳудияда яна кучли қўзғалон бўлган, унга Бар-Кохба (юлдуз фарзанди) лақабли Симон деган киши бошчилик қилган. Катта армия кучи билан қўзғолон бостирилган, жуда кўп аҳоли қул қилиб сотиб юборилган. Иерусалим ўрнида, римликлар ҳарбий колония тузиб, унга Элия Капитали деб ном берган. Адриан Афинада бир неча марта бўлган Акрополь биноларини тиклатдирган, янги катта Зевс идодатхонасини қурдирган, бу ибодат хонанинг ҳаробалари ҳозир ҳам сақланиб келмоқда. Адриан Мисрда Алесандрияда анча вақт турган. Фракияда Адрманполь шаҳрини бунёд

қилдирган. Фдрион 138 – йилда вафот этган, жасади катта мавзалей ўрта асрларда папа қўрғон ва турмага айлантирилган. Адрианнинг фарзанди бўлмаган. Унинг бой сенатор Тит Авремий Антонинни ворис деб шартли қолдирган. У ўз навбатида императорликка Адрианнинг хотинини жиянларини ворис қилиши керак эди. Рим тарихчилари, Европа тарихчилари ҳам унинг императорлиги даврини олтин давр деб атаганлар. Бу баҳона шартли равишда қабул қилиш мумкин. Антонийга Пий лақаби берилган. У Рим империяси чегараларидаги уруш ҳаракатлари олиб борган. Британия, Мавританияда янги ерлар босиб олинган, даклар герман қабилаларининг қўзғолонлари бостирилган. Аланларнинг хужуми қайтарилган. Шарқий Врта денгиз соҳили Эгей архенолаги, Кичик Осиёда, табиий офатлар кўп бўлган. 152 йилда Миср ва Фаластинда катта қўзғолонлар бўлиб, улар қийинчилик билан бостирилган. Антоний шарқий қўшинлари билан тенг яшашга интилган. Антоний ўлгач, унинг ўгай ўғиллари Марк Авремий ва Луций Вер империяни биргаликда идора қилган. Асосан Марк Авремий идора қилган . Унинг даврида жиддий қийинчиликлар бошланган. Шиддатли урушлар бошланган. Икки буюк давлат Рим ва Парфия Арманистон устида талашиб қолган. Антоний ўлгач, Парфия Арманиситонни босиб олган. Рим қўшин юборган, лекин қуршовда қолиб ҳалок бўлган. 162 йилда Парфияликлар Сурияни эгаллаган. Рим яна қўшин юбориб, парфияликларни ҳайдаб чиққан, лекин сулҳ тузишга мажбур бўлган. Айниқса юқумли касалликдан аскарлар ўлиб кетган. Рим империяга ҳам тарқалиб , шаҳар ва қишлоқлар ҳувиллаб қолган. Парфия билан 166 йилда сулҳ тузилган.Унга кўра Арманистон Римга қарам бўлиб қолган. 167 йилда германларнинг маркоман, сармат, квад ва ёзиғ қабилалари империяга бостириб кира бошлаган.Уларнинг ҳужуми зўрға қайтариб турилган. 172 йилда Мисрда катта қўзғолон бўлиб, Рим қўшинлари тор- мор қилган, лекин Сурия ноиби Авдий Кассий қўшини билан келиб уни бостирган. Авдий Кассий шундан сўнг ўзини император деб эълон қилган. Унга қарши Марк Аврелий отланган. Лекин Кассийнинг ўлдирилиши билан

империя бирлиги сақланиб –олган. Эрамизнинг 180- йилида Рим армиясида юқумли касаллик тарқалган. У императорга ҳам юққан. Марк Аврелий Вена қўрғонида ўлган. Эрамизнинг 11 асрида ўтган императорларнинг ҳаммаси қулдор задагонлар билан келишиб иш қилганлар. Уларнинг кўпи ўз замонининг илмли кишилари бўлган. Адриан грек- илм- фани ва санъатининг муҳлиси бўлган ва ўзи ҳайкалтарош бўлган. Унинг «Ёлғизликдаги уйлар» китоби бор. 180-192 йилларда империяни Марк Авремийнинг ўғли Коммад идора қилган. У отасининг тамомила акси бўлиб, у қўпол, шавқатсиз бўлган. У турли йўллар билан давлатни ўз қўлида сақлашга уринган, лекин фитначилар томонидан ўлдирилган. Унинг ўлими билан Антонийлар сулоласи тугаган. Рим Ўрта Денгиз империясининг нисбатан тинч тарихий тараққиёт даври ўтиб кетган, учинчи асрда инқироз даврига кирган. Эрамизнинг 68-69 йилларида Рим империяси оғир сиёсий инқирозга дуч келган даврда Яҳудия ва бошқа шарқий вилоятлар айниқса қаттиқ жафо чеккан. Римликларга қарши қўзғалон кўтарган яҳудий аҳолиси худо Яҳ ва уларга «Мессия» («халоскор») юборади ва ёвузларнинг ҳукмронлигини емириб «минг йиллик худо подшолигини» ўрнатади.Бу ғоялар яҳудийлар орасида «пайғамбарона» асарлар тариқасида тарқалган ва Апокалипсис номли асар биринчи христиан адабиёти «муқаддас» китоблари қаторига кирган. Яҳудийлар қўзғолони бостирилган, улардан минглаб кишилар қириб ташланган, қул қилиб сотилган бошқалари Кичик Осиё, Греция, Македония ва бошқа жойларга қочиб кетган. Вилоятлардаги аҳоли бу мағлубиятдан жуда қаттиқ умидсизликка тушган. Ер юзидаги ҳаётда римликлар ҳукмронлигидан қутилишига бўлган умид йўқолган. қандайдир бир хуфия бир ҳолат ва мўъжизадан мақсад қидиришга интилиш кучайган. Эрамизнинг I асрининг сўнгги чорагида Кичик осиёнинг ғарбий қирғоғи соҳилларидаги шаҳарларда ва Рим империясининг шарқий вилоятларида худо Яҳва ваъда қилган мессия (худонинг махсус вакили - Христос) келибди

деган ва бунга ишонган кишилар гуруҳи пайдо бўлган. Аммо худонинг вакили ҳарбий йўлбошчи сифатида эмас, балки оддий воиз сифатида пайдо бўлибди барча мазлумларга руҳий озодлик ва келгусида уларнинг тирилишига ишонч келтирган эмиш. Бу воизни Иерусалим коҳинлари қатл қилган эмиш. Қўпроқ қўлёзмаларини ўрганиш яҳудий қўзғалонларидан олдин ҳам шундай «ҳақиқат устози» борлиги, уни ёвуз кохин таъқиб қилиб ўлдиргани ҳақида маълумот берган. «Машҳарда ҳақиқат устози пайдо бўлиб, оёқ ости қилинган адолатни тиклар эмиш, худонинг элчиси» ўлганларни тирилтириб, ўлганларни ҳам, тирикларни ҳам сўроқ қилар эмиш. Бу кароматлар Александрялик Филоннинг (эрамизнинг 20-50 йилларида) ер юзига юборилган «худо фарзанди» тўғрисидаги таълимоти билан қўшилиб аста-секин Яҳудийда (эрамизнинг 30-33 йй.) «худо фарзанди» Иесус Христос (Исо пайғамбар)тўғрисида қиссалар таркиб топган. «Инжил» деб аталган бу қиссалар турли пайтларда пайдо бўлган ва ҳар хил муаллифлар томонидан ёзилган. Кейинчалик эрамизнинг IV асрида Христиан диний бирлашмаларининг раҳбарлари (гўё Матфей, Марк, Лука ва Иоан томонидан ёзилган) тўрт Инжилни ҳақиқий (католик) Инжиллар деб эълон қилганлар. Исонинг ҳаёти ва фаолияти тасвир этилган бошқа кўп асарлар қалбаки деб эълон қилинган. Христиан динининг афсонавий талқини эрамизнинг II асрида узил-кесил таркиб топган ва у ҳозиргача христианлик эътиқодларининг асоси бўлиб сақланиб келмоқда. Эрамизнинг I асри охири II асри бошларида Исога эътиқод қилувчи ҳар хил жамоатлар пайдо бўлган. Уларда Исо ҳақидаги фикрлар турлича тасаввур этилган. Бировлар Исонинг тезда яна қайтиб келишига ишонганлар, роҳат- фароғатни тарк этиб, қиёматга шай бўлиб туришга чақирганлар. Бошқалар яҳудий динига киришни, унинг маросимларини қабул қилишни тарқаб қилганлар. Оиз Павел тарафдорлари бу яҳудий христианлигига қарши чиққанлар. Илк христиан гуруҳларининг ҳаммаси бир бирлари биоан ғоят

шиддатли мунозара кураши олиб боришган. Бу кураш давомида апостол Павел қарашларига ва инжил қиссаларидаги қарашларга тарафдор бўлганлар аста-секин устин бўлиб борганлар, улар ўзларини ҳақиқий христиан ҳисоблашган ва бошқа оқимларни адашганлар деб атаганлар. Исога ишонган энг қадимги жамоалар аввал бошда шаҳар аҳолисининг қуйи қатлами - қуллар. қулликдан озод қилинганлар, майда хунармандлар, ва савдогарлардан иборат бўлган. Рим империясида сиёсий вазият, зиддиятлар кескинлашишини диний руҳий таскинга интилишини кучайтирган. Христианлар ичида дастлаб ҳукмрон табақаларнинг айрим намояндалари. Кейинчалик қулдор задагонлар, империя хизматчилари ва ҳарбийлар пайдо бўлган. Христиан жамоаси аъзолари кечалари ва эрталаб кўздан пана жойларда, улар омборхоналар ва даҳмаларда тўпланиб Исо шарафига мадҳиялар ўқиганлар. Бу мажлислар оқ нон ва қизил вино тортилган зиёфат билан тамом бўлган. Сайлаб қўйилган жамоа оқсоқоли присветер мажлисга раҳбарлик қилишган. Аёл ва эркак хизматкор руҳонийлар - диакон ва диаконисалар унга ёрдам берган. Замонлар ўтиши билан катта жамоаларда алоҳида хўжалик раҳбарлари - етакчилар пайдо бўла бошлаган. Эрамизнинг II асрининг иккинчи ярмида Исонинг адашган қўзини кўтарган сурати пайдо бўлган. Ундан кейин гўдак Исони ушлаб турган онанинг сурати пайдо бўлган. Сўнгра воиз Иоанн (чўқинтирувчи) ва гаспостолларнинг суратлари тасвирлана бошланган. Бундай суратлар эрамизнинг III асрида Миср Александриясидаги уйларнинг деворларида, алоҳида тахталарда пайдо бўлган. Диндорлар бундай тахталарни гуллар билан ўраб олдига жинчироқ шам ёқиб қўйишган. Эрамизнинг III асри ўрталарига епископ диний жмоанинг ягона раҳбари бўлиб қолган. Махсус таолим билан ўтказиладиган байрам ибодатлари пайдо бўлган. Исонинг тирилиши (воскресенье) айниқса катта тантана билан нишонланган. Байрам бошланиши олдидан Исонинг ўлими ва унинг дафн маросими ўтказилган.

Христианлар баҳорда ўтказадиган бу байрамни яҳудийлардан намуна олиб «пасха» деб атайдиган бўлганлар. Энди мажлис охиридаги умумий зиёфат худонинг баданидан юлиб олинган бир бўлак (бир бурда оқ нон) ва қонни (бир қутум қизил вино) қўшиб тамадди қилиб, диндорларнинг худо билан мавҳумий бирлигини ифодалайдиган бўлган. Христиан жамоасининг моддий маблағи авваллари фақат бадаллардан иборат бўлган. Эрамизнинг III асридан бошлаб васият қилиб қолдирилган ерлар, уйлар ва қуллардан иборат бўлган. Эрамизнинг II асри охири III асри бошларитда Христиан дини бирлашмалари кичик-кичик мазҳаб сектантлик гуруҳлардан қудратли ижтимоий кучга айланган ва Рим империяси ҳокимларининг ғоят жиддий эътиборини жалб қилган. Рим империясини Траян идора қилган даврда мажлислар ва жамиятлар императорнинг махсус фармони билан таъқиқлаб қўйилган. Илгаридан император ҳайкалига сиқиниш, қурбон базмлари ўтказилган. Сектантлик жамоаларининг аъзолари императорлиги ҳайкалини ҳурматлаш ва қурбонлик базмларидан бош тортишган. Улар ўз жамоаларига қулларни жалб этишган. Рим маъмурияти кечалари ва саҳари христиан жамоалари ўтказадиган мажлисларидан шубҳаланганлар. Улар устидан маълумот келтирувчи чақимчилар қўйишган. Христианлик кенгайиб, Африка, Галлия, Испанияга ёйила бошлагач, христианларни жазолаш ҳам кучайган. Айниқса иккинчи (эрамизнинг 115- 117 йй) ва учинчи (132-135 йй) Яҳудий қўзғолонларидан сўнг бу ишончлисизлик кучайган. Эрамизнинг II асри ўрталарида Христиан жамоаларининг энг илмли аъзолари публицистик «Апология»ларида христиан дини эътиқодининг моҳиятини тушунтириб берганлар, Рим ҳокимяти назарида яҳудий қўзғолончилари билан ҳеч қандай алоқаси йўқлигини исботлашга уринганлар. Карфаген жамоасининг присвитори Тертуллиан, шу жамоанинг етакчиси Киприан шундай мунозарали асарлар чиқаришган. Бу асарларда

христиан дини қоидаларидаги асосий эътиқодларини ҳимоя қилиш билан барча Христианларнинг ўзлари қизиққан мунозарали фикрлар баён этилган. Христианликни таъқиб қилиш Церон принципати давридан бошланган. Унда Церон кўп христианларни Римга ўт қўйишда айбланиб, қатл қилинган. Сўнгра ривоятда император Домициан давридан таъқиблар бўлгани гапирилади.

Адабиётлар: 1. Ю.С.Крушколь тахр.ост.Қадимги дунё тарихи. 11-қисм. Т., 1974 й. 2. Нимеровский А.И. История древнего мира и античность. М., 2000 г. 3. Бойназаров Ф.А. Қадимги дунё тарихи. Т., 2004й. 4. А.Алимуҳаммедов. Антик адабиёт тарихи. Т., 1969 й. 5. Хрестоматия по истории Греции. М., 1964. 6. История древнего мира в художественно исторических образах. М., 1978. 7. WWW.armand-travel.ru 8. WWW.turoboz.ru 9. WWW.galaktiktravel.com

O'xshashlar

I- II асрларда Рим салтанати

Милодий III-V асрларда Рим империяси ва Ғарбий Рим империясининг қулаши

I- II asrlarda Rim saltanati

Республика тузумининг инқирози ва илк Рим империяси даври

IV—V Асрларда рим империяси қулдорлик тузумининг кризиси