Г. Коль ва немис неоконсерватизми ва Германиянинг бирлашиши - Tarix - Referatlar

Г. Коль ва немис неоконсерватизми ва Германиянинг бирлашиши

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

77 KB

Ko'chirib olish

Г.Коль ва немис неоконсерватизми ва Германиянинг бирлашиши Режа: 1. “Коль даври”: немис неоконсерватизми (янги консерватизми) ва Германиянинг бирлашиши. 2. Германиянинг янги консерваторлари 3. “Яшиллар”нинг партиявий спектрнинг доимий элементига айланиши

Г.Коль ва немис неоконсерватизми ва Германиянинг бирлашиши Ҳокимият тепасига келганида Гельмут Кольнинг обрўси етарлича юқори эмас эди. Унинг қиёфаси (имижи) ўтган ўн йилликлар давомида шаклланган Ғарбий Германия сиёсий элитаси етакчилари тўғрисидаги тасаввурлардан кескин фарқ қилар эди. Бўйи 193 см, оғирлиги 100 килограммдан анча ошиқ бўлган оғир вазнли, кўнгилчан ва меҳрибон кўришувчи, аммо вақти-вақти билан қатъиятли ва чўрткесар бўладиган Коль атайлаб тушунарли, оддий, ўз халқининг барча камчилик ва фазилатларини ўзида мужассамлаштирган “оддий немис” образини ярата борди. Аммо ХДИда Коль сиёсий интригалар, нозик бошқарув ўйинлари устаси, керакли одамлар билан “дўстлаша олувчи” ва содиқ тарафдорларни қадрлайдиган одам сифатида маълум эди. Коль 1930 йилда туғилган бўлиб, урушни кўрган, аммо айбдорлик ва ғам руҳиятидан холи бўлган авлодга мансуб эди. Тарбия ва қарашлари бўйича католик ва консерватор бўлган, ХДИ сафига талабалик давридаёқ келган Коль учун дунёнинг қандай бўлса шундайлигича қабул қилиш ўзгаришларга жавоб бериш ва уларга мос равишда ўзгариш қийин эмас эди. Гельмут Коль руҳияти ва асосларига кўра неоконсерватив мафкурага яқин бўлган христиан-демократиянинг янги концепциясини ишлаб чиқаётган сиёсатчиларга раҳбар эди. Унинг энг яқин ҳамкасблари партия бош котиби Курт Бединкорф, унинг ўринбосари Хайнер Гойслер, ҳамда ижтимоий қўмиталар раҳбари Нарберт Блюмлар бўлишди. Германиянинг неоконсерваторлар, америкалик ва инглиз ҳамкасблари каби ГМК (?) даврига хос бўлган этатизм (давлатни ижтимоий тараққиётнинг асосий мақсади ва энг юксак ютуғи деб ҳисобловчи сиёсий оқим), “фаравонлик давлати” ғояси, ижтимоий ИЖДИВЕНЧЕСТВО ва масъулиятсизлик психологияси, ижтимоий қурилишнинг “идеал моделини” изловчиларга хос бўлган прожектчиликни (амалда эришиб бўлмайдиган лойиҳалар билан қизиқиш) танқид қилар эдилар. Улар жамиятнинг анъанавий асосларини тиклаш, маънавий соғломлашиш, ижтимоий тузилманинг асосий

элементлари - оила, черков, мулк, давлатни кучайтиришга даъват қилишар эди. Шу билан бир вақтда “неоконсерватив инқилоб” ҳақида кўзлашишдан ўзиниб тияр, ўз дастурини урушдан кейинги демократик-христиан анъаналарига қарама-қарши қўйишни зарур деб ҳисобламас эди. Агар 1978 йилдаги ХДИнинг “тамойиллар дастури” христиан демократлар янги авлодининг янгиланиш даъволарини акс эттирган бўлса, кейинчалик Коль давлат бошқарувини сиёсийлаштиришдан, агрессив фракциялараро ва партиялараро қарама-қаршиликдан воз кечиб, прагматик вазифалар ва катта таъсирга эга ижтимоий кучларга таянишга эътибор беришга ҳаракат қилди. Германиянинг янги консерваторлари Эрхард томонидан ишлаб чиқилган ижтимоий бозор хўжалигининг классик тамойилларига таянар эдилар. Индустриал иқтисодий моделнинг структуравий инқирози шароитида дирижизмни либерализмга, бошқарувчи ва режали иқтисодиётни рақобатга асосланган бозор иқтисодиётига қарама-қарши қўйишдан воз кечиш ҳамда амалдаги бозор механизмининг ўзи энг ижтимоий иқтисодий тузум эканлиги ва ўз меҳнати билан қўлга киритилган ва шахсий жавобгарликка асосланган моддий фаравонлик инсоннинг маънавий, ахлоқий ривожланишининг муҳим омили бўлиши тўғрисидаги ғояларнинг ўта долзарблиги намоён бўларди. Немис янги консерватизми концепциясига урушдан кейинги христиан демократиянинг асослари, яъни индивид эркинлиги ўз йўлини мустақил танлаш ҳуқуқи ва унга жавобгарликнинг бирлиги сифатида сиёсий плюрализм (хилма-хиллик) ва сиёсий жараённинг курашга асосланганлиги билан боғлиқ бўлган иқтисодий фаолиятнинг рақобатга асосланганлиги, хўжалик, ижтимоий, сиёсий, маданий соҳаларни кетма-кет субсидлар тарзда (маблағ қўйиб) қўллаб-қувватлаш принципининг амалга оширилиши билан қўлга киритиладиган ижтимоий барқарорлик; индивиднинг иқтисодий ва сиёсий тазйиқдан ҳимояланганлиги ва фаол ҳамда пухта сиёсат юрита олишга қадар бўлган кучли мамлакат мавжудлигининг бирлиги каби асосий принциплар киритилди.

Г.Коль сўл социал-демократларнинг иқтисодиётнинг режавий асосини кучайтиришга ижтимоий таъминот тузимини кенгайтиришга, бюджет танқислиги ҳамда солиқларни оширишдан социал мамлакат барпо этувчи воситалар сифатида фойдаланишга бўлган уринишларини қаттиқ танқид остига олди. Аммо шу билан биргаликда у социал-либерал каолициянинг инқирозга қарши сиёсий тажрибасига таяна олди. Аллақачон Шмидт ҳам бошқа мамлакатлардаги “янги консерватизм инқирози” асосини ташкил этувчи қуйидаги кўпгина усулларни қўллаган эди: монетар сиёсат, аҳолининг барча қатламларини қамраб олувчи ижтимоий таъминотдан танлаб қўллаб-қувватлаш дастурларига ўтиш, бюджетни тежаш сиёсати, кичик бизнес ва НИОКР (?)нинг замонавий йўналишларини рағбатлантириш. Шундай қилиб, немис неоконсерватизми мафкуравий қарама-қаршилик руҳи ва пафоси(?)дан холи бўлиб чиқди. Г.Коль ўз стратегик мақсадларини яққол фаҳмлаган ҳолда барча сиёсий кучлар билан конструктив (самарали) мулоқот олиб боришга эътиборини қаратди. қарор қабул қилишда “шошилмаслик”, конъюктуравий (мансабдорлар штатини ўзгартириш) шошма-шошарликка йўл қўймаслик ва муаммони “пишиб етишигача кутиш”га ҳаракат қилиш, кўрилаётган чора натижаси энг яхши ва бошқа илож қолмаганлиги яққол бўлиб қолганлигини воқеалар ривожига таъсир кўрсатиш Г.Кольга хос бўлиб қолди. Шу билан бирга Г.Коль ўзининг ғайратли ва ностандарт усуллардан фойдаланиш устаси эканлиги туфайли сусткашликда айблашга ўрин қолдирмас эди. Бундай сиёсий услуб туфайли Г.Коль немис жамиятининг турли қатламлари вакиллари ишончини қозонган. Германиянинг энг машҳур ва обрўли сиёсатчиларидан бирига айлантирди. Г.Коль парламентда ўз мавқеини мустаҳкамлашга ҳаракат қилиб, Бундестагни тарқатиб юбориш ва навбатдаги сайловлар ўтказишни амалга оширди. Сайловлар 1983 йил 6 мартда бўлиб ўтди ва ҳокимият тепасидаги янги коалициянинг ишончли ғалабаси билан якунланди. ХДИ 38,2% овоз ва 192 мандатга, ХСИ - 10,6% овоз ва 52 мандат, ЭДП - 7% овоз ва 34

мандатга эга бўлди. ГСДП 38,2% овозга эга бўлиб, расман энг йирик фракция (193 мандат)га айланди, аммо таъсир бўйича парламентдаги илғор коалициядан ортда қолаётган эди. 1983 йил сайловларидаги асосий кутилмаган ҳодиса “яшиллар” муваффақияти бўлди. Улар 5,6 % овозга эга бўлиб, илк бор Бундестагда ўз фракцияларига эга бўлишди. Сайловда “яшиллар” 1983 йил январида партия У съездида қабул қилинган янги дастур билан чиқишди. Унинг шиори қуйидагича эди:”Мақсадли меҳнат қилиш-якдиллик билан яшаш. Ишсизлик ва ижтимоий ҳуқуқларни чеклашга қарши”. Ўз ҳаракатларининг энг муҳим тамойилларини сақлаб қолган ҳолда “яшиллар” ўз дастурларига энергетика, транспорт, уй-жой қурилиши, ишсизлик, инфляция, ижтимоий ва социал хизматлар фаолиятини тўхтатишга қарши курашга қаратилган бир қатор долзарб ижтимоий-иқтисодий вазифаларни киритишди. Ижтимоий аҳамиятга эга бўлган ишлаб чиқариш воситаларини кенг ўз- ўзини бошқаришни кўзда тутувчи “янги ижтимоий мулк шакли”га ўтказиш таклиф қилинган эди. “Яшиллар” стратегик мақсад сифатида ҳам инсон, ҳам табиатни эксплуатация қилишга йўл қўймайдиган тотув ва демократик жамият, янги “экологик тузум”ни барпо этишни қарашарди. “Яшиллар”нинг партиявий спектрнинг доимий элементига айланиши ГФРдаги бутун сиёсий тизимини барқарорлашуви учун катта аҳамиятга эга эди. “Яшиллар” партияси раҳбарлари “парламент ташқарисидаги мухолифот”ни (яъни халқаро ГринПИс ташкилотига интилувчи радикал-экологларни, қонун чиқариш жараёнида қатнашишга ҳаракат қилувчи мўътадил “парламент қаноти”, уруш ва фашизмга қарши курашувчи гуруҳлар, талаба фаолларни) бирлаштиришга муваффақ бўлишди. шу билан “янги ижтимоий ҳаракат”ларни мамлакат сиёсий тизимига қўшишни ўзига хос механизми шаклланди. Бундан фақатгина ўнг радикал гуруҳлар мустасно эди. Бу гуруҳларнинг энг йириги 1983 йилда ташкил қилинган Республикачилар партияси эди. Унинг дастуридан экстремистик характердаги миллатчилик ва қасоскорлик (реваншизм)

ўрин олган эди. Терроризм илгаригидек барқарорликка зарба берувчи роль ўйнарди. Янгиланган христиан-демократик ҳаракатнинг сиёсий устунлиги бутун ўн йиллик давомида яққол эди. 1984 йил ГФР президенти этиб ХДИнинг энг обрўли раҳбарларидан бири Рихард фон Вейцзеккер сайланди. 1987 йилдаги парламент сайловларида ХДИҒХСИ блокининг мавқеи ёмонлашди. ХДИ 34,5% овоз (174 мандат), ХСИ 9,8% овоз (49 мандат)га эга бўлди. Аммо ҳукумат коалицияси устунлиги 9,1% овоз (46 мандат)га эга бўлишга эришган ЭДП туфайли сақлаб қолинди. 37% овозга эга бўлган ГСДП фракцияси 187 мандатгача камайди. Бу сайловларда социалистлар электорастининг бир қисми ривожланаётган “яшиллар” партияси учун овоз берди (8,3 овоз, 42 мандат). Ижтимоий-иқтисодий сиёсат соҳасида Г.Коль катта ўзгаришлар киритишга мажбур бўлмади. Бюджетни тежаш, таълим ва касбий маҳорат оширишдан бошқа ижтимоий дастурларга қаратилган харажатларни қисқартиришга йўналтирилган сиёсат давом эттирилди. Бу бюджет камомадини тезда пасайтиришда ёрдам берди. 1983 йилдаёқ камомад даражаси 30 миллиард маркага қисқартирилди. Шмидт ҳукумати томонидан бошланган меҳнат муносабатлари тизимидаги ҳуқуқий ислоҳот давом эттирилди. Ҳукмрон коалиция парламент орқали касаба уюшмалари ҳуқуқларини чеклаш, меҳнат шартномалари тузиш жараёнида иш берувчи ваколатларини ошириш, меҳнатга ҳақ тўлаш тизимини дифференция қилиш (турлича ҳақ тўлаш)га қаратилган қонунчиликка 250 та тузатишлар киритди. Бу чоралар ёлланма меҳнат унумдорлигини ошириш ва маҳсулот тоннархини пасайтиришга қаратилган эди. Сайловолди ваъдаларга қарамасдан ишсизликка қаратилган тўғридан-тўғри харакатлар оширилмаганлигича сиёсий қолди. Янги консерваторларнинг фикрича фақатгина табиий иқтисодий механизмлар самарали меҳнат бозорини тиклаши мумкин эди.

Тузилмавий сиёсатнинг янги элементи хусусийлаштириш дастурларини амалга оширишдан иборат бўлди. Аммо ғарбнинг бошқа илғор мамлакатларидан фарқли ўлароқ немис неоконсерваторлари бу соҳани устивор деб ҳисобламадилар. Хусусийлаштиришнинг биринчи ўн йиллиги давомида Г.Коль ҳукумати (1982-1992) бюджети атиги 10 миллиард марка жалб қила олди, холос. Шу билан бирга халқ хўжалиги фаолиятида катта роль ўйнамайдиган унчалик катта бўлмаган корхоналар хусусийлаштирилди. Кичик ва ўрта бизнесга нисбатан юритилган рағбатлантириш сиёсати муҳимроқ роль ўйнади. Бу сиёсатнинг асосий усули корпоратив маблағга чексиз имтиёзлар берувчи солиқ-молия ислоҳотини амалга оширишдан иборат бўлди. Эътибор ўрта тадбиркор қатламларга қаратилди. Тикланаётган иқтисодиёт скелетини бизнес билан шуғулланувчи (бозор конъюктураси юқори инвестицион хатарга эга, инновацион технологияларнинг фаол жалб қилувчи 20 дан 200 миллион марка айланма капиталга эга бўлган 15 мингта компания ташкил этди. Жисмоний шахсларнинг алоқалари эса, аксинча оширилди. қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши соҳасида асосий эътибор йирик ишлаб чиқарувчиларга қаратилди. Коль ҳукумати қишлоқ хўжалигида банд бўлган сонини қисқариши ( у 80-йилларнинг охирига келиб, иқтисодий фаол аҳолининг 4,5% гача тушиб қолди) ва ер мулкларни бирлаштиришни рағбатлантирди. қишлоқ хўжалигида фойдаланиладиган ерлар майдони қисқарди. Бу даврда қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ҳажмининг ўсиши ўсимликларнинг янги серҳосил навларини яратиш ва ҳайвонлар зотларини селекция қилиш, экинларни кимёвий ҳимоя қилиш воситаларини янгилаш ва ишлаб чиқаришни механизациялаштириш ҳисобидан таъминланди. ГФР аграр секторда даромад олиш бўйича ҳали ҳам Франция, Греция, Испания, Португалиядан ортда эди, аммо бу сектор мамлакатнинг озиқ-овқатга бўлган эҳтиёжининг 75:ини қондира оларди. Коль ҳукумати ички сиёсатининг омадли эканлиги кўп жиҳатдан иқтисодий цикл доирасида ўсиш фазаси бошланганлигига боғлиқ эди.

Такрор ишлаб чиқариш инқироздан чиқиш 1983 йилдан бошланди ва кейинги 8 йил давомида ишлаб чиқариш ҳажми барқарор ўсиб борди. Ўсиш чўққиси 1980 йилга тўғри келди, ЯИМ ўсиши ўша йили 4,5%ни ташкил этди. Айниқса, машинасозлик, автомобиль, кимё, электрон-техник соҳалар юқори суръатлар билан ривожланди. Фан ютуқларини жалб қилинган товарлар бозорида ГФР Японияни ортда қолдириб, дунёда иккинчи ўринга чиқиб олди (20%). Экспорт операциялари умумий ҳажми бўйича ҳам ГФР АҚШДан кейин иккинчи ўринни эгаллади. Саноат ишлаб чиқариши ўсиши натижасида экспортнинг тез ўсиб бориши ташқи савдо мусбат сальдосини барқарор ошириб боришга имкон берди. 1990 йилда у аллақачон 148,5 миллиард маркани ташкил этди (икки йил олдин 128 млрд.марка). Ишсизлик муаммосига ҳам аста-секин ҳал қилина борди. Ишсизлик даражаси секин, аммо бир маромда пасая борди. 1990 йилда у ўн йил ичида илк бор 2 млн. кишидан (иқтисодий фаол аҳамиятининг 7%и) камроқни ташкил этди. Ўсиш йилларида ГФР молиявий тизимининг барқарорлиги, марканинг халқаро ҳисоб-китобларда ишлатиладиган пул бирлиги сифатидаги ролини сақлаб қолишга имкон берди. Ташқи сиёсатдаги устивор йўналишлар Г.Коль томонидан канцлер лавозими учун кураш давридаёқ эълон қилинган эди. У ГФРнинг демократия ва халқаро-ҳуқуқ тизимини мустаҳкамлаш, Атлантик якдиллик принципига риоя қилиш, аммо НАТО аъзолари ўртасида тенг ҳуқуқли муносабатларга интилган ҳолда Европа интеграциясида Франция-Ғарбий Германия иттифоқининг асосий ролини тан олган ҳолда интеграцияга фаол ёрдам беришга ҳаракат қилувчи дунё ҳам жамияти аъзоси сифатида ролини мустаҳкамлаш зарур деб ҳисоблар эди. Г.Коль ГДР суверенитетини сўзсиз тан олар, аммо иккита немис давлати ўзаро муносабатларнинг (“ички Германия масаласи”) халқаро-ҳуқуқий характерга эга бўлиши нотўғри деб ҳисобларди. Г.Коль ҳокимият тепасида бўлишининг илк йилларида НАТО бўйича стратегик шериклар билан муносабатларни мустаҳкамлашга эътибор

қаратди. Урушга қарши ҳаракатнинг кенг ёйилишига қарамасдан унинг ҳукумати ГФР ҳудудида ўрта ва кичик учар ракеталарни жойлаштириш бўйича барча шартномаларга қатъий риоя қиларди. Ғарбий Германия дипломатияси Буюк Британиянинг Фолкленд (мальвин) ороллари учун кураши ва АҚШнинг Гренадаги ботириб киришини маъқуллади. Ҳукумат даражасида ГФР СОИ (?) дастурига қўшилди. 1986 йил Рейсьевикдаги Р.Рейган ва совет раҳбари музокораларида Рейганнинг қатъий позициясини қўллаб-қувватлади. Шу билан бир вақтда иттифоқчилар билан тенгларча муносабатда бўлишга эиршди. 1984 йилда 1954 йилдаги Париж келишувларидаги ҳарбий ишлаб чиқариш ва қуролли кучларни ривожлантиришдаги энг охирги чеклашлар бекор қилинди. Г.Коль ташқи ишлар вазири лавозимини ўзида сақлаб қолган Геншернинг фаол қўллаб-қувватлашига таяниб, Европадаги интеграцион жараённинг янги босқичини бошлашга катта ҳисса қўшди. “Геншер- Коломбо режаси”ни амалга ошириш доирасида Г.Коль 1989 йилдаги Штутгартда бўлиб ўтган Европа ҳамжамияти раҳбарлари учрашувида ва “Европа Иттифоқи тўғрисидаги тантанали декларацияси”нинг имзоланишида иштирок этди. 1984 йилдан Франция Ғарбий Германия алоқалари фаоллаша борди. Уларнинг тез-тез рўй бериши ва стратегик характери Аденауэр ва де Голль даврини эслатарди. Шу нарса диққатга сазоворки агар 80-йилларнинг биринчи ярмида Рейган ва Тэтчер билан учрашувларда Голь кўпинча Ғарбдаги ўша давр консерватив кучларининг умумийлиги (уларга Ғарбий Германия христиан демократиясини ҳам қўшиб, тўғрисида фикр юритган бўлса, Миттеран билан яқинлашгандан сўнг бундай ўхшатишлар унга хос бўлмай қолди. Франция-Ғарбий Германия ҳамкорлиги, “Ягона Европа Акти”нинг ишлаб чиқилиши ва 1986 йилда қабул қилинишига сабаб бўлган энг муҳим омиллардан бири бўлди. 80-йиллар ўрталаридаги халқаро муносабатлар характерининг ўзгариши билан ГФРнинг глобал сиёсатига тузатишлар киритилди. Г.Коль олий даражадаги Совет-Америка мулоқотини фаол қўллаб-қувватлади. У

ўрта ва кичик масофаларга учувчи ракеталар масаласининг ҳал этилишида (қуролли кучларни қисқартириш билан Америка ядро коллаклари билан жиҳозланган немис ракета ташувчиларини ҳисобга олиш (рўйхатга олиш)га рози бўлиш билан) ҳал этувчи рол уйнади. 1988 йил октябрида Г.Колнинг Москвага сафари ва 1989 йил июнидаги М.Горбачевнинг жавобан ташрифи иккала мамлакат раҳбарияти ўртасидаги самарали ва интенсив мулоқотга замин яратди. Совет-Ғарбий Германия ҳамкорлигининг асосий йўналишларидан бири СССРда яшовчи немис миллатига мансуб фуқаролар тақдири, уларнинг тарихий ватанига кетишларини қонунийлаштириш ва таъминлаш муаммоси бўлди. Кейинчалик, СССР ҳудудида бўлган сиёсий ўзгаришларга қарамасдан Совет-Германия алоқаларининг ижобий ва барқарорлиги сақланиб қолди. Бу самарали ҳамкорлик Ғарбий Германия дипломатиясининг асосий вазифаси- Германия бирлашиши муаммосининг ҳал этилишини анча енгиллаштирди.

Адабиётлар : 1. Новейшая история стран Европ ы и Америки XX век. Частъ 2 (1945-2000) М., 2001. 2. З.Р.Нуриддинов “Ғарб мамлакатларининг энг янги тарихи” (1939-1971). Т., 1976 й. 3. Г.Ҳидоятов, Х. Ғ уломов. Всемирная история стран Западной Европы и Америки. (1946-1995). Т. , 1999 й. 4. Новая и новейщая история. 1990 й. № 5. 5. Криговуз И.М. Крушение “реального социализма” в Европ е и судьбы освобод н вшихся народов. М. , 2001.

O'xshashlar

Шарқий Германияда социализмнинг таназзулга юз тутиши ва Германиянинг бирлашиши

Германия

1948 йилдаги Берлин инқирози ва Германиянинг парчаланиши

Социал либерал давр

Германия 1945-2005 йилларда