Социал либерал давр - Tarix - Referatlar

Социал либерал давр

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

135.5 KB

Ko'chirib olish

Социал либерал давр Режа: 1. Социал либерал давр 2. Ғарбий Берлин мавқеи бўйича муросали келишувнинг имзоланиши 3. Шмидтнинг инқирозга қарши дастурининг асосини саноатни структуравий янгилаш 4. ГДРда социализм қурилиши

Социал либерал давр Вилли Брандт (ҳақиқий исми - Герберт Фран), кўп йилдан бери Ғарбий Германия ва Европа социал -демократияси етакчиси, ўтмишда нацистлар ҳукмронлиги даврида Германиядан муҳожир бўлган журналист ва урушдан кейин Ғарбий Берлин бургоминстри немсилар учун сиёсатда “янги шамол”ни ўзида мужассам этган эди. Брандт жамиятнинг муаммолари тўғрисида очиқчасига гапира бошлаган, сиёсатга ошкоралик ва ойдинлик руҳини олиб кирган ГФРнинг биринчи давлат раҳбарларидан бири эди. Ўзидан олдинги раҳбарларга хос консерватизм унга бегона эди ва ижтимоий ислоҳотларни ижтимоий тараққиёт динамикасини таъминлашнинг энг самарали усули деб ҳисобларди. Брандт ҳукумронлик даврида сайловда 18 ёшдан катта ёшларга қатнашиш ҳуқуқи берувчи сайлов ислоҳоти ўтказилди, олий таълим тизимини ислоҳ қилиш бошланди. 1971 йилда стипендия билан таъминлаш ва бепул таълим олиш, илмий даражаларни ҳимоя қилишга кўмаклашиш тўғрисида федерал қонунлар қабул қилинди. 1972 йилда қабул қилинган “Давлат хизматида антиконституцион кучларга муносабат тўғрисидаги Низомга” мувофиқ экстремистик (ўнг ёки сўл) кайфиятда бўлган шахсларга таълим муассасаларида ишлаш, ҳамда бошқа ижтимоий лавозимни эгаллаш таъқиқланди. Брандт маъмурияти ижтимоий бюджет дастурларини анча кенгайтирди. 1970 йилда болаларга ижтимоий тўловлар, кам таъминланган оилаларга уй-жой учун дотациялар ҳажмини ошириш тўғрисидаги қонунлар, 1971 йилда талаблар ва ўқитувчиларни мажбурий суғурта қилиш амалиётини кенгайтирувчи “Ижтимоий суғурта тизими тўғрисидаги қонун”, 1972 йилда “Нафақани ислоҳ қилиш тўғрисидаги қонун” қабул қилиндики, бу қонунга кўра нафақага чиқишнинг ёши белгиланишининг эгилувчан тизими жорий этилди. Социал мамлакат экспансияси ҳукуматнинг иқтисодий сиёсатидаги устивор йўналишларни қайта кўриб чиқишни талаб этарди. Социал- демократлар режалаштиришни ривожлантира бориб, иқтисодий

жараёнларни кўрсаткичли тартибга солишни кучайтира бордилар. Солиқлар ҳам оширилди. Агар 1960 йилда солиқ ва ижтимоий чегирмалар ойлик маошнинг ўртача 15,9%ини ташкил этган бўлса, 1973 йилда бу кўрсаткич 26,1% га тенг бўлди. Ишбилармонларга солиқ тазйиқи янада кучайди. Шунга қарамасдан ҳукумат барқарор бюджет танқислиги билан ҳисоблашишга мажбур бўлди. Ижтимоий характердаги ўсиб бораётган тўловлар туфайли фақатгина 1970-1975 йиллар давомида ижтимоий маҳсулотлардаги давлат харажатлари фоизи 29 дан 51%га кўтарилди. Шу билан бирга бу ўсишнинг энг катта қисми ижтимоий суғуртанинг турли шаклларини ривожлантиришга, яъни ноишлаб чиқариш соҳага сарфланди. Иқтисодий конъюктура ёмонлашиб бораётган бир даврда бу хавфли эди. 70- йилларнинг бошларида ГФРда ишсизлик ўсди, илк бор инфляция сезиларли даражада кўтарилди, капиталнинг ниҳоятда тўпланиб қолиши (энг аввало даромад нормасининг пасайиши) белгилари пайдо бўлди. 1973 йилдаги “неть инқирози” Ғарбнинг бошқа мамлакатларига нисбатан ГФРга камроқ зарар келтирган бўлса-да, ишлаб чиқариш ҳажмининг кескин пасайишига туртки бўлди. ЯИМнинг ўсиши бир йил ичида 1%га пасайди. Аён бўлдики, бундай вазиятда ҳукумат ўз иқтисодий стратегиясини қайта кўриб чиқиши керак эди. Танқид остига қолган иқтисодиёт вазири К.Шиллер 1972 йилнинг охиридаёқ истеъфога чиқишга мажбур бўлди. Мухолифот томонидан амалга оширилган қатъий қарама-қаршилик Брандтни ҳам ташқи сиёсат соҳасида қатъий қадамлар ташлашга мажбур этди. “Ислоҳотчи канцлер” фикрича, Германиянинг дунёни бошқа мамлакатлари билан ўзаро муносабатлари услубини тубдан янгилаш пайти келган эди. Брандт “Европа халқларининг немислар олдида тарихий қўрқувига” барҳам берувчи инсонпарварлик маданий алоқаларни фаоллаштиришга катта эътибор берди. Ғарбий Германия дипломатияси Франция ва Бенилюке мамлакатларининг Европа интеграциясининг янги босқичини бошлаш, жумладан Европа ҳамжамиятлари таркибини кенгайтириш, иқтисодий ва валюта иттифоқи (“Вернер режаси”)

лойиҳасини тайёрлаш бўйича ташаббусларини фаол қўллаб-қувватлади. Аммо Брандтни ташқи сиёсатнинг асосий вазифаси Европа Шарқида “кўприклар барпо этиш”дан иборат бўлиб қолди. Брандт ҳукумати СССР, Польша ва Чехословакия билан кенг музокоралар олиб борди. Бу музокоралар “Шарқий шартномалар” (2 август 1970 йилдаги Москва шартномаси, 1970 йил 7 декабридаги Варшава шартномаси, 11 декабр 1973 йилдаги Прага шартномаси)нинг имзоланиши билан якунланди. Бу шартномалар иштирокчилари урушдан кейинги чегараларнинг дахлсизлигини (жумладан, Одер-Нейсе бўйича чегараларнинг ҳам) эътироф этишар ҳудудий даъвогарликдан ва халқаро муносабатларда куч ишлатишдан воз кечишларини тасдиқлашди. 1971 йил ноябрда Ғарбий Берлин бўйича, АҚШ, Франция, Буюк Британия ва СССР ўртасида тўрт томонлама келишув имзоланди. У 1972 йилдан кучга кирди ва Ғарбий Берлин масаласини ҳал қилишда куч ишлатишдан воз кечишни кўзда тутар ва урушдан кейин тузилган шартномалар асосида белгиланган ҳуқуқ ва мажбуриятларни тасдиқларди. Келишувда тасдиқланишича, Ғарбий Берлин ГФР ҳудудининг бир қисми ҳисобланмас эди, фуқароларнинг Транзит бўйича ҳаракатланиши, транспорт, телефон ва телеграф алоқалари ва ҳоказо масалалар бўйича ГДР, Ғарбий Берлин ва ГФРнинг мутасадди органлари ўртасида уч томонлама муносабатлар механизми белгиланган эди. Аммо Ғарбий Берлинда ГФР томонидан тузилган халқаро келишувлар ва шартномалар амал қилар эди. ГФР Ғарбий Берлин шаҳри хавфсизлиги ва мавқеига боғлиқ бўлмаган масалалар бўйича Ғарбий Берлин фуқаролари манфаатларини ҳимоя қилувчи ваколат ҳуқуқига эга бўлди. Бошқа ҳолларда Ғарбий Берлин номидан халқаро миқёсда АҚШ, Буюк Британия ва Франция иш юритиши мумкин эди. Ғарбий Берлин мавқеи бўйича муросали келишувнинг имзоланиши ГДР ва ГФР ўртасидаги муносабатлар асослари бўйича Шартнома имзолашга туртки бўлди (1972 йил 21 декабрда) ГДР Бонн

ҳукумати томонидан суверен мустақил давлат деб тан олинди. Иккала томон яхши қўшничилик муносабатларини ривожлантириш, суверенитет, чегаралар дахлсизлиги ва дискриминация (камситиш)га йўл қўймаслик тамойилларига кўра амал қилмоқчи эканликларини таъкидлашди. Шартномада кўрсатилишича ҳеч бир немис давлати иккинчиси номидан халқаро соҳада иш юрита олмайди. Дипломатик ваколатлар билан алмашинди. Тезда ГДР ва ГФРнинг БМТга аъзо бўлишилари бўлиб ўтди. Брандтнинг ташқи сиёсати мухолифотнинг жон-жаҳди билан ҳукуматни истеъфога чиқиш учун ҳаракат қилишига сабаб бўлди. Биринчи хужум 1972 йил 27 апрелда бўлиб ўтди, унда ХДИҒХСИ депутатлари Бундестагга Брандтга расмий ишончсизлик билдиришди ва канцлер лавозимига христиан демократларнинг янги раҳбари Райнер Барцельни таклиф этишди. Аммо мухолифот ғалаба қозониши учун иккита овоз етмас эди. Бир кундан кейин бюджет лойиҳасини овозга қўйиш жараёнида овозлар тенглиги (247:247) кузатилди. Бундай вазиятда Брандт ўзининг парламентни тарқатиб юбориш ҳуқуқидан фойдаланди. Янги сайловлар 1972 йил 19 ноябрда рўй берди ва ҳукмрон коалициянинг ишончли ғалабаси билан якунланди. ГСДПни сайловчиларнинг 45,8%и қўллаб- қувватлади ва бу уларга 230 та мандат тақдим этди. 8,4% овоз ва 41 мандатга эга бўлган эркин демократлар ўз мавқеларини анча мустаҳкамлаб олдилар. ХДИ 35,2% овоз ва 177 мандат, ХСИ эса 3,7% овоз ва 48 мандатга эга бўлди. Ҳукмрон коалиция нуфузига таъсир қила олмаган мухолифот шахсан канцлерга қарши шов-шувли айблов компаниясини бошлаб юборди. Брандт таржимаи ҳолидаги турли фактлар унинг обрўсизланган давлат ва жамоат арбоблари билан бўлган ўтмишдаги алоқалари муҳокама қилинди. Ҳукуматнинг иқтисодий сиёсатда йўл қўйган ҳаққоний хатолари ҳам муҳокама қилинарди. Муаммонинг ечими канцлер референти М.Гийомнинг ГДР махсус хизматлари агенти эканлиги фош қилинганда рўй берди. Тергов давомида шахсий характерга эга шов-шув (шармандалик) ошкор бўлди

маълум бўлишича Норвегияга бўлган расмий сафар давомида Гийом Брандтнинг қизлар билан учрашувини ташкил қилган экан. 1974 йил 5 майда Брандт истеъфо берди. Унинг жойини Гельмут Шмидт эгаллади. ЭДПнинг раҳбари ҳам ўзгарди. Шеельнинг президентликка сайланишидан сўнг партия раҳбари Ганс Дитрих Геншер бўлди. Ҳукуматда Геншер вице-канцлер ва ташқи ишлар вазири лавозимларини эгаллади. Социал- либерал коалициянинг сиёсий раҳбарияти янада мўътадил ва прагматик характерга эга бўлди. “Темир канцлер” лақабини олган Шмидтнинг қаттиқ, жиддий, рационал раҳбарлик услуби ислоҳотчилик романтизми даврини якунлади. Шмидт ҳукуматига ниҳоятда мураккаб иқтисодий вазиятда амал қилишга тўғри келди. 1974 йилдан бошлаб Ғарбнинг етакчи мамлакатларида такрор ишлаб чиқариш даврий инқирози бошландики, бу ишлаб чиқаришнинг индустриал моделини қайта қуриш узоқ муддатли жараёнини бошлаб юборди. 1974 йилда ГДРда ЯИМ 4%га, саноат ишлаб чиқариш даражаси 7,5%га пасайди. Ишсизлик 1,2 миллион кишидан ошди, аммо 1975 йилдан вазият барқарорлашди, 1977 йилга келиб ГФР иқтисодиёти инқироздан олдинги даражадан ошди. Умуман инқироз йилларида ГФР Ғарбнинг бошқа етакчи мамлакатларига нисбатан камроқ зарар кўрди. Бунга ҳам Ғарбий Германия иқтисодиётининг самарадорлиги ҳам ҳукуматнинг муваффақиятли ҳаракатлари сабаб бўлди. Шмидтнинг инқирозга қарши дастурининг асосини саноатни структуравий янгилаш , меҳнат муносабатларини яхшилаш, молия тизимини мустаҳкамлаш бўйича чоралар ташкил этди. Ҳукумат давлат томонидан режалаштиришнинг кенг амалиёти ва тўғридан-тўғри ишлаб чиқаришга маблағ қўйишдан воз кечди. Асосий эътибор эркин тадбиркорликни рағбатлантиришга қаратилди (80-йилларнинг бошларига келиб солиққа тортиш умумий даражаси чоракка камайди). Кичик ва ўрта бизнесни кредит орқали қўллаб-қувватлашга эътибор берилди. 70- йилларнинг ўрталарида ФРГда 1,9 миллионга яқин кичик тадбиркорлар

мавжуд бўлиб, ҳукумат сиёсати туфайли инқироз йилларида ҳам ҳаттоки ўса борди. Кичик бизнес соҳасида бу йиллар давомида венеур компаниялар қатлами шакллана бошлади. Улар кўпгина энг янги технологик лойиҳаларни тайёрлашни ўз зиммаларига олишган эди. Ҳукумат бундай компанияларнинг илмий-тадқиқот тайёрлашда фаол ҳомийлик қилиб, уларнинг давлат илмий-тадқиқот идоралари билан алоқасини рағбатлантирмоқда эди. НИОКР (?) доирасида ҳукумат микропроцессор техникаси, коммуникация тизимлари, энергияни тежаш технологияларига эътибор берди. Тузилмавий сиёсатнинг яна бир янгилиги саноат ишлаб чиқаришнинг бир қисмини, асосан, рентабеллиги паст ёки экологик жиҳатдан хатарли бўлган корхоналарни ҳамда конвейерли териш корхоналарини хорижга кўчириб кетишни рағбатлантиришдан иборат бўлди. Меҳнат муносабатлари тизимини тартибга солиш учун Шмидт ҳукумати касаба уюшмаларни жамоавий шартномалар тузиш амалиётидан воз кечишга чақирди. 1976 йилда “Ишчиларнинг саноат корхоналарини бошқаришда иштироки тўғрисидаги қонун”нинг қабул қилинишидан кейин касаба уюшмалари корхоналарнинг назорат кенгашлари фаолиятига ҳал қилувчи таъсир кўрсатиш имкониятидан маҳрум бўлишди. 80-йилларнинг бошларида янги такрор ишлаб чиқаришнинг даврий инқирози даврида бир неча ўзига хос қадамлар амалга оширилди. 1980 йилда ишбилармонлар гуруҳий ишдан озод этиш ҳуқуқига эга бўлдилар. 1982 йилнинг бошида ишчи кучни ратификация қилишнинг янги тартиби жорий этилди - ойлиги фарқланувчи ва қаттиқ имтиҳон қоидаларига эга бўлган бешта малакавий категория (тоифа)лар ташкил қилинди. Ҳукумат ишсизларни иш билан таъминлаш тизимини яхшилашга ҳаракат қилди, аммо ишмизлик нафақасини оширишдан воз кечди. Бу йилларда ишсизлик даражаси ишга яроқли аҳолининг 4-4,5%ини (1 миллион киши) ташкил этди. Бу кўрсаткич Ғарбнинг бошқа етакчи мамлакатларига нисбатан анча паст эди.

Шмидт ҳукумати инфляция ўсишини тўхтатишга уриниб кўрди ва бюджет танқислигидан сиёсий қурол сифатида фойдаланишдан воз кечди. 1975 йилда “бюджет тизимини яхшилаш” тўғрисида қонун қабул қилинди. Унга кўра ижтимоий дастурларга ажратилган харажатлар ниҳоятда қисқартирилди. Нафақа ва суғурта фондларини молиялашда жисмоний шахсларнинг улуши ниҳоятда кучайди. Инқироздан чиққандан сўнг кредит- пул сиёсати бироз юмшади. 1977 йилда “Келажакдаги инвестициялар дастури” қабул қилинди, унда давлат харажатларини бандлик муаммосини ҳал қилиш, шаҳар қурилиши, ижтимоий инфра структурани ривожлантириш, атроф-муҳитни ҳимоя қилишга йўналтирилган эди. аммо молиявий тизимнинг барқарорлиги ҳукумат сиёсатининг энг устувор йўналиши бўлиб қолди. 70-йилларнинг иккинчи ярмида олтин-валюта заҳираларини жамлашга қаратилган тадбирлар амалга оширилди. Уларнинг умумий ўсиши 40 миллиард маркани ташкил этди. АҚШ долларига нисбатан марка курси 1972-1979 йилларда 85%га, француз франкига нисбатан - 48% га, фунт стерлингга нисбатан - 98% га ошди. Марка халқаро ҳисоб-китобларнинг кенг тарқалган воситасига айланди ва турли мамлакатларнинг валюта заҳираларидан жой олди. Иқтисодиётнинг устунлиги Шмидт ҳукуматининг ташқи сиёсатини ҳам кўп жиҳатдан белгиларди. Франция президенти Жискар д Эстен билан биргаликда Шмидт Европа интеграция жараёнини ривожлантиришда катта шахсий ҳисса қўшди. Уларнинг ҳаракатлари натижаси Европа молия тизимини шакллантириш ва ҳисоб-китоб учун ЭКЮ пул бирлигини жорий этиш, Европада тартибга солинган валюта курслари тизимини (ЕИҲ “валюта илони”) шакллантиришдан иборат бўлди. Франция билан яқинлашган Шмидт Буюк Британиянинг Ҳамжамиятлар бюджетини молиялаш тартибини ва ЕИҲ қишлоқ хўжалиги сиёсатини ўзгартириш тўғрисидаги даъволарига нисбатан муросасиз мавқеини эгаллади. Ўша йиллардаги Франция -Ғарбий Германия ҳамкорлиги натижаси ҳамжамиятларнинг давлатлараро органларини мустаҳкамлаш, жумладан,

Европарламентга тўғридан-тўғри сайловни жорий этиш, Европа Кенгаши ваколатларини кенгайтиришдан иборат бўлди. Шмидт Бонилюке мамлакатларнинг Европа иттифоқи лойиҳасини ишлаб чиқиш бўйича ташаббусини (“Гендеманс режаси”) қўллаб-қувватлади. ГФР ташқи ишлар вазири Гениер ўзининг италиялик касбдоши Коломбо билан биргаликда 1981 йилда Европа ҳамжамиятлари ҳуқуқий базасини бирлаштириш ва интеграция жараёнининг янги йўналишларини ишлаб чиқишга қаратилган қўшма “Европа Акти” лойиҳасини тақдим этишди. “Гениер-Коломбо режаси”ни амалга ошириш 1983 йилдан бошланди. Глобал дунёвий сиёсат масалаларида Шмидт ҳукумати “сувозанат стратегияси” га амал қилишга ҳаракат қилди. 1975 йилда ГФР Европада хавфсизлик ва ҳамкорлик бўйича Хельсинки йиғилиши қарорларига қўшилди. 1978 йилда Боннга Л.Брежнев ташриф буюрди, икки йилдан сўнг бўлиб ўтган ГФР ҳукумат делегациясининг Москвага жавоб ташрифида эса иккала мамлакат ўртасида илк бор ҳамкорлик тўғрисида узоқ муддатли шартнома имзоланди. Аммо Шмидт бир вақтнинг ўзида АҚШ билан ҳам яқинлашишга ҳаракат қилди. Бу борада бурилиш ясаган воқеа 1974 йилда НАТОнинг Брюссельдаги сессия томонидан блок доирасида янада тенг ҳуқуқли шерик бўлишга эришишни кўзда тутган Атлантик муносабатлар тўғрисида янги Декларациянинг қабул қилиниши бўлди. 1976 йилда ГФР ўз ҳудуди жойлашган АҚШ ҳарбий қисмларини таъминлаш учун тўловлар беришни тўхтатишга эришди. Ўша йили айнан ГФР нафақат ядро қуролини НАТОга аъзо Европа мамлакатлари ҳудудига жойлаштириш, балки уларни ядро қуролини қўллаш стратегиясини ишлаб чиқишга, ракета қўшинларини бошқаришга жалб қилишни кўзда тутган НАТОнинг “юқори даражали мудофаа” концепциясининг қабул қилиниши ташаббускорларига айланди. Шарқий Европа мамлакатлари ҳудудида СС-20 совет ракеталарининг жойлаштирилишидан сўнг ГФР НАТОнинг ядро қуролларини янгилашни қўллаб-қувватлашда фаол иштирок этди. Аммо натижа Ғарбий Германия

дипломатия кутганидан ҳам юқори бўлди. АҚШ Ғарбий Европада ўрта ва кичик масофали ракеталарнинг янги синфини жойлаштиришни талаб қила бошлади. Мос қарор НАТОнинг 1979 йилдаги Брюссель сессиясида қабул қилинди. Ғарбий Германия ҳудудида 108 та “Першинг-2” ва 96 қанотли ракеталарни жойлаштириш кўзда тутилган эди. Шмидт фақатгина “Икки юзлама қарор”да туриб олди холос, яъни ракеталар СССР билан қуролсизланиш бўйича музокораларни давом эттириш шарти билан жойлаштирилиши мумкин. Тез орада халқаро вазият яна кескинлаша бошлади. ГФР НАТОдаги шериклари билан биргаликда СССРни Афғонистонга интервенциясини (агрессиясини) кескин қаролади. Немис спортчиларига Москвада бўлиб ўтган 1980 йил олимпиадасига қатнашмасликка кўрсатма берилди. Аммо, бу Шмидтнинг ўзига 1980 йилнинг ёзида Москва ташриф буюриб халқаро хавфсизлик бўйича музокораларни бошлаш учун воситачи ролини бажаришга ҳаракат қилишга ҳалақит бермади. Ғарбий Германия дипломатияси 1981 йил Женевада бошланган Совет-Америка музокораларини қўллаб-қувватлади ва уларнинг тўхтатилиши муносабати билан ташвишда эканлигини билдирди. Шмидт ҳукумати бутун 70-йилларнинг иккинчи ярми давомида мамлакатда сиёсий барқарорликни сақлаб қолишга муваффақ бўлди. 1976 ва 1980 йиллардаги парламент сайловлари социал-либерал коалициянинг устунлигини яққол намойиш этди. ГСДП энг машҳур партиялигича қолиб, 1976 йилда 42,6% овоз ва 214 мандат, 1980 йилда эса 42,9% овоз ва 218 мандатга эга бўлди. Илгаригидек унинг раҳбари лавозимида бўлган В.Брандт 1976 йилда Социалистик интернационал президенти бўлди. У. Пальше, Б.Крайский, Г.Моруг, Ф.Гонсалеслар билан биргаликда у социал- демократлар янги авлодининг раҳбарлик қилувчи қанотини ташкил этди. Бу йилларда ГСДПнинг халқаро обрўси анча ошди, партиянинг ўзида эса фракцилараро курашлар тўхтади. ЭДПнинг мавқеи янада мустаҳкамланди. Эркин демократлар 1976 йилда 7,6% овоз ва 39 мандатга, 1980 йилда эса 10,3% овоз ва 52 мандатга

эга бўлишга муваффақ бўлди. аммо партияда ички вазият кескинлаша борди. Унинг сўл қаноти ГСДП билан иттифоқни фаоллик билан ҳимоя қиларди. Аммо Генжер 1977 йилда янги каолицион тактикани таклиф этди. Парламентда социал-демократлар билан ҳамкорликни давом эттириб, бир қатор ерларда ландтаг сайловларида ХДИ билан коалиция тузиб иштирок этишди. Бундай сиёсат “партия фронтларини юмшатиш” деб номланди. Ниҳоят, ЭДПнинг ўнг қаноти (“иқтисодий” қанот) Х.Фридерикс, М.Бонгемон ва О.Ламбедорфлар томонидан бошқарилар ва ХДИҒХСИ билан коалиция билан бутунлай бирлашишга чақирди. Бу қарор 1981 йилда Кельндаги ЭДП партия съездида кўпчилик томонидан маъқулланди, бу эса ҳукмрон социал-либерал коалицияни анча сусайтирди. ХДИҒХСИ блоки илгаригидек парламентдаги энг йирик фракцияни ташкил этар, аммо ҳозирча ўз ҳукуматини тузиш учун кураша олмас эди. Иккита демократик христиан партияларнинг ўзаро муносабати ҳам мураккаблигича қолмоқда эди. 1976 йилдаги сайловларда (ўшанда ХДИ 38% овоз ва 190 мандат, ХСИ эса 10,6% овоз ва 53 мандатга эга бўлган эди) ушбу коалиция ўз тарихида жиддий инқирозни бошдан кечираётган эди. ХДИнинг Гамбургдаги 1973 йил ноябрида бўлиб ўтган съездида сайланган янги раҳбар Гельмут Коль партиянинг мафкуравий пойдеворини янгилашни эндигина бошлаган эди. ХДИнинг янгиланган концепциясининг дастлабки т амойил и 1978 йилда қабул қилинган “Тамойиллар дастури”да намоён бўлди. Коль ўз сиёсий ҳаракатининг анъанавий фикрлари ва замонавий ғоялар ўртасида келишув ўрнатишга ҳаракат қиларди. Дастурда атлантик якдиллик тамойили ва ЕХҲК (Европада Хавфсизлик ва Ҳамкорлик Кенгаши) байроғи остида Бутун Европа хавфсизлигини мустаҳкамлаш муҳимлигини эътироф этиш бирлаштирилган; Германия масаласи “очиқ” деб эълон қилинган, аммо охирги пайтларда ГФР ва ГДР ўртасида тузилган барча битимларга риоя қилиш зарурлиги таъкидланган; социал бозор хўжалиги концепциясига содиқлик эълон қилинган, аммо миллий иқтисодий тизимни янгилаш

зарурлиги исботланган эди. Христиан демократ К.Карстеннинг 1979 йилда президент этиб сайланишида Кольнинг қўллаб-қувватлаши муҳим роль уйнади. ХДИдаги чуқур ташкилий ва мафкуравий қайта қуриш Ф.Й.Штраус томонидан бутун коалиция раҳбарлиги учун ҳал қилувчи курашни бошлашига чақириқ бўлди. 1976 йилдаги ХСИ дастурида христиан демократиянинг анъанавий ғояларига муҳим эътибор берилди. ХСИ тартиб, барқарорлик, жавобгарлик ғояларига содиқ бўлган “халқ партияси” деб эътироф этилди. Ташқи сиёсий доктрина илгаригидек айирмачилик характерига эга бўлиб, халқаро сиёсатда Ғарб ва Шарқни бир-бирига қарама-қарши қўйишга асосланган эди. Кескин европапарастлик Шимолий Атлантика уюшмасига содиқлик билан бирлашган эди. Коалициянинг парчаланиш хавфи остида Штраус 1979 йил ёзида ХДИҒХСИ номидан ўз номзодини канцлер лавозимига кўрсатди. Аммо 1980 йилдаги сайловлар христиан демократларга яна мағлубият келтирди, бу эса Штрауснинг шахсий даъволарига ҳам якун ясади. Шу билан бирга ХСИ ўзининг парламентдаги мавқеини (10,6% овоз ва 53 мандат) сақлаган бўлса, ХДИ бор-йўғи 34,2% овоз ва 174 мандатга эга бўлди. ГФРдаги 70-йиллар охиридаги ички сиёсий вазиятнинг ўзига хос хусусияти “парламентдан ташқари мухолифот”нинг фаолашидан иборатлигича қолди. Мамлакатда ядро қуролининг жойлаштирилиши сабаб бўлган урушга қарши ҳаракат тобора кенг қулоч ёзди. Терроризм хавфи ҳам жиддийлигича қолмоқда эди. РАФ (“қизил Армия Фракцияси”) ва Б- 2даги жангариларнинг ҳаракати фаоллашди. 1974 йилда биринчи ўнг радикал террористик ташкилот Гофман ҳарбий-спорт гуруҳи; 1979 йилда эса феминистик террористик гуруҳ “Инқилобий ячейкалар” пайдо бўлдики, у эркакларнинг аёллар устидан ҳукмронлигига қарши курашишни ўз олдига мақсад қилиб қўйди. Ғарбий Германиядаги “яшиллар” ҳаракати тез кучая борди. Бу йўналишдаги биринчи партия 1977 йил май ойида қуйи Саксонияда таъсис

этилди. 1978-1979 йилларда “яшил” партиялар Бавария, Бремен, Гамбург, Баден-Вюрмемберг ва Гессенда пайдо бўлди. 1979 йил июнида Ғарбий Германия “яшиллари” “махсус сиёсий уюшма -яшиллар” иттифоқини тузиб, Европа парламентига сайловларда ягона номзодларни кўрсатишди (ва 3,2% овозга эга бўлишди). 1880 йилнинг январ ойида Карлсруэда “яшил федерал партиясининг таъсис съезди (қурултойи) бўлиб ўтди. Унинг мақсади иқтисодий ўсишга кўпроқ эътибор бериш, ҳаётнинг экологик, ижтимоий ва демократик эхтиёжлардан устунлик қилувчи ижтимоий шароитни бартараф этишдан иборат деб эълон қилишди. “Даромад иқтисодиёти”, “индустриал жамият”ни танқид остига олган “яшиллар” ишлаб чиқаришни марказдан тарқатиш (децентрализация), корхоналарда мустақил бошқарувни жорий этиш, тўлиқ бандликни таъминлаш, эркак ва аёлларнинг тенг ҳуқуқлиги, ГФРда яшовчи немислар ва хорижийларнинг тенг ҳуқуқлиги, таълим тизимини демократиялаштириш учун курашишди. Экологик муаммоларни ҳал қилиш зарурлигига асосий эътибор қаратилди. Парламент учун курашга киришган “яшиллар” давлат аппаратини демократиялаштириш ва маҳаллий ўз-ўзини бошқариш ҳуқуқларини кенгайтириш учун курашишди. Партия фаолиятининг энг муҳим тамойили куч ишлатишдан воз кечиш бўлди. “Яшиллар” халқаро сиёсатда куч ишлатишга, ядро қуроллари пойгасига қарши чиқиб, ҳарбий блокларни йўқ қилишни ёқлаб чиқишди. 1980 йилда “яшиллар” илк бор парламент сайловларида қатнашишди, аммо аввалига кичик натижаларга эришишди ва ҳатто парчаланиш ёқасига келиб қолишди. 1980 йил октябрида партия таркибидан Г.Грульнинг ўнг гуруҳи ажралиб чиқди. Сиёсий вазият социал-либерал коалициянинг сақланиб қолишига имкон берди. Аммо 1980-1982 йилларда ҳукумат аҳволи тез ёмонлаша бошлади. Ғарбнинг барча етакчи мамлакатларига зарар келтирган даврий такрор ишлаб чиқариш инқирози рўй берди. ГФРда унинг миқёси, 1974- 1975 йиллардагига нисбатан ҳам анча катта эди. Ишсизлик анча ошиб, ёлланма ишчиларнинг 9% (2,5 млн. киши)ни ташкил этди. Бюджет

танқислиги икки баравар ошди. Урушдан кейинги даврда биринчи марта Ғарбий Германияда саноат ва молия корхоналарининг касодга учраши (банкрот) рўй берди. Ҳукуматнинг қаттиққўл инқироза қарши чораларни кўриши коалицияда ва энг аввало ЭДП сафларида парчаланишга олиб келди. Кўпгина социал-демократлар ва ЭДПдаги сўл гуруҳлар давлатнинг ижтимоий таъминот тизимига барҳам бериши ва ҳукуматнинг монетар сиёсатга ўтишидан норози эдилар. ЭДПнинг ўнг қаноти, аксинча, бу сиёсатни маъқуллар эди, аммо уни амалга ошириш учун жавобгарликни эркин демократлар ва ХДИҒХСИ блоки олиши керак дб ҳисобларди. 1982 йил апрелида бўлиб ўтган ГСДП съезди Шмидт ўз партиясининг қўллаб-қувватлашидан маҳрум бўлганлигини намойиш этди. Съезд делегатларининг сўл кўпчилиги бандликни ошириш, давлат саноат инвестицияларини ошириш, ишбилармонларнинг солиқ имтиёзларини қисқартириш бўйича кенг дастурларни амалга оширишни талаб қиларди. Ечиш 1982 йил июлида янги йил бюджети муҳокама қилинаётганда қўлга киритилди. ЭДПнинг “иқтисодий” гуруҳи бюджетнинг барча харажатларини 5-10%га қисқартириш, ишсизлик учун нафақа тўлаш муддатини қисқартириш, нафақа фондини молиялашда давлат улушини камайтириш, уй-жой тўлови даражасини тартибга солишдан воз кечиш, стипендиялардан қисман ўқиш учун кредит беришга ўтишни кўзда тутган ўз инқирозга чиқиш лойиҳасини тақдим этди. ГСДП раҳбарияти бу лойиҳага салбий муносабатда бўлганлиги сабабли ҳукумат фалажланиб қолди. Шмидтнинг муросага келишга уринишлари зое кетди. 1982 йил сентябрда ЭДП социал-демократлардан ажралишини маълум қилди, 1 октябрда эса парламентда овоз бериш пайтида Шмидтга ишончсизлик билдиришномасини қўллаб-қувватлади. Янги канцлер ХДИ раҳбари Гельмут Коль бўлди. ГДРда социализм қурилиши Германия Демократик Республикаси конституцияси 1949 йил май ойида НХК (Немис Халқ Конгресси) томонидан тасдиқланди ва 7 октябрда

муваққат Халқ палатаси ташкил қилингандан кейин кучга кирди. 10 октябрда ГСҲМ СНК (Совет Назорат Комиссияси)га айлантирилди. 11 октябрда В.Пик республика президенти этиб сайланди, 12 октябрда эса Халқ палатаси О.Гротеван раҳбарлигидаги ГДР ҳукумати таркибини тасдиқлади. 1949 йил 15 октябрида ГДР ва СССР ўртасида дипломатик алоқалар ўрнатилди. 1949 йил конституцияси Шарқий Германияда “пролетариат диктатураси давлати” ташкил қилинганлиги эътироф этди, аммо шу билан биргаликда халқ ҳокимияти, давлатнинг демократик тузуми, давлатнинг антифашистик характери каби конституцион тамойилларни ҳам ўз ичига олган эди. Конституцияда расман демократик ҳуқуқ ва эркинликларни, жумладан, сўз, уюшмаларга бирлашиш, матбуот эркинлиги, никоҳ ва оилани, ҳамда кичик миллатлар ҳуқуқини ҳимоя қилиш бўйича давлат жавобгарлиги белгилаб қўйилган эди. Ижтимоий манфаат учун чеклаш имконияти билан мулкка эгалик қилиш ҳуқуқи ҳам эътироф этилди. ГДРда кўп партиявий тизим сақланиб қолди, аммо у ўзига кўринишга эга эди. Барча қонуний партиялар (ГЯСП, Миллий демократик партия, Деҳқонлар демократик партияси, ГЛДП, ХДИ) Миллий фронтга бирлаштирилди. Халқ палатасига сайлов ўтказиш учун Миллий фронт барча партияларининг ягона рўйхати белгиланиб, унда ўринлар (овозлар) олдиндан белгилаб қўйилар эди (ГЯСП учун 117 мандат, 52 мандат бошқа партиялар учун). Сайловлар натижаси олдиндан маълум эди. Расмий статистикага кўра сайловчиларнинг қатнови ҳам олдиндан белгиланган рўйхатни маъқуллаганлар сони ҳам доим деярли 100% бўлиб чиқарди. Тўғридан-тўғри умумий сайловлар орқали сайланадиган Халқ палатаси 1949 йил конституциясига кўра олий ҳукумат органи эди. Аввалига ерларнинг пропорционал ҳукумат асосида парламент юқори палатаси - Ерлар палатаси ҳам тузилган эди. Аммо 1952 йилдаги Ғарбий Германиянинг илгариги бешта Ерга бўлинишига барҳам берган маъмурий ислоҳотдан кейин унинг мавжудлиги ортиқча бўлиб қолди. 1958 йилда

Ерлар палатаси бутунлай йўқ қилинди ва ГДР парламенти бир палатали бўлиб қолди. 1960 йилда президентлик лавозими ҳам бекор қилинди. 1949 йилдан 1960 йилгача вафот этганича бу лавозимни В.Пик эгаллаган эди. Кейинчалик, давлат раҳбари вазифасини Коллегиал (ҳамкорлик) асосида бажарувчи орган - Давлат Кенгаши тузилди. Ижро этувчи ҳокимият хужжатга Вазирлар Кенгашига тегишли бўлиб, у ҳам Давлат Кенгаши каби Халқ мажлиси томонидан сайланар эди. Шарқий Германия давлат тузумининг шаклланишида ГЯСПнинг 1950 йил июлида бўлиб ўтган 111-съезди муҳим аҳамиятга эга бўлди. Унда ГЯСП Мқ (Марказий қўмита) бош котиби этиб В.Ульбрихт сайланган эди. СССРнинг ижтимоий ва иқтисодий тажрибасидан нусха олиш, ГЯСПнинг “янги тур партияси”га айланиши, ижтимоий ҳаётнинг барча соҳаларининг партия томонидан назорат қилиниши бошланиб кетди. Шу нарса аҳамиятлики, айнан партия съезди 1950 йилда халқ хўжалигини тиклаш икки йиллик режаси бажарилиши натижаларини муҳокама қилди ва ривожланишнинг биринчи беш йиллик режасини ишлаб чиқди. ГЯСП ва ВКП (б) бўлган сиёсий ҳаёт тарзи хос бўла борди. Дунёнинг империализм “жосус ва агентлар”га, троцкийчиликка, Титочиликка қарши кураш бошланди. Ўша 1950 йилда ҳамма нарсага қодир бўлган ГДР давлат хавфсизлиги вазирлиги (- давлат хавфсизлиги, “Штази”) ташкил қилинди. Ташкил қилинганидан бошлаб ГДР совет блоки доирасида имтиёзли мавқега эга бўлди. Бу иккала немис давлати ўртасидаги муносабатларидан ўзаро беллашув руҳи билан боғлиқ эди. ГДРнинг муваффақиятлари социалистик тузумнинг афзаллиги исботи деб қараларди. ГДРда амалга оширилаётган ўзгаришларни қўллаб-қувватлаш учун совет ҳукумати 1950 йилда репарация (товон) тўловларини икки марта қисқартирди, хом-ашё ва техника ташиб келиш ҳажмини ошириб борарди. Урушдан кейинги йилларда яратилган кўпгина совет ҳиссадорлик корхоналари ГДРнинг давлат секторига топширилди. 1950 йил октябрида Прагада бўлиб ўтган 8 та Шарқий Европа мамлакатлари конференциясида илк бор

“Германиянинг бирлашган қуролли кучларда иштироки” тўғрисида сўз борди. 1952 йилда ГДРда социалистик тузум асосларини яратиш бошланиши тўғрисида расман эълон қилинди. Бу кенг маъмурий ислоҳотга туртки бўлди, унинг давомида давлат бошқарувини марказлаштириш даражаси ниҳоятда кучайди. Полицияда ходимлар таркибининг сиёсий тозаланиши ўтказилди. қишлоқ жойларни мажбурий равишда кооперативлаштириш, саноатни кенг миқёсда давлат тасарруфига ўтказиш бошланди. Аммо мамлакат саноат потенциали (салоҳияти)ни тиклашда қўлга киритилган муваффақиятлар йирик ижтимоий чегирмалар ҳисобига эришилган эди. Аҳолининг турмуш даражаси пастлигича қолаверди. Индивидуал ишбилармонлик ташаббусини чеклаш, ишчиларга ишлаб чиқиш нормаларини ошириш, солиқлар оширилиши, диний-маърифатнинг таъқиб қилиниши ва “социализм асосларини қуриш”га хос бўлган бошқа жараёнлар халқ учун жуда оғир эди. Сталин ўли м и ГДР раҳбариятига ўз сиёсатига ўзгариш киритишга ҳаракат қилишга имкон берди. 1953 йил 10 июнда ГЯСП Мқ “йўл қўйилган хатолар”ни тузатиш учун “янгича йўл” тутиш тўғрисидаги қарорни босмадан чиқарди. Деҳқонлар ва ҳунармандларга нисбатан солиқ сиёсатини юмшатиш бўйича чоралар амалга оширилди. Аммо бу 16 июнда Берлин ишчиларининг меҳнат нормаларини оширишни бекор қилиш учун чиқишларига сабаб бўлди. 17 июнда бу тўлқин кўпгина шарқий Германия шаҳарларини қамраб олди. Бу тарқоқ ҳаракатнинг асосий лейтмотиви ГЯСП сиёсатидан норозилик, паст турмуш даражаси ва мамлакат ҳудуди совет қўшинларининг мавжудлигидан норозиликка асосланган эди. Бу чиқишларни бостириш учун совет танк қисмлари ишга солинди. қурбонлар сони 25 дан 300 тагача ташкил этди. 17 июн воқеалари ГЯСП раҳбариятини ислоҳотлар жараёнига тузатишлар киритишга мажбур қилди. СССРнинг кредитлари ва моддий ёрдамидан фойдаланиб, чакана нархларни пасайтириш ва ишчилар ва

ходимлар ойлигини оширишга муваффақ бўлишди. Енгил саноат ва уй-жой қурилишга инвестициялар оширилди. қишлоқ хўжалиги кооперативларига ихтиёрий қўшилиш тамойили изчиллик билан амалга оширилди. Майда буюмлар хусусий ишлаб чиқаришида сезиларли “эркинлаштириш” рўй берди. 3 мингдан ортиқ мусодара қилинган хусусий дўконлар ўз эгаларига қайтарилди. Кейинчалик, шу билан ГДРда иқтисодий тизимни бутунлай давлат тасарруфига ўтказиш рўй бермади, аммо умумхалқ мулки ва халқ хўжалиги ривожланишининг режавийлиги шубҳа остига олинмас эди. 1953 йил инқирозининг сиёсий натижаси ГЯСП ортодоксал қаноти мавқеининг кучайиши бўлди. Ульбрихт гуруҳи ижтимоий-иқтисодий соҳада радикал ўзгаришлардан воз кечиб, мавжуд вазиятдан партиянинг ислоҳотчи қанотини обрўсизлантириш учун фойдаланди. ГДР раҳбарияти умумий Германия муаммосини ҳал қилиш масаласига нисбатан ҳам ўта муросасиз мавқени эгаллади (Ғарбда бу сиёсат “Ульбрихт доктринаси” деб номланди). Умумий битим (1954 йил 26 майда) имзоланиши пайтида ГДР ҳукумати ГФР билан чегара бўйлаб “тақиқланган дона” яратишини эълон қилди. У тиконли сим, пост, патруль ва ҳоказолар билан жиҳозланган мустаҳкам минтақа қўринишига эга бўлди. Германия муаммосида СССР ва Ғарб мамлакатлари ўртасидаги 1953-1955 йиллардаги музокораларнинг муваффақиятсизликка учраши ГДРнинг бутунлай Совет блокига қўшилиши учун қулайлик яратди. 1954 йилда СССР репарациянинг қолган қисмини олишдан воз кечди ва ГДРга ўзига қарашли Шарқий Германия ҳудудидаги сноат корхоналарини топширди. ГДРга иқтисодий дастурларни амалга ошириш учун қўшимча кредитлар берилди ва ҳудудидаги совет ҳарбий таркибларини таъминлаш учун бериладиган тўловларини қисқартирилди. 1954 йил март ойида СССР ва ГДР ўртасида ГДРга тўлиқ давлат суверенитетини бериш тўғрисида битим тузилди. СССР фақатгина ГДР хавфсизлиги ва тўрт мамлакат келишувларида кўзда тутилган ташқи сиёсатини назорат қилиш мажбуриятини олди. 1955 йилда ГДР ОВД (ВШТ) аъзоси бўлди.

50-йиллар охиридан ГДР атрофидаги сиёсий вазият янада кескинлашди. 1958 йил 10 ноябрида Совет-Польша дўстлиги митингидаги нутқида Хрушчев “Берлиндаги оккупацион режим қолдиқлари”дан воз кечиш мақсадга мувофиқлиги тўғрисида баёнот берди. АҚШ, Буюк Британия ва Франция ҳамда ГДР ва ГФРга 27 ноябрда юборилган хатда Ғарбий Берлинни “ҳарбийсизлантирилган эркин шаҳар”га айлантириш тўғрисида таклиф киритилган эди. СССР Ғарбий Берлин ва ГФР ўртасидаги транспорт ҳаракати тартибини қайта кўриб чиқишини маълум қилди. Тўрт мамлакат ташқи ишлар вазирларининг бу масала бўйича Женева йиғилиши натижасиз якунланди. Американинг У-2 (?)-си билан бўлиб ўтган воқеа, Париждаги олий мартабали учрашувнинг муваффақиятсизликка учраши, 1961 йил июнидаги Хрушчев ва АҚШнинг янги президенти Кеннеди ўртасидаги муваффақиятсиз музокоралардан сўнг ГДР атрофидаги вазият ниҳоятда кескин бўлиб қолди. 1961 йил ёзидан бошлаб ГДРдан Берлиндаги очиқ чегара орқали аҳолининг Ғарбга кўчиши бошланди. Агар 1959 йилда ГДРни 144 минг киши, 1960 йилда 203 минг киши тарк этган бўлса, 1961 йилнинг фақатгина июль ойида ГФРга 30 минг киши, август ойининг биринчи ва иккинчи ҳафтасида 48 минг киши қочиб ўтди. 1961 йилнинг 13 дан 14 августга ўтар кечаси Берлиннинг ғарбий ва шарқий секторини ажратиб турувчи девор қад ростлади. Бу чораларни ГДР ҳукумати давлат чегарасини мустаҳкамлаш ва “ғарб агентлари” ҳаракатларига барҳам бериш учун қўлланилган чоралар деб шарҳлади. Берлин девори Европани икки қарама-қарши лагерга бўлган “темир парда” рамзига айланди. 60-йилларда ГДРнинг тараққиёти Венгрия ва Чехословакиядаги жараёнларга ўхшаш эди. 1963 йилда ГЯСП нинг У1 съезди партия дастурини қабул қилди. Унда ГДРнинг социалистик тараққиёт босқичи бошланганлиги эълон қилинди, меҳнат унумдорлиги ва халқ хўжалиги комплекси самарадорлигини ошириш фуқаролар ўртасида “социалистик муносабатлар” ўрнатилиши, Германиянинг миллий бирлигини тиклаш

вазифалари қўйилди. 1963 йилдан “социалистик бозор” моделини яратишга қаратилган иқтисодий ислоҳотни амалга ошириш бошланди. Саноат маҳсулотларига давлат дотациялари бериш қисқартирилди. Халқ корхоналари хўжалик ҳисобига ўтказилди, уларнинг ишлаб чиқаришдаги мустақиллиги оширилди. ГДР тараққиётнинг юқори суръатларига эришди ва социалистик ҳамдўстликнинг етакчи мамлакатларидан бирига айланди. СССРдаги янги мавкурафий тўлқинлари қўллаб-қувватлаган Ульбрихт социализмни марксистик-ленинча коммунистик жамиятга ўтиш даври деб таърифланишидан фарқли ўлароқ “нисбатан мустақил формация” деб қарай бошлади. Бу асосда ГДР раҳбарияти “социалистик ҳамдўстлик”да ўз мавқеини ўзгартиришга интилар эди. СССР томонидан фақатгина социалистик тараққиётнинг илк босқичларида бўлган мамлакатларга нисбатан амалга оширилиши мумкин бўлган ортиқча сиёсий ва мафкуравий бошқарувдан воз кечиш зарурлиги тўғрисидаги фикр ўртага ташланди. ГЯСПнинг 1967 йилдаги У11 съездининг “ривожланган социалистик ижтимоий тузум”ни яратиш тўғрисидаги қарори айнан шундай мазмунга эга эди. 1968 йилда қабул қилинган янги конституция ГДРни “немис миллатининг социалистик давлати” деб эълон қилди. Илгариги давлат тузумини сақлаб қолган 1968 йил конституцияси ГЯСП ролини янада аниқроқ белгилаб қўйди. Ульбрихт ва унинг тарафдорлари партия етакчи мафкуравий-сиёсий куч бўлиши, аммо маъмурий бошқарув Давлат Кенгаши тасарруфида бўлиши керак, деб ҳисоблашарди. ГЯСП раҳбариятида бу давр ичида аппарат (бошқарув) ходимлари таъсири анча камайиб технократлар, профессионал иқтисодчилар вакиллари кўпайди. Шу билан бирга ҳеч қандай туб сиёсий ислоҳот ҳақида сўз бормас эди. ГДР раҳбариятининг 1968 йилдаги “Прага баҳори” воқеаларига муносабати намойишкорона эди. Ульбрихт ОВД (ВШТ) мамлакатларининг Чехословакияга нисбатан қаттиққўллигини қўллаб- қувватлади ҳамда Шарқий Германиянинг ҳарбий таркиби ҳарбий операцияда иштирок этди.

1971 йил баҳорида Ульбрихт “ўз илтимосига кўра” ГЯСП Мқ биринчи котиби вазифасидан озод қилиниб, партиянинг фахрий раҳбарияга айланди. ГДРнинг янги раҳбарияти Эрих Хонеккёр раҳбарлигида СССРга нисбатан ҳар қандай ФРОНДЕРСТВО (асосий шартларга рози бўлиб, баъзи хусусий ҳолларга қаршилик қилиш)дан воз кечди. Фаол иқтисодий ва сиёсатни сақлаб қолиш билан биргаликда жамият устидан мафкуравий назорат кучайтирилди. ГЯСП сафларида бирликни мустаҳкамлаган ва нокоммунистик партияларга тазйиқни кучайтирган Э.Хонеккер турмуш даражасини кўтариш орқали жамиятда ижтимоий тинчликка эришишга ҳаракат қиларди. 70-йилларда Гдрда нархлар барқарор сақланиши шароитида даврий равишда ойлик маоши ва нафақа тўловлари ошириб борилди. Дунёдаги ноқулай иқтисодий вазиятга қарамасдан 70-йилларнинг биринчи ярмида миллий даромад учдан бирга кучайди. Хонеккер режими Умумий Германия масаласига муносабатни тубдан ўзгартирди. 1971-1972 йилларда Ғарбий Берлин масаласида иккита Германия давлатлари ўртасидаги муносабатларда олдинги силжиш рўй берди. Аммо бу янгиликларни қўллаб-қувватлаган Хонеккер “алоҳидалашиш” ( ажралиш, айрилиш, узоқлашиш, тўсиқ яратиш) сиёсатини қўлга олди. Социалистик немис миллатининг концепцияси расман қабул қилинди. ГДР конституциясининг янги таҳриридан (1974 й) Германияни бирлашишига эришиш давлат сиёсатининг асосий мақсади томонини эътироф этувчи банд олиб ташланди. Унинг жойига янги сатрлар киритилиб, уларга кўра ГДР - “социалистик ҳамдўстликнинг ажралмас қисмидир” ва СССР билан иттифоқчилик муносабатлари “абадий ва дахлсиз” эканлиги баён қилинди. Муассаса ва ташкилотлар номидан “Германия” ва “германиянинг” сўзлари олиб ташлаш бўйича кенг ишлар амалга оширилди. Социалистик турмуш тарзини оммавий тарғибот қилиш, жумладан машҳур Шарқий Германия “спорт машинаси”ни яратиш ҳисобига ташвиқот қилиш амалга оширилди. Икки немис давлати фуқаролари ўртасидаги алоқалар чеклаб қўйилди. ГФР билан чегаралар бўйлаб, кесиб

ўтувчиларни отиб ташлаш ҳоллари тез-тез рўй бериб турди. ГЯСП аъзоларига норасмий “ғарб билан алоқалар”ни сақлаб туриш тақиқланди. ГДРдаги қариндошларидан хабар олмоқчи бўлган ГФР ва Ғарби Берлин фуқаролари жуда ноқулай курс бўйича ГДРда бўлиш муддатига пропорционал (мутаносиб) бўлган дойчмаркаларнинг маълум миқдорини алмаштиришга мажбур бўлишди. Аммо, “узоқлашиш” сиёсати Шарқий Германия раҳбариятига “маҳбуслар билан савдо-сотиқ қилиш”га халақит бермади: маълум тўлов эвазига ГДРда “давлатга қарши жиноят”да айбланган шахслар озод қилиниб ГФРга жўнатилар эди. Бу амалиёт 60- йиллардаёқ ГФР ташаббуси билан бошланган эди, аммо айнан Хонеккер ҳукмронлиги даврида ниҳоятда кенгайди. 1964-1989 йилларда жами 33 минг киши ўртача “нарх”да 95847 дойчмаркадан сотилди.

Адабиётлар: 1. Новейшая история стран Европ ы и Америки XX век. Частъ 2 (1945-2000) М., 2001. 2. З.Р.Нуриддинов “Ғарб мамлакатларининг энг янги тарихи” (1939-1971). Т., 1976 й. 3. Г.Ҳидоятов, Х. Ғ уломов. Всемирная история стран Западной Европы и Америки. (1946-1995). Т. , 1999 й. 4. Новая и новейщая история. 1990 й. № 5. 5. Криговуз И.М. Крушение “реального социализма” в Европ е и судьбы освобод н вшихся народов. М. , 2001. 6. Мосририр. Осень-93. Хроника противостаяния. М., 1995. 7. Медведев В.А. Распад. Как он произошол в “мировой системе социализма”. М., 1994.

O'xshashlar

Кадимги давр Узбекистон тангалари

Урта осиёда антик давр ёдгорликлари

Буюк Британия 60-70 йилларда технократик давр

Ўрта Oсиёнинг ибтидoий давр манбашунoслиги ва тарихшунoслиги

Узбекистонда давлат мустакиллигининг кулга киритилиши. Хукукий демократик давлат ва фукаролик жамияти асосларининг барпо этилиши