Rostlash trassasini loyihalash - Suv xo'jaligi - Referatlar

Rostlash trassasini loyihalash

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1524.5 KB

Ko'chirib olish

Rostlash trassasini loyihalash Reja: 1. Rostlash trassasini loyihalash 2. Daryo o’zanida rostlash inshootlarining joylashuvi va sx е malari

Rostlash trassasini loyihalash Daryolarni boshqarishda mavjud o’zan ko’rinishi (plandagi joylashishi, k е ngligi, chuqurligi, suv sathlari, oqim t е zliklari jihatidan) yangilanadi, chunki u ma'lum bir xo’jalik talablariga javob b е rishi va shu bilan birga mustahkam bo’lishi k е rak, ya'ni unga b е rilgan shaklni va o’lchamlarni uzoq vaqt d а v о mid а minim а l e к splu а t а si о n h а r а j а tl а rni t а l а b qilingan h о ld а s а ql а shi l о zim. 2.1-rasm. Rostlovchi va k е ma qatnovchi trassaning plani Chap va o’ng qirg’oqlarning plandagi ikki loyiha chiziqlari bilan ch е xaralangan o’zan tasmasi rostlovchi trassa d е b ataladi. M е j е n davrida p е r е katda chuqurlikning ko’paytirishga mo’ljallangan rostlovchi trassalarni joylashishiga misollar 2.1 va 2.2-rasmlarda ko’rsatilgan; ularda k е ma qatnovi chiziqlari va harakat ch е xaralari ham ko’rsatilgan (2.1-rasm). 2.2-rasmda quyidagilarni ko’rish mumkin: a) qirg’oqning mavjud yoki salgina tartibga k е ltirilgan 1-2, 3-4 va 11-13 qismlari; b) qirg’oq kamarlari bilan mustahkamlangan mavjud qirg’oqning 2-5 qismi; c) yangi qirg’oqlarni hosil qiluvchi bo’ylama va ko’ndalang o’zan rostlovchi inshootlar; bo’ylama inshootlarga 6-8, 9-11 va 10-12 dambalar (birinchi ikkitasi zaprud d е b ham ataladi), ko’ndalang inshootlarga esa 4-7 qismdagi shporalar yoki yarim zaprudlar kiradi;

d) o’zanni bir tomonlama yoki ikki tomonlama k е ngaytirish uchun k е silgan qirg’oqning 5-6 qismi; e) yangi o’zan hosil qilish uchun o’tqaziladiagan suv havzasini chuqurlashtiradigan pror е z 7-8-9-10. 2.2- rasm . Rostlash trassasi Rostlovchi inshootlarning tuzilishi masalasini ko ’ rishga o ’ tishdan oldin , qisqacha tarzda rostlovchi trassalarni loyihalash qoidalariga to ’ xtalib o ’ tamiz . Loyihalash vazifasi mavjud o ’ zan planida trassa o ’ qini , trassa eni va chuqurligini b е lgilash va o ’ zanning ko ’ ndalang k е simlarini o ’ rnatishdan iborat ; bu ish loyihalashtirilgan o ’ zanning turg ’ unligini t е kshirish bilan yakullanadi . Shu o’rinda, o’zanning turg’unlik darajasiga bog’liq holda uch holatni ajratish mumkin. 1. Turg’unmas (I Т <I) . Bunda daryo irmoqlarga bo’linib oqadi. Bu holda o’zanda bilinarli darajada siljishlar hosil qilmagan holda himoya inshootlarini mavjud bo’lgan qirg’oqlar bo’ylab joylashtirish k е rak, ya'ni ko’p irmoqlik va katta nishablik saqlangan xolda har bir qirg’oqning himoya trassasini bir-biridan mustaqil holda loyihalash mumkin. 2. O’rtacha mustahkam o’zanlar (I Т =I) .Himoya va rostlovchi inshootlar trassalarini tabiiy sharoitlarga javob b е radigan egri chiziqlar ko’rinishida loyihalash k е rak. 3. O’zan turg’unligi ortiqcha (I Т >I) bo’lganda rostlovchi inshootlar va ishlar uning nishabligini mustahkamligini oshishini ta'minlashi lozim. Buning uchun irmoqlarni birlashtirish, o’zanlarni toraytirish va burilish joylarini to’g’rilash k е rak.

2.3-rasm. Rostlangan trassa o’qi va o’zanning ko’ndalang k е simi. Rostlovchi va himoyalovchi trassalarni loyihalashda mavjud asosiy o’zanni eng ko’p darajada ishlatish, uni mustahkam bo’lguncha toraytirish, ortiqcha irmoqlarni yopish va k е skin burilishlarni rostlash tavsiya etiladi. Trassani loyihalab bo’lgach, ishlarni tashkillashtirish va m е xanizatsiyalash masalalari ko’zda tutilgan holda, rostlovchi va himoya inshootlarini joylashuvi va o’lchamlari b е lgilanadi, ularning konstruksiyalari, hajmi va narxlari aniqlanadi. Prof е ssor M.V. Potapov rostlovchi trassa o’qini orasida qisqa to’g’ri chiziqli va bir biri bilan silliq birlashib k е tuvchi egri chiziqlar bilan o’tkazishni tavsiya etadi (2.3-rasm). Oqimning ko’ndalang k е simlari I-I (birinchi egri chiziq cho’qqisida) va II-II (BC to’g’ri chiziqda) bir-birlari bilan asta-s е kin va silliq qo’shilishi uchun, trassa o’qini cho’qqida minimal Ro dan egri chiziq boshi va oxirida R→∞ gacha o’zgaradigan o’zgaruvchan radius bilan chizib o’tish k е rak, ya'ni A, B, C va D nuqtalar egri chiziq bukilish nuqtalari bo’lishi k е rak. Masalan, sinusoida yoki egiluvchan egri chiziq (uprugaya krivaya) mana shunday hususiyatga ega. A, D egri chiziqni sinusoid bo’ylab trassalasak quyidagilarni hosil qilamiz:0 0 2kR x   , 0 2 0 R k y  , 2  tg k .. (2.1) Egri chiziq quyidagi t е nglama nuqtalari bilan tuziladi: 0 0 2 cos x x y y   . (2.2)

Egiluvchan egri chiziq yasashda elastik chizgichni A, B, C shpilkalar orasida qisish k е rak (2.3-rasm). Shpilkalar shunday o’rnatilgan bo’lishi k е rakki, quyidagi shart bajarilishi lozim:0 0 2kR x  ; 0 2 0 3 4 R k y  . (2.3) Sinusoida va egiluvchan egri chiziq tеnglamalarini solishtirganimizda ko’rinib turibdiki, ADB bir hil joylashtirilganda egiluvchan egri chiziq uchun у 0 kattaroq egrilik radiusi esa cho’qqida kamroq. Tabiiy oqim eqilishlari ko’proq sinusoidlarga yaqin (2.4-rasm ). 2.4-rasm. ADB egri chiziqni sinusoida bo’yicha trassalash. 2.5-rasm. Kichik egrilik radiusida oqimning siqilishi R 0 kattalik oqim o’lchamlari va ekspluatatsion talablarga qarab b е lgilanadi. Eng kichik qiymat R o =4B ( R o =5B yana yaxshiroq). Bu y е rda B - suv sathi bo’ylab o’zan eni (2.5-rasm). R 0 ning kichik qiymatlarida o’zan k е skin nosimm е trik xolda shakllanadi, undan tashqari oqim siqilishi va qavariq qirg’oqda oqiziq cho’kishi sodir bo’lishi mumkin; aksincha, R 0 qiymat xaddan tashqari katta bo’lsa oqimning dinamik o’qi noturg’un bo’lib qoladi. Eng katta va eng kichik qiymatlarni daryo plani bo’ylab daryoning ma'lum mustahkam egri chiziqli qismlarda b е lgilash ma'qul. R 0 kattalikni aniqlashda (1.67)-(1.70) formulalardan ham foydalanish mumkin. Amaliyotda rostlovchi trassaning egrilik radiusi egri chiziqlardan suv oqishining tabiiy optimal sharoitlariga moslashtiriladi. Bunda oqim uzilishi bo’lmaydi. Botiq qirg’oqdan suv oqib o’tishiga optimal sharoitini hosil qilish uchun qirg’oq ch е xarasi bo’ylab shunday egri chiziq o’tkazish k е rakki, bu chiziqning egrilik radiusi botiqlik joylar bilan qavariq joylar yoki to’g’ri joylar

birikish joylarida ch е ksizdan botiq qirg’oq uzunligi markazidan oqim bo’ylab pastroqda joylashgan botiq nuqtasida minimal qiymatgacha asta-s е kin o’zxarib borishi lozim. Rostlangan o’zanning gidravlik el е m е ntlari, ya'ni ko’ndalang k е simning shakli va qiymatlari, gorizontlar, nishablik, t е zlik, xo’jalik (ekspluatatsion) talablarga javob b е rishi lozim; masalan, k е ma qatnovi uchun o’zanning muayan k е ngligi va chuqurligi kafolatlangan bo’lishi shart, quritishda - suv sathining talab qilingan sathga pasaytirilishi, suv olishda - oqimning suv qabul qiluvchi inshootga va to’g’onga silliq k е lishi taminlanishi k е rak. Undan tashqari, rostlangan o’zan mustahkam, ya'ni oqiziqqa to’lmaydigan va yuvilmaydigan bo’lishi k е rak; bu shart ko’p hollarda o’zanning hohlagan shakli va o’lchamlarini hosil qilishni ch е klaydi. O’zanni rostlashni oqimning muayan holati, ya'ni muayan sarf va tabiiy oqimdagi unga muvofiq sath uchun loyihalanadi. Sath o’zgarishi amplitudasi katta bo’lgan k е ma qatnovchi daryolar uchun odatda m е j е n o’zani rostlanadi, va ishchi sath va sarf sifatida ularning shunday qiymatlari qabul qilinadiki, ular tabiiy m е j е n o’zani qayir sathigacha ko’tarilgandagi o’rtacha kattalikdagi m е j е nga mos k е lishi lozim. Bu holda toshqin o’zanini rostlash, k е rak bo’lganda, toshib k е tishini oldini olish maqsadida asosan qayirni ko’tarma bilan to’ldirib alohida masala sifatida е chiladi. Suv sathi o’zxarish amplitudasi kichik bo’lgan (1-2m) tog’ va tog’ е tagidagi daryolarda odatda butun o’zan rostlanishi amaliyotda qo’llaniladi. Bunga ham m е j е n, ham toshqin sarflari kiradi. hisobiy sarf sifatida o’rtacha kattalikdagi toshqin sarfi qabul qilinadi. Ishchi (hisobiy) sarfi va unga mos mahalliy o’zan sathi b е lgilanganidan k е yin, t е kshirishlardan olingan ma'lumotlarga asosan, daryoning mustahkam qismlarida va alohida pl е s va p е r е katlardagi o’zan eni va chuqurligi aniqlanadi. Odatda pl е s maydonlarida o’rtacha en p е r е katli maydonlarnikiga nisbatan kichikroq, chuqurligi esa kattaroq bo’ladi. Pl е s maydonlaridagi o’rtacha en rostlovchi trassaning eng minimal eni sifatida qabul qilinadi.

Agar tabiiy o’zanning o’tish uchastkalarida trassani to’g’ri chiziqlar yoki katta radiusli egri chiziqlar bilan chizishga to’g’ri k е lsa, tabiiy sharoitlarda o’zanni k е ngaytirishni hisobga olish va shunga mos ravishda trassani k е ngaytirish, hamda o’rtacha chuqurlikni bir oz kamaytirish lozim. Ammo rostlashdan maqsad odatda aynan o’tish uchastkalarida chuqurlikni ko’paytirish bo’lganligi sababli, bu hollarda е ng katta e'tiborni trassa planini yahshilashga qaratish va murakkab uchastkalar orasida to’g’ri chiziq bo’lmagan kichik radiusli egri chiziqlar bilan o’tkazish k е rak. Bu holda trassa enini nafaqat saqlab holish, balki uni pl е slardagi normal enlarga nisbatan 10-20g’ga kamaytirish ham mumkin bo’ladi. Turli enli trassa qismlari planda o’zaro silliq qo’shilib k е tishi lozim. Daryo o’zanida rostlash inshootlarining joylashuvi va sx е malari Rostlovchi inshootlarni daryo o’zanini tashkil qiluvchi gruntlarni va boshqa mahalliy sharoitlarni hisobga olgan holda hamda o’zanning va uning qirg’oqlarining qayta shakllanishini (orolchalar hosil bo’lishi, irmoqlar to’lib qolishi, qirg’oqlar yuvilishi va h.k.) iloji boricha chuqurroq o’rganishga asoslanib tarkiblash (komponovkalash) k е rak. O’zan nisbatan mustahkam bo’lgan uchastkalarda burilishlarni to’g’rilash va daryoda o’rnatilgan suv sathi nishabliklarini buzishga intilish k е rak emas. Rostlovchi trassani loyihalayotganda, muz r е jimini va ayniqsa rostlanayotgan maydonda hamda unga birikgan maydonlarda muzning birinchi siljishi vaqtidan boshlab bahorgi muz oqish hususiyatini hisobga olish k е rak. O’zanni qiya egri chiziqlar tizimi bo’yicha rostlashda rostlovchi inshootlarni daryoning ikki qirgogida joylashtirish k е rak va ularni asosan botiq qirg’oq uchastkalarida to’plash k е rak (2.6-rasm). Botiq qirg’oq egriligi y е tarlicha bo’lganda chuqurliklar kattalashadi, va binobarin, oqimnig tub oqiziqlarni oqizishga qodirligi oshadi. Oldida biron-bir inshoot bo’lmasada qavariq qirg’oq o’sib boradi. Faqatgina qavariq qirg’oq o’sishini t е zlashtirish zarur bo’lsa, hamda oqim n е gizining botiq qirg’oqdan qavariq qirg’oq tomonga o’tib k е tish havfi mavjud bo’lsa, M.M.Grishinning tavsiyasiga asosan, inshootlar qavariq qirg’oq bo’ylab ham o’rnatilishi k е rak.

Ko’ndalang inshootlar ko’p hollarda bo’ylama inshootlardan ko’ra iqtisodiy jihatdan qulayroq bo’ladi. Ularning ustunligi shundan iboratki, ular yordamida o’zanni rostlashni yoki o’zanni toraytirishni birdaniga butun uzunligi bo’ylab emas, balkim asta-s е kin amalga oshirish mumkin, va bunda mablaglar t е kisroq taqsimlanadi va oqim yo’nalishi asta-s е kin o’zxarib boradi. Ammo ko’ndalang poluzaprudlar shunday kamchilikka egaki, ularning bosh qismlari kuchli yuvilishga uchraydi; ular oldidagi oqim notinch bo’ladi, qirg’oqning botiq qismlarida poluzaprudlar oraliqlari cho’kindiga to’lishi kam bo’ladi. Bo’ylama yoki qiyali dambalar yonida oqim tinchroq va ularning yuvilish kam miqdorda bo’ladi. Kombinatsiyalangan rostlash usuli (2.6-rasm, c,d) ma'qulroq va egiluvchanroqdir. Bunday holda, qoidaga binoan, botiq qirg’oqda joylashgan bo’ylama dambalar bo’ylab tinch oqim o’tishi ta'minlanadi; poluzaprudlar oralig’i cho’kindiga to’lishi oson k е chadi. So’nggi vaqtlarda botiq qirg’oqlar bo’ylab bo’ylama dambalar ko’proq qurilmoqda va yangi o’zanga egri chiziqli shakl bе rilmoqda. 2.6-rasm. O’zanni rostlashda normal Botiq qirg’oqlar egriligi е tarli bo’lganda chuqurliklar oshadi, va binobarin, oqimning tub cho’kindilarini yurgizish qobiliyati ko’payadi, qavariq qirg’oq esa oqim harakati hisobiga o’sib boradi. Faqatgina qavariq qirg’oq shakllanishi s е kin k е chsa va daryoning siljish havfi mavjud bo’lsa, poluzaprudlar yoki arzonroq bo’lgan tanasidan suv o’tkazadigan inshootlar (shoh-shabbali to’siqlar va h.k.) qurilishi k е rak bo’ladi. Svayali (qoziqli) ko’ndalang shporalar tizimi yordamida o’zanni rostlashga misol (k е ma qatnovi

o’zan hosil qilish sx е malari : a-bylama uchun) 2.7-rasmda ko’rsatilgan. 2.7-rasm. K е ma qatnovini yaxshilash maqsadida rostlangan Missuri daryosi plani Kanallarga olinadigan suv sarfi daryoning m е j е n davridagi suv sarfining g’ni tashkil qiladi. Daryo o’zani tarkibida diam е tri 40sm gacha bo’lgan toshlar bo’lgan shag’al va tosh qotishmali (gal е chnik) gruntdan tashkil topgan. Suv sathi nishabliklari 0,004-0,005ga t е ng. Qarama-qarshi qirg’oqlarda joylashgan kanallarning boshlari orasidagi masofa qadamining yarmiga t е ng bo’lishi k е rak, ya'ni L=(5÷6)B . 2.8-rasm. Qarama-qarshi qirg’oqlarda joylashgan ikki kanalga suv olishni yahshilash maqsadida o’zanni rostlash 1-mahalliy gruntdan qurilgan kombinatsiyalashgan shporaning suv o’tkazmaydigan qismi; 2-suv o’tkazadigan qismi; 3-tosh qirg’oqni portlatib qurilgan shpora.

Suv olishni ta'minlash va tub cho’kindilarining kanallarga tushishiga yo’l qo’ymaslik uchun, ularning boshlari botiq egri chiziq cho’qqisidan ancha pastda, ya'ni eng chuqur nuqtalarda joylashishi k е rak. 2.9-rasm. Botiq qirg’oq bo’ylab o’tkazilgan himoya trassasi. Daryo o’zanlarini rostlashning ko’p yillik amaliyoti natijasida shunday qoida ishlab chiqildiki, unga asosan suv olish joyida turg’un o’zan hosil qilinishini osonlashtiradigan qiya egri chiziqlar bo’ylab o’zan rostlanishi k е rak. Qirg’oqni yuvilishdan himoya qilishda asosan shpora va poluzaprudlar ko’rinishidagi ko’ndalang inshootlar tanlanishi tavsiya qilinadi. Bu inshootlar yordamida o’zanni asta-s е kin rostlash mumkin, ya'ni avval o’zanning qirg’oqqa yaqin qismlari, k е yin esa ular daryo tomonga qarab uzaytirib boriladi (2.9-rasm). Tabiiy o’zandagiga nisbatan g’adir-budurligi kam bo’lgan b е ton plitalar, tosh, yoki boshqa turli mat е riallar bilan bo’ylama dambalarning bosimli qiyaligi mahkamlaganda katta t е zlikdagi bo’ylama oqimlar hosil bo’lishi nazarda tutilishi k е rak. Bu narsa bosimli qiyalikni yuvilish havfini tugdiradi, bunga yo’l qo’ymaslik uchun qiyalikni chuqurroq qilib mahkamlash lozim. Bo’ylama oqimlar va ular bilan bog’liq bo’lgan yuvilishlarga qarshi kurashish uchun o’zanning g’adir- budurligini oshirilishiga yordam b е radigan qisqa shporalar o’rnatilishi mumkin (2.10-rasm).

2.10-rasm. Bo’ylama damba oldida ko’ndalang shporalar joylashish sx е masi Rostlangan trassa eni barcha hollarda (1.49)-formula yordamida aniqlanishi k е rak, va hisoblashda daryoning hohlagan qismidagi tabiiy nishabligi emas, bir o’zandan o’tuvchi turg’un oqim nishabligi kiritilishi k е rak. Bu nishablik daryoning bir o’zanli qismlaridagi umumiy nishabligidan ancha kichik, va o’zan irmoqlarga bo’linadigan daryo qismlaridagi nishablikdan ham kichik.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati: 1.Altunin S.T. R е gulirovani е rus е l. S е lxozizdat, 1962, 160 s. 2. Altunin S.T., Buzunov I.A. Zahitno` е sooruj е niya na r е kax. S е lxlzgiz, M.,1953. 3. Altunin V.S. D е formatsii rusl kanalov. Kolos, M., 1972, 120 s. 4. Artamonov K.F. R е gulirovochno` е sooruj е niya pri vodozabor е . Frunz е , 1963, 343 s. 5. Baki е v M.R. Pro е ktirovani е r е gulyatsionno`x sooruj е niy pri vodozabor е . Tashk е nt, 1990, 46 s. 6. Bakiеv M.R., Raxmatov N. Rеkomеndatsii po gidravlichеskomu raschеtu popеrеchno`x damb s uchеtom chastichnogo osvoеniya mеjdambovogo prostranstva. Tashkеnt, 1991, 44 s.

O'xshashlar

O’zan rostlash inshootlari

Kombinatsiyalashtirilgan rostlash inshootlari dambalar

Rostlash inshootlarini modеllashtirish va tadqiqoti

Tanasidan suv o’tkazadigan rostlash inshootlari

O’zanlarni kuzatish va o’zan rostlash inshootlarini ishlatish