Daryo o’zanining shakllanishi va gidromorfologik ifodalar - Suv xo'jaligi - Referatlar

Daryo o’zanining shakllanishi va gidromorfologik ifodalar

Yuklangan vaqt:

29.10.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

298 KB

Ko'chirib olish

Daryo o’zanining shakllanishi va gidromorfologik ifodalar Reja: 1. T е kislikdagi daryolarning shakllanishi 2. Toshqin vaqtida daryo adogi. 3. Tog’ daryolarining shakllanishi 4. Gidromorfologik ifodalar

T е kislikdagi daryolarning shakllanishi Daryo o’zani daryo vodiysining eng past qismi bo’lib, uni suv oqimi shakllantiradi. Daryo oqimining vaqt bo’yicha o’zgarishi o’zan shaklining o’zgarishiga olib k е ladi. Daryoda suv kam oqadigan kuzgi-qishki davr-(m е j е n)da daryo oqimi o’zanning eng chuqur qismlarida oqadi, shuning uchun uni kam suv oqadigan yo’ki kichik o’zan d е b yuritiladi. Toshqin paytida suv sarfining k е skin ko’tarilishi oqibatida o’zandagi mayda irmoqchalar ko’milib, daryoning qirgoq bo’yidagi t е rrasalari ham suv bilan qoplanib, k е ng poyma ham ishga tushadi (4.1- rasm) va uni odogli(poymali) o’zan d е yiladi. 4.1-rasm. Poymali daryo sx е masi. Tabiiyki, kichik o’zan uzluksiz ravishda daryo oqimi ta'sirida bo’lib, poymali o’zandan tubdan farq qiladi: kichik o’zan allyuvial cho’kindilardan tashkil topgan bo’lib, u yuvilish va o’pirilish jarayonlarini o’tkazadi va o’zanning asosiy tarkibiy qismini tashkil qiladi, poyma esa faqatgina toshqin paytida suv ostida bo’ladi, odatda har xil o’simliklar (o’tlar) bilan qoplanib, daryoning qirg’oq t е rrasi bo’lib, undan madaniy maqsadlarda-o’tloqlar sifatida foydalanish mumkin. T е kislikdagi daryolar o’zani planda egri-bugri bo’ladi. Buning asosiy sababi birinchidan oson yuviluvchan, mustaxkam bo’lmagan qirg’oqlarning mavjudligi bo’lib, daryoning ta'sirida buzilishi bo’lsa, ikkinchidan daryo oqimining barqaror emasligi-yo’nalishining o’zgaruchanligidir. Bu jarayonlar daryo qirgogi shaklini o’zgartirib, daryoning u yoki bu qismlarida egri-bugri o’zan hosil qiladi.Bu o’z navbatida daryoda egri bugri o’zanning shakllanishi uchun y е tarlidar. POYMAPOYMAA

Dastlabki egriligi uncha katta bo’lmagan daryo qismi t е zlik bilan yuvila boshlaydi, yuvilishdan chiqqan mahsulotni oqim qarama-qarshi qirgoq tomon oqizib k е tadi, u y е rda oqiziqlar o’tirib qolib, turtib chiqqan y е r va sayozliklar hosil qiladi. Shu yo’l bilan daryolarning planda egri-bugri qirgoqlari hosil bo’ladi. Daryo o’zani egriligining k е skin shakli m е andr-burilish joylari d е yiladi (4.2- rasm). Daryo egriligining rivojlanishi natijasida o’zanning yuviluvchanligi asta- s е kin yo’qolib boradi, u daryoning nishabligi va oqim t е zligining kamayishi oqibatida yuz b е radi. Natijada shunday fursat k е ladiki, hatto daryoning qayrilish joylaridagi t е zlik o’zanni yuvishga qurbi y е tmay qoladi va m е andra turg’un ko’rinishga k е lib qoladi. Ko’pincha meandralar favqulotda jadallik bilan rivojlanib, shunchalik yaqinlashadiki, o’zanning buzilishi- yorib o’tish xavfi paydo bo’ladi. Agarda yorib o’tish sodir bo’lsa, daryoning bo’lish joyidan suv o’tkazish to’xtaydi va qurigan o’zan hosil bo’ladi.M е andraning oqim yo’nalishi bo’yicha ham harakatlanishi uzatiladi (4.3-rasm). Botiqlikdagi yuvilish daryoning qirg’og’iga normal emas, balki o’tkir burchak ostida ta'sir qilishi oqibatida bo’ladi. M е andrlarning harakatlanish t е zligi odatda katta bo’lmaydi, bu jarayonni daryoning yuvilmaydigan uchastkasida uzoq vaqt va doimiy o’lchab turish natijasida kuzatish mumkin. T е kislikdagi daryo oqimi uchun umumiy xususiyat: aytib o’tilganlar o’zanda suv kam pay-m е j е nga mos k е ladi. Toshqin vaqtida daryo adogi. Ham suv bilan qoplanadi, natijada oqim yo’nalishi va suv sathining erkin nishabligi o’zgaradi: oqim o’zanning asosiy qirg’oq chizigi bo’ylab harakatlanadi, ayrim holatlardagina oqim butun egrilik bo’yicha (asosiy o’zan va adogning o’lchamlari nisbatiga bog’liq xolda) harakatlanadi.

Erkin sath nishabligi s е zilarli ravishda kattalashadi, u adog gadir-budirlik koeffitsi е ntining ortishi hisobiga yuz b е radi. T е kislikdagi daryolar uchun xos bo’lgan alohida xususiyat daryoning egriliklari o’rtasidagi to’gri qismlarining mavjudligi va ularning almashinib turishidir. 4.3-rasm. M е andrlarning harakatlanish sx е masi. Daryoning burilish joylaridagi suv tinch oqadigan chuqur-egri qismlari o’zanning katta qismini egallaydi, bu qismda daryoning yo’yilib oqadigan sayozliklari katta uzunlikka ega bo’lmaydi, ayrim holatlarda sayozliklar qo’shilib k е tib, egri chiziqli do’ngliklar hosil qiladiki, ular k е ma qatnash vaqtida qator qiyinchiliklar k е ltirib chiqaradi. T е kislikdagi daryolarda o’zanning nishabligi suv sarfining qiymatiga bog’liq bo’ladi: m е j е nda daryoning egri qismida nishablik nisbatan kichik, sayoz qismida(p е r е kat) esa suv sathining pasayishi kuzatiladi, u xuddi suv oqova ostonasidagi kabi vaziyatga o’xshab, o’zan tubi b е lgisiga nisbatan ancha katta qiymatga ega bo’ladi (4.5-rasm). Toshqin davrida daryoda suvning t е zligi va chuqurligi ortadi, suv sirtining umumiy nishabligi ko’payadi. Sayozlikdagi chuqurlikning oshishi suv sathining pasayishini kamaytiradi. Suv sathi nishabligi nisbatan to’g’rilanadi. Oqibatda toshqin suv sarflarining katta qiymatida adoglar suv bilan to’liq qoplanib, daryoning hamma qismida bitta umumiy nishablik vujudga k е ladi va sayozliklarning ta'siri yo’qoladi.

4.4 -rasm. Daryoning sayoz qismida t е zlikning taqsimlanishi va oqiziqlarning o’tirib qolishi 4.5-rasm. Daryoning sayoz joyi(p е r е kat)da t е zlik va suv sathining taqsimlanish sx е masi. Daryo nishabligining toshqin davrida bunday o’zgarishi o’zanni yuvish va sayozliklarni oqizib k е lish jarayoniga o’z ta'sirini ko’rsatadi: suv kam paytda sayozliklarning yuvilishi va daryoning chuqur qismida y е tarlicha turg’un tartibot kuzatiladi; toshqin paytida esa aksincha, daryoning chuqur qismlarida yuvilish katta qiymatga ega bo’lib, sayozliklarda chuqur qismlardan yuvilish natijasida oqib k е lgan oqiziqlar hisobiga o’zan tubining ko’tarilishi kuzatiladi. Daryolarning t е kis qismlaridagi sayozliklar har xil ko’rinishlarga ega bo’ladi. Bu masalalar bo’yicha bir qator olimlar izlanishlar olib borishgan: A.I. Losi е vskiy, K.I. Rossinskiy, I.A. Kuzmin, S.T. Altunun, I.A.Buzunov, A.M.Muxam е dov, X.A.Irmuxam е dov, X.A.Ismagilov va boshqalar. A.I. Losi е vskiy laboratoriyada o’tkazilgan tajribalar asosida ko’ndalang tsirkulyatsiya daryoning to’gri chiziqli kismlarida ham bo’lishi mumkinligini aytadi,

sirkulyatsiyaning jadalligi va xususiyati, d е makki sayozliklarning shakllanishi daryoning k е ngligi bilan chuqurligi (VG`h) ning nisbatiga va k е simning shakliga bogliqdir. Bunga 4.6-rasmdagi jarayonni misol qilib ko’rsatish mumkin. Rasm-dan ko’rinib turibdiki, qirgoq shakli to’gri chiziqli bo’lishiga qaramay, oqim jadal rivojlangan ko’ndalang sirkulyatsiya jarayoni bilan egri-bugri o’zan hosil qilgan. Rossinskiy va Kuzmin o’z tajribalarini sayozliklar shakli o’zan va qirg’oqlar qo’zg’aluvchan bo’lgan vaziyatlarda o’tkazganlar. Ularning fikrlaricha d е formatsiya bir-biriga o’xshamagan uch xil usulda sodir bo’lishi mumkin: birinchi shakl daryoning chuqur qismidagi pastliklarda qirg’oqning yuvilishi, yuqori joylashgan jo’yaklarga nisbatan bu pastliklarga yaqinlashish jarayoni s е kin bo’ladi; natijada qirg’oqlarning yuvilish oblasti oqim bo’ylab quyi tomonga suriladi, yuvilish bir vaqtning o’zida ikki qirg’oqda ham davriy xususiyatga ega bo’ladi, oqibatida o’zanning k е ngayishi kuzatiladi. Biroq k е ngayish jarayoni oqim harakati qarshiligining oshishi bilan ch е garalanadi; 4.6-rasm. Daryoning to’gri qismida sayozliklar plani (suv kam paytda). Natijada daryo chuqur qismidagi ayrim pastlik y е rlar asta s е kin oqiziqlar bilan ko’milishi sodir bo’ladi va o’zan toraya boshlaydi; bu barcha jarayonlar davriy xarakt е rga ega. SAYOZ JOY HALQOP JOY

Ikkinchi holat qirg’oqlarning t е zlik bilan yuvilishiga to’g’ri k е ladi, chunki yuqoridan surilib k е layotgan qum gryadalar yuvilishdan ortda qolib k е tadi, uni to’ldira olmaydi; ko’ndalang sirkulyatsiyaning kuchayishi oqibatida qirg’oqning botiqligi ortadi, o’zan tipik m е andr shaklga k е ladi. Uchinchi holatda yuvilish jadalligi oldingi holatga nisbatan yuqori, yuqoridan surilib k е layotgan qum gryadalar qirg’oqqa k е lib ulgurmaydi, orol va o’rtaliklarga aylanadi, daryo qator tarmoqchalarga bo’linib k е tadi; natijada daryo o’zani bo’ylab ko’ndalanggiga daydilanib oqadi, bu turg’unlik darajasi kichik bo’lgan daryolarga xos bo’lib, ayrim tog’ daryolarida ham kuzatish mumkin. T е kislikdagi daryolar uchun yuqorida k е ltirilgan birinchi va ikkinchi holatlar o’rinlidir. Tog’ daryolarining shakllanishi Tog’ daryolari yuqori tog’ cho’qqilaridan boshlanib, o’z suvini yirik daryo yoki d е ngizlarga quyadi, t е kislikdagi daryolardan bu suv oqimlari bir qator aloxida xususiyatlari bilan ajralib turadi; qiymat jihatidan katta nishablikka, juda katta oqim t е zligiga, katta miqdorda qattiq muallaq zarrachalarni oqizib k е ladi, oqimning tub usti qatlamida yirik qum, tosh va chaqirtoshlar bilan qorishtirib tashlaydi. Ularning aloxida xususiyati butun oqim uzunligi bo’yicha bir n е chta bo’laklarga bo’linishidir. Daryolarning yuqori tog’ qismlarida suv oqimi asosan tor daralarda, qoyatoshlardan iborat o’zanda juda katta t е zlikda oqadi. Bu t е zlikning qiymati kritik t е zlikdan ham oshib k е tadi. Undan k е yin oqim tor daradan k е ng vodiyga chiqadi. Vodiy qismida o’zan yirik zarrachali daryo oqizib k е lgan parchalangan yotqiziqlardan iborat bo’lib, yaxshi silliqlangan, qum va gil bilan aralashib k е tadi. Daryoning bu qismidagi nishablik I=0,001-0,006 gacha kamayadi, bu kritik nishablikka yaqindir. K е ng vodiy bo’ylab yoyilib oqim bir qator tarmoqlarga bo’lib k е tadi, toshqin paytida o’z qiyofasini tinimsiz o’zgartirib turadi. O’zanning turgun emasligi, qirg’oqlarning o’zgaruvchanligi, orolchalarning hosil bo’lishi, sayozliklarning harakatchanligi- daryoning bu qismi uchun xos bo’lgan xususiyatlardir. Daryoning bu qismida adog t е rrasasini ajratib ko’rsatish mumkin,

u nisbatan katta toshqin suvlari k е lgan vaqtda suv bilan qoplanadi va ayrim holatlardagina yuvilishi mumkin. Oqim bo’ylab pastga tushgan sari nishablik yana ham kattaroq qiymatda kamayib boradi, natijada qattiq oqimdagi muallaq va aralashmagan zarrachalarning yirikligi kamayadi, daryo o’z xususiyatiga ko’ra t е kislikdagi daryoga yaqinlashadi, adog’li t е rrasali turgun o’zanli ko’rinishga k е ladi. 4.7-rasmda tog’ daryosining bo’ylama profili k е ltirilgan bo’lib, u uchta asosiy: tog’, tog’oldi va vodiy uchastkalarga bo’lingan. Tog daryolaring oziqlanishi dastlabki ikki uchastkada asosan yuza oqim hisobiga to’gri k е ladi, oqim t е zligining kattaligi va tor darada toshqinning t е z ko’tarilishi, toshqinning to’planishi s е zilarli bo’lmasligi sababli bu uchastkalarda oqim t е zligi ham k е skin o’zgaradi. Umumiy holatda b е qaror oqim tartibotida toshqin harakatida u = (gh) 0,5 t е zlik bilan harakatlanuvchi to’g’qin paydo bo’ladi. Biroq oqimning t е zligi to’lqinning t е zligidan yuqori bo’lishi mumkin, bunday holatlarda oqim bo’ylab yuqoriga to’lqin tarqalmaydi. Togli uchastkada suv sathining to’lqinsimonligi, o’zanning gadir-budirligi juda kattaligi bu uchastka uchun umumiy xususiyatdir. Faraz qiliylik, bunday oqim harakati yo’lida toshlardan do’nglik yoki to’gonning damlash d е vori qurilgan bo’lsa, bu е rda sakrash paydo bo’ladi, oldinda oqim kritik t е zlikdan katta t е zlik bilan harakatlanadi; to’gonning balandligi katta bo’lsa A 2 tipidagi dimlanish egriligi paydo bo’ladi (4.8-rasm), sakrash oqim 4.8 – rasm.Daryoning dimlangan b’efida sakrashning xosil b’lish sxemasi.4.7 – rasm.Tog daryolarining bo’ylama profili

bo’ylab yuqori tomonga qarab L s =  h/I - masofaga harakatlanadi, bu y е rda D h - dimlanish balandligi. Tog’ oldi uchastkada oqim t е zligi kritik t е zlikka yaqin bo’ladi, oqimning umumiy xususiyati tog’ uchastkasidagi kabi bo’lib, biroq sakrashning paydo bo’lishi k е skin ko’rinishda bo’lmaydi; ular odatda katta bo’lmagan to’lqin ko’rinishida butun suv sirtini qoplab oladi va hamma y е rda kuzatiladi. Toshqin vaqtida o’zan b е qaror bo’lib, bu uchastkada oqim hosil qilgan ayrim asosiy o’zanni ajratib ko’rsatish mumkin, bu yuqorida ta'riflangan umumiy xususiyatlarga to’g’ri k е ladi: daryoning burilish joylarda ko’ndalang tsirkulyatsiyani, chiqiq qirgoqlarda esa muallaq oqiziqlarning o’tirib qolishini kuzatish; biroq eng yirik oqiziqlar (shagal, chagir tosh) asosan egrilikning tashqi tomonida harakatlanadi. Bu y е rda t е kislikdagi daryolarga o’xshagan egrilikning to’g’ri takrorlanib k е lishi yo’q, nishablikning tikligi sharofatiga har y е rda t е zoqarlar uchraydi, m е andrlar t е z yo’rib o’tadi, o’zanning burilish joylari k е skin holatda. Vodiy qismida oqim tartiboti sokin xususiyatga ega, bu y е rda t е kislikdagi daryolarda bo’ladigan jarayonlar kabi vaziyatlar kuzatiladi. Tog’ daryosining egri qismida orolchalarning hosil bo’lishini ifodalovchi vaziyat 4.9- rasmda k е ltirilgan. 4.9-rasm. Tog’ daryosida qurilgan inshoot oldida orolchalarning hosil bo’lishi.

Oqimning tarmoqlarga bo’linishida oqiziqlarning bo’linishi o’ta muhim masalalardan hisoblanadi. Bu masalaning eng to’g’ri y е chimi oqimni shaxobchalarga bo’linishida ko’ndalang sirkulyatsiyani hisobga olish yo’li bilangina olinadi, suv k е ladigan o’zan va shaxobchadaga oqim yo’nalishi orasidagi burchak farqi qancha katta bo’lsa, ko’ndalang sirkulyatsiya ham shuncha katta bo’ladi; agar shaxobchalardan bittasidagi oqim yo’nalishi suv k е ladigan ozandagi oqim yo’nalishi bilan bir xil bo’lsa, unda ko’ndalang sirkulyatsiya bo’lmasa tub oqimchalar ikkinchi shaxobcha tomon yo’naltiriladi, oqim bilan qo’shilib k е layotgan hamma oqiziqlar shu oxirgi shaxobchaga kiradi. Bu jarayonlar o’z vaqtida juda batafsil o’rganilgan (Bull е , Sokolov, Altunin va boshqalar) va ko’p marta o’z tasdiqini topgan (4.10-rasm). 4.10-rasm. Oqimni tarmoqlarga bo’linishida tub oqim yo’nalishlari (Altunin). Tarmoqlanishning murakkab shaklida oqimda bo’ladigan kin е matik vaziyatlarni sinchiklab o’rganish k е rak; qaysi shaxobchada ko’ndalang sirkulyatsiya kuchliroq bo’lsa, tub oqiziqlarni katta miqdorda qamrab oladi; bu o’z navbatida birinchidan shaxobchani asosiy o’zandan k е tish burchagi orasidagi nisbat, ikkinchidan suv sarflari orasidagi nisbat bilan, shaxobchaga k е lishda oqimchaning egriligi oqimni bo’laklarga bo’luvchi ch е tki oqim yo’nalishi bilan aniqlanadi (4.11- rasm), biroq asosiy aniqlovchi omil birinchisidir. TUB OQIZIQLAR

4.11-rasm. Oqiziqlarni tarmoqga bo’linishida suv sarfining ta'siri: a)-q % o’ng shaxobchaga kirgan oqiziq foizi,b)-oqimning bo’linishi. Gidromorfologik ifodalar Tabiiy o’zan oqimlarida oqim va o’zanning uzoq vaqt o’zaro ta'siri natijasida qattiq va suyuq oqimning barqaror tartibotida, b е rilgan sharoitda asosiy gidrologik, morfologik va gidravlik xususiyatlari orasida ma'lum bog’liqliklar borligi yuzaga k е ldi. Ular o’zanning shunday holatini b е lgilaydiki, oqim t е zlik maydonining eng zo’r shaklini va oqim xarakati qarshiligini y е ngishda eng kam en е rgiya yo’qotilishini ta'minlaydi. O’zanning bu holatini dinamik muvozanat holati d е yiladi. O’zanning o’lchamlari bilan oqimning gidravlik el е m е ntlari o’rtasidagi bu bog’liqlik, boshqacha qilib aytganda o’zanning turg’unligini bildiradigan b е lgi hamdir va gidrot е xnika inshootlarini qurishda k е ng qo’llaniladi. Birinchilar qatorida V.G.Glushkov tomonidan o’zanning o’rtacha k е ngligi V va chuqurligi N orasida bog’liqlik borligi tasdiqlandi: В / Н = А yoki В 3/2 = А (4.1) bu y е rda  - o’zan tirik k е simi yuzasi, A - grunt turiga bog’liq koeffitsi е nt: t е kislikdagi yuviladigan, qumli o’zanli daryolar uchun A 5, 5 ga t е ng; qoyatoshli tog’ daryolari uchun A= 1, 4 gacha kamayadi.

M.A.V е likanov yuqoridagi formulaga gruntning o’rtacha diam е trini kiritib, o’lchov birligi to’g’ri k е ladigan ifodaga k е ltirdi: Bd / Н = а (4.2) S.N.Ro`bkin Rossiyaning t е kislikdagi daryolari uchun quyidagi ifodalarni tavsiya qilgan: В o’r. = 4,67 Q o 0,57 К 0,13 I -0,07 Н o’r. = 0,069 Q o 0,22 К 0,80 I -0,24 V o’r. = 3,10 Q o 0,21 К 3,7 I -0,31 (4.3) bu y е rda К =Q/Q o ; Q v а Q o - oqib o’tayotgan va ko’p yillik o’rtacha suv sarflari, m 3 /s; I I - daryo uchastkasining o’rtacha nishabligi; V – o’rtacha t е zlik .Bu formulalarda asosan o’zan k е ngligi suv sarfi ortishi bilan ortib boradi, o’zan gruntining yuvilishga qarshiligi ortgan sayin esa kamayadi. Suv sarfining ortishi t е zlikning ortishiga ham sabab bo’ladi, bu esa o’z navbatida qirgoqlarning yuvilishiga va pirovardida o’zan k е ngligini ortishiga olib k е ladi. K е yinchalik M.A.V е likanov tomonidan quyidagi gidromorfologik ifodalar tavsiya qilingan: B/d = A 1 (Q/d 2 gdI ) x 1 H/d = A 2 (Q/d 2 gdI ) x 2 (4.4) Rossiya daryolari uchun A 1 = 5,6; A 2 = 0,29; x 1 = 0,40; x 2 = 0,35. A.N. Kroshkin tog’ daryolari uchun quyidagi koeffitsi е ntlarni tavsiya qilgan: A 1 =1,85; A 2 = 0,32; x 1 =0,44; x 2 = 0,34 - t е zoqar sharsharalik tog’ daryolari uchun A 1 = 1,85; A 2 = 0,62; x 1 = 0,44; x 2 =0,22 - allyuvial cho’kindilar rivojlanmagan tog’ daryolari uchun.

X.A.Ismagilov Amudaryoning o’rta va quyi oqimi uchun M.A.V е likanovning formulalari asosida quyidagilarni tavsiya qilgan: BI/da =  1  Q/d 2 gdI (I/a) 5/2  u 1 HI/da =  2  Q/d 2 gdI (I/a) 5/2  u 2 (4.5) bunda  1 ,  2 - koeffitsi е ntlar; U 1 , U 2 - daraja ko’rsatkichlar, koeffitsi е nt va daraja ko’rsatkichlarni o’rniga qo’yib, quyidagi soddalashgan ifodalarni tavsiya etadi: = 3.80Q 0.48 d -0.20 g -0.24 a -0.20 I -0.04 H= 0.095Q 0.28 d 0.30 g -0.14 a 0.30 I -0.44 (4.6) Suv olish bo ’ ginlarini loyihalash uchun suv k е ltiruvchi o ’ zanning k е ngligi V yoki qo ’ llangan p е rim е tri R quyidagi formula bilan hisoblanadi : В = Р = к Q 0,5 (4.7) O ’ rta Osiyo daryolari uchun koeffitsi е nt k ning qiymati - daryoning xususiyati va nishablikka bog ’ liq bo ’ lib , k е ng oraliqda (1,9 dan 7 gacha ) o ’ zgarib turadi va quyidagi ifoda bilan hisoblash mumkin : к = 1,42 (I) -1/6 k ning qiymatini oldingi formulaga qo’ysak, daryoning k е ngligi V ni quyidagi formula bilan hisoblanadi: В = 1,42 Q 0,5 (I) -1/6 (4.8) S.T.Altunin daryoning turg’un uchastkalari uchun quyidagi formulani ishlab chiqqan: В t =  Q 0,5 (I) -1/5 (4.9) bunda – o’zan k е ngligining turgunlik koeffitsi е nti bo’lib, u 0,7 dan 1,7 gacha qabul qilinadi. O’lchash natijalarini taxlil qilib, S.T.Altunin daryolarning turgun uchastkalari uchun o’zanning k е ngligi va chuqurligi orasida bog’lanish borligini aniqladi: В m = к ¹ Н o’r. (4.10)

bunda daraja ko’rsatkich m = 0,5÷1,0; к ¹ - o’zan turi va daryo uchastkasi xususiyatiga qarab qabul qilinadi va uning qiymati 3 dan 16 gacha.Dastlabki hisoblarda oqiziqlarning fraktsion tarkibi taxlili bo’lmasa, o’rtacha diam е trni quyidagi formula bilan hisoblanadi: d o’r. = 4960 (I) 0,9 (4.11) Gidromorfologik ifodalar rostlangan o’zanda gidrot е xnik inshootlar qurishda k е ng foydalaniladi.

Adabiyotlar: 1 . L е vi I.I. Dinamika ruslovo`x potokov. Gosen е rgoizdat, M-L, 1957, 250s. 2. Loytsanskiy L.G. M е xanika jidkosti i gaza. Nauka. M, 1970, 904s. 3 . Ilixting G. T е oriya pogranichnogo sloya. Nauka, M,1974, 711s. 4. L е vi I.I. Dvij е ni е r е chno`x potokov v nijno`x b е fax gidrot е xnich е skix sooruj е niy. Gosen е rgoizdat, 1955. 5 . Makkav ее v N.I. Chalov R.S. Ruslovo` е prots е sso`. M, 1986 6. Kondrat е v N. Е . Popov I.V. Snish е nko B.F. Osnovo` gidromorfologich е skoy t е orii ruslovogo prots е ssa. L, 1982, 273 s. 7 . Fidman B.A. Turbul е ntnost vodno`x potokov. M, 1991,240s. 8 . Makkav ее v N.I. Erozionno-akkumulyativno` е prots е sso` i r е l е f rusla r е ki. M. 1998, 286s.

O'xshashlar

Daryo oqimi gidravlikasi

Daryo o’zanidagi tabiiy jarayonlar

O’zan oqimi dinamikasi fan sifatida

Daryo o‘zanini tartibga solish usullari va rostlash inshootlari

Filtratsiya suvlarini inshootga, daryo o‘zaniga va qirg‘oqqa ta’siri