Дарё гидроузеллари барқарор иш фаолиятига таъсир этувчи омиллар - Suv xo'jaligi - Referatlar

Дарё гидроузеллари барқарор иш фаолиятига таъсир этувчи омиллар

Yuklangan vaqt:

29.10.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

117.5 KB

Ko'chirib olish

Дарё гидроузеллари барқарор иш фаолиятига таъсир этувчи омиллар Режа: 1. Дарё гидроузеллар и дан фойдаланилиш и хизмати ва унинг тузилиши (структураси) 2. Дарё гидроузелидан фойдаланишда (эксплуатациясида) назорат ва текширувларнинг тизими

Дарё гидроузеллари барқарор иш фаолиятига таъсир этувчи омиллар Дарё гидроузеллари барқарор иш фаолиятига қуйидаги омиллар таъсир этади: - дарё гидроузели лойиҳасини тузишда киритилган техник ечимларининг ишончлиги даражаси, - дарё гидроузели қурилиши даврида таркибий иншоотларининг қурилиш ишларининг бажарилиши сифати, - дарё гидроузели таркибий иншоотларидан фойдаланиши даражаси. Шунинг учун дарё гидроузели лойиҳасини тузишда ва гидроузелнинг қурилишида дарё гидроузели иншоотларининг ишончлигини ошириш ва уларнинг тамирланишлар орасидаги даврини узайтириш мақсадида иншоотларнинг лойиҳавий ҳисоб схемаларини тўғри келмаслигига йўл қўйилмаслиги зарур. Геологик, гидрогеологик, муҳандислик-геологик, иқлимий, техник ва технологик хусусиятларини ҳисобга олмаслик, лойиҳачилар тарафидан назоратни енгиллаштирилиш ва бошқаларга йўл қўйилмаслиги шарт. Қурилиш пайтида лойҳадаги ечимларидан асоссиз четга чиқиш, қурилиш-монтаж ишларнинг паст сифатли бажариш, қурилиш технологияни бузиш, лойиҳада кўрсатилмаган қурилиш материалларни керакли асоси бўлмасдан ишлатилишга йўл қўйимаслиги шарт. Дарё гидроузели фойдаланишини амалга оширувчи (эксплуатация этувчи) ходимлар дарё гидроузелидан фойдаланиши (эксплуатация)га қабул қилишда сифатли техникавий билим даражасига эга бўлиб дарё гидроузелни камчиликсиз, лойиҳадан четга чиқишига йўл бермасдан, қурилиш ишлари дефектсиз, тўлиқ бажарилган ҳолда текшириб қабул қилиши шарт. Ундан ташқари дарё гидроузелидан фойдаланишини амалга оширувчи (эксплуатация этувчи) ходимлар дарё гидроузели иншоотларининг ишлаши учун етарли даражада тайёрланган бўлиб дарё гидроузели иншоотларининг парваришини, нормал ишлашини, дойимо ишлаш сифатини кузатишини, дарё гидроузели иншоотлари ишлаш натижаларини ўрганишини, таҳлил

қилишини, ўз вақтида таъмирлаш ва тиклаш ишларини амалга оширишини таъминлаб беришлари зарур. Дарё гидроузеллар и дан фойдаланилиш и хизмати ва унинг тузилиши (структураси) Дарё гидроузелларидан фойдаланиши хизматининг асосий масалалари қуйидагилардан иборат: - дарё гидроузели иншоотларининг ва уларнинг жиҳозларини нормал, авариясиз, тузук ҳолатидаги ишини таъминлаш; - керакли сув заҳирани ва сув истеъмолчиларга сувни берилиши (ўтказилиши) имкониятини яратиши мақсадида ҳар кунлик оператив дарё гидроузели техник жиҳозлари ва тадбирларини бошқариш; - тартиб билан тизимли дарё гидроузели иншоотларнинг ҳолатини кузатиш ва уларнинг парвариши; - техник қоидалари, меъёрлари, кўрсатмалари ва инструкцияларига мувофиқ назорат ўлчов асбоблари ёрдамида дарё гидроузели иншоотларига тегишли ўлчовларини бажариш; - дарё гидроузели иншоотларининг кузатилиши ва ўлчовлар олиши бўйича олинган маълумотларни ўз вақтида ишлов бериш ва таҳлил этиш; - дарё гидроузели иншоотларидан фойдаланилиши тажрибасини умумлаштириш; - дарё гидроузели иншоотларининг ёки уларнинг жиҳозларини авариялик ҳолатини, шикастланишлари ва дефектларини ўз вақтида аниқлаш; - дарё гидроузели иншоотларининг ва уларнинг жиҳозларини талаб этиладиган техник ҳолатига келтириш учун керакли чора тадбирларни ишлаб чиқиш ва амалга ошириш; - ишончлигини кўтариш ва сув ресурсларини қўшимча шакллантириш мақсадида дарё гидроузелининг мукаммаллаштириш ва қайта қуриш (реконструкция қилиш); - махсус кузатувлар, тадқиқотлар ўтказилишини ёки кузатувлар ҳажмини камайтирилиши кераклигини аниқлаш;

- тузатув – таъмирлаш ишларини бажариш; - дарё гидроузелидан фойдаланиш техник ҳужжатларини юритиш; - йиллик ҳисоботларини тузиш; - илғор тажрибаси, фан ва техника ютуқларининг ишлаб чиқариш; - атрофдаги муҳитни, асосий иншоотларини муҳофаза қилиш. Дарё гидроузелларидан техник фойдаланиши жараёнида ечиладиган саволлар уларнинг таркиби, ҳолати, тайёрлиги, аҳамияти, функционал боғланиши, иқлимий, геологик, топографик шароитлари ва бошқа омилларга боғлиқ. Дарё гидроузеллари қурилиши лойиҳаларида мажбурий тартибда дарё гидроузелидан фойдаланиш (эксплуатация) хизмати ташкил этилиши бўлими ишлаб чиқилади. Бунда дарё гидроузелидан фойдаланиш (эксплуатация) хизматининг тузилиши (структураси) ҳамда вазифалари, тузатув-таъмирлаш ишларининг технологияси, ҳажмлари ва ҳоказолар аниқлаб кўрсатилади. Дарё гидроузеллари учун техник фойдаланилиши (эксплуатацияси) қоидалари махсус ишлаб чиқилади. Дарё гидроузели қурилиши ва фойдаланилишига қабул қилиши босқичида фойдаланилиши (эксплуатацияси) хизмати (дирекция, гидроузел қурилиши бошқармаси) жиҳозлар ўрнатилиши сифатига, қурилиш – монтаж ишлар мувофиқлигига, иншоотлар, жиҳозлар ва назорат-ўлчов асбоблар (НЎА) қабул қилишига назорат қилади ҳамда махсус қурувчилар гуруҳи билан биргалигида иншоотлар ҳолати устидан кузатувларни оборилиши мумкин. 21 июль 2003 йилдаги №320 Ўзбекистон Республикаси Вазирлар маҳкамаси қарори асосида бугунги кунда Ўзбекистон Республисикада ирригацион тизимларининг административ - территориал бошқаруви принципидан ҳавзалик бошқаруви принципига ўтилиши амалга оширилди.

Шунинг учун бугунги кунда Ўзбекистон Республикаси сув ресурслари билан бошқарувини тузилиши (структураси) қуйидаги шаклга эга бўлди (1.4 - расм). 1.4 - расм. Ўзбекистон Республикаси сув ресурслари билан бошқаруви тузилиши (структураси): АБМК – Аму-Бухоро магистрал канали, ҚМК – Қарши магистрал канали, ФВМК – Фарғона водий магистрал канали. Ўзбекистон Республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигиМарказий диспетчер хизмати Вилоятлараро каналлар сони -3 АБМК ҚМК Ирригацион тизимларининг ҳавзалик бошқармалар Умумий сони - 10 Ирригаци он тизимлари ва магистрал каналлар Умумий сони - 62 Сув истеъмолчилари

Ўзбекистон Республикаси ҳавзалик сув хўжалиги бирлашмалар тузилиши структураси қуйидаги 1.5 - ва 1.6 - расмларда кўрсатилган. 1.5 - расм. “Сирдарё” ҳавзалик сув хўжалиги бирлашмасининг тузилиши структураси. 1.6 - расм. “Амударё” ҳавзалик сув хўжалиги бирлашмасининг тузилиши структураси. “ Сирдарё” ҳавзалик сув хўжалиги бирлашмаси Норин- Қорадар ё Чирчиқ – ЧорбоғМирзачўлМарказий диспетчерлик хизмати Марказий аппарат Канал- лар Гидро- техник иншоот- лар Канал- лар Гидро- техник иншоот- лар Канал- лар Гидро- техник иншоот- лар “ Амударё” ҳавзалик сув хўжалиги бирлашмасиМарказий диспетчерлик хизмати Марказий аппарат Юқори Амударё бўлими Чаржев бўлими УПРАДИК бўлими Тахиатош бўлими Канал- лар Гидро- техник иншоот- лари Канал- лар Гидро- техник иншоот- лари Канал- лар Гидро- техник иншоот- лари Канал- лар Гидро- техник иншоот- лари

Ирригация тизимларининг ҳавзалик сув хўжалиги бошқармалари мелиорация ва сув хўжалиги ривожланиши бўйича ягона техник сиёсатини бажарадилар ва ўзига қарашли ҳудудида сув хўжалиги фаолиятини мувофиқлаштирадилар. Ирригация тизимларининг ҳавзалик бошқармалари магистрал каналлар ва ирригация тизимлари бошқармаларига, магистрал каналлар ва ирригация тизимлари бошқармалари эса сув истеъмолчиларига раҳбарлик қиладилар. Дарё гидроузелининг иш ҳолатида ушлаб турилиши учун дарё гидроузелидан фойдаланиш хизмати томонидан унинг режалик равишда парварилиши, эҳтиётдан қилинадиган жорий ва капитал таъмирлаш ишлари, булардан ташқари авария ёки тасодифий, кутилмаган, режалаштирилмаган таъмирлаш ишлари бажарилади. Таъмирлаш ишларнинг барча тури, авариялик таъмирлаш ишларидан ташқари, белгиланган режаси асосида бажарилади. Дарё гидроузели иншоотларнинг парварилиши ва жорий таъмирлаш ишлари иншоотлар ишлаб турган пайтида фойдаланиш хизмати ходимлари тарафидан бажарилади. Ҳар йил ўтказиладиган жорий таъмирлаш (ремонт) ишларининг бажарилиши даврида одатда иншоотнинг конструктив элементлари ёки механик жиҳозларини алмаштирмасдан иншоотнинг иш жараёнида таъмирлаш тузатиш ишлари амалга оширилади. Парвариш ва жорий ремонт ишларининг сони дарё гидроузелининг иншоотлар тури, уларнинг қурилишида ишлатилган материаллар, иш тартиби (режими) ва ҳоказоларга, ҳамда уларнинг фойдаланиш шароитларига боғлиқ. Масалан: Дарёдан сув олиш иншоотларнинг жорий таъмирлаш ишлари номенклатурасига 49 сондаги майда ишлар киритиб ҳисобланади; понур, сув урилма, рисберма қисмларини тузатиб қайта тиклаш, устунларни мустаҳкамлаш, грунтни тўкиш, қавитация асосида пайдо бўлган бетон иншоотларидаги чуқурлик-каверналар, асосидаги тупроқ (грунт)ни ювилиш чуқурликларини йўқотиши мақсадида таъмирлаш, майда бузилишларини тозалаш ва тузатиш, кўтармалар қопламалари бузилишларининг тузатиш ва мустаҳкамлаш (йирик бўлмаган иншоотлар учун уларнинг ҳажми

қопламаларнинг умумий ҳажмидан 10% гача бўлиши мумкин), ювилишларни тузатиш, чўкиндилардан ювиш, иншоотларнинг муздан, қордан ва ахлатдан тозалаш, иншоот ва затворларнинг фильтрациясини йўқотиш, гидроузелнинг металл конструкцияларини бўяш, дренаж тизимларини таъмирлаш ва бошқалар. Дарё гидроузелидаги насос станциялар, йирик тўғонлар, шлюзлар, гидроэлектростанциялар ва бошқа иншоотлар ўзига хос махсус конструкцияларига эга бўлиб фақат ўзига хос парвариш ва жорий таъмирлаш ишларига эга бўладир. Таъмирлаш ишларининг ҳажми ва харажатлари, бажариш муддатлари, иншоот шикастланишларини нусха сонлари билан кўрсатиб дефект актларда кўрсатадилар. Бу актларни дарё гидроузели гидротехника иншоотлар ҳолатини кўриб текширувчи махсус ташкил этилган комиссия (ҳайъат)лари тузади. Таъмирлаш ишларини бажариш сметаларини ва уларни амалга ошириш графикларини юқорида турган эксплуатация хизматини бошқарувчи махсус ташкилотлар тасдиқлайдилар. Дарё гидроузели таркибидаги гидротехника иншоотларнинг капитал таъмирланиши иншоотлар ва ишлаб чиқариш биноларни режалик - огоҳлантирувчи таъмирлаш кўрсатмасига мувофиқ бажарилади. Буни амалга ошириш даврида дарё гидроузели йирик шикастланиш ва бузилишларининг тузатадилар, фойдаланиш жараёнида мустаҳкам ва ишончли бўлиши сабабли эскирилган гидромеханик ва бошқа жиҳозлар конструкцияларини алмаштирадилар. Капитал таъмирлаш комплексли дарё гидроузелини ёки унинг барча иншоотларини тўлиқ таъмирлашга оладиган ва танловли гидроузелнинг алоҳида иншоотини ёки уни алоҳида элементларини таъмирлашга ёки алмаштиришга оладиган бўлиши мумкин. Кўпинча таъмирлаш танловли бажарилади. Жорий таъмирлашга ўхшаб капитал таъмирлаш режасини дефект водомостларига асосланиб тузадилар.

Дефект ведомостларда таъмирлашга тегишли иншоотларнинг рўйхати, таъмирлаш ишлари шакллари, турлари ва ҳажми кўрсатилади. Дефект ведомостлар тузилиши иншоотларнинг техникавий кузатилиши асосида, сув тошқини ўтишидан, фавкулотдаги, кутилмаган авариялардан сўнг, ҳамда иншоотларнинг иш ҳолатини НЎА тизимлари ишини кузатилиши асосида бажарилади. Капитал таъмирлаш зарурлигини аниқлашда одатда илмий-тадқиқот ташкилотларининг ва лойиҳавий институтларининг ходимлари жалб этилади. Капитал таъмирлашни ўтказилишдан олдин капитал таъмирлаш лойиҳаси ва уни амалга ошириш харажатлари сметаси тузилиши шарт. Капитал таъмирлаш ишлари бу ҳолда хўжалик еки пудрат усулида махсус ихтисосдаги ташкилотлар жалб этилиши асосида ўтказилади. Капитал ва жорий таъмирлаш Ўзбекистон Республикаси халқ хўжалигининг асосий фондларидан амортизация ва жорий таъмирлаш ажратмаларининг меъёрларига мувофиқ амортизация ва жорий таъмирлаш ажратмалари ҳисобидан ёки давлат бюджетидан молиялаштирилади. Авариялик ҳолати аниқланган пайтидан авария ҳажмини камайтириш мақсадида барча чораларни ишлатиб шошилинч билан таъмирлаш - тузатиш ишлари бажарилади. Бу ишлар кутилмаган ҳолатда авария ҳодисаси вужудга келишини акс этади. Дарёдан сув олиш дарё гидроузели авариялик ишлар қаторига сув урилма, рисберма, оқимни олиб кетувчи еки олиб келувчи каналларнинг бузилишларини таъмирлаш, маҳаллий ювилишидан иншоотни ҳимоялаш, иншоот остидан еки ён томонидан кучли сув фильтрациясини йўқотиш, ювилишга имконият бўлмаса иншоотлар юқори ва пастки бьефларининг чўкиндиларидан тозалаш, бьефлардаги ва сув ўтказувчи иншоотлар кириш қисмидаги йирик муз ва шовуш тиқилишларини йўқотиш, механик жиҳозларини таъмирлаш, тўғон тепасидан сув қуйилиб кетишига йўл қуйилмаслик ва бошқалар.

Лойиҳа тузилиши жараёнида ва таъмирлаш ишлари ўтказилишида мавжуд бўлган меъёрларидан, қабул қилинган стандартларга мувофиқ бўлган материалларидан фойдаланилади. Таъмирлаш - қурилиш ташкилотлар бажарилган таъмирлаш ишларини эксплуатация хизмати бошлиги белгиланган комиссия (ҳайъати) акт асосида қабул қилади. Қабул қилишда комиссия (ҳайъати) бажарилган ишларни лойиҳа ва сметалар мувофиқлигига текширади. Баъзан иншоотларнинг таъмирланган алоҳида бўғинлари ва ёрдамчи механизмлари умумий таъмирлаш тўлиқ бажарилмаган ҳолда қабул қилинади. Дарё гидроузелидан фойдаланишда (эксплуатациясида) назорат ва текширувларнинг тизими Масъулияти I, II, III – синфдаги дарё гидроузели гидротехника иншоотлари одатда амалиётдаги тадқиқотларни олиб бориш учун НЎА билан жиҳозланади, IV- синф гидротехника иншоотларининг НЎА ёрдамида кузатилиши ўзига хос шароитлардагина ташкил этилиши мумкин, лекин бу ҳолат зарурлиги камдан кам бўлади. Эксплуатацияга топширилган дарё гидроузели гидротехника иншоотлар иш ҳолатини текшириш ва кузатиш ишларини ташкил этилиши жавобгарлиги дарё гидроузелдан фойдаланилиши (эксплуатация) хизмати ходимларига юкланган. Дарё гидроузелининг ишига назорат таркибий гидротехника иншоотларига тизимлик кўз билан чамали асосида, НЎА кўрсаткичлар натижаларининг ишлов берилиши, дарё гидроузели иншоотлар ҳолатини кўриб чиқиши ва гидротехника иншоотлар ёки улар элементларининг зарурий таъмирлаш ёки қайта қуриш ишлар ҳажмини аниқловчи махсус ҳайъатлар тузилиши йўли билан бажарилади. Дарё гидроузелидан фойдаланиш (эксплуатация) хизмати иншоотлар ҳолатини кўриб чиқиши, кузатувлар ва дарё гидроузели иншоотлари ишлаши тўғрисида хулосаларининг таҳлил қилиши асосида ҳар йиллик дарё гидроузели ишини яхшилаш, таъмирлаш тузатиш ишларни ва керак бўлса қайта қуриш (реконструкцияси)ни ўтказиш тўғрисида чора тадбирлар

режаларини ишлаб чиқади. Бу режаларни ўртатилган тартибда дарё гидроузели тикланган ҳавзалик бошқармаси ёки юқорроқ турган ташкилот, масалан, қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги тасдиқлайди. Ҳавзалик бошқармалар ўз ҳудудида қарамлигига қарамай сув хўжалиги ташкилотлар фаолиятини координациялашади (мувофиқлашади)лар. Ҳавзалик бошқармаларга магистрал каналлар ва ирригация тизими бошқармалари, охиргиларга эса сув истеъмолчилари бўйсундиради. Ирригация тизими ҳавзалик бошқармалар ва магистрал каналлар ва ирригация тизими бошқармаларига ҳудудидаги дарё гидроузелларига юкланган назорат вазифалари қуйидагилардан иборат: - дарё гидроузели иншоотлар ишончли ишини таъминлаш мақсадида эксплуатация хизмати вазифаларини бажарилишига назорат қилиш; - хўжаликлараро гидромелиоратив тизимларининг техник эксплуатациясини режалаш ва амалга ошириш, дарё қуйи оқишида жойлашган дарё гидроузели сув олиш иншоотларини сув билан таъминлаш мақсадида сув омборларидан сув чиқарилишини таъминлаш; - дарё гидроузели ва унинг таркибидаги гидротехника иншоотларининг таъмирлаш, қуриш ва қайта қуриш (реконструкция) ишларини молиялаштириш, моддий-техник таъминлаш; - махсус тадқиқотлар, синовлар ўтказилишини кераклигини мувофиқлаштириш; - керак бўлса дарё гидроузели ва сув омборлар ҳолатига назорат этувчи марказлаштирилган кузатувлар гуруҳларини яратиш; - таъмирлаш ишларини бажариш мақсадида пудрат ташкилотларни белгилаш ва бошқалар. Эксплуатация бошқармаси буюртмаларини бажарувчи лойиҳачининг мажбуриятларига қуйидагилар киради: дарё гидроузели авария ҳолатларини бартараф этиш учун лойиҳалар ва чора тадбирларини такомиллаштириш, дарё гидроузели таркибидаги гидротехника иншоотларининг таъмирлаш ва қайта куриш лойиҳаларини ишлаб чиқиш, қўшимча НЎА ўрнатилиши еки

НЎА қайта тиклаш (агарда НЎА зарурияти вужудга келса) лойиҳасини ишлаб чиқиш; НЎА ўрнатилиши ва жойлаштирилиши лойиҳасини ишлаб чиқиш (агарда илгари НЎА ўрнатилиши кузатилмаган бўлса); ҳамда НЎА ишлашининг кузатилиши дастурини ишлаб чиқиш, зарурий ҳолатларда дарё гидроузели ва унинг таркибидаги гидротехника иншоотлари ҳолатини ўрганиш ва ишини кузатиш натижаларини таҳлил қилишда қатнашуви; жойлаштириладиган НЎА ва таъмирланган еки қайта қурилган дарё гидроузели гидротехника иншоотларига техникавий паспортларини тузиш. Жалб қилинган илмий тадқиқот институтлари мажбуриятларига дарё гидроузели устидан назорат ва текширувларни ўрнатиш мақсадида дарё гидроузели ва унинг таркибидаги гидротехника иншоотларининг ҳолатини ўрганиш ва уларнинг ишини кузатишини ташкил этилишида эксплуатация ходимларига услубий ва техникавий ёрдам кўрсатилиши, эксплуатация хизмати ва лойиҳавий ташкилотларига дарё гидроузели ва унинг таркибий гидротехника иншоотларининг авариялик ҳолатини бартараф этилиши, улар элементларининг мураккаб дефектларни, шикастланишларни йўқотилиши мақсадида чора тадбирларни қабул қилишида техник ёрдам кўрсатилиши, эксплуатация хизмати учун дарё гидроузели ва унинг таркибий гидротехника иншоотларининг текшируви, кузатуви, назорат этишни ўтказилиши ва кузатувлар натижаларини таҳлил қилиши бўйича тавсияларни ишлаб чиқиши, кузатувлар натижаларини лойиҳавий кўрсаткичларига мувофиқлигини текшириш, йирик дарё гидроузелининг (масъулияти I, II ва III синфдаги) ўз вақтида авариялик ҳолатларини аниқлаш мақсадида тизимлик кузатувларни бажариш ва улар натижаларини таҳлил қилиш, дарё гидроузели ва унинг таркибидаги гидротехника иншоотлардан фойдаланиши бўйича турланган инструкциялар ва қоидаларини ишлаб чиқиши юкланади.

Дарё гидроузели эксплуатация хизматининг фаолияти Ўзбекистон Республикаси сув хўжалиги кодекси тарафидан, юқорида турган ташкилотлар буйруқлари, турланган инструкциялари, масалан, қоидалари, кўрсатмалари ва бошқа умумий аҳамиятдаги инструкциялари ва меъёрий ҳужжатлари билан белгиланади. Ундан ташқари ҳар қайси дарё гидроузели ёки унинг иншоотига тегишли бўлган инструкциялари ҳам мавжуд. Улар ушбу объекти эксплуатацияси шарт шароитларига мосланган. Ҳар бир сув хўжалиги объекти учун эксплуатация хизмати томонидан олиб бориладиган жорий техник ҳужжатларининг рўйхати аниқ белгиланади. Масалан, сув хўжалиги дарё гидроузелларидан фойдаланиши шароитида қуйидаги: сув омбордаги сув сатҳларинининг кузатилиши, навбатчилик, фармойишлар, хафсизлик техникаси, пьезометрлар сатҳларининг кузатилиши, затворларни бошқариш, сув сарфлари ва иншоотлар бьефларидаги сув сатҳлари кузатилиши, сув омбори сув ресурслари баланси, иншоотлар чўкиши ва деформациялари, сув омбори косаси ва қирғоқлари ўзгариши устидан кузатилиши, кўз билан чамали ва назорат текшируви, таъмирлаш, қайта қуриш ишларини ҳисобга олиш, фильтрацияланган оқимнинг химик таркибини таҳлил қилиш, иншоотлар устидан ўтадиган сувлар сарфи, иншоотлар остидан фильтрацияланган сувлар сарфини ҳисобга олиш, сувнинг химик таркибини таҳлил қилиш, сув омборнинг чўкиндилар билан лойқаланиши, маҳаллий ювилишлар журналлари ва бошқа ҳужжатлар олиб борилади. Эксплуатация хизмати тузадиган хар йиллик календар режалари асосида дарё гидроузели таркибидаги гидротехника иншоотлари ҳолати устидан кузатувлар турлари ва уларнинг тақрорланиши даврлари аниқланади. Дарё гидроузели иншоотлар эксплуатацияси бошлангич кунидан иншоотлар ёки улар элементларининг мустаҳкамлиги ва турғунлигини аниқловчи кузатилишлари ҳар кунлик олиб борилади.

Келажакда эксплуатациянинг биринчи ва иккинчи йиллар давомида кузатувларни махсус календар режаси асосида бажарадилар. Қуйидаги (2...5) йилларда кузатувларни 1.2 – чи жадвалда кўрсатилган муддатларига мувофиқ тақрорлаб ўтказиш зарур. Авариялик ҳолатида кузатувларни графикга қарамай шикастланишлар ва деформацияларини бартараф этиши шошилинч чора тадбирларини амалга ошириши билан биргалигида бажарадилар. Кузатувлар натижалари асосида дарё гидроузели ва унинг таркибий гидротехника иншоотларининг бьефларида сув сатҳилар ўзгариши графиклари, қурилиш ва дарё гидроузели ва унинг таркибий гидротехника иншоотлар эксплуатацияси даврида баландлик маркалар чўкиши графиклари, хусусиятли створлари (кесимлари)да тупроқлар чўкиши ёки шишиб кетиши профиллари, депрессия эгри чизиқлари ва қаршилик босими эпюралари, геология тузилиши билан маҳаллий ювилишларнинг бўйлама ва кўндаланг профиллари, горизонталларда ювилишлар ва тўпланишлари, сув омборида чўкинди тўпланмаларининг бирлаштирилган профиллари, вақт ўтишига боғлиқ сув сарфларининг ўзгариши графиклари, сув айланмалар жойлашуви планлари ва транзит жилғалар йўналиши, хусусий створлар ва вертикалларда сув тезлиги эпюралари, вақт ўтишига боғлиқ чоклар очилиши графиклари тузилмоқда. Дарё гидроузели кузатувлар рўйхати ва уларнинг тақрорлаб ўтказилиши даврийлиги 1.2-чи жадвал

Кузатувлар Кузатувларни такрорлаб ўтказилиши даврийлиги -Кўз билан чамали кузатуви; -Бьефлардаги сув сатҳиларга; -Пьезометрлар устини ва репер, маркаларни нивелирлаш; -Пьезометрлардаги сув сатҳини аниқлаш; -Сув омбори тезда тўлдирилиши ёки бўшатилиши даврида пьезометрлардаги сув сатҳини аниқлаш; - Д ренаж ва фильтрация ўчоқларида сув сарфини ў лча ш ; - Тошқин ва сероблик ёғинлар даврида д ренаж ва фильтрация ўчоқларида сув сарфини ў лча ш ; -Иш ҳолатини расм шаклида кўрсатиб, иншоот тубидаги бетонлик галереялар, тезокарлар ва бошқа иншоотларни кузатиш; -Иншоотлар сув ости қисмларининг водолазлар билан кузатиш; -Жала олиб ке т увчи ва дренаж қурилмаларини кузатиш; - Қ ир ғоқлар ўзгаришини ва чўкиндилар тўпланмаларини кузатиш; -Муз ташкил этиши ва эришини кузатиш; - Кузатув актларни тузиш и асосида Ҳар куни Ҳ ар куни 1 ойга 1марта …. 1 йил д а 1 марта 10 кунликда 1 марта, 1ойда бир марта 5 суткада 1 марта 15 кунликда 1 марта, …1кварталда 1 марта Ҳ ар куни Ҳ ар ой лик …кварталда 1 марта Кварталга 1 марта ... йилига 1 марта Кварталга 1 марта ...ҳ ар жаладан сўнг Сув тош қ инидан сўнг , сув омбори кучли бўшатилиши даврида 5 суткада 1 мартадан кам эмас Йилига 2 марта сув тошкинидан сўнг ва куз даврида .

ҳайъат (к ом и ссия ) томонидан дарё гидроузел и иншоотлар и ва уларнинг элементлари ҳолатини текшириш ; Дарё гидроузели кузатувлар, текширувлар, назоратлар, таъмирлаш ишлари ва бошқа эксплуатацион чора тадбирлар натижалари асосида эксплуатация хизмати ҳисобот и ни тузади. Ушбу ҳисобот эксплуатация хизмати йиллик ҳисоботига қисм шаклида қўшилади. Бунда дарё гидроузели алоҳида параметрларини лойиҳавий кўрсаткичларидан четга чиқиши, нормал иши нуқтаи назаридан барча маълумотлар таҳлили, ҳамда дарё гидроузели таркибий гидротехника иншоотлари ёки уларнинг элементларини таъмирлаш тузатиш ишларини ёки қайта қурилишини ўтказилиши зарурлиги ҳақида тавсиялар келтирилади. Ҳисоботга геодезия белгилалари ва НЎА кўрсатилиши асосида дарё гидроузели плани, НЎА конструкциялари, пьезометрлар сув сатҳлари устидан кузатувлар, иншоотлар ва уларнинг элементларининг чўкиши кузатувлари ва ҳоказо кузатувларнинг график ишлов берилиши асосида материаллари тикланади. Ўзбекистон Республикаси асосий дарё гидроузелларидан 30...35 йилдан ортиқ, баъзиларидан эса 40...45 йил давомида фойдаланилади. Буни ҳисобга олиб бугунги даврда уларнинг кўпдан кўп қисми, асосан йирик дарё гидроузеллари ва насос станциялари капитал таъмирлаш ва модернизацияга мухтождир. Шунинг учун Ўзбекистон Республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги қўшимча сув ресурсларини шакллантириш мақсадида асосан дарё гидроузелларининг қайта қурилишига кенгайган ишлар ҳажмини сарфлашга йўллантиради.

Ф ойдаланилган адабиётлар рўйхати: 1. Алтунин В. С. Мелиоративные каналы в земляных руслах. - М.: Ко лос, 1979. - 256 с. 2. Ачкасов Г. П., Иванов Е.С. Технология и организация ремонта ме лиоративных гидротехнических сооружений. - М.: Колос , 1984 . - 174 с. 3. Бойко М.Д. Техническое обслуживание и ремонт зданий и сооруже ний. - Л.: Стройиздат, 1986. - 254 с. 4. Бочкарев Я.В., Овчаров Е.Е. Основы автоматики и автоматиза ции производственных процессов в гидромелиорации. - М.: Колос, 1981. - 332 с. 5. Власов А.А. Техническая эксплуатация дноуглубительного флота. - М.: Транспорт, 1986. - 254 с. 6. Временные указания по проведению контрольных наблюдений и исследова ний на плотинах из местных материалов во время их возведения и эксплуа тации. ВСН 35-70/Минэнерго СССР. Л.: Энергия, 1971. - 44 с. 7. Гидротехнические сооружения/ Под ред. М. М. Гришина. - М.: Высш ая школа, 1979. - 606 с.

O'xshashlar

Дарё гидроузеллари таркибидаги иншоотлардан фойдаланиш

Дарё гидроузелларидан фойдаланиш тўғрисида умумий маълумотлар

Қурилиш даврида дарё гидроузеллар фойдаланишига тайёргарлик ишларини олиб бориш

Паст босимли сув олиш гидроузеллари гидравлик режимини кузатиш

Қоямас заминлардаги паст босимли сув ташлама тўғонлар